Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlgisiz Alternatiflerin Bağımsızlığı (İAB), ve çeşitli toplum bilimlerindeki bir belit için kullanılan bir terimdir. Her ne kadar İAB'nin kesin tanımları değişse de kişisel davranışların ve kişisel tercih dökümlerinin incelenemesinde akılcı bir temel teşkil edilmesindeki kullanımı benzerlik gösterir.
Genel bir tanıma göre, belit şunu söylemektedir:
- Eğer {A,B} şeklindeki bir seçenek kümesinde A, B'ye tercih ediliyorsa bu durumda üçüncü bir alternatif olarak X'in getirilerek seçenek kümesinin {A,B,X} şeklinde genişletilmesi, B'nin A'ya tercih edilir olmasına yol açmamalıdır.
Bir başka deyişle, A'nın mı B'nin mi daha iyi olduğuna karar verirken bu karar ile "ilgisiz" olan X'in var olup olmaması kararı etkilememelidir. Bu tanımla , ve karşılaşıyoruz. Bu tanım iki nedenden dolayı tartışmalıdır; bunlardan ilki belitin bazı kuramcılarca çok katı bulunmasıdır, ikincisi de Amos Tversky, Daniel Kahneman ve diğerlerinin yaptığı deneylere göre insan davranışının çoğunlukla bu bu belitle uyuşmamasıdır.
İAB'ye farklı bir tanım gelir:
- {A,B} seçenek kümesinin elemanları ve küme dışındaki bir X elemanı arasında bir dereceli tercih sıralaması yapılsın; eğer seçmenlerin tercih sıralamalarında oylama kuralına göre A, B'ye tercih ediliyorsa, tercih sıralamasında sadece X'in yerinin değişmesi oylama kuralına göre B'nin A'ya tercih edilir hale gelmesine yol açmamalıdır.
Bir başka deyişle, seçilenin A mı yoksa B mi olacağı, devre dışı olan yani A ve B arasındaki tercihle ilgisi olmayan X seçeneğinin aldığı oylardaki değişimden etkilenmemelidir. Kenneth Arrow (), İAB'yi ve başka bazı mantıklı koşulları aynı anda sağlayan bir bireysel tercihler ("oylar") bileşkesi ortaya koymanın olduğunu göstermiştir.
Oylama kuramı
İAB'nin ele alınışı genellikle şöyledir: eğer bir aday (X) seçimi kazanıyorsa ve yeni bir alternatif (Y) eklenirse, seçimi ya X ya da Y kazanır.
ve sistemleri ilgisiz alternatiflerin bağımsızlığı kıstasını sağlamaktadır, zira bunlar sıralı değil toplamlı oylama sistemleridir; bir adaya oy vermek başka bir adaya oy verilemeyeceği anlamına gelmez. Bir başka toplamlı sistem olan İAB kıstasını sağlamaz.
Bu kıstasın delinişiyle ilgili, 'e atfedilen bir fıkra:
- Yemekten sonra, Sidney Morgenbesser tatlı söylemeye karar verir. Garson kendisine iki seçeneği olduğunu söyler: elmalı turta ve çayüzümlü turta. Sidney elmalı turta söyler. Bir süre sonra garson geri gelir ve kirazlı turtanın da olduğunu söyler; bunun üzerine Morgenbesser "O halde çayüzümlü turta alayım" der.
Tüm oylama sistemleri, oylamaya hangi adayların stratejik olarak katıldığına yönelik kendilerine özgü duyarlılıklara sahiptir (bkz. . Oylama sistemi kıstasını sağlayamayan türdense bu duyarlılık önem kazanmaya başlar.
Yerel bağımsızlık
İAB'nin akraba kıstaslarından biri, H. P. Young ve A. Levenglick tarafından öne sürülen ilgisiz alternatiflerin yerel bağımsızlığı kıstasıdır. Bu kıstas, göre eğer oylamayı X adayı kazanacaksa, yeni bir alternatif olan Y adayı yarışa katıldığında eğer bu Y adayı değilse kazananın yine X olacağını söyler. Bir başka deyişle, oylamanın sonucu Smith kümesinde olmayan alternatiflerden bağımsızdır. Bunun İAB kıstasının getirdiği bir sonuç veya İAB kıstasına götüren bir sonuç olmadığına dikkat ediniz; aslında bu kıstas birbirini karşılıklı olarak dışlar (ing. mutually exclusive).
Hiçbir deterministik dereceli sıralama yöntemi İAB kıstasını sağlamaz, ancak ilgisiz alternatiflerin yerel bağımsızlığı (İAYB) kıstası, sadece seçim yapan bazı yöntemlerde sağlanır; ve bunlara örnektir.
Eleştiri
Pek çok oylama kuramcısı İAB'nin fazla kuvvetli bir kıstas olduğu görüşündedir. bu kıstasla uyumsuzdur. Şöyle ki;
- 7 oy A > B > C
- 6 oy B > C > A
- 5 oy C > A > B
şeklinde olsun.
Genelliği kaybetmeden, çoğunluk kıstasını sağlayan bir seçim düzeneğinde kazananın A olduğunu varsayalım. Eğer B seçimden çekilirse:
- 7 oy A > C
- 11 oy C > A
durumunda çoğunluk kıstasınca kazanan C olur, her ne kadar zaten kazanamayacak olan B'nin çekilmesi diğer adaylarla "ilgisiz" görünse de. Bu durum bir örnektir.
Aşağıdaki metnin ingilizcesi http://condorcet.org/emr/criteria.shtml 16 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . adresinden izinle alınmıştır.
Toplumsal tercihte İAB
Kenneth Arrow'a göre (1951), toplumdaki her i "seçmen"inin akla gelebilecek tüm kümelerindeki elemanları (X, Y ve Z diyelim) en çok istenenden en az istenene doğru tercih sırasına sokan Ri şeklinde bir derecelendirmesi vardır (örneğin her seçmen, belediye başkanlığı adaylarını veya değişik devlet sistemlerini kendine göre en çok beğendiğinden en az beğendiğine doğru bir tercih sıralamasına tabî tutar). Sonraki aşamada bu (R1, ...,Rn) tercih sıralamaları oylama düzeneği tarafından X, Y ve Z'nin toplumdaki beğenilme sırasını ortaya koyan R şeklinde bir toplumsal tercihe dönüştürülür. Arrow, bu tercih sıralamaları arasında önerme tarafından yapılabilir ve yapılamaz olanları ayırır. Örneğin iki toplumdan (
, ...,
) ve (
, ...,
) şeklinde iki tercih sıralama kümesini ele alalım. Ayrıştırılamadı (SVG (MathML, tarayıcı eklentisi aracılığıyla etkinleştirilebilir): Geçersiz yanıt ("Math extension cannot connect to Restbase.") sunucu "http://localhost:6011/tr.wikipedia.org/v1/":): {\displaystyle R_i} ve 
de her i seçmeni X'i ve Y'yi aynı sıralamaya koymuş olsun. Oylama düzeneği bunlara karşılık gelen R ve R' toplumsal sıralamalarını üretecektir. Şimdi diyelim ki X ve Y yapılabilir (seçilebilir) fakat Z yapılamaz olsun (örneğin aday oylamadan çekilmiş olsun, veya düşünülen devlet sistemi dışında olmuş olsun). Arrow'un İAB kıstası, oylama düzeneğinin R ve R' kümelerinden aynı (ilk sıradaki) yapılabilir toplumsal tercihi seçmesini gerekirir. Bu koşul iki kümede Z'nin X ve Y'ye göre derecesi ne olursa olsun sağlanmalıdır. Paramesh Ray (1973), Arrow'un kıstasının bu makalenin başındaki İAB'ye (veya bunun ona) benzer bir İAB olmadığını göstermiştir.
Ekonometride İAB
Ekonometrideki İAB, ekonometrideki "multinomial logit 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."in modelinin varsayımlarından biridir. Kuramsal olarak bu İAB'yi delecek olan sonuçlar (çok adaylı seçimlerin sonuçları gibi, veya insanların aldığı herhangi bir karar gibi), multinomial logit'i geçersiz bir tahmin aracı haline getirebilir.
Kaynakça
- Kenneth Arrow (1963),
- Paramesh Ray (1973). "Independence of Irrelevant Alternatives," Econometrica, Vol. 41, No. 5, pp. 987–991. Discusses and deduces the (not always recognized) differences between various formulations of IIA.
- Peter Kennedy (2003), A Guide to Econometrics, 5th ed.
- G.S. Maddala (1983). Limited-dependent and Qualitative Variables in Econometrics
Dış bağlantılar
- Steven Callander and Catherine H.Wilson, "Context-dependent Voting," Quarterly Journal of Political Science, 2006, 1:
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ilgisiz Alternatiflerin Bagimsizligi IAB ve cesitli toplum bilimlerindeki bir belit icin kullanilan bir terimdir Her ne kadar IAB nin kesin tanimlari degisse de kisisel davranislarin ve kisisel tercih dokumlerinin incelenemesinde akilci bir temel teskil edilmesindeki kullanimi benzerlik gosterir Genel bir tanima gore belit sunu soylemektedir Eger A B seklindeki bir secenek kumesinde A B ye tercih ediliyorsa bu durumda ucuncu bir alternatif olarak X in getirilerek secenek kumesinin A B X seklinde genisletilmesi B nin A ya tercih edilir olmasina yol acmamalidir Bir baska deyisle A nin mi B nin mi daha iyi olduguna karar verirken bu karar ile ilgisiz olan X in var olup olmamasi karari etkilememelidir Bu tanimla ve karsilasiyoruz Bu tanim iki nedenden dolayi tartismalidir bunlardan ilki belitin bazi kuramcilarca cok kati bulunmasidir ikincisi de Amos Tversky Daniel Kahneman ve digerlerinin yaptigi deneylere gore insan davranisinin cogunlukla bu bu belitle uyusmamasidir IAB ye farkli bir tanim gelir A B secenek kumesinin elemanlari ve kume disindaki bir X elemani arasinda bir dereceli tercih siralamasi yapilsin eger secmenlerin tercih siralamalarinda oylama kuralina gore A B ye tercih ediliyorsa tercih siralamasinda sadece X in yerinin degismesi oylama kuralina gore B nin A ya tercih edilir hale gelmesine yol acmamalidir Bir baska deyisle secilenin A mi yoksa B mi olacagi devre disi olan yani A ve B arasindaki tercihle ilgisi olmayan X seceneginin aldigi oylardaki degisimden etkilenmemelidir Kenneth Arrow IAB yi ve baska bazi mantikli kosullari ayni anda saglayan bir bireysel tercihler oylar bileskesi ortaya koymanin oldugunu gostermistir Oylama kuramiIAB nin ele alinisi genellikle soyledir eger bir aday X secimi kazaniyorsa ve yeni bir alternatif Y eklenirse secimi ya X ya da Y kazanir ve sistemleri ilgisiz alternatiflerin bagimsizligi kistasini saglamaktadir zira bunlar sirali degil toplamli oylama sistemleridir bir adaya oy vermek baska bir adaya oy verilemeyecegi anlamina gelmez Bir baska toplamli sistem olan IAB kistasini saglamaz Bu kistasin delinisiyle ilgili e atfedilen bir fikra Yemekten sonra Sidney Morgenbesser tatli soylemeye karar verir Garson kendisine iki secenegi oldugunu soyler elmali turta ve cayuzumlu turta Sidney elmali turta soyler Bir sure sonra garson geri gelir ve kirazli turtanin da oldugunu soyler bunun uzerine Morgenbesser O halde cayuzumlu turta alayim der Tum oylama sistemleri oylamaya hangi adaylarin stratejik olarak katildigina yonelik kendilerine ozgu duyarliliklara sahiptir bkz Oylama sistemi kistasini saglayamayan turdense bu duyarlilik onem kazanmaya baslar Yerel bagimsizlik IAB nin akraba kistaslarindan biri H P Young ve A Levenglick tarafindan one surulen ilgisiz alternatiflerin yerel bagimsizligi kistasidir Bu kistas gore eger oylamayi X adayi kazanacaksa yeni bir alternatif olan Y adayi yarisa katildiginda eger bu Y adayi degilse kazananin yine X olacagini soyler Bir baska deyisle oylamanin sonucu Smith kumesinde olmayan alternatiflerden bagimsizdir Bunun IAB kistasinin getirdigi bir sonuc veya IAB kistasina goturen bir sonuc olmadigina dikkat ediniz aslinda bu kistas birbirini karsilikli olarak dislar ing mutually exclusive Hicbir deterministik dereceli siralama yontemi IAB kistasini saglamaz ancak ilgisiz alternatiflerin yerel bagimsizligi IAYB kistasi sadece secim yapan bazi yontemlerde saglanir ve bunlara ornektir Elestiri Pek cok oylama kuramcisi IAB nin fazla kuvvetli bir kistas oldugu gorusundedir bu kistasla uyumsuzdur Soyle ki 7 oy A gt B gt C 6 oy B gt C gt A 5 oy C gt A gt B seklinde olsun Genelligi kaybetmeden cogunluk kistasini saglayan bir secim duzeneginde kazananin A oldugunu varsayalim Eger B secimden cekilirse 7 oy A gt C 11 oy C gt A durumunda cogunluk kistasinca kazanan C olur her ne kadar zaten kazanamayacak olan B nin cekilmesi diger adaylarla ilgisiz gorunse de Bu durum bir ornektir Asagidaki metnin ingilizcesi http condorcet org emr criteria shtml 16 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde adresinden izinle alinmistir Toplumsal tercihte IAB Kenneth Arrow a gore 1951 toplumdaki her i secmen inin akla gelebilecek tum kumelerindeki elemanlari X Y ve Z diyelim en cok istenenden en az istenene dogru tercih sirasina sokan Ri seklinde bir derecelendirmesi vardir ornegin her secmen belediye baskanligi adaylarini veya degisik devlet sistemlerini kendine gore en cok begendiginden en az begendigine dogru bir tercih siralamasina tabi tutar Sonraki asamada bu R1 Rn tercih siralamalari oylama duzenegi tarafindan X Y ve Z nin toplumdaki begenilme sirasini ortaya koyan R seklinde bir toplumsal tercihe donusturulur Arrow bu tercih siralamalari arasinda onerme tarafindan yapilabilir ve yapilamaz olanlari ayirir Ornegin iki toplumdan R1 displaystyle R 1 Rn displaystyle R n ve R1 displaystyle R 1 Rn displaystyle R n seklinde iki tercih siralama kumesini ele alalim Ayristirilamadi SVG MathML tarayici eklentisi araciligiyla etkinlestirilebilir Gecersiz yanit Math extension cannot connect to Restbase sunucu http localhost 6011 tr wikipedia org v1 displaystyle R i ve Ri displaystyle R i de her i secmeni X i ve Y yi ayni siralamaya koymus olsun Oylama duzenegi bunlara karsilik gelen R ve R toplumsal siralamalarini uretecektir Simdi diyelim ki X ve Y yapilabilir secilebilir fakat Z yapilamaz olsun ornegin aday oylamadan cekilmis olsun veya dusunulen devlet sistemi disinda olmus olsun Arrow un IAB kistasi oylama duzeneginin R ve R kumelerinden ayni ilk siradaki yapilabilir toplumsal tercihi secmesini gerekirir Bu kosul iki kumede Z nin X ve Y ye gore derecesi ne olursa olsun saglanmalidir Paramesh Ray 1973 Arrow un kistasinin bu makalenin basindaki IAB ye veya bunun ona benzer bir IAB olmadigini gostermistir Ekonometride IABEkonometrideki IAB ekonometrideki multinomial logit 13 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi in modelinin varsayimlarindan biridir Kuramsal olarak bu IAB yi delecek olan sonuclar cok adayli secimlerin sonuclari gibi veya insanlarin aldigi herhangi bir karar gibi multinomial logit i gecersiz bir tahmin araci haline getirebilir KaynakcaKenneth Arrow 1963 Paramesh Ray 1973 Independence of Irrelevant Alternatives Econometrica Vol 41 No 5 pp 987 991 Discusses and deduces the not always recognized differences between various formulations of IIA Peter Kennedy 2003 A Guide to Econometrics 5th ed G S Maddala 1983 Limited dependent and Qualitative Variables in EconometricsDis baglantilarSteven Callander and Catherine H Wilson Context dependent Voting Quarterly Journal of Political Science 2006 1