Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnce ayarlı Evren, Evren içerisinde hayata izin verecek koşulların ancak evrensel temel fizikî sabitlerin mevcut değerleri sayesinde oluşacağını anlatan bir önermedir. Önermeye göre bu temel sabitlerdeki en ufak değişimler dahi maddenin, astronomik yapıların, çeşitlilik sahibi elementlerin ve dolayısıyla hayatın oluşmasına engel teşkil etmektedir. Önerme filozoflar, bilim insanları, din adamları ve yaratılışçılar arasında tartışılabilmektedir.
Fizikçi Paul Davies fizikçilerin ve kozmolojistlerin günümüzde Evren'in hayat için ince ayarlı (İngilizce: fine-tuned) olduğu fikrini savunduklarını ileri sürer. Aslında Evren'in hayat için değil, hayatın ihtiyaç duyduğu çevre ve temel yapıtaşları için ince ayarlı olduğunu söyleyerek devam eder. Çoğu bilim insanları için paralel evrenler ve antropik ilke gibi hipotezler ikna edici delillere sahiptir. , bahsedilen diğer evrenleri gözlemlemenin astronomik açıdan imkânsız olduğunu, eğer bu evrenler var olmuş olsa bile açıklanmamış doğa sırlarına bir yenisinin ekleneceğini söyler.
Tarih
1913'te kimyacı Lawrence Joseph Henderson (1878-1942) Evren’deki kavramını inceleyen ilk kitaplardan biri olan The Fitness of the Enviroment kitabını yazdı. Henderson suyun ve çevrenin yaşayanlar için önemini ele aldı. Özellikle suyun nitelikleri ve yaygınlığı hususunda, hayatın tümüyle dünyadaki çok özel çevresel şartlara bağlı olduğunu söyledi.
1961'de fizikçi Robert Henry Dicke, fizikteki mevcut kuvvetlerin – kütleçekimi ve elektromagnetik kuvvet gibi – Evren'de herhangi bir yerde hayat oluşabilmesi için kusursuz bir şekilde ince ayarlı olması gerektiğini öne sürdü.Fred Hoyle da ayrıca Intelligent Universe (Zeki Evren) adlı kitabında ince ayarlı Evren için fikirlerini beyan etti.
ve Martin Rees ince-ayar argümanının detaylı bir savunmasını ve tarihini Cosmic Coincidences (Kozmik Tesadüf, 1989) adlı kitaplarında yaptı. Gribben ve Rees'e göre karbon bazlı yaşam rastgele oluşmadıysa da Evren, sonunda 'biçilmiş kaftan, kişiye özel elbise' gibi bir tartıya vardı.
Evveliyatı
İnce-ayarlı Evren iddiasının öncülü farklı; ufak bir değişimin Evren'i kökünden farklı bir yer haline getireceği yönündedir. Stephen Hawking'in yazdığı gibi: Tabiat kanunları şu an bildiğimiz birçok temel rakamları içerir. Elektronun yük büyüklüğü, elektron ve protonun kütleleri oranı gibi… Kayda değer bir gerçek şu ki bu rakamların sahip olduğu değerler, hayatın gelişimi için çok iyi bir biçimde ayarlanmış görünüyor.
Örneğin eğer güçlü nükleer kuvvet var olduğundan %2 daha güçlü olsaydı (mesela çiftlenim sabitinin temsil ettiği güç %2 daha geniş olsaydı) diğer sabitler aynı kaldığında diprotonlar sabit kalacak ve hidrojen; döteryum ve helyum yerine bunlarla füzyon geçirecekti. Bu şiddetli bir şekilde yıldızların fiziğini değiştirecek ve muhtemelen Dünya'da gözlediğimize benzer bir hayatın oluşmasını imkânsızlaştıracaktı. Di-protonun varlığı, hidrojenin döteryuma yavaş füzyonunu kısa devre yaptıracaktı. Hidrojen kolaylıkla füzyon yapacak, yani Evren'deki bütün hidrojenler Big Bang'in ilk birkaç dakikasında tükenecekti. Durağan olmayan strange, charm, top, bottom kuarklarının ve mu ve tau Leptonlarının özelliklerine açıklık getiren temel sabitlerin Evren'deki ve madde yapısındaki rolleri görülecektir.
Fizikçilerin henüz kaç tane bağımsız fiziksel sabitin olduğunu bilmemeleri, bu fikrin kesin formülasyonunu zora sokmaktadır. Güncel tanecik fiziğinin standart modeli 25 tane ayarlanabilir parametreye ek olarak kütleçekimi için kozmolojik sabite de sahiptir. Bununla birlikte standart model matematiksel olarak kesin hükümler (ör. çok yüksek enerjiler, kuantum mekaniği ve genel rölativite ilişkili oluşu) içinde olmadığı için fizikçilerin bunun sicim teorisi, ve Büyük Birleşik Teori gibi bâzı teorilerle altının doldurulduğuna inanmaktadırlar. Bunun yanı sıra bâzı aday teorilerde bağımsız fiziksel sabitlerin asıl sayısı, bir gibi çok küçük bir sayı olabilmektedir. Örneğin kozmolojik sabit temel bir sabit olmasına rağmen bu sabitin hesaplanmasında diğer sabitlerin kullanılması girişiminde bulunulmuştur. Bu hesaplamaların sahiplerinden birine göre de kozmolojik sabitin bu denli küçük oluşu, standart modeldeki parametrelerin dikkat çekici derecede kesin oluşunu ve aralarındaki umulmadık ilişkiyi ortaya koymaktadır.
Martin Rees ince ayarlı Evren'i aşağıdaki altı boyutsuz sabitle formülize etmiştir:
- N = kütleçekim kuvvetinin bunun elektromanyetizmasına oranı
- Epsilon(ε) = nükleonları atom çekirdeğine bağlayan kuvvet
- Omega (ω) = kütleçekiminin nispi önemi ve Evrendeki genişleme enerjisi
- Lambda (λ) = kozmolojik sabit
- Q = bir galaksiyi uzağa çekmek için gerekli olan enerjinin, galaksinin kütlesine denk gelen enerjiye oranı
- D = uzaysal boyutların uzayzamandaki sayısı
İnce-ayarın varlığı ve kapsamına ilişkin tartışmalar
Fizikçi ince-ayar'a karşı çıkar özellikle de teist ince-ayar kullanımına. ''Büsbütün sağlam bir temele dayanmayan varsayım olan yalnızca karbon-temelli yaşamın imkanlı olacağı'' diye adlandırdığı kavramı içeren bir hayli eleştirisi mevcuttur. Stenger'in çalışmaları birçoğu ise astrofizikçi Luke Barnes tarafından eleştirilere maruz kalmıştır.
Fred Adams yıldızların yapısını kütleçekim sabitinin G, ince yapı sabitinin α, C farklı değerlerini kullanarak keşfetmiştir. Adams'ın çalışması kabaca parametre uzayının %25'inin yıldızların varlığını kabul ettiğini ortaya koymaktadır.
Kaynakça
- ^ Mark Isaak (ed.) (2005). "CI301: The Anthropic Principle" [1] 1 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Index to Creationist Claims.TalkOrigins Archive. Retrieved 2007-10-31.
- ^ Davies (2003). "How bio-friendly is the universe". Int. J. Astrobiol 2 (115): 115 [2] 14 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ George Francis Rayner Ellis, 'Çoklu evren gerçekten var mı?'' Does the multiverse really exist? 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Lawrence Joseph Henderson, The fitness of the environment: an inquiry into the biological significance of the properties of matter The Macmillan Company, 1913
- ^ R. H. Dicke (1961). "Dirac's Cosmology and Mach's Principle". Nature 192 (4801): 440–441. [3] 5 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ve [4] 2 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Heilbron, J. L. The Oxford guide to the history of physics and astronomy, Volume 10, 2005, p. 8
- ^ Gribbin. J and Rees. M, Cosmic Coincidences: Dark Matter, Mankind, and Anthropic Cosmology, 1989
- ^ Stephen Hawking, 1988, Zamanın Kısa Tarihi (A Brief History of Time), Bantam Books , s. 125, ::The laws of science, as we know them at present, contain many fundamental numbers, like the size of the electric charge of the electron and the ratio of the masses of the proton and the electron. ... The remarkable fact is that the values of these numbers seem to have been very finely adjusted to make possible the development of life.
- ^ a b Paul Davies, 1993. The Accidental Universe, Cambridge University Press, p70-71
- ^ Larry Abbott, "The Mystery of the Cosmological Constant," Scientific American, vol. 3, no. 1 (1991): 78.
- ^ Martin Rees, 1999. Just Six Numbers, HarperCollins Publishers, .
- ^ Is The Universe Fine-Tuned For Us? Victor J. Stenger, University of Colorado
- ^ Barnes (2011). "The Fine-Tuning of the Universe for Intelligent Life".arXiv:1112.4647 [physics.hist-ph].
- ^ "Stars in other universes: stellar structure with different fundamental constants" Fred C Adams
- ^ Adams, F.C. (2008). "Stars in other universes: stellar structure with different fundamental constants". Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2008 (8): 010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ince ayarli Evren Evren icerisinde hayata izin verecek kosullarin ancak evrensel temel fiziki sabitlerin mevcut degerleri sayesinde olusacagini anlatan bir onermedir Onermeye gore bu temel sabitlerdeki en ufak degisimler dahi maddenin astronomik yapilarin cesitlilik sahibi elementlerin ve dolayisiyla hayatin olusmasina engel teskil etmektedir Onerme filozoflar bilim insanlari din adamlari ve yaratiliscilar arasinda tartisilabilmektedir Fizikci Paul Davies fizikcilerin ve kozmolojistlerin gunumuzde Evren in hayat icin ince ayarli Ingilizce fine tuned oldugu fikrini savunduklarini ileri surer Aslinda Evren in hayat icin degil hayatin ihtiyac duydugu cevre ve temel yapitaslari icin ince ayarli oldugunu soyleyerek devam eder Cogu bilim insanlari icin paralel evrenler ve antropik ilke gibi hipotezler ikna edici delillere sahiptir bahsedilen diger evrenleri gozlemlemenin astronomik acidan imkansiz oldugunu eger bu evrenler var olmus olsa bile aciklanmamis doga sirlarina bir yenisinin eklenecegini soyler Tarih1913 te kimyaci Lawrence Joseph Henderson 1878 1942 Evren deki kavramini inceleyen ilk kitaplardan biri olan The Fitness of the Enviroment kitabini yazdi Henderson suyun ve cevrenin yasayanlar icin onemini ele aldi Ozellikle suyun nitelikleri ve yayginligi hususunda hayatin tumuyle dunyadaki cok ozel cevresel sartlara bagli oldugunu soyledi 1961 de fizikci Robert Henry Dicke fizikteki mevcut kuvvetlerin kutlecekimi ve elektromagnetik kuvvet gibi Evren de herhangi bir yerde hayat olusabilmesi icin kusursuz bir sekilde ince ayarli olmasi gerektigini one surdu Fred Hoyle da ayrica Intelligent Universe Zeki Evren adli kitabindaince ayarli Evren icin fikirlerini beyan etti ve Martin Rees ince ayar argumaninin detayli bir savunmasini ve tarihini Cosmic Coincidences Kozmik Tesaduf 1989 adli kitaplarinda yapti Gribben ve Rees e gore karbon bazli yasam rastgele olusmadiysa da Evren sonunda bicilmis kaftan kisiye ozel elbise gibi bir tartiya vardi EvveliyatiInce ayarli Evren iddiasinin onculu farkli ufak bir degisimin Evren i kokunden farkli bir yer haline getirecegi yonundedir Stephen Hawking in yazdigi gibi Tabiat kanunlari su an bildigimiz bircok temel rakamlari icerir Elektronun yuk buyuklugu elektron ve protonun kutleleri orani gibi Kayda deger bir gercek su ki bu rakamlarin sahip oldugu degerler hayatin gelisimi icin cok iyi bir bicimde ayarlanmis gorunuyor Ornegin eger guclu nukleer kuvvet var oldugundan 2 daha guclu olsaydi mesela ciftlenim sabitinin temsil ettigi guc 2 daha genis olsaydi diger sabitler ayni kaldiginda diprotonlar sabit kalacak ve hidrojen doteryum ve helyum yerine bunlarla fuzyon gecirecekti Bu siddetli bir sekilde yildizlarin fizigini degistirecek ve muhtemelen Dunya da gozledigimize benzer bir hayatin olusmasini imkansizlastiracakti Di protonun varligi hidrojenin doteryuma yavas fuzyonunu kisa devre yaptiracakti Hidrojen kolaylikla fuzyon yapacak yani Evren deki butun hidrojenler Big Bang in ilk birkac dakikasinda tukenecekti Duragan olmayan strange charm top bottom kuarklarinin ve mu ve tau Leptonlarinin ozelliklerine aciklik getiren temel sabitlerin Evren deki ve madde yapisindaki rolleri gorulecektir Fizikcilerin henuz kac tane bagimsiz fiziksel sabitin oldugunu bilmemeleri bu fikrin kesin formulasyonunu zora sokmaktadir Guncel tanecik fiziginin standart modeli 25 tane ayarlanabilir parametreye ek olarak kutlecekimi icin kozmolojik sabite de sahiptir Bununla birlikte standart model matematiksel olarak kesin hukumler or cok yuksek enerjiler kuantum mekanigi ve genel rolativite iliskili olusu icinde olmadigi icin fizikcilerin bunun sicim teorisi ve Buyuk Birlesik Teori gibi bazi teorilerle altinin doldurulduguna inanmaktadirlar Bunun yani sira bazi aday teorilerde bagimsiz fiziksel sabitlerin asil sayisi bir gibi cok kucuk bir sayi olabilmektedir Ornegin kozmolojik sabit temel bir sabit olmasina ragmen bu sabitin hesaplanmasinda diger sabitlerin kullanilmasi girisiminde bulunulmustur Bu hesaplamalarin sahiplerinden birine gore de kozmolojik sabitin bu denli kucuk olusu standart modeldeki parametrelerin dikkat cekici derecede kesin olusunu ve aralarindaki umulmadik iliskiyi ortaya koymaktadir Martin Rees ince ayarli Evren i asagidaki alti boyutsuz sabitle formulize etmistir N kutlecekim kuvvetinin bunun elektromanyetizmasina orani Epsilon e nukleonlari atom cekirdegine baglayan kuvvet Omega w kutlecekiminin nispi onemi ve Evrendeki genisleme enerjisi Lambda l kozmolojik sabit Q bir galaksiyi uzaga cekmek icin gerekli olan enerjinin galaksinin kutlesine denk gelen enerjiye orani D uzaysal boyutlarin uzayzamandaki sayisiInce ayarin varligi ve kapsamina iliskin tartismalarFizikci ince ayar a karsi cikar ozellikle de teist ince ayar kullanimina Busbutun saglam bir temele dayanmayan varsayim olan yalnizca karbon temelli yasamin imkanli olacagi diye adlandirdigi kavrami iceren bir hayli elestirisi mevcuttur Stenger in calismalari bircogu ise astrofizikci Luke Barnes tarafindan elestirilere maruz kalmistir Fred Adams yildizlarin yapisini kutlecekim sabitinin G ince yapi sabitinin a Cfarkli degerlerini kullanarak kesfetmistir Adams in calismasi kabaca parametre uzayinin 25 inin yildizlarin varligini kabul ettigini ortaya koymaktadir Kaynakca Mark Isaak ed 2005 CI301 The Anthropic Principle 1 1 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Index to Creationist Claims TalkOrigins Archive Retrieved 2007 10 31 Davies 2003 How bio friendly is the universe Int J Astrobiol 2 115 115 2 14 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde George Francis Rayner Ellis Coklu evren gercekten var mi Does the multiverse really exist 28 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lawrence Joseph Henderson The fitness of the environment an inquiry into the biological significance of the properties of matter The Macmillan Company 1913 R H Dicke 1961 Dirac s Cosmology and Mach s Principle Nature 192 4801 440 441 3 5 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ve 4 2 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Heilbron J L The Oxford guide to the history of physics and astronomy Volume 10 2005 p 8 Gribbin J and Rees M Cosmic Coincidences Dark Matter Mankind and Anthropic Cosmology 1989 Stephen Hawking 1988 Zamanin Kisa Tarihi A Brief History of Time Bantam Books s 125 The laws of science as we know them at present contain many fundamental numbers like the size of the electric charge of the electron and the ratio of the masses of the proton and the electron The remarkable fact is that the values of these numbers seem to have been very finely adjusted to make possible the development of life a b Paul Davies 1993 The Accidental Universe Cambridge University Press p70 71 Larry Abbott The Mystery of the Cosmological Constant Scientific American vol 3 no 1 1991 78 Martin Rees 1999 Just Six Numbers HarperCollins Publishers ISBN 0 465 03672 4 Is The Universe Fine Tuned For Us Victor J Stenger University of Colorado Barnes 2011 The Fine Tuning of the Universe for Intelligent Life arXiv 1112 4647 physics hist ph Stars in other universes stellar structure with different fundamental constants Fred C Adams Adams F C 2008 Stars in other universes stellar structure with different fundamental constants Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2008 8 010