Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnyupikçe ya da İnyupik dili (kendilerince Kuzey ve Kuzeybatı şivelerinde Iñupiatun, King Adası şivesinde Inupiaqtun), Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'da İnyupiklerin konuştuğu İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.
| İnyupikçe | |
|---|---|
| Iñupiatun | |
| Ana dili olanlar | Amerika Birleşik Devletleri (Alaska); önceden Rusya (); Kanada (Kuzeybatı Toprakları) |
| Konuşan sayısı | 2.144 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | ik |
| ISO 639-2 | ipk |
| ISO 639-3 | [[ISO639-3:ipk (Ortak İnyupikçe) esi (Kuzey Alaska İnyupikçesi) esk (Kuzeybatı Alaska İnyupikçesi)|ipk (Ortak İnyupikçe) esi (Kuzey Alaska İnyupikçesi) esk (Kuzeybatı Alaska İnyupikçesi)]] |
1948 öncesinde Rusya'ya bağlı da konuşulurdu (Imaqłit).
Kanada İnyupikçesi (Uummarmiutun) denilen biçimi Kanada'da Inuvik ve Aklavik şehirlerinde konuşulur. Uummarmiutlar Kanada'da siyasi ve idari kaygılarla çoğu kez Siglitlerle birlikte Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit) adı altında toplanırlar. Şiveleri de Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) içerisinde ele alınır.
Eskimo dilleri içindeki yeri
- Eskimo - Aleut dilleri
- Aleut dilleri
- Eskimo dilleri
- Yupik dilleri
- Sirenik Yupikçesi
- Öz Yupik dilleri
- Sibirya Yupikçesi
- Naukan Yupikçesi
- Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
- Supikçe
- İnuit dilleri
- Yupik dilleri
Anadili
13.500 kişilik İnyupik nüfusundan ancak 3000 kadarı dilini konuşabiliyor. 6 - 16 yaş arası bütün İnyupik çocukları yasal olarak sayıları 73 olan federal Kızılderili İşleri Bürosu (BIA, Bureau of Indian Affairs) okullarına gitmek zorundadır. Ayrıca, 77 kadar da eyalete bağlı köy okulu bulunur. North Slope bölgesinde okul dönemi Ağustos sonunda başlar ve 180 gün sürer. Barrow'da lise sonrası yüksek öğrenim Iḷisaġvik College adlı kolej tarafından yapılır.
Alaska'da 1980 ile 1992 yıllarında Eskimo-Aleut dilli halkların nüfusu ve anadillerini konuşabilenlerin sayısı
| ALASKA | etnik nüfus | anadilini konuşabilen | % | konuşabilme yaşı |
| 1980 | . | . | . | . |
| Sibirya Yupikleri | 1.100 | 1.050 | 95 | yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu |
| Yupikler | 17.000 | 14.000 | 80 | yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı |
| İnyupikler | 12.000 | 5.000 | 40 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
| Supikler | 3.000 | 1.000 | 33 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
| Aleutlar | 2.200 | 700 | 35 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
| 1992 | . | . | . | . |
| Sibirya Yupikleri | 1.100 | 1.050 | 95 | yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu |
| Yupikler | 18.000 | 12.000 | 67 | yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı |
| İnyupikler | 13.000 | 4.000 | 31 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
| Supikler | 3.100 | 600 | 19 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
| Aleutlar | 2.100 | 400 | 19 | yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı |
Diyalekt ve kabileleri
TURUNCU Inupiatun (Kuzey ve Kuzeybatı Alaska İnyupikçesi)
PEMBE Qawiaraq (Seward Yarımadası İnyupikçesi); Kuzeybatı Alaska İnyupiklerinin coğrafyası da yanlışlıkla pembe olarak renklendirilmiş
İnyupikler ve İnyupikçe çoğu zaman bir bütün olarak ele alınır. Bazen, iki ayrı dil ve halk olarak ele alındığı da olur ve Seward Yarımadasındakiler Qawiaraq adıyla, diğerleri (North Slope ve Northwest Alaska) de Inupiaq adı altında toplanır.
- Seward Yarımadası İnyupikçesi [İngilizce Seward Peninsula Inupiaq]
- Bering Boğazı İnyupikçesi [İngilizce Bering Strait Inupiaq]
- Diomede şivesi [İngilizce Diomede subdialect]
- İngalik İnyupikçesi [kendilerince Ingalikmiut; İngilizce Ingalikmiut Eskimo]. ABD'ye bağlı Küçük Diomede (Little Diomede) adasında az sayıda konuşanı vardır.
- İmaqliq İnyupikçesi [kendilerince Imaqłit; Rusça имакликский диалект]. Rusya Federasyonuna bağlı Büyük Diomede (Остров Ратманова, Большой Диомид) adasında konuşulan bu şive 1948 yılında yok oldu.
- Wales İnyupikçesi [İngilizce Wales subdialect]
- Kiŋikmiut
- Tapqaġmiut
- Ukiuvaŋmiut [İngilizce King Island subdialect]
- Diomede şivesi [İngilizce Diomede subdialect]
- Qawiaraq İnyupikçesi [İngilizce Qawiaraq, Kawerak]
- Batı Qawiaraq İnyupikçesi [İngilizce Teller subdialect, Qawiaraq proper]
- Siñġaġmiut
- Qaviaraġmiut
- Ayaqsaaġiaaġmiut
- Aziagmiut. Sledge (Aziak, Ayak) adasında konuşulur.
- Doğu Qawiaraq İnyupikçesi [kendilerince Iġałuiŋmiut; İngilizce Fish River subdialect]
- Batı Qawiaraq İnyupikçesi [İngilizce Teller subdialect, Qawiaraq proper]
- Bering Boğazı İnyupikçesi [İngilizce Bering Strait Inupiaq]
- İnyupikçe [İngilizce Northern Alaskan Iñupiaq]
- Malimiut İnyupikçesi [İngilizce Malimiutun, Northwest Alaska Inupiatun]. Malimiut adı komşuları olan Yupikler tarafından verilmiştir.
- Kotzebue şivesi [İngilizce Kotzebue subdialect, Southern Malimiut Inupiatun]
- Pittaġmiut
- Kaŋiġmiut
- Qikiqtaġruŋmiut
- Kobuk şivesi [İngilizce Kobuk subdialect, Northern Malimiut Inupiatun]
- Kuuŋmiut
- Kiitaaŋmiut ya da Kiitaaġmiut
- Siiḷviim Kaŋianiġmiut
- Nuurvinmiut
- Kuuvaum Kaŋiaġmiut
- Akuniġmiut
- Nuataaġmiut
- Napaaqtuġmiut
- Kivalliñiġmiut
- Kotzebue şivesi [İngilizce Kotzebue subdialect, Southern Malimiut Inupiatun]
- Malimiut İnyupikçesi [İngilizce Malimiutun, Northwest Alaska Inupiatun]. Malimiut adı komşuları olan Yupikler tarafından verilmiştir.
- Kuzey Alaska İnyupikçesi [kendilerince Iñupiatun ; İngilizce North Alaskan Inupiatun]
- Tikiğaq İnyupikçesi [kendilerince Tikiġaġmiut; İngilizce Point Hope Inupiatun]
- North Slope İnyupikçesi [İngilizce North Slope Inupiatun]
- Utuqqaġmiut
- Siḷaliñaġmiut
- Kukparungmiut
- Kunmiut
- Kakligmiut
- Sidarumiut
- Utkiavinmuit
- Nuvukmiut
- Kuulugruaġmiut
- Ikpikpagmiut
- Kuukpigmiut
- Kañianermiut
- Killinermiut
- Kagmalirmiut
- Nunataağmiut İnyupikçesi [kendilerince Nunataaġmiut; İngilizce Anaktuvik Pass Inupiatun, Nunamiut]
- Uummarmiut İnyupikçesi [kendilerince Uummarmiut, Uummarmiutun; İngilizce Uummarmiut Iñupiaq, West Arctic Inupiatun, Canadian Iñupiaq]. Kanada'da Mackenzie deltasında yer alan Aklavik ve Inuvik şehirlerinde konuşulur. Kökenleri Nunamiut'lara dayanır. Etnik olarak “Inupiaq” olsa da Kanada’da siyasi sebeplerle “Inuvialuit” adı altında toplanır.
- Kuzey Alaska İnyupikçesi [kendilerince Iñupiatun ; İngilizce North Alaskan Inupiatun]
Farklılıklar
Sessiz R (voiceless r) harfi yazıda sr (/ʂ/) olarak gösterilir ve iki ünsüz arasında daha çok Kobuk (K) şivesinde kullanılır. North Slope (N) şivesinde ise normal s sesi olarak yer alır: aġnasalluq (N) aġnasralluq (K); atausiq (N) atausriq (K); iñuusiq (N) iñuusriq (K); ikusik (N) ikusrik (K); irrusiq (N) irrusriq (K); isaġuq (N) israġuq (K); isuma (N) isruma (K); kanŋusuktuq (N) kanŋusruktuq (K); masu (N) masru (K); nakasuk (N) nakasruk (K); nasaq (N) nasraq (K); pasigaa (N) pasrigaa (K); pisaasuqtuq (N) pisaasruktuq (K); qanusiq (N) qanusriq (K) ...
Şiveler arası sayı adları karşılaştırması:
| Kuzey Alaska (North Slope) | Kuzeybatı Alaska (Kobuk Malimiut) | Seward Yarımadası (King Adası) | anlamı |
| atausiq | atausriq | atausiq | 1 |
| malġuk | malġuk | maġluuk | 2 |
| piŋasut | piñasrut | piŋasut | 3 |
| sisamat | sisamat | sitamat | 4 |
| tallimat | tallimat | tallimat | 5 |
| itchaksrat | itchaksrat | aġvinikłit | 6 |
| tallimat malġuk | tallimat malġuk | tallimat maġluuk | 7 |
| tallimat piŋasut | tallimat piñasrut | tallimat piŋasut | 8 |
| quliŋuġutaiḷaq | quliŋŋuutaiḷaq | qulinŋutailat | 9 |
| qulit | qulit | qulit | 10 |
| qulit atausiq | qulit atausriq | qulit atausiq | 11 |
| qulit malġuk | qulit malġuk | qulit maġluuk | 12 |
| qulit piŋasut | qulit piñasrut | qulit piŋasut | 13 |
| akimiaġutaiḷaq | akimiaŋŋutaiḷaq | agimiaġutailaq | 14 |
| akimiaq | akimiaq | agimiaq | 15 |
| akimiaq atausiq | akimiaq atausriq | agimiaq atausiq | 16 |
| akimiaq malġuk | akimiaq malġuk | agimiaq maġluuk | 17 |
| akimiaq piŋasut | akimiaq piñasrut | agimiaq piŋasut | 18 |
| iñuiññaŋŋutaiḷaq | iñuiñaġutaiḷaq | inuinaġutailat | 19 |
| iñuiññaq | iñuiñaq | inuinnaq | 20 |
| iñuiññaq qulit | iñuiñaq qulit | inuinaq qulit | 30 |
| malġukipiaq | malġukipiaq | maġluutiviaq | 40 |
| malġukipiaq qulit | malġukipiaq qulit | maġluutiviaq qulit | 50 |
| piŋasukipiaq | piñasrukipiaq | piŋasuutiviaq | 60 |
| piŋasukipiaq qulit | piñasrukipiaq qulit | piŋasuutiviaq qulit | 70 |
| sisamakipiaq | sisamakipiaq | . | 80 |
| sisamakipiaq qulit | sisamakipiaq qulit | . | 90 |
| tallimakipiaq | tallimakipiaq | tallimativiaq | 100 |
| . | . | kabluutit | 1000 |
Alaska İnyupikçesi ile Kanada İnyupikçesi (Uummarmiutun) arasındaki farklılıklar hem alfabe farklılığından hem de birtakım ses değişmelerinden kaynaklanır :
| Alaska İnyupikçesi | Kanada İnyupikçesi | anlamı |
| Uummaġmiutun | Uummarmiutun | Kanada İnyupikçesi |
| siksrik | hikřik | sincap |
| qugruk | qugřuk | kuğu |
| aaġlu | arlu | katil balina |
| amaġuq | amaruq | kurt |
| isuŋŋaġluk | ihun’ngaq | yırtıcı martı |
| kaŋuq | kanguq | kar kazı |
| paunġaq | paunraq | karga üzümü |
| qunŋiq | qun’ngiq | ren geyiği |
| tiġiganniaq | tiriganiaq | kutup tilkisi |
| umiŋmak | umingmak | misk sığırı |
Alfabe
| A | Ch | G | Ġ | H | I | K | L | Ł | M | N | Ñ | P | Q | R | S | T | U | V | Y | ||||
| a | ch | g | ġ | h | i | k | l | ḷ | ł | ł̣ | m | n | ñ | ŋ | p | q | r | s | sr | t | u | v | y |
Yukarıdaki tablo Kuzey Alaska (North Slope) İnyupikçesinin alfabesidir. Diğer şivelerde geçen sesler için de şu harfler bulunur:
- Diomede : e
- Bering : w, z, zr
- Kobuk : ’
- Seward : b
İnyupik alfabesi, Atchagat ('abeceler') ya da Iñupiatun Aglait ('İnyupik harfleri') olarak da bilinir. 1946 yılında İnyupik kökenli Presbiteryan rahibi Roy Ahmaogak ile Summer Institute of Linguistics üyesi Eugene Nida tarafından geliştirilmiştir. Altında nokta olan k harfi (ḳ) daha sonra q harfi ile değiştirilmiştir. İnyupikçede "alfabe" için kullanılan atchagat kelimesi tıpkı "abece" gibi ilk üç harfin okunuşuna -t çoğul eki getirilerek türetilmiştir.
Kanada'da Uummarmiut İnyupikçesi farklı alfabe kullanır:
| A | Ch | F | G | H | Dj | I | K | L | Ł | M | N | Ñ | Ng | P | Q | R | T | U | V | Y | |
| a | ch | f | g | h | dj | i | k | l | ł | m | n | ñ | ng | p | q | r | ȓ | t | u | v | y |
Bazı gramer özellikleri
İnyupikçe, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:
- Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
| tekil | ikil | çoğul | anlamı |
| iqaluk | iqaluuk | iqaluich | balık |
| qimmiq | qimmik | qimmich | köpek |
| argak | argaak | argaich | el |
| iñuk | iññuk | iñuit | insan; kişi |
| Iñupiaq | Iñupiak | Iñupiat | İnyupik |
| Qułłiq | Qułłik | Qułłit | Çukçi |
| kuuk | kurrak | kuugich / kurgit | ırmak |
| aġnaq | aġnak | aġnat | kadın |
| iri | irrak | irrat | göz |
| tupiq | tuppak | tupqich / tupqit | çadır (North Slope); ev (Kobuk) |
- Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
- Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
- kök (İng. stem)
- yapım eki (Akunniġun sg Akunniġutit pl; İng. postbase)
- çekim eki (Isukłiqpiaq , Uqaluit isukłiqpiaŋit & Uqaluit isuŋit ; İng. ending)
- bağlaç (İng. enclitic)
- taiguallu aglaaksrallu Iñupiatun : İnyupikçe okuma ve yazma (-llu 've')
- Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
- Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, İnyupikçede iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
- imnaim nagrua : Yaban koyununun boynuzu
- tuttum nagrua : Ren geyiğinin boynuzu
- tuttum niaqua : Ren geyiğinin kafası
- tulukkam nauligaaŋa : Kuzgunun mızrağı (bir bitki adı)
Her ikisi de sayı ile uyumludur:
tallimat nannuayaat : beş kutup ayısı yavrusu
Fiiller de sayı ile uyumludur:
- qulit aġnat taliqtut : On kadın dans ediyor (King Adası)
- qaugait qairut : Ördekler geldi
- aġġirit quviasupiaġataqtut : Dansçılar ve davulcular mutlular
Örnekler
- Taiku suna Çok teşekkür ederim
- Nakuaġikpin Seni seviyorum
- Uvlaalluataq Günaydın
- Qavsiñukpa Saat kaç?
- ukiumi kışın
- upinġaksrami ilk baharda
- upinġaami yazın
- ukiaġmi güzün, son baharda
İnyupikçede olmayan kelimeler İngilizceden ödünç alınarak kullanılır ve bunlar yazıda bir tire işareti ile eklerinden ayrılır:
- North Slope-mi : North Slope'de
Örnek metin (North Slope Borough School District misyonu) :
- İNYUPİKÇE : Miŋuaqtuqtitchirit Sivuniŋat : Iñupiat Nunaanni miŋuaqtuqtitchiruat sivuniqaqtut piviksraqaquvlugich miŋuaqtuqtuat pisigivlugu iñulluataġuġniŋat. Miŋuaqtuqtuat atuumagisigaich piḷġusivut piqpakkutiqaġlutiŋ, aviktuaqatigiigḷutiŋ, suli avanmun aitchuqtuutilutiŋ kaŋiqsimalugu kiŋuvaaksriusiaqput piraġausivullu.
- İNGİLİZCE ÇEVİRİSİ : Mission Statement : The North Slope Borough School District is committed to providing opportunities to help all students become productive and contributing citizens. Students will maintain our values of caring, sharing, and giving by understanding our history and traditions.
Ayrıca bakınız
Dipnotlar
- ^ a b . 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- ^ . 24 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ . 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ . 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Northern Minority Languages: Problems of Survival, Senri Ethnological Studies 44 1997, pp 187-223
- ^ "Postbases 1". 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ "Postbases 2". 19 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ Enclitics
- ^ North Slope Borugh School District, 2009
Kaynakça
- Iñupiaq Combined Dictionary (Yalnızca Kuzey ve Kuzeybatı Alaska şiveleri alınmış; Seward dahil değildir)
- Interactive IñupiaQ Dictionary8 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Yalnızca Kuzey ve Kuzeybatı Alaska şiveleri alınmış; Seward dahil değildir; Dikkat, Iñupiaq font yüklenmemişse: e = ñ / o = ł̣ / b = ġ / f = ŋ / j = ł / x = ḷ)
- Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat / Future King Island Speakers23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (King Adası şivesinde)
- North Slope Iñupiaq Grammar Second Year (Preliminary Edition for Student Use Only)[] by Edna Ahgeak MacLean, Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks, seventh printing 2000
Dış bağlantılar
- Facebook: Iñupiaq Word of the Day (= Günün İnyupikçe Kelimesi)
- Facebook: Iñupiaq Phrase of the Day (= Günün İnyupikçe Cümlesi)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Inyupikce ya da Inyupik dili kendilerince Kuzey ve Kuzeybati sivelerinde Inupiatun King Adasi sivesinde Inupiaqtun Kuzey ve Kuzeybati Alaska da Inyupiklerin konustugu Inuit dilleri kolundan bir Eskimo dili Alaska Yerli Dil Merkezine gore 15 700 kisilik nufustan 2 144 kadari anadillerini konusabiliyor InyupikceInupiatunAna dili olanlarAmerika Birlesik Devletleri Alaska onceden Rusya Kanada Kuzeybati Topraklari Konusan sayisi2 144 tarih gerekli Dil ailesiEskimo Aleut EskimoInuitInyupikceYazi sistemiLatinDil kodlariISO 639 1ikISO 639 2ipkISO 639 3 ISO639 3 ipk Ortak Inyupikce esi Kuzey Alaska Inyupikcesi esk Kuzeybati Alaska Inyupikcesi ipk Ortak Inyupikce esi Kuzey Alaska Inyupikcesi esk Kuzeybati Alaska Inyupikcesi Iḷisaġvik College ana binasi ve heykel olarak kullanilan balina kafatasiIngilizce Welcome to Barrow ve Inyupikce Paġlagivsigin Utqiaġvigmun Barrow a Hosgeldiniz tabelasi ve her iki yaninda balina kafatasi 1948 oncesinde Rusya ya bagli da konusulurdu Imaqlit Kanada Inyupikcesi Uummarmiutun denilen bicimi Kanada da Inuvik ve Aklavik sehirlerinde konusulur Uummarmiutlar Kanada da siyasi ve idari kaygilarla cogu kez Siglitlerle birlikte Bati Kanada Inuitleri Inuvialuit adi altinda toplanirlar Siveleri de Bati Kanada Inuitcesi Inuvialuktun icerisinde ele alinir Eskimo dilleri icindeki yeriEskimo Aleut dilleri Aleut dilleri Eskimo dilleri Yupik dilleri Sirenik Yupikcesi Oz Yupik dilleri Sibirya Yupikcesi Naukan Yupikcesi Alaska Yupikcesi Yupikce amp Cupikce Supikce Inuit dilleri Inyupikce Bati Kanada Inuitcesi Dogu Kanada Inuitcesi Gronland InuitcesiAnadili13 500 kisilik Inyupik nufusundan ancak 3000 kadari dilini konusabiliyor 6 16 yas arasi butun Inyupik cocuklari yasal olarak sayilari 73 olan federal Kizilderili Isleri Burosu BIA Bureau of Indian Affairs okullarina gitmek zorundadir Ayrica 77 kadar da eyalete bagli koy okulu bulunur North Slope bolgesinde okul donemi Agustos sonunda baslar ve 180 gun surer Barrow da lise sonrasi yuksek ogrenim Iḷisaġvik College adli kolej tarafindan yapilir Alaska da 1980 ile 1992 yillarinda Eskimo Aleut dilli halklarin nufusu ve anadillerini konusabilenlerin sayisi ALASKA etnik nufus anadilini konusabilen konusabilme yasi1980 Sibirya Yupikleri 1 100 1 050 95 yetiskinlerin hepsi ve cocuklarin coguYupikler 17 000 14 000 80 yetiskinlerin tamamina yakini ve cocuklarin bir kismiInyupikler 12 000 5 000 40 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismiSupikler 3 000 1 000 33 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismiAleutlar 2 200 700 35 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismi1992 Sibirya Yupikleri 1 100 1 050 95 yetiskinlerin hepsi ve cocuklarin coguYupikler 18 000 12 000 67 yetiskinlerin tamamina yakini ve cocuklarin bir kismiInyupikler 13 000 4 000 31 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismiSupikler 3 100 600 19 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismiAleutlar 2 100 400 19 yetiskinlerin cogu 50 yas ustu ve cocuklarin bir kismiDiyalekt ve kabileleriInuit dilleri cografyasi TURUNCU Inupiatun Kuzey ve Kuzeybati Alaska Inyupikcesi PEMBE Qawiaraq Seward Yarimadasi Inyupikcesi Kuzeybati Alaska Inyupiklerinin cografyasi da yanlislikla pembe olarak renklendirilmis Inyupikler ve Inyupikce cogu zaman bir butun olarak ele alinir Bazen iki ayri dil ve halk olarak ele alindigi da olur ve Seward Yarimadasindakiler Qawiaraq adiyla digerleri North Slope ve Northwest Alaska de Inupiaq adi altinda toplanir Seward Yarimadasi Inyupikcesi Ingilizce Seward Peninsula Inupiaq Inyupik cografyasi 3 Nome Census Area Seward Yarimadasi Inyupikcesi Bering Bogazi Inyupikcesi Ingilizce Bering Strait Inupiaq Diomede sivesi Ingilizce Diomede subdialect Ingalik Inyupikcesi kendilerince Ingalikmiut Ingilizce Ingalikmiut Eskimo ABD ye bagli Kucuk Diomede Little Diomede adasinda az sayida konusani vardir Imaqliq Inyupikcesi kendilerince Imaqlit Rusca imaklikskij dialekt Rusya Federasyonuna bagli Buyuk Diomede Ostrov Ratmanova Bolshoj Diomid adasinda konusulan bu sive 1948 yilinda yok oldu Wales Inyupikcesi Ingilizce Wales subdialect Kiŋikmiut Tapqaġmiut Ukiuvaŋmiut Ingilizce King Island subdialect Qawiaraq Inyupikcesi Ingilizce Qawiaraq Kawerak Bati Qawiaraq Inyupikcesi Ingilizce Teller subdialect Qawiaraq proper Sinġaġmiut Qaviaraġmiut Ayaqsaaġiaaġmiut Aziagmiut Sledge Aziak Ayak adasinda konusulur Dogu Qawiaraq Inyupikcesi kendilerince Iġaluiŋmiut Ingilizce Fish River subdialect Inyupikce Ingilizce Northern Alaskan Inupiaq Inyupik cografyasi 2 Northwest Arctic Borough Kuzeybati Alaska Inyupikcesi Malimiut Malimiut Inyupikcesi Ingilizce Malimiutun Northwest Alaska Inupiatun Malimiut adi komsulari olan Yupikler tarafindan verilmistir Kotzebue sivesi Ingilizce Kotzebue subdialect Southern Malimiut Inupiatun Pittaġmiut Kaŋiġmiut Qikiqtaġruŋmiut Kobuk sivesi Ingilizce Kobuk subdialect Northern Malimiut Inupiatun Kuuŋmiut Kiitaaŋmiut ya da Kiitaaġmiut Siiḷviim Kaŋianiġmiut Nuurvinmiut Kuuvaum Kaŋiaġmiut Akuniġmiut Nuataaġmiut Napaaqtuġmiut KivalliniġmiutInyupik cografyasi 1 North Slope Borough Kuzey Alaska Inyupikcesi Kuzey Alaska Inyupikcesi kendilerince Inupiatun Ingilizce North Alaskan Inupiatun Tikigaq Inyupikcesi kendilerince Tikiġaġmiut Ingilizce Point Hope Inupiatun North Slope Inyupikcesi Ingilizce North Slope Inupiatun Utuqqaġmiut Siḷalinaġmiut Kukparungmiut Kunmiut Kakligmiut Sidarumiut Utkiavinmuit Nuvukmiut Kuulugruaġmiut Ikpikpagmiut Kuukpigmiut Kanianermiut Killinermiut Kagmalirmiut Nunataagmiut Inyupikcesi kendilerince Nunataaġmiut Ingilizce Anaktuvik Pass Inupiatun Nunamiut Uummarmiut Inyupikcesi kendilerince Uummarmiut Uummarmiutun Ingilizce Uummarmiut Inupiaq West Arctic Inupiatun Canadian Inupiaq Kanada da Mackenzie deltasinda yer alan Aklavik ve Inuvik sehirlerinde konusulur Kokenleri Nunamiut lara dayanir Etnik olarak Inupiaq olsa da Kanada da siyasi sebeplerle Inuvialuit adi altinda toplanir Farkliliklar Sessiz R voiceless r harfi yazida sr ʂ olarak gosterilir ve iki unsuz arasinda daha cok Kobuk K sivesinde kullanilir North Slope N sivesinde ise normal s sesi olarak yer alir aġnasalluq N aġnasralluq K atausiq N atausriq K inuusiq N inuusriq K ikusik N ikusrik K irrusiq N irrusriq K isaġuq N israġuq K isuma N isruma K kanŋusuktuq N kanŋusruktuq K masu N masru K nakasuk N nakasruk K nasaq N nasraq K pasigaa N pasrigaa K pisaasuqtuq N pisaasruktuq K qanusiq N qanusriq K Siveler arasi sayi adlari karsilastirmasi Kuzey Alaska North Slope Kuzeybati Alaska Kobuk Malimiut Seward Yarimadasi King Adasi anlamiatausiq atausriq atausiq 1malġuk malġuk maġluuk 2piŋasut pinasrut piŋasut 3sisamat sisamat sitamat 4tallimat tallimat tallimat 5itchaksrat itchaksrat aġviniklit 6tallimat malġuk tallimat malġuk tallimat maġluuk 7tallimat piŋasut tallimat pinasrut tallimat piŋasut 8quliŋuġutaiḷaq quliŋŋuutaiḷaq qulinŋutailat 9qulit qulit qulit 10qulit atausiq qulit atausriq qulit atausiq 11qulit malġuk qulit malġuk qulit maġluuk 12qulit piŋasut qulit pinasrut qulit piŋasut 13akimiaġutaiḷaq akimiaŋŋutaiḷaq agimiaġutailaq 14akimiaq akimiaq agimiaq 15akimiaq atausiq akimiaq atausriq agimiaq atausiq 16akimiaq malġuk akimiaq malġuk agimiaq maġluuk 17akimiaq piŋasut akimiaq pinasrut agimiaq piŋasut 18inuinnaŋŋutaiḷaq inuinaġutaiḷaq inuinaġutailat 19inuinnaq inuinaq inuinnaq 20inuinnaq qulit inuinaq qulit inuinaq qulit 30malġukipiaq malġukipiaq maġluutiviaq 40malġukipiaq qulit malġukipiaq qulit maġluutiviaq qulit 50piŋasukipiaq pinasrukipiaq piŋasuutiviaq 60piŋasukipiaq qulit pinasrukipiaq qulit piŋasuutiviaq qulit 70sisamakipiaq sisamakipiaq 80sisamakipiaq qulit sisamakipiaq qulit 90tallimakipiaq tallimakipiaq tallimativiaq 100 kabluutit 1000 Alaska Inyupikcesi ile Kanada Inyupikcesi Uummarmiutun arasindaki farkliliklar hem alfabe farkliligindan hem de birtakim ses degismelerinden kaynaklanir Alaska Inyupikcesi Kanada Inyupikcesi anlamiUummaġmiutun Uummarmiutun Kanada Inyupikcesisiksrik hikrik sincapqugruk qugruk kuguaaġlu arlu katil balinaamaġuq amaruq kurtisuŋŋaġluk ihun ngaq yirtici martikaŋuq kanguq kar kazipaunġaq paunraq karga uzumuqunŋiq qun ngiq ren geyigitiġiganniaq tiriganiaq kutup tilkisiumiŋmak umingmak misk sigiriAlfabeA Ch G Ġ H I K L L M N N P Q R S T U V Ya ch g ġ h i k l ḷ l l m n n ŋ p q r s sr t u v y a tʃ ɣ ʁ h i k l ʎ ɬ ʎ m n ɲ ŋ p q ʐ s ʂ t u v j Yukaridaki tablo Kuzey Alaska North Slope Inyupikcesinin alfabesidir Diger sivelerde gecen sesler icin de su harfler bulunur Diomede e Bering w z zr Kobuk Seward b Inyupik alfabesi Atchagat abeceler ya da Inupiatun Aglait Inyupik harfleri olarak da bilinir 1946 yilinda Inyupik kokenli Presbiteryan rahibi Roy Ahmaogak ile Summer Institute of Linguistics uyesi Eugene Nida tarafindan gelistirilmistir Altinda nokta olan k harfi ḳ daha sonra q harfi ile degistirilmistir Inyupikcede alfabe icin kullanilan atchagat kelimesi tipki abece gibi ilk uc harfin okunusuna t cogul eki getirilerek turetilmistir Kanada da Uummarmiut Inyupikcesi farkli alfabe kullanir A Ch F G H Dj I K L L M N N Ng P Q R T U V Ya ch f g h dj i k l l m n n ng p q r ȓ t u v yBazi gramer ozellikleriisigak isigak isigait Inyupikce Eskimo Aleut dillerinin tipik gorunumunu sergiler Kelimelerde uc sayi vardir tekil ikil cogultekil ikil cogul anlamiiqaluk iqaluuk iqaluich balikqimmiq qimmik qimmich kopekargak argaak argaich elinuk innuk inuit insan kisiInupiaq Inupiak Inupiat InyupikQulliq Qullik Qullit Cukcikuuk kurrak kuugich kurgit irmakaġnaq aġnak aġnat kadiniri irrak irrat goztupiq tuppak tupqich tupqit cadir North Slope ev Kobuk Kelimeler yalin halde cogu zaman nominatif eki alirlar daha cok q ya da k daha az olarak da n Kelimeler ya da cumleler 4 bolumden olusur kok Ing stem yapim eki Akunniġun sg Akunniġutit pl Ing postbase cekim eki Isukliqpiaq Uqaluit isukliqpiaŋit amp Uqaluit isuŋit Ing ending baglac Ing enclitic taiguallu aglaaksrallu Inupiatun Inyupikce okuma ve yazma llu ve Tamlama isim ya da sifat bulunmaz Turkcede iyelik tamlamasi genitive possessive ile ifade edilen orn adamin evi yapilar Inyupikcede iyelik tamlamasi olmadigi icin ona yakin baska bir yapiyla kurulur relative absolutive imnaim nagrua Yaban koyununun boynuzu tuttum nagrua Ren geyiginin boynuzu tuttum niaqua Ren geyiginin kafasi tulukkam nauligaaŋa Kuzgunun mizragi bir bitki adi Her ikisi de sayi ile uyumludur tallimat nannuayaat bes kutup ayisi yavrusu Fiiller de sayi ile uyumludur qulit aġnat taliqtut On kadin dans ediyor King Adasi qaugait qairut Ordekler geldi aġġirit quviasupiaġataqtut Danscilar ve davulcular mutlularOrneklerTaiku suna Cok tesekkur ederim Nakuaġikpin Seni seviyorum Uvlaalluataq Gunaydin Qavsinukpa Saat kac ukiumi kisin upinġaksrami ilk baharda upinġaami yazin ukiaġmi guzun son baharda Inyupikcede olmayan kelimeler Ingilizceden odunc alinarak kullanilir ve bunlar yazida bir tire isareti ile eklerinden ayrilir North Slope mi North Slope de Ornek metin North Slope Borough School District misyonu INYUPIKCE Miŋuaqtuqtitchirit Sivuniŋat Inupiat Nunaanni miŋuaqtuqtitchiruat sivuniqaqtut piviksraqaquvlugich miŋuaqtuqtuat pisigivlugu inulluataġuġniŋat Miŋuaqtuqtuat atuumagisigaich piḷġusivut piqpakkutiqaġlutiŋ aviktuaqatigiigḷutiŋ suli avanmun aitchuqtuutilutiŋ kaŋiqsimalugu kiŋuvaaksriusiaqput piraġausivullu INGILIZCE CEVIRISI Mission Statement The North Slope Borough School District is committed to providing opportunities to help all students become productive and contributing citizens Students will maintain our values of caring sharing and giving by understanding our history and traditions Ayrica bakinizInyupik Tarih Dil ve Kultur Komisyonu Alaska Yerli Dil MerkeziDipnotlar a b 9 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2012 24 Nisan 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2010 23 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2010 23 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2010 Panu Hallamaa 1997 Unangam Tunuu and Sugtestun A Struggle for Continued Life 14 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Northern Minority Languages Problems of Survival Senri Ethnological Studies 44 1997 pp 187 223 Postbases 1 18 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2010 Postbases 2 19 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2010 Enclitics North Slope Borugh School District 2009KaynakcaInupiaq Combined Dictionary Yalnizca Kuzey ve Kuzeybati Alaska siveleri alinmis Seward dahil degildir Interactive InupiaQ Dictionary8 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yalnizca Kuzey ve Kuzeybati Alaska siveleri alinmis Seward dahil degildir Dikkat Inupiaq font yuklenmemisse e n o l b ġ f ŋ j l x ḷ Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat Future King Island Speakers23 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde King Adasi sivesinde North Slope Inupiaq Grammar Second Year Preliminary Edition for Student Use Only olu kirik baglanti by Edna Ahgeak MacLean Alaska Native Language Center University of Alaska Fairbanks seventh printing 2000Dis baglantilarVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Inyupikce ik surumu Facebook Inupiaq Word of the Day Gunun Inyupikce Kelimesi Facebook Inupiaq Phrase of the Day Gunun Inyupikce Cumlesi