Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İran tiyatrosu (Farsça: تئاتر ایرانی) antik döneme kadar uzanır. Oyunculuk ve tiyatro gösterilerinin ilk başlangıcı, ulusal kahramanları ve efsaneleri yüceltmek ve düşmanı aşağılamak için düzenlenen törensel tiyatrolara kadar izlenebilir. Antik İran tiyatrosu ve dansı, Yunanistan'da Pers hakimiyeti sırasında yaşamış olan Halikarnassoslu Yunan tarihçi Herodot tarafından önemli ölçüde araştırılmıştır. Herodot, "Herodotos Tarihi"nin dokuzuncu kitabı olan "Calliope"de MÖ 478'e kadar Asya imparatorluklarının tarihini ve Pers savaşlarını anlatır.
Geleneksel İran tiyatrosu
Aşağıdaki örnekler, sinema ortaya çıkmadan çok uzun zaman önce, MS 7. yüzyılda İran'da popüler hale gelen dramatik sahne sanatlarından birkaçıdır:
- Nağal (Hikayecilik)
- Gıval (Ozanlık)
![image]()
İranlı aktör Nakkali yapıyor - Şehnameh-خوانی (Şehname destanının anlatıldığı şarkılı hikaye performansı)
![image]()
Ta'ziye performansı - Roza-خوانی (Matem performansı)
- Gölge oyunu (Hayal oyunu)
- Mir Noruz (Nevruz'da sergilenen komik oyun)
- Kel oyunu (Kachalak oyunu veya Pehlivan Kachal)
- Bakkal oyunu (Bakkalda geçen komik oyun)
Naqqāli
Naqqalı, geleneksel Fars tiyatrosunun en eski biçimlerinden biridir. Naqqâl, genellikle müzik, dans ve dekoratif, resimli parşömenlerle birlikte düzyazıda hikayeler anlatan bir performansçıdır. Sanatçı genellikle sade giysiler ve eski bir zırh parçası gibi geçmişe ait ancak ilgili bir kostümün tek bir parçasını giyer. Bu sanat, eskiden kahvehanelerde, özel evlerde ve antik kervansaraylar gibi tarihi mekanlarda icra edilirdi. İran'daki kahvehane popülaritesindeki düşüş ve yeni eğlence biçimleriyle birlikte Naqqalı performansına olan ilgi de azaldı. Usta performansçıların (morşed) yaşlanması ve genç nesiller arasında popülerliğin azalması, yetenekli Naqqâlların sayısında büyük bir düşüşe neden olarak bu dramatik sanatın varlığını tehdit eder hale geldi. Naqqalı, 2011 yılında UNESCO acilen korumaya ihtiyaç duyulan somut olmayan insan mirası temsili listesine dahil edildi. Diğer benzer İran hikaye anlatımı ve performans gelenekleri arasında Nağal, Parde-dari, Parde-hani, Gıval (ozanlık), Şehnameh-خوانی (Şehname okuması), Ta'ziye sayılabilir.
Ta'ziye
Ta'ziye, müzik, anlatım, düzyazı ve şarkı yoluyla dramanın iletildiği geleneksel bir dini Fars tiyatrosu biçimidir. Bazen gibi tarihi ve dini bir olaydan esinlenen "tören tiyatrosu" olarak da adlandırılır. Ta'ziye, İslam öncesine kadar uzanır. Firdevsi'nin Şehnamesi'nde anlatılan Siyavuş'un destansı trajedisi yaygın bir temasıdır. Fars geleneğinde, Ta'ziye ve Parde-hani tarihi ve dini olaylardan ilham alır ve epik ruhu ve direnişi sembolize eder. Ortak temalar kahramanlık hikayeleri, aşk, fedakarlık ve kötülüğe karşı direniştir. Ta'ziye birçok açıdan Avrupa operasına benzer.
Kheimeh Shab Bazi
Kheimeh-shab-bazi, küçük, odacıklı bir çadırda sergilenen geleneksel İran kukla tiyatrosudur. Çadırın yalnızca bir tarafı açıktır ve performansta iki kişi görev alır: bir müzikçi ve hikayeyi anlatan kişi (morşed). Diyalog, anlatıcı ile kuklalar arasında geçer. Performansın gerçekleştirilme yöntemi, karakterleri ve kukla oyununun yazımında kullanılan teknikler, onu diğer kukla tiyatrosu türlerinden farklı ve benzersiz kılar.
Kaçar döneminde daha yeni bir İran kukla tiyatrosu türü olan Şah Salim Bazi ortaya çıkmıştır. Kukla gösterileri çağdaş İran'da hala oldukça yaygındır.
Siah-bazi ve ru Howzi
Siyah-bazi, olarak da bilinen siyah-bazi, İran'a özgü bir halk performans sanatıdır. Siyah-bazi kelimesi tam anlamıyla "siyah oynamak" anlamına gelir ve siyah yüz boyası sürmüş, muzip ve dürüst bir arlekenin doğaçlama hareketlerle kahkaha yaratmaya çalıştığı bir skeçtir.
Siyah-bazi, geleneksel İran tiyatrosunda yer alan ve günümüzde de popülerliğini sürdüren bir performans sanatıdır. Kırmızı sarıklı iki erkek oyuncunun karşı karşıya geldiği bu skeçte, siyah yüz boyası sürmüş olan karakter, palyaço benzeri bir rol üstlenerek efendiyi rezil etmeye çalışır. Dışarıdan saygın ve ahlaklı görünen efendi karakteri, siyah-bazi'nin nükteli ve politik eleştirileri karşısında maskesini düşürür ve gerçek yüzünü ortaya çıkarır.
Bu düelloda siyah-bazi karakteri, işçi sınıfının sesi ve vicdanı olarak karşımıza çıkar. Mizahı ustaca kullanarak efendinin ahlaksızlıklarını ve ikiyüzlülüğünü ifşa eder. Seyirci, bu karakterle empati kurarak onun mücadelesine ortak olur ve adaletin yerini bulmasını ister.
Siyah-bazi'nin Amerikan benzerlikler gösterdiği de bir gerçektir. Her iki türde de mizah, sosyal eleştiri ve hiciv unsurları ön plandadır. Ancak siyah-bazi'de ırkçılık gibi eleştirel unsurlar da mevcuttur. Siyah yüz boyası kullanan karakterin dezavantajlı bir konumda olması ve efendi karakterinin ırkçı söylemlerde bulunması, bu tiyatro türünün tartışmalı yönlerinden biridir.
Siyah-bazi, geleneksel ve modern unsurları harmanlayan özgün bir tiyatro türüdür. Mizah, hiciv ve sosyal eleştiriyi ustaca kullanarak izleyiciyi hem eğlendirmeyi hem de düşünmeye sevk etmeyi başarır. Bu yönüyle, İran kültürünün ve toplumunun önemli bir parçası olmaya devam etmektedir.
Ru Howzi, doğaçlama yapılan ve aile hayatını konu alan komik bir tiyatro gösterisidir. Yazılı metin kullanılmaz, tamamen provalar ve sözlü gelenek yoluyla aktarılır. Bu sayede her topluluğun performansı kendine özgü özellikler barındırabilir. Gösterilerde genellikle komik şakalara, farklı dillerin/lehçelerin taklit edilmesine ve fiziksel veya görsel mizah unsurlarına yer verilir.
Siyah-bazi ve Ru Howzi'nin ortak noktaları siyah yüzlü bir palyaço karakteri ve müstehcen şakalar içermeleridir. Ancak Ru Howzi, özel İran evlerinde, avlularda bulunan havuzların üstünde kurulan sahnelerde sergilenen, günlük yaşamı hicveden bir toplumsal tiyatrodur. Siyah-bazi ise ele aldığı politik konular nedeniyle daha kamusal alanlar olan tiyatrolar veya kahvehaneler gibi yerlerde oynanır.
İran Devrimi, Siyah-bazi'nin tonunu ve sahnelemesini etkilemiştir. Siyasi içerikli gösterilerde cinsel göndermeler, dans ve müzik unsurları eleştiriler nedeniyle kaldırılmıştır. Siyah-bazi'nin devam edebilmesinin tek sebebi, İran İslam Devrimi standartlarının kabul görmesi olmuştur.
Pardeh dari ve pardeh khani
Kaçar döneminde ortaya çıkan perde dâri, anlatıcı tarafından bir anlatım aracı olarak tutulan, üzerine resim çizilmiş bir ekran aracılığıyla hikaye anlatma sanatıdır. Benzer şekilde perde hani, genellikle kahvehanelerde duvar üzerinde bulunan bir perdeye bakılarak okunan görsel bir anlatım biçimidir. Perde-hani, genellikle Ta'ziye tiyatrosu oyunlarıyla birlikte görülür. Perde dâri, masraf ve hazırlık gerektirdiği için daha çok şehirlerde yaygındır. Hikaye anlatıcısı "perde-han" olarak adlandırılır ve performans sırasında hikayeyi görsel olarak vurgulamak için bir işaretçi kullanır. Bu tür performanslarda kullanılan resimler üç kategoriye ayrılır: Destansı resimler (Şehname, Siyavuş'un Ölümü, Rüstem ve Sohrab gibi hikayeler), romantik resimler ve dini resimler.
Çağdaş İran tiyatrosu
Bugün İran'da sahnelenen çağdaş tiyatro, büyük ölçüde yirminci yüzyılda gelişen Batı performans gelenekleriyle benzerlik gösterir. Bunlar arasında en etkili olanlar modernizm, Absürd Tiyatro, yoksul tiyatro ve postmodernizmdir. Çağdaş İran tiyatrosu bu akımlardan beslense de, modern tiyatro sanatçıları Batı tarzlarını geleneksel Fars performans biçimleriyle harmanlayarak kendine özgü, kültürel açıdan özel bir tiyatro stili yaratmıştır.
Yirminci yüzyılın başında İran, sanayi ülkeleriyle olan ilişkisini kökten değiştirdi. Fosil yakıtlarına olan küresel talebin hızla artmasıyla, 1909 yılında İran'ın Abadan şehrinde petrol keşfedilmesi, ülkenin Batı ile (özellikle Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa ile) karşılıklı bağımlılığa dayalı bir ilişki kurmasına yol açtı. Bu yabancı ülkeler, İran monarşileriyle yakın ilişkiler geliştirdi ve İran ile Avrupa arasında kültürel değişim gelişti. Shakespeare, Ibsen ve Çehov gibi yazarların oyunlarının Farsça çevirileri, İran halkının çoğu için Batı tiyatro estetiğiyle ilk tanışma oldu. Bu oyun yazma tarzı, İran'ın ilk yerli oyun yazarlarını büyük ölçüde etkiledi. İran'da tiyatro eserlerinin önemli çevirmenleri arasında Mirza Fetali Ahundov, , , , , , gibi isimler sayılabilir.
1960'lar İran'da sanatsal ve edebiyat alanında büyük bir atılımın yaşandığı bir dönem oldu. Bu hareketin öncülüğünü yeni nesil İranlı yazarlar, sanatçılar ve aydınlar yaptı. Bu dönemde, Behram Beyzayi, , ve gibi önde gelen isimlerin öncülüğünde modern İran oyun yazarlığı ortaya çıktı. Bu oyun yazarları, Samuel Beckett, Bertolt Brecht, Eugène Ionesco ve çağdaşlarından ilham aldılar ancak eserlerinde kukla gösterileri, ru howzi ve nağal gibi geleneksel Fars stillerinden de yararlandılar.
İran'da tiyatro eğitiminin temelleri 1939 yılında atıldı. Bir grup İranlı tiyatro sanatçısı tarafından açılan Madrese-ye Ta'atr-i Shahrdari, ülkenin ilk tiyatro okulu olma unvanını taşıyor. Bu açılışı kısa sürede diğer tiyatro okullarının kuruluşu takip etti. 1964'te ise İran'da lisans diploması eşdeğerinde diploma veren ilk yüksek eğitim kurumu olan Dramatik Sanatlar Fakültesi kuruldu. Tiyatro eğitiminin üniversite sistemine entegrasyonu ise 1965 yılında gerçekleşti. Tahran Üniversitesi bünyesinde kurulan Tiyatro Fakültesi ile birlikte, tiyatro eğitimi yerleşik üniversite yapısına dahil edildi.
Özellikle Tahran Üniversitesi'ndeki tiyatro programı oldukça başarılı oldu ve etkisi günümüz İran tiyatrosu boyunca görülmeye devam ediyor. Fakülte, programı oluşturmak için oyunculuk, yönetmenlik, tiyatro tarihi ve tasarım derslerini içeren, Batı oyun yazarlığı geleneğine odaklanan bir müfredat oluşturmak üzere Amerikalı drama profesörleri görevlendirdi.
Üniversite ortamı, teatral deneyimlemeler için daha fazla fırsat sağladı ve bu sayede güçlü bir İran tiyatro yönetmenliği geleneği ortaya çıktı. , ve , bu ilk modern İran yönetmen kuşağının en aktif ve etkili isimleri arasında yer alıyor. Hepsinin tiyatro geçmişleri, hem İran'daki hem de Avrupa'daki deneyim ve pedagojinin bir karışımından kaynaklanıyor.
İran Devrimi'nden sonra (1979 – günümüz)
1979 İran Devrimi'ni takiben bu yeni modern tiyatro geleneğinin geleceği belirsiz hale geldi. 1980'lerde yıkıcı İran-Irak Savaşı sırasında tiyatro faaliyetleri önemli ölçüde azaldı ve ara sıra sahnelenen oyunlar dışında, bu gelişmekte olan İran tiyatro sahnesi 1990'lara kadar yeniden canlanmadı.
İran İslam Cumhuriyeti'nde tiyatro, Dramatik Sanatlar Merkezi ve onun çatı kuruluşu olan İslam Kültür ve İrşad Bakanlığı (Vizarate Farhang va Irshade Islami) tarafından yönetilmektedir. Bu hükûmet kontrolündeki kurum, sanatçıların ve "İslami değerlere aykırı" veya İran hükûmetinin siyasi sadakatine karşı çıkan fikirlerin sansürlenmesi nedeniyle eleştirilmektedir. Bununla birlikte, İranlı tiyatro sanatçıları bu düzenlemelerle mücadele etmeye devam etmekte ve özellikle başkent Tahran'da yeni eserler ortaya çıkarmaktadır.
Çağdaş dönemde, İran tiyatro tarihyazımına en önemli katkıyı şüphesiz Behram Beyzayi, 1965 yılında yayımlanan "" (1965) adlı eseriyle yapmıştır. Bu alanda anılması gereken diğer önemli eserler ise 'un "İran'da Tiyatro Tarihi" (2005) ve 'ın "İran Performans Gelenekleri" (2011) adlı kitaplarıdır.
İran diaspora tiyatrosu
Berkeley, Kaliforniya'da 1984 yılında eski İranlı öğrenci aktivistler tarafından kurulan Darvag Tiyatro Grubu, hem Farsça hem de İngilizce oyunlar sahnelemektedir. Bu oyunlar arasında İranlı olmayan oyun yazarlarının eserleri de yer almaktadır.San Francisco, Kaliforniya'da 1996 yılında Torange Yeghiazarian tarafından kurulan İran dahil olmak üzere Batı Asya'nın çeşitliliğini kucaklamaktadır.
Malik Gillani ve Jamil Khoury tarafından 2003 yılında Chicago'da kurulan (resmi olarak Silk Road Theatre Project), İranlı yazarlar da dahil olmak üzere Asya kökenli oyun yazarlarının eserlerini sahnelemektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Kiann, Nima (2000). "Persian Dance And Its Forgotten History". Nima Kiann. Les Ballets Persans. 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014.
- ^ a b c "Naqqāli, Iranian dramatic story-telling 5 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". UNESCO Culture Sector. Retrieved 1 September 2012.
- ^ Talebi, Niloufar (July–August 2009). "Memory of a Phoenix Feather: Iranian Storytelling Traditions and Contemporary Theater". The Translation Project. 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014.
- ^ Jahandideh, Mitra; Khaefi, Shahab. "The Most Important Performing Arts Arisen from Shahnameh of Ferdowsi: "Shahnameh-khani and Naqqali of Shahnameh"". International Congress on Culture and Society. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014.
- ^ Iranian performance of 6 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Beethoven's 9th Symphony (BBC Persian)
- ^ "Museum opens for traditional Iranian puppet show kheimeh shab-bazi". Tehran Times (İngilizce). 17 Mart 2019. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ a b c "Iran". World Encyclopedia of Puppetry Arts (İngilizce). 24 Haziran 2016. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ Massoudi, Shiva (2009). ""Kheimeh Shab Bazi": Iranian Traditional Marionette Theatre". Asian Theatre Journal. 26 (2). ss. 260-280. doi:10.1353/atj.0.0053. ISSN 0742-5457. JSTOR 20638823. 10 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ Fathali Beigi, Davood (16 Ocak 2013). ""Siah-Bazi A Forbidden Play" Released". Iranian Book News Agency (IBNA). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2014.
- ^ Taheri, Amir (19 Nisan 2013). "Opinion: The "Cursed Three" and the "Supreme Leader"". Asharq Al-Awsat News. 14 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2014.
- ^ a b Armbrust, Walter (2000). Mass Mediations: New Approaches to Popular Culture in the Middle East and Beyond. California: University of California Press. ss. 63-64. ISBN .
- ^ a b c Lazgee, Seyed Habiballah (February 1994). "Post-revolutionary Iranian Theatre: Three Representative Plays in Translation with Critical Commentary" (PDF). University of Leeds, School of English (Workshop Theatre). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Temmuz 2014.
- ^ a b Collective, Ajam Media (7 Aralık 2016). "A Review of Tarabnameh, or, Why Are Iranian-Americans Laughing at Blackface in 2016?". Ajam Media Collective. 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2016.
- ^ a b c d e f Stanton, Sarah; Banham, Martin (7 Mart 1996). The Cambridge Paperback Guide to Theatre (İngilizce). Cambridge University Press. s. 242. ISBN .
- ^ a b Khanjani, Ramin S. (2014). Animating Eroded Landscapes: The Cinema of Ali Hatami (Arapça). H&S Media. ss. 74-75. ISBN .
- ^ a b c Malikpur, Jamshid; Malikʹpūr, Jamshīd; Malik-pūr, Ǧamšīd; Malik ́p ̄ur, Jamsh ̄id (2004). The Islamic Drama (İngilizce). Psychology Press. ss. 61-62. ISBN . 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ a b Emami, Iraj (1987). The Evolution of Traditional Theatre and the Development of Modern Theatre in Iran. University of Edinburgh, dissertation.
- ^ "Abadan Oil Refinery's Role in Iran History". 3 Mayıs 2016. 19 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ Horri, Abbas (2003). The Influence of Translation on Shakespeare's Reception in Iran: Three Farsi Hamlets and Suggestions for a Fourth. Middlesex University, dissertation.
- ^ Malek Mohamadi, Nima (18 Şubat 2015). "A Brief History of Iran's Modern Literature". British Council. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ Lazgee, Seyed Habiballah (1994). Post-Revolutionary Iranian Theatre: Three Representative Plays in Translation with Critical Commentary. University of Leeds, dissertation.
- ^ Karimi-Hakak, Mahmood (Kış 2003). "Exiled to Freedom: A Memoir of Censorship in Iran". TDR. 47 (4). ss. 17-50. doi:10.1162/105420403322764007 – JSTOR vasıtasıyla.
- ^ Yeghiazarian, Torange (Bahar 2012). "Dramatic Defiance in Tehran: Reflections on a Society of Contradictions". TDR. 56 (1). ss. 77-92. doi:10.1162/DRAM_a_00144 – JSTOR vasıtasıyla.
- ^ "DRAMA – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ Floor, Willem M. (2005). The History of Theater in Iran. Mage Publishers. ISBN – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Beeman, William O. (2011). Bibliotheca Iranica, Iranian Performance Traditions. Mazda Publishers. ISBN – Google Books vasıtasıyla.
- ^ a b c Najjar, Michael Malek (28 Ocak 2021). Middle Eastern American Theatre: Communities, Cultures and Artists (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ss. 47-48. ISBN . 10 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ "Five plays 'ReOrient' focus". The Mercury News (İngilizce). 14 Ocak 2008. 16 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2022.
- ^ "Theater director fights to reclaim his voice". WGN-TV (İngilizce). 24 Kasım 2021. 16 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2022.
- ^ Greene, Morgan (15 Haziran 2017). "Silk Road Rising announces 2017-18 season". Chicago Tribune. 16 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2022.
Dış bağlantılar
- BBC Farsça'dan Tacikistan'daki İran Tiyatrosu
- Pars Times'ta İran Tiyatro Listesi
- Theater Industry is as Alive as Film, 21 Ocak 2000 tarihli, Iran.com'daki makale
- İran'da Tiyatro, 1944–1953, resimli bir tarih
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iran tiyatrosu Farsca تئاتر ایرانی antik doneme kadar uzanir Oyunculuk ve tiyatro gosterilerinin ilk baslangici ulusal kahramanlari ve efsaneleri yuceltmek ve dusmani asagilamak icin duzenlenen torensel tiyatrolara kadar izlenebilir Antik Iran tiyatrosu ve dansi Yunanistan da Pers hakimiyeti sirasinda yasamis olan Halikarnassoslu Yunan tarihci Herodot tarafindan onemli olcude arastirilmistir Herodot Herodotos Tarihi nin dokuzuncu kitabi olan Calliope de MO 478 e kadar Asya imparatorluklarinin tarihini ve Pers savaslarini anlatir Geleneksel Iran tiyatrosuAsagidaki ornekler sinema ortaya cikmadan cok uzun zaman once MS 7 yuzyilda Iran da populer hale gelen dramatik sahne sanatlarindan birkacidir Nagal Hikayecilik Gival Ozanlik Iranli aktor Nakkali yapiyor Sehnameh خوانی Sehname destaninin anlatildigi sarkili hikaye performansi Ta ziye performansi Roza خوانی Matem performansi Golge oyunu Hayal oyunu Mir Noruz Nevruz da sergilenen komik oyun Kel oyunu Kachalak oyunu veya Pehlivan Kachal Bakkal oyunu Bakkalda gecen komik oyun Naqqali Naqqali geleneksel Fars tiyatrosunun en eski bicimlerinden biridir Naqqal genellikle muzik dans ve dekoratif resimli parsomenlerle birlikte duzyazida hikayeler anlatan bir performanscidir Sanatci genellikle sade giysiler ve eski bir zirh parcasi gibi gecmise ait ancak ilgili bir kostumun tek bir parcasini giyer Bu sanat eskiden kahvehanelerde ozel evlerde ve antik kervansaraylar gibi tarihi mekanlarda icra edilirdi Iran daki kahvehane popularitesindeki dusus ve yeni eglence bicimleriyle birlikte Naqqali performansina olan ilgi de azaldi Usta performanscilarin morsed yaslanmasi ve genc nesiller arasinda populerligin azalmasi yetenekli Naqqallarin sayisinda buyuk bir dususe neden olarak bu dramatik sanatin varligini tehdit eder hale geldi Naqqali 2011 yilinda UNESCO acilen korumaya ihtiyac duyulan somut olmayan insan mirasi temsili listesine dahil edildi Diger benzer Iran hikaye anlatimi ve performans gelenekleri arasinda Nagal Parde dari Parde hani Gival ozanlik Sehnameh خوانی Sehname okumasi Ta ziye sayilabilir Ta ziye Ta ziye muzik anlatim duzyazi ve sarki yoluyla dramanin iletildigi geleneksel bir dini Fars tiyatrosu bicimidir Bazen gibi tarihi ve dini bir olaydan esinlenen toren tiyatrosu olarak da adlandirilir Ta ziye Islam oncesine kadar uzanir Firdevsi nin Sehnamesi nde anlatilan Siyavus un destansi trajedisi yaygin bir temasidir Fars geleneginde Ta ziye ve Parde hani tarihi ve dini olaylardan ilham alir ve epik ruhu ve direnisi sembolize eder Ortak temalar kahramanlik hikayeleri ask fedakarlik ve kotuluge karsi direnistir Ta ziye bircok acidan Avrupa operasina benzer Kheimeh Shab Bazi Kheimeh shab bazi kucuk odacikli bir cadirda sergilenen geleneksel Iran kukla tiyatrosudur Cadirin yalnizca bir tarafi aciktir ve performansta iki kisi gorev alir bir muzikci ve hikayeyi anlatan kisi morsed Diyalog anlatici ile kuklalar arasinda gecer Performansin gerceklestirilme yontemi karakterleri ve kukla oyununun yaziminda kullanilan teknikler onu diger kukla tiyatrosu turlerinden farkli ve benzersiz kilar Kacar doneminde daha yeni bir Iran kukla tiyatrosu turu olan Sah Salim Bazi ortaya cikmistir Kukla gosterileri cagdas Iran da hala oldukca yaygindir Siah bazi ve ru Howzi Siyah bazi olarak da bilinen siyah bazi Iran a ozgu bir halk performans sanatidir Siyah bazi kelimesi tam anlamiyla siyah oynamak anlamina gelir ve siyah yuz boyasi surmus muzip ve durust bir arlekenin dogaclama hareketlerle kahkaha yaratmaya calistigi bir skectir Bir Siyah bazi performansi Siyah bazi geleneksel Iran tiyatrosunda yer alan ve gunumuzde de populerligini surduren bir performans sanatidir Kirmizi sarikli iki erkek oyuncunun karsi karsiya geldigi bu skecte siyah yuz boyasi surmus olan karakter palyaco benzeri bir rol ustlenerek efendiyi rezil etmeye calisir Disaridan saygin ve ahlakli gorunen efendi karakteri siyah bazi nin nukteli ve politik elestirileri karsisinda maskesini dusurur ve gercek yuzunu ortaya cikarir Bu duelloda siyah bazi karakteri isci sinifinin sesi ve vicdani olarak karsimiza cikar Mizahi ustaca kullanarak efendinin ahlaksizliklarini ve ikiyuzlulugunu ifsa eder Seyirci bu karakterle empati kurarak onun mucadelesine ortak olur ve adaletin yerini bulmasini ister Siyah bazi nin Amerikan benzerlikler gosterdigi de bir gercektir Her iki turde de mizah sosyal elestiri ve hiciv unsurlari on plandadir Ancak siyah bazi de irkcilik gibi elestirel unsurlar da mevcuttur Siyah yuz boyasi kullanan karakterin dezavantajli bir konumda olmasi ve efendi karakterinin irkci soylemlerde bulunmasi bu tiyatro turunun tartismali yonlerinden biridir Siyah bazi geleneksel ve modern unsurlari harmanlayan ozgun bir tiyatro turudur Mizah hiciv ve sosyal elestiriyi ustaca kullanarak izleyiciyi hem eglendirmeyi hem de dusunmeye sevk etmeyi basarir Bu yonuyle Iran kulturunun ve toplumunun onemli bir parcasi olmaya devam etmektedir Ru Howzi dogaclama yapilan ve aile hayatini konu alan komik bir tiyatro gosterisidir Yazili metin kullanilmaz tamamen provalar ve sozlu gelenek yoluyla aktarilir Bu sayede her toplulugun performansi kendine ozgu ozellikler barindirabilir Gosterilerde genellikle komik sakalara farkli dillerin lehcelerin taklit edilmesine ve fiziksel veya gorsel mizah unsurlarina yer verilir Siyah bazi ve Ru Howzi nin ortak noktalari siyah yuzlu bir palyaco karakteri ve mustehcen sakalar icermeleridir Ancak Ru Howzi ozel Iran evlerinde avlularda bulunan havuzlarin ustunde kurulan sahnelerde sergilenen gunluk yasami hicveden bir toplumsal tiyatrodur Siyah bazi ise ele aldigi politik konular nedeniyle daha kamusal alanlar olan tiyatrolar veya kahvehaneler gibi yerlerde oynanir Iran Devrimi Siyah bazi nin tonunu ve sahnelemesini etkilemistir Siyasi icerikli gosterilerde cinsel gondermeler dans ve muzik unsurlari elestiriler nedeniyle kaldirilmistir Siyah bazi nin devam edebilmesinin tek sebebi Iran Islam Devrimi standartlarinin kabul gormesi olmustur Pardeh dari ve pardeh khani Kacar doneminde ortaya cikan perde dari anlatici tarafindan bir anlatim araci olarak tutulan uzerine resim cizilmis bir ekran araciligiyla hikaye anlatma sanatidir Benzer sekilde perde hani genellikle kahvehanelerde duvar uzerinde bulunan bir perdeye bakilarak okunan gorsel bir anlatim bicimidir Perde hani genellikle Ta ziye tiyatrosu oyunlariyla birlikte gorulur Perde dari masraf ve hazirlik gerektirdigi icin daha cok sehirlerde yaygindir Hikaye anlaticisi perde han olarak adlandirilir ve performans sirasinda hikayeyi gorsel olarak vurgulamak icin bir isaretci kullanir Bu tur performanslarda kullanilan resimler uc kategoriye ayrilir Destansi resimler Sehname Siyavus un Olumu Rustem ve Sohrab gibi hikayeler romantik resimler ve dini resimler Cagdas Iran tiyatrosuBugun Iran da sahnelenen cagdas tiyatro buyuk olcude yirminci yuzyilda gelisen Bati performans gelenekleriyle benzerlik gosterir Bunlar arasinda en etkili olanlar modernizm Absurd Tiyatro yoksul tiyatro ve postmodernizmdir Cagdas Iran tiyatrosu bu akimlardan beslense de modern tiyatro sanatcilari Bati tarzlarini geleneksel Fars performans bicimleriyle harmanlayarak kendine ozgu kulturel acidan ozel bir tiyatro stili yaratmistir Yirminci yuzyilin basinda Iran sanayi ulkeleriyle olan iliskisini kokten degistirdi Fosil yakitlarina olan kuresel talebin hizla artmasiyla 1909 yilinda Iran in Abadan sehrinde petrol kesfedilmesi ulkenin Bati ile ozellikle Birlesik Krallik Amerika Birlesik Devletleri ve Fransa ile karsilikli bagimliliga dayali bir iliski kurmasina yol acti Bu yabanci ulkeler Iran monarsileriyle yakin iliskiler gelistirdi ve Iran ile Avrupa arasinda kulturel degisim gelisti Shakespeare Ibsen ve Cehov gibi yazarlarin oyunlarinin Farsca cevirileri Iran halkinin cogu icin Bati tiyatro estetigiyle ilk tanisma oldu Bu oyun yazma tarzi Iran in ilk yerli oyun yazarlarini buyuk olcude etkiledi Iran da tiyatro eserlerinin onemli cevirmenleri arasinda Mirza Fetali Ahundov gibi isimler sayilabilir 1960 lar Iran da sanatsal ve edebiyat alaninda buyuk bir atilimin yasandigi bir donem oldu Bu hareketin onculugunu yeni nesil Iranli yazarlar sanatcilar ve aydinlar yapti Bu donemde Behram Beyzayi ve gibi onde gelen isimlerin onculugunde modern Iran oyun yazarligi ortaya cikti Bu oyun yazarlari Samuel Beckett Bertolt Brecht Eugene Ionesco ve cagdaslarindan ilham aldilar ancak eserlerinde kukla gosterileri ru howzi ve nagal gibi geleneksel Fars stillerinden de yararlandilar Iran da tiyatro egitiminin temelleri 1939 yilinda atildi Bir grup Iranli tiyatro sanatcisi tarafindan acilan Madrese ye Ta atr i Shahrdari ulkenin ilk tiyatro okulu olma unvanini tasiyor Bu acilisi kisa surede diger tiyatro okullarinin kurulusu takip etti 1964 te ise Iran da lisans diplomasi esdegerinde diploma veren ilk yuksek egitim kurumu olan Dramatik Sanatlar Fakultesi kuruldu Tiyatro egitiminin universite sistemine entegrasyonu ise 1965 yilinda gerceklesti Tahran Universitesi bunyesinde kurulan Tiyatro Fakultesi ile birlikte tiyatro egitimi yerlesik universite yapisina dahil edildi Ozellikle Tahran Universitesi ndeki tiyatro programi oldukca basarili oldu ve etkisi gunumuz Iran tiyatrosu boyunca gorulmeye devam ediyor Fakulte programi olusturmak icin oyunculuk yonetmenlik tiyatro tarihi ve tasarim derslerini iceren Bati oyun yazarligi gelenegine odaklanan bir mufredat olusturmak uzere Amerikali drama profesorleri gorevlendirdi Universite ortami teatral deneyimlemeler icin daha fazla firsat sagladi ve bu sayede guclu bir Iran tiyatro yonetmenligi gelenegi ortaya cikti ve bu ilk modern Iran yonetmen kusaginin en aktif ve etkili isimleri arasinda yer aliyor Hepsinin tiyatro gecmisleri hem Iran daki hem de Avrupa daki deneyim ve pedagojinin bir karisimindan kaynaklaniyor Iran Devrimi nden sonra 1979 gunumuz 1979 Iran Devrimi ni takiben bu yeni modern tiyatro geleneginin gelecegi belirsiz hale geldi 1980 lerde yikici Iran Irak Savasi sirasinda tiyatro faaliyetleri onemli olcude azaldi ve ara sira sahnelenen oyunlar disinda bu gelismekte olan Iran tiyatro sahnesi 1990 lara kadar yeniden canlanmadi Iran Islam Cumhuriyeti nde tiyatro Dramatik Sanatlar Merkezi ve onun cati kurulusu olan Islam Kultur ve Irsad Bakanligi Vizarate Farhang va Irshade Islami tarafindan yonetilmektedir Bu hukumet kontrolundeki kurum sanatcilarin ve Islami degerlere aykiri veya Iran hukumetinin siyasi sadakatine karsi cikan fikirlerin sansurlenmesi nedeniyle elestirilmektedir Bununla birlikte Iranli tiyatro sanatcilari bu duzenlemelerle mucadele etmeye devam etmekte ve ozellikle baskent Tahran da yeni eserler ortaya cikarmaktadir Cagdas donemde Iran tiyatro tarihyazimina en onemli katkiyi suphesiz Behram Beyzayi 1965 yilinda yayimlanan 1965 adli eseriyle yapmistir Bu alanda anilmasi gereken diger onemli eserler ise un Iran da Tiyatro Tarihi 2005 ve in Iran Performans Gelenekleri 2011 adli kitaplaridir Iran diaspora tiyatrosuBerkeley Kaliforniya da 1984 yilinda eski Iranli ogrenci aktivistler tarafindan kurulan Darvag Tiyatro Grubu hem Farsca hem de Ingilizce oyunlar sahnelemektedir Bu oyunlar arasinda Iranli olmayan oyun yazarlarinin eserleri de yer almaktadir San Francisco Kaliforniya da 1996 yilinda Torange Yeghiazarian tarafindan kurulan Iran dahil olmak uzere Bati Asya nin cesitliligini kucaklamaktadir Malik Gillani ve Jamil Khoury tarafindan 2003 yilinda Chicago da kurulan resmi olarak Silk Road Theatre Project Iranli yazarlar da dahil olmak uzere Asya kokenli oyun yazarlarinin eserlerini sahnelemektedir Ayrica bakinizIran sinemasi Haci FiruzKaynakca Kiann Nima 2000 Persian Dance And Its Forgotten History Nima Kiann Les Ballets Persans 9 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Temmuz 2014 a b c Naqqali Iranian dramatic story telling 5 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi UNESCO Culture Sector Retrieved 1 September 2012 Talebi Niloufar July August 2009 Memory of a Phoenix Feather Iranian Storytelling Traditions and Contemporary Theater The Translation Project 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Temmuz 2014 Jahandideh Mitra Khaefi Shahab The Most Important Performing Arts Arisen from Shahnameh of Ferdowsi Shahnameh khani and Naqqali of Shahnameh International Congress on Culture and Society Erisim tarihi 14 Temmuz 2014 Iranian performance of 6 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Beethoven s9th Symphony BBC Persian Museum opens for traditional Iranian puppet show kheimeh shab bazi Tehran Times Ingilizce 17 Mart 2019 12 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Nisan 2021 a b c Iran World Encyclopedia of Puppetry Arts Ingilizce 24 Haziran 2016 12 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Nisan 2021 Massoudi Shiva 2009 Kheimeh Shab Bazi Iranian Traditional Marionette Theatre Asian Theatre Journal 26 2 ss 260 280 doi 10 1353 atj 0 0053 ISSN 0742 5457 JSTOR 20638823 10 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2024 Fathali Beigi Davood 16 Ocak 2013 Siah Bazi A Forbidden Play Released Iranian Book News Agency IBNA 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Temmuz 2014 Taheri Amir 19 Nisan 2013 Opinion The Cursed Three and the Supreme Leader Asharq Al Awsat News 14 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Temmuz 2014 a b Armbrust Walter 2000 Mass Mediations New Approaches to Popular Culture in the Middle East and Beyond California University of California Press ss 63 64 ISBN 0520219260 a b c Lazgee Seyed Habiballah February 1994 Post revolutionary Iranian Theatre Three Representative Plays in Translation with Critical Commentary PDF University of Leeds School of English Workshop Theatre 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 12 Temmuz 2014 a b Collective Ajam Media 7 Aralik 2016 A Review of Tarabnameh or Why Are Iranian Americans Laughing at Blackface in 2016 Ajam Media Collective 14 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Aralik 2016 a b c d e f Stanton Sarah Banham Martin 7 Mart 1996 The Cambridge Paperback Guide to Theatre Ingilizce Cambridge University Press s 242 ISBN 978 0 521 44654 9 a b Khanjani Ramin S 2014 Animating Eroded Landscapes The Cinema of Ali Hatami Arapca H amp S Media ss 74 75 ISBN 978 1 78083 382 8 a b c Malikpur Jamshid Malikʹpur Jamshid Malik pur Ǧamsid Malik p ur Jamsh id 2004 The Islamic Drama Ingilizce Psychology Press ss 61 62 ISBN 978 0 7146 5565 9 16 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2024 a b Emami Iraj 1987 The Evolution of Traditional Theatre and the Development of Modern Theatre in Iran University of Edinburgh dissertation Abadan Oil Refinery s Role in Iran History 3 Mayis 2016 19 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2024 Horri Abbas 2003 The Influence of Translation on Shakespeare s Reception in Iran Three Farsi Hamlets and Suggestions for a Fourth Middlesex University dissertation Malek Mohamadi Nima 18 Subat 2015 A Brief History of Iran s Modern Literature British Council 6 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2024 Lazgee Seyed Habiballah 1994 Post Revolutionary Iranian Theatre Three Representative Plays in Translation with Critical Commentary University of Leeds dissertation Karimi Hakak Mahmood Kis 2003 Exiled to Freedom A Memoir of Censorship in Iran TDR 47 4 ss 17 50 doi 10 1162 105420403322764007 JSTOR vasitasiyla Yeghiazarian Torange Bahar 2012 Dramatic Defiance in Tehran Reflections on a Society of Contradictions TDR 56 1 ss 77 92 doi 10 1162 DRAM a 00144 JSTOR vasitasiyla DRAMA Encyclopaedia Iranica iranicaonline org 18 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Nisan 2021 Floor Willem M 2005 The History of Theater in Iran Mage Publishers ISBN 0934211299 Google Books vasitasiyla Beeman William O 2011 Bibliotheca Iranica Iranian Performance Traditions Mazda Publishers ISBN 978 1568592169 Google Books vasitasiyla a b c Najjar Michael Malek 28 Ocak 2021 Middle Eastern American Theatre Communities Cultures and Artists Ingilizce Bloomsbury Publishing ss 47 48 ISBN 978 1 350 11705 1 10 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2024 Five plays ReOrient focus The Mercury News Ingilizce 14 Ocak 2008 16 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2022 Theater director fights to reclaim his voice WGN TV Ingilizce 24 Kasim 2021 16 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2022 Greene Morgan 15 Haziran 2017 Silk Road Rising announces 2017 18 season Chicago Tribune 16 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2022 Dis baglantilarBBC Farsca dan Tacikistan daki Iran TiyatrosuWikimedia Commons ta Iran tiyatrosu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Pars Times ta Iran Tiyatro Listesi Theater Industry is as Alive as Film 21 Ocak 2000 tarihli Iran com daki makale Iran da Tiyatro 1944 1953 resimli bir tarih