Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çengel işareti (diğer adıyla "Sedil"), dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.
| § Çengel işareti | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ç | ç |
| ḉ | |
| Ḑ | ḑ |
| Ȩ | ȩ |
| ḝ | |
| Ģ | ģ |
| Ḩ | ḩ |
| Ķ | ķ |
| Ļ | ļ |
| Ņ | ņ |
| ŗ | |
| Ş | ş |
| Ţ | ţ |
Sedilin C harfi ile kullanımı
C sedil (Ç), ilk olarak Eski ispanyolcada /ts/ sesini ifade etmek amacıyla kullanılmıştır. C sedil bununla birlikte /tʃ/ sesini de (Türkçedeki "çocuk"taki gibi) vermek amacıyla Azerice, Kürtçe, Tatarca, Türkçe ve Türkmence dillerinde kullanılır.
C sedil, Uluslararası Fonetik Alfabesinde, /ç/, de kullanılır.
Sedilin S harfi ile kullanımı
Çoğu dilde s sedil (ş), /ʃ/ (Türkçedeki "şal"daki gibi) sesini vermek amacıyla kullanılır. Örneğin; Rumence, Azerice, Tatarca, Gagavuzca, Türkçe, Kürtçe, Türkmence gibi dillerde...
Sedilin Türkçede kullanımı
Sedil, Türkçede Ş ve Ç (/ʃ/ ve /tʃ/) seslerini vermek amacıyla kullanılır. /ʃ/ sesine örnek vermek gerekirse: "şok" /ʃok/. /tʃ/ sesine örnek vermek gerekirse: "çok" /tʃok/.
Bu harfler, vurgulanarak okunur yani diğer dillerdeki gibi hemen geçilmez. Ayrıca Lâzcada da "c sedil"in kalınlaştırarak okunan hâli olan bir vardır.
Çengelli bazı harfler
- Ķ: Gırtlaktan çıkan ve Q sesine oldukça yakın olan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. Örneğin: Ķurt, Ķoyun, Ķardaş (Kardeş). K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Kazakça Қасқыр (Ⱪasⱪır: Kurt), Қой (Ⱪoy: Koyun) sözcüklerinde olduğu gibi. Bu sözcüklerdeki K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Başkurtça'daki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Qalın olarak yapılır ve okunuşu (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K veya G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Türkçedeki İnceltme İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin: Ⱪar ve Kâr... Pek çok lehçe ve şivede Q sesine dönüşmüştür. Örneğin: Qayın (Kayın)… Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki gırtlaktan söylenen K harfine benzeyen bir sesi karşılamak için noktasız ٯ harfi kullanılır.
- Ț: Gagavuzca’da ve Moğolca’da kullanılır. Türkçe’de bulunmayan sert bir T harfidir. TS (ʦ: T+S) olarak da seslendirilir. Moğolca’da ve Rusça’da, Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan pek çok dilde Ç harfinin türevi olan bir sestir (Kiril Ц, Tse). Gagavuzca’da ve diğer Türk dillerinde Slav kökenli kelimelerde yer alır. Ancak öz Moğolca sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin: Moğolcadaki Ţag sözcüğü (Çağ, “Tsag” okunur), Ţeţeg (Çiçek, “Tsetseg” gibi okunur). Bu harfin ses değerini en güzel gösteren sözcüklerden birisi Gagavuzcadaki Soţial şeklinde yazılan (Sosyal, "Sotsyal" gibi okunur) kelimesidir. Belarus'ta yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise TS sesini tam olarak karşılamak için
![image]()
şeklinde bir harf üretilmiştir. Kazaklar ve Kırgızlarla birlikte yaşayan Çin kökeli Dungan halkı Sad harfinden biraz daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan bu sesi gösterebilmek için ڞ harfini kullanmıştır. - Ḑ: Ses olarak Boşnakça'da, Macarcada ve Bulgarcada yer alır. Türkçede bulunmayan sert bir D harfidir. DZ (ʣ: D+Z) olarak da seslendirilir. Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan bazı dillerde J harfinin türevi olan bir sestir (Kiril Ӡ, Dze). Gagavuzların da kullandığı Moldova alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmi olmayan harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktalı D biçimiyle rastlanır. Günümüzde ise genelde bu harfin arkasından gelen bir Z ile birlikte kullanılır. Örneğin Macarcadaki Bodza (Boḑa: Mürver Meyvesi). Bazı alfabelerde ise Arapçadakinden biraz daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan bir DZ sesini göstermek için ڏ harfi kullanılmıştır. Belarus'ta yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise bu sesi tam olarak karşılamak için
![image]()
şeklinde bir harf üretilmiştir. - Z̦: Türkçedeki J sesidir. Uygur Türkleri tarafından da kullanılmakta olan, Pinyin adı verilen ve Çinceyi Latin alfabesine çevirmekte kullanılan sistemin Uygur alfabesine uyarlanmış biçiminde Türkçedeki J sesini karşılar.
- Ḩ. Boğazın sıkılmasıyla ortaya çıkan bir sestir. Arapçadaki Ha (ح) harfidir. Gırtlaktan çıkan ve hafif hırıltılı bir H olarak okunur ve söylenir. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha kalın, boğumlu ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın orta kısmında titreşir. Örneğin: Maḩrem (Mahrem)... Bu sese en uygun örneklerden birisi de Ḩacı (Hacı) sözcüğüdür. Anadolu Türkçesinin halk ağzındaki ve Azericedeki kullanımında Arapçadaki Hı (خ) harfi ile olan farkı çoğu zaman ortadan kalkmıştır (X).
- Ģ: Letoncada yer alan bir harftir. Anadolu Türkçesinin İstanbul ağzındaki Ğ (Yumuşak G) sesinden biraz farklıdır. Ğ harfine benzer ama sert ve hırıltılıdır (Kiril Ӷ, Ghe). Almanların gırtlaktan çıkan R harfinin taşıdığı ses değerine benzer (Ř). Arapçadaki Gayın (غ) harfidir. Batı Anadolu Türkçesinde Ğ sesine dönüşmüştür, ancak Türkiye’nin doğu bölgelerinde yaygındır. Örneğin: Dog̦an (Doġan). Buradaki Ğ hırıltılı olarak söylenir. Bu nedenle Yumuşak Ğ harfinin aksine Arapçada kelime başında da yer alabilir. Mesela: Ģayb (Ġayb)... Türkçedeki Yumuşak Ğ sesine yakın bir harfi göstermek için kimi Asya kaynaklı çevirilerde ۼ veya ݝ harfi kullanılır.
- Ņ: Leton Alfabesinde ince N sesi için kullanılır. Bu ses kimi alfabelerde Nj olarak kullanılır. Kiril alfabelerindeki karşılığı Њ harfidir. Ņᶇ harfi genizden çıkarılan N ve Y karışımı bir sesi gösterir. Uniform Türk Alfabesi'nde yer alır. Bazen de NG/NĞ olarak öngörülür. 1900'lü yılların başındaki Türki alfabelerde Ƞƞ olarak da kullanılmıştır. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıcadaki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Cavi Alfabesindeki üç noktalı Nga (ڠ) ise yine bu harfin karşılığında kullanılır.
- Ļ: (Küçük harf: ļ veya ℓ̗) Leton alfabesinde Љ sesini karşılamak için üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime bulunduğu için ince L sesi ayrıca için bir harf yoktur. Bunlar daha çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: Ļâℓ̗, Rôℓ̗ ... Üzerinde işaret bulunan ڵ veya noktalı ڶ harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır. Bu ses Kiril Latinizasyonunda Ḽ harfi ile gösterilir. (Küçük harf: ḽ veya ℓ̗ )
( ˛ ) Kanca İmi (Ogonek) ile farkı
Ąą Ęę Įį Ųų Ǫǫ
Yalnızca sesli harflerde kullanılır. Damaksı sesleri göstermek için tercih edilir.
Kaynakça
- Oxford English Dictionary (3rd ed.). Oxford University Press. September 2005.
- Minsheu, John (1599) Percyvall's (R.) Dictionarie in Spanish and English (as enlarged by J. Minsheu) Edm. Bollifant, London, OCLC 3497853
- Chambers, Ephraim (1738) Cyclopædia; or, an universal dictionary of arts and sciences (2nd ed.) OCLC 221356381
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cengel isareti diger adiyla Sedil dil biliminde ve cogu dilde kullanilan bir diyakritik isarettir Turkcede yalniz sessiz harflerde kullanilan ve harflerin ses degerlerini degistiren bir gostergedir Cengel isaretikesme isareti ayraclar iki nokta virgul kisa cizgi uzun cizgi uc nokta unlem isareti nokta soru isareti tirnak isareti tek tirnak isareti noktali virgul egik cizgi bosluk Diger Tipografik Isaretlerve isareti amp yildiz isareti kuyruklu a ters egik cizgi madde isareti duzeltme isareti ˆderece denden isareti ters unlem isareti ters soru isareti kare isareti yuzde isareti paragraf isareti turev isareti cengel isareti tilde alt cizgi Fikri mulkiyet hukukutelif hakki simgesi c tescilli marka simgesi marka simgesi Para birimi simgeleri Ayrica bakinizDiyakritik isaretlergoruntuletartisdegistirC cḉḐ ḑȨ ȩḝG gḨ ḩk kL lN nŗS sŢ ţSedilin C harfi ile kullanimiC sedilin olusumu C sedil C ilk olarak Eski ispanyolcada ts sesini ifade etmek amaciyla kullanilmistir C sedil bununla birlikte tʃ sesini de Turkcedeki cocuk taki gibi vermek amaciyla Azerice Kurtce Tatarca Turkce ve Turkmence dillerinde kullanilir C sedil Uluslararasi Fonetik Alfabesinde c de kullanilir Sedilin S harfi ile kullanimiCogu dilde s sedil s ʃ Turkcedeki sal daki gibi sesini vermek amaciyla kullanilir Ornegin Rumence Azerice Tatarca Gagavuzca Turkce Kurtce Turkmence gibi dillerde Sedilin Turkcede kullanimiSedil Turkcede S ve C ʃ ve tʃ seslerini vermek amaciyla kullanilir ʃ sesine ornek vermek gerekirse sok ʃok tʃ sesine ornek vermek gerekirse cok tʃok Bu harfler vurgulanarak okunur yani diger dillerdeki gibi hemen gecilmez Ayrica Lazcada da c sedil in kalinlastirarak okunan hali olan bir vardir Cengelli bazi harflerk Girtlaktan cikan ve Q sesine oldukca yakin olan kalin bir K sesi olarak okunur ve soylenir Ornegin kurt koyun kardas Kardes K sesleri girtlaktan ve kalin olarak cikarilir Kazakca Қaskyr Ⱪasⱪir Kurt Қoj Ⱪoy Koyun sozcuklerinde oldugu gibi Bu sozcuklerdeki K sesleri girtlaktan ve kalin olarak cikarilir Baskurtca daki Ҡalyn Kalin sozcugunun cevirisi Qalin olarak yapilir ve okunusu Kalin Galin bicimindedir Bastaki K veya G sesi girtlaktan ve kalin bir tonla soylenir Turkcedeki Inceltme Imi ile yazilan bazi sozcuklerin okunusunda aslinda K harfinin de incelmesi soz konusudur Ornegin Ⱪar ve Kar Pek cok lehce ve sivede Q sesine donusmustur Ornegin Qayin Kayin Yuzyillarca Osmanli Devleti tarafindan yonetilmis olan Tunus ve Cezayir Arapcasinda Turkcedeki girtlaktan soylenen K harfine benzeyen bir sesi karsilamak icin noktasiz ٯ harfi kullanilir Ț Gagavuzca da ve Mogolca da kullanilir Turkce de bulunmayan sert bir T harfidir TS ʦ T S olarak da seslendirilir Mogolca da ve Rusca da Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan pek cok dilde C harfinin turevi olan bir sestir Kiril C Tse Gagavuzca da ve diger Turk dillerinde Slav kokenli kelimelerde yer alir Ancak oz Mogolca sozcuklerde de sik sik kullanilir Ornegin Mogolcadaki Ţag sozcugu Cag Tsag okunur Ţeţeg Cicek Tsetseg gibi okunur Bu harfin ses degerini en guzel gosteren sozcuklerden birisi Gagavuzcadaki Soţial seklinde yazilan Sosyal Sotsyal gibi okunur kelimesidir Belarus ta yasayan Lipka Tatarlarinin alfabesinde ise TS sesini tam olarak karsilamak icin seklinde bir harf uretilmistir Kazaklar ve Kirgizlarla birlikte yasayan Cin kokeli Dungan halki Sad harfinden biraz daha farkli olan ama yakin kaynaklardan cikan bu sesi gosterebilmek icin ڞ harfini kullanmistir Ḑ Ses olarak Bosnakca da Macarcada ve Bulgarcada yer alir Turkcede bulunmayan sert bir D harfidir DZ ʣ D Z olarak da seslendirilir Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan bazi dillerde J harfinin turevi olan bir sestir Kiril Ӡ Dze Gagavuzlarin da kullandigi Moldova alfabesinde ve birebir ayni olan Rumen alfabesinde resmi olmayan harfler arasindadir Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktali D bicimiyle rastlanir Gunumuzde ise genelde bu harfin arkasindan gelen bir Z ile birlikte kullanilir Ornegin Macarcadaki Bodza Boḑa Murver Meyvesi Bazi alfabelerde ise Arapcadakinden biraz daha farkli olan ama yakin kaynaklardan cikan bir DZ sesini gostermek icin ڏ harfi kullanilmistir Belarus ta yasayan Lipka Tatarlarinin alfabesinde ise bu sesi tam olarak karsilamak icin seklinde bir harf uretilmistir Z Turkcedeki J sesidir Uygur Turkleri tarafindan da kullanilmakta olan Pinyin adi verilen ve Cinceyi Latin alfabesine cevirmekte kullanilan sistemin Uygur alfabesine uyarlanmis biciminde Turkcedeki J sesini karsilar Ḩ Bogazin sikilmasiyla ortaya cikan bir sestir Arapcadaki Ha ح harfidir Girtlaktan cikan ve hafif hiriltili bir H olarak okunur ve soylenir Bogazdan gelen girtlaksi bir H sesidir Normal H sesinden biraz daha kalin bogumlu ve hiriltilidir H sesi hicbir engele takilmadan cikarken bu ses bogazin orta kisminda titresir Ornegin Maḩrem Mahrem Bu sese en uygun orneklerden birisi de Ḩaci Haci sozcugudur Anadolu Turkcesinin halk agzindaki ve Azericedeki kullaniminda Arapcadaki Hi خ harfi ile olan farki cogu zaman ortadan kalkmistir X G Letoncada yer alan bir harftir Anadolu Turkcesinin Istanbul agzindaki G Yumusak G sesinden biraz farklidir G harfine benzer ama sert ve hiriltilidir Kiril Ӷ Ghe Almanlarin girtlaktan cikan R harfinin tasidigi ses degerine benzer R Arapcadaki Gayin غ harfidir Bati Anadolu Turkcesinde G sesine donusmustur ancak Turkiye nin dogu bolgelerinde yaygindir Ornegin Dog an Doġan Buradaki G hiriltili olarak soylenir Bu nedenle Yumusak G harfinin aksine Arapcada kelime basinda da yer alabilir Mesela Gayb Ġayb Turkcedeki Yumusak G sesine yakin bir harfi gostermek icin kimi Asya kaynakli cevirilerde ۼ veya ݝ harfi kullanilir N Leton Alfabesinde ince N sesi icin kullanilir Bu ses kimi alfabelerde Nj olarak kullanilir Kiril alfabelerindeki karsiligi Њ harfidir Nᶇ harfi genizden cikarilan N ve Y karisimi bir sesi gosterir Uniform Turk Alfabesi nde yer alir Bazen de NG NG olarak ongorulur 1900 lu yillarin basindaki Turki alfabelerde Ƞƞ olarak da kullanilmistir Pek cok agizda N veya G sesine donusmustur Osmanlicadaki uc noktali Kaf i Nuni ڭ harfinin karsiligidir Cavi Alfabesindeki uc noktali Nga ڠ ise yine bu harfin karsiliginda kullanilir L Kucuk harf l veya ℓ Leton alfabesinde Љ sesini karsilamak icin uretilmistir Turkcede bu ayrimin gerceklestigi cok az kelime bulundugu icin ince L sesi ayrica icin bir harf yoktur Bunlar daha cok duzeltme isareti ile gosterilen sozcuklerde yer alirlar Bu harfin yer aldigi kelimelerin tamamindaki L harfleri dilin ucunun damaga dogru cekilmesiyle cikarilan ve normal L sesine gore biraz daha ince olan bir sesi gosterir Laℓ Roℓ Uzerinde isaret bulunan ڵ veya noktali ڶ harfi Arapca Bosnak alfabesinde ve Sorani Kurt alfabesinde ince L sesini gostermek icin kullanilir Bu ses Kiril Latinizasyonunda Ḽ harfi ile gosterilir Kucuk harf ḽ veya ℓ Kanca Imi Ogonek ile farki Aa ee Įį Ųu Ǫǫ Yalnizca sesli harflerde kullanilir Damaksi sesleri gostermek icin tercih edilir KaynakcaOxford English Dictionary 3rd ed Oxford University Press September 2005 Minsheu John 1599 Percyvall s R Dictionarie in Spanish and English as enlarged by J Minsheu Edm Bollifant London OCLC 3497853 Chambers Ephraim 1738 Cyclopaedia or an universal dictionary of arts and sciences 2nd ed OCLC 221356381