Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ocak 2021) |
Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. (Ocak 2021) |
İklimsel jeomorfoloji, iklimin yer şekillerini ve dünya-yüzey süreçlerini şekillendirmedeki rolü üzerine yapılan çalışmadır. İklimsel jeomorfolojide kullanılan bir yaklaşım, eski iklimleri anlamak için yer şekillerini yeniden incelemektir. iklim, pek çok jeolojik süreç üzerinde derin bir etkiye sahiptir.Kayaların bozunması bariz iklim ile ilişkilidir. Aynı şekilde, kurak, tropikal ve buzul ortamlarında işleyen süreçler de iklimle bağlantılıdır.Moloz akıntısı ve nehir taşkınları gibi olaylar daha çok olağandışı yağmur dönemleri gibi atmosferik oluşumlar tarafından tetiklenir.Açıkça belirtmek gerekirse atmosfer su döngüsünde temel bağlantıdır.Diğer iklim-jeomorfoloji bağlantıları iç süreçlerin atmosfer üzerindeki etkisini gösterir.Örneğin, yanardağlardan salınan parçacık ve gazlar atmosferin bileşimini değiştirebilir ve dağ oluşumu bölgesel sıcaklık, yağış ve rüzgarlar üzerinde önemli bir etkiye sahip olmaktadır.
İklimsel jeomorfolojinin geçmiş iklimlerle ilgili sık sık endişe duyması zaman zaman tarihsel jeolojinin bir yönü olarak kabul edilir. Bir bölgedeki peyzaj özellikleri günümüzdekilerde farklı iklimler altında evrimleşmiş olabileceğinden, iklimsel olarak farklı bölgelerin incelenmesi günümüz manzaralarının anlaşılmasına yardımcı olmıştur. Örneğin, Julius Budel soğuk iklim süreçleri Svalbard ve Orta Avrupa'nın rahatlamasının kökenini anlamak için tropikal Hindistan'da yaşlandırma süreçlerini, farklı zamanlarda ve farklı iklimlerde oluşan yer şekillerinin bir palimpsesti olduğunu iddia etmiştir.
Alt disiplinler
İklimsel Jeomorfolojinin çeşitli alt dalları, belirli iklim ortamlarına odaklanır.
Çöl jeomorfolojisi
Çöl jeomorfolojisi veya kurak ve yarı kurak toprakların jeomorfolojisi, daha nemli bölgelerle birçok yer biçimini ve süreci paylaşır. Ayırt edici bir özellik, rüzgar ve tuz aktivitesiyle ilgili akarsu ve eğim süreçlerini etkileyen seyrek veya eksik bitki örtüsüdür. Çöl görünümleri genellikle yalındır. Doğal görünümleri toprak ve bol bitki yaşamı örtüsüyle yumuşatılmamıştır.Bunun yerine dik ve köşeli yamaçlı çıplak kayalıklar yaygındır.Bazı yerlerde kayalar turuncu ve kırmızı renklidir. Diğer yerlerde ise gri ve kahverengi olup ve siyah çizgilidir.hangi tepkiler verilirse verilsin çöllerin insanların yaşadığı daha nemli bölgelerden farklı olduğu açıktır.görüleceği gibi kurak bölgelerde sadece bir jeoloji süreç egemen değildir.Buralarda tektonik güçlerin etkisinden çok akarsuyun,rüzgarın ve iklim etkisi belirgindir.
Çöl jeomorfolojisi üzerinde ilk çalışmaları, Afrika'daki (Fransız Batı Afrika, Alman Güney Batı Afrika, Batı Mısır), kendi ülkelerinin sınır bölgelerinde Amerika Batı, Avustralya'nın Outback) kolonilerinin batılı kaşifler tarafından yapılmıştır. 1970'lerden beri Dünya'daki çöl jeomorfolojisi, yabancı ülkelerin çöllerinde Osmanlı imparatorluğu, Rusya imparatorluğu ve Çin gibi ülkeler zamanında örnekler bulmaya hizmet etmişlerdir.
Buzul çevresi jeomorfolojisi
Bir disiplin olarak buzul çevresi jeomorfolojisi, Kuvaterner bilimi ve jeokriyolojisine yakın ancak farklıdır. Buzul çevresi jeomorfolojisi, permafrost içeren ve içermeyen alanlarda buzul dışı soğuk iklim yer şekilleri ile ilgilidir. Bir buzul çevresi bölgenin ne kadar net olmadığının tanımı olsa da ihtiyatlı bir tahmin, Dünya'nın kara yüzeyinin dörtte birinin buzul çevresi koşulların sahip olduğudur. Buz kütlelerinin hareketi,birçok kendine özgü yeryüzü şekilinin meydana gelmesine neden olur ayrıca kaya dögüsündeki ayrışma ürünlerinin sediment olarak taşınmasını ve biriktirilmesindeki gelişimin önemli bir parçasıdır.Günümüzde Dünya'nın yüz ölçümünün yaklaşık %10 kadarı buzullar tarafından kaplıdır. Ancak, yakın jeolojik geçmişte, buzul örtüleri geçmişte, buzul örtüleri bugünkünden üç kat daha genişti ve çok geniş alanlar binlerce metre kalınlığındaki buz tabakaları ile örtülüydü. Birçok bölge, hala bu buzulların izlerini taşımaktadır.Alpler,Cape Cod ve Yosemite vadisi gibi farklı yerlerin ortak temel karakteri,günümüzde ortadan kalkmış olan buzul buzu kütleleri tarafından şekillendirilmiş olmasıdır. Ayrıca; Long Island, Great Lakes, Norveç fiyortları ve Alaska varlıklarını buzullara borçludur.Buzullar, göreceğimiz gibi günümüxdede birçok bölgenin yeryüzü şekiilerine etki etmektedir. Buzullar;hidrolojik döngü ve kaya döngüsü gibi yeryüzündeki iki temel döngünün bir parçasıdır.
Tropikal jeomorfoloji
Tropik alanlar 35 derece N ve 35 derece G arasındaki alan olarak tanımlanırsa, o zaman Dünya yüzeyinin yaklaşık %60’ı bu bölge içinde yer alır. 20. Yüzyılın başlarında tropikal jeomorfoloji, ılıman iklimlere karşı önyargı nedeniyle ihmal edilmiş ve ele alındığında “egzotik” olarak anılmıştır. Tropikal jeomorfoloji, işlemlerinin işlediği yoğunluklar ve hızlar açısından diğer alanlardan büyük ölçüde farklılık gösterir. Tropikal bölgeler kuru veya nemli olabilen belirli iklimlerle karakterize edilir. Göreli ılıman bölgelerinde tropik yüksek sıcaklıklara, yüksek alanlarını ihtiva yağış şiddetleri ve yükseği Evapotranspiration bunların hepsi yüzey süreçleriyle ilgili iklimsel özelliklerdir. Günümüz iklimi ile ilgili olmayan bir diğer özellik, tropiklerin büyük bir kısmının Gondwana kıtasından miras kalan alçak bir rölyefe sahip olmasıdır. Julius Büdel, Pierre Birot ve Jean Tricart; tropikal nehirlere gelişmiş kimyasal ayrışmadan kaynaklanan ince taneli asılı yükün hakim olduğunu ve bu onları diğer nehirlerden daha az aşındırıcı hale getireceğini öne sürdüler. Daha önce bornharts gibi tipik tropikal olarak kabul edilen bazı yer şekilleri iklimden, ziyade litoloji ve kaya yapısı ile daha fazla ilişkilidir.
Morfoklimatik bölgeler
İklim jeomorfologları, dünya yüzeyini çeşitli morfoklimatik bölgelere ayıran çeşitli planlar geliştirdiler. Yani; yer şekillerinin mevcut veya geçmiş iklimlerle ilişkilendirdiği bölgelerdir. Ancak bazı süreçler ve yer şekilleri belirli iklimlerle ilişkilendirilebilir, yani bölgeseldir. Belirli iklimlerle ilişkili olmayan süreçler ve yer şekilleri azonal olarak adlandırılır. Buna rağmen azonal süreçler ve yer şekilleri, belirli iklimlerin etkisi altında gelişirken yine de belirli özellikler alabilir. Tanımlandığında, morfoklimatik bölgeler genellikle keskin sınırlardan yoksundur ve bir türden diğerine derecelendirme eğilimindedir bu da yalnızca bölgenin çekirdeğinin tüm beklenen özelliklere sahip olmasıyla sonuçlanır. Etkili morfoklimatik bölgeleme planları Julius Büdel (1948,1963, 1977) ve Jean Tricart ve Andre Cailleux (1965)’inkilerdir. Budel düzenlerini gerilmeler Plantion ve vadi kesme iklimle ilgili olarak subpolar bölgelerde vadi kesiminin, tropiklerde ise planlamanın baskın olduğunu savunmaktır. Bu nedenle, bu şema sadece süreçlerle değil, aynı zamanda jeomorfik aktivitenin son ürünleri ile de ilgilidir. Tricart ve Cailleux planı, jeomorfoloji, iklim ve bitki örtüsü arasındaki ilişkiyi vurgulamaktadır. Morfoklimatik bölge Albrecht Penck’in girişimidir.
1994 tarihli bir gözden geçirme, yalnızca çöl, buzul, buzul çevresi ve birkaç kıyı morfoklimatik bölge kavramlarının haklı olduğunu savunmaktadır. Bu bölgeler, Dünya’nın kara yüzeyinin yaklaşık yarısını oluşturmaktadır., geri kalan yarısı ise basit terimlerle iklim- yer şekli etkileşimleriyle açıklanamaz. Morfoklimatik bölgelemenin sınırlamaları, 1926’da bitki örtüsünü ve yıpranmış malzemenin boyutunu dünyanın birçok yerinde iklimden daha doğrudan etkiye sahip olduğunu düşünen Slegfreid Passarge tarafından tartışılmıştı. MA Summerfield’e göre rölyefin büyük ölçekli imar edilmesi Dünya yüzeyinin büyüklüğü, levha tektoniği temelinde iklime göre daha iyi açıklanmaktadır. Bunun bir örneği, yayla alanları ve vadileri iklimle değil yükselme tarihiyle ilgili olan İskandinav Dağlarıdır. Piotr Migon da onlar gibi morfoklimatik bölgeleme adını taşıyan süreçlerin geçerliliğini sorgulamıştır. Çünkü bunlar bölgenin geniş alanlarında hiç meydana gelmeyen planasyon gibi süreçlerden sonra adlandırılmıştır.
Büdel'e göre morfogenetik bölgeler (2017)
| Bölge | Enlem | Örnek |
|---|---|---|
| Buzul bölgesi (ve hemen bitişik alan) | 90-65° N 60-90° S | Grönland, Antarktika |
| Aşırı vadi kesim subpolar bölge | 80-60 Hayır. | Kanada Arktik, Taymyr Yarımadası |
| Taiga vadisi kesme bölgesi, permafrost bölgesinde | 70-50 Hayır. | Rusya Uzak Doğu |
| vadi kesiminin ektropik bölgesi | 60-35° N 35-55° S | Avrupa'nın çoğu, Patagonya, Avrasya Bozkır |
| Karışık kabartma geliştirme subtropik zonu, Eseyen bölgesi | 40-30° N 30-35° S | Fas, Suriye, Orta Şili. |
| Karışık kabartma geliştirme subtropik zonu, muson bölgesi | 45-25° N 20-40° S | Uruguay, Doğu Burun,Güney Kore |
| Aşırı planasyon peritropikal zon | 30° N-30° S | Venezuela, Angola, Mozambik, Vietnam |
| Kısmi planasyonun tropikal bölgesi | 20° N-10° S | Panama, Gabon, Sumatra |
| Yüzey koruma sıcak kurak bölge ve geleneksel olarak sürekli gelişme, büyük ölçüde fluvio-aeolian sandplains ile | 35-10° N 5-30° S | Atacama, Sahra, Thar, Avustralya Outback |
| Yüzey dönüşümü kış soğuk kurak bölge, büyük ölçüde pediments ve laktis yoluyla | 50-30 Hayır. |
Tarihsel gelişimi
19. yüzyılın sonlarında yeni emperyalizm çağında, Avrupalı kaşifler ve bilim adamları dünyayı dolaşarak manzara ve yer şekillerinin tanımlarını getirdiler. Zamanla coğrafi bilgi arttıkça bu gözlemler bölgesel modeller arayışında sistematik hale getirildi. Böylece iklim büyük ölçekte yeryüzü şekil dağılımına açıklamak için ana faktör olarak ortaya çıktı. İklimsel jeomorfolojinin yükselişi, Wladimir Köppen, Vasıly Dokuchaev ve çalışmaları tarafından önceden görülmüştür. Zamanın önde gelen jeomorfoloğu William Morris Davis, "normal" ılıman erozyon iklim döngüsünü kurak ve buzul olanlarla tamamlayarak iklimin rolünü kabul etti. Bununla birlikte, iklimsel jeomorfolojiye ilgi, aynı zamanda, 20. yüzyılın ortalarımda hem yenilikçi hem de şüpheli olarak kabul edilen Davisian jeomorfolojisine karşı bir tepkiydi. Erken iklim jeomorfolojisi esas olarak kıta Avrupası'nda özellikle Fransa ve Almanya'da gelişti. Disiplin Carl Troll, Emmanuel de Martonne, Pierre Birot ve Julius Budel'in çalışmalarıyla 1940'larda ortaya çıktı. Muhtemelen "iklimsel jeomorfoloji" terimini bulan Büdel'di. İngilizce konuşulan dünyada bu eğilim, LC Peltier'in buzul çevresi ezoyon döngüsü hakkındaki 1950 yayınına kadar açık değildi. Ancak bu teması diğer İngilizce yazarlar tarafından izole bir çalışmaydı.
1968'de, iklimsel jeomorfolojinin "kıtasal sistemi"nin ilk ingilizce çevirisi geldi. Ertesi yıl iklim jeomorfolojisi, proses jeomorfoloğu D.R tarafından 1969 tarihli bir gözden geçirme makalesinde eleştirildi. Stoddart'ın eleştirisi 20. yüzyılın sonlarında iklimsel jeomorfolojinin popülaritesinde bir düşüşe yol açan "yıkıcı" oldu. Stoddart, iklimsel jeomorfolojiyi, Davis'in jeomorfolojisine bağlı morfoklimatik bölgeler arasında yeryüzü farklıları oluşturmada sözde "önemsiz" metodolojileri uygulamakla eleştirdi. Süreçleri yöneten fiziksel yasaların dünya genelinde aynı olduğu gerçeğini ihmal ederek buna ek olarak, kimyasal ayrışımının tropikal iklimlerden soğuk iklimlere göre daha hızlı olduğunu savunan bazı iklimsel jeomorfoloji kavramları, açık bir şekilde doğru olmadığını kanıtladı.
Önemi azalmış olmasına rağmen, iklimsel jeomorfolojisi ilgili araştırmaları üreten bir çalışma alanı olarak varlığını sürdürmektedir. Daha yakın zamanlarda, küresel ısınmayla ilgili endişeler bu alana ilginin artmasına yol açtı.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2021 Bu madde veya sayfa baska bir dilden kotu bir bicimde tercume edilmistir Sayfa makine cevirisi veya dilde yetkinligi bulunmayan bir cevirmen tarafindan olusturulmus olabilir Lutfen ceviriyi gelistirmek icin yardim edin Ocak 2021 Iklimsel jeomorfoloji iklimin yer sekillerini ve dunya yuzey sureclerini sekillendirmedeki rolu uzerine yapilan calismadir Iklimsel jeomorfolojide kullanilan bir yaklasim eski iklimleri anlamak icin yer sekillerini yeniden incelemektir iklim pek cok jeolojik surec uzerinde derin bir etkiye sahiptir Kayalarin bozunmasi bariz iklim ile iliskilidir Ayni sekilde kurak tropikal ve buzul ortamlarinda isleyen surecler de iklimle baglantilidir Moloz akintisi ve nehir taskinlari gibi olaylar daha cok olagandisi yagmur donemleri gibi atmosferik olusumlar tarafindan tetiklenir Acikca belirtmek gerekirse atmosfer su dongusunde temel baglantidir Diger iklim jeomorfoloji baglantilari ic sureclerin atmosfer uzerindeki etkisini gosterir Ornegin yanardaglardan salinan parcacik ve gazlar atmosferin bilesimini degistirebilir ve dag olusumu bolgesel sicaklik yagis ve ruzgarlar uzerinde onemli bir etkiye sahip olmaktadir Atolls gibi Atafu icinde Tokelau Pasifik Okyanusu nda tropik iklime bagli sekilleri vardir Tropiklerin disinda hicbir atol yoktur Iklimsel jeomorfolojinin gecmis iklimlerle ilgili sik sik endise duymasi zaman zaman tarihsel jeolojinin bir yonu olarak kabul edilir Bir bolgedeki peyzaj ozellikleri gunumuzdekilerde farkli iklimler altinda evrimlesmis olabileceginden iklimsel olarak farkli bolgelerin incelenmesi gunumuz manzaralarinin anlasilmasina yardimci olmistur Ornegin Julius Budel soguk iklim surecleri Svalbard ve Orta Avrupa nin rahatlamasinin kokenini anlamak icin tropikal Hindistan da yaslandirma sureclerini farkli zamanlarda ve farkli iklimlerde olusan yer sekillerinin bir palimpsesti oldugunu iddia etmistir Alt disiplinlerIklimsel Jeomorfolojinin cesitli alt dallari belirli iklim ortamlarina odaklanir Col jeomorfolojisi Col jeomorfolojisi veya kurak ve yari kurak topraklarin jeomorfolojisi daha nemli bolgelerle bircok yer bicimini ve sureci paylasir Ayirt edici bir ozellik ruzgar ve tuz aktivitesiyle ilgili akarsu ve egim sureclerini etkileyen seyrek veya eksik bitki ortusudur Col gorunumleri genellikle yalindir Dogal gorunumleri toprak ve bol bitki yasami ortusuyle yumusatilmamistir Bunun yerine dik ve koseli yamacli ciplak kayaliklar yaygindir Bazi yerlerde kayalar turuncu ve kirmizi renklidir Diger yerlerde ise gri ve kahverengi olup ve siyah cizgilidir hangi tepkiler verilirse verilsin collerin insanlarin yasadigi daha nemli bolgelerden farkli oldugu aciktir gorulecegi gibi kurak bolgelerde sadece bir jeoloji surec egemen degildir Buralarda tektonik guclerin etkisinden cok akarsuyun ruzgarin ve iklim etkisi belirgindir Col jeomorfolojisi uzerinde ilk calismalari Afrika daki Fransiz Bati Afrika Alman Guney Bati Afrika Bati Misir kendi ulkelerinin sinir bolgelerinde Amerika Bati Avustralya nin Outback kolonilerinin batili kasifler tarafindan yapilmistir 1970 lerden beri Dunya daki col jeomorfolojisi yabanci ulkelerin collerinde Osmanli imparatorlugu Rusya imparatorlugu ve Cin gibi ulkeler zamaninda ornekler bulmaya hizmet etmislerdir Buzul cevresi jeomorfolojisi Bir disiplin olarak buzul cevresi jeomorfolojisi Kuvaterner bilimi ve jeokriyolojisine yakin ancak farklidir Buzul cevresi jeomorfolojisi permafrost iceren ve icermeyen alanlarda buzul disi soguk iklim yer sekilleri ile ilgilidir Bir buzul cevresi bolgenin ne kadar net olmadiginin tanimi olsa da ihtiyatli bir tahmin Dunya nin kara yuzeyinin dortte birinin buzul cevresi kosullarin sahip oldugudur Buz kutlelerinin hareketi bircok kendine ozgu yeryuzu sekilinin meydana gelmesine neden olur ayrica kaya dogusundeki ayrisma urunlerinin sediment olarak tasinmasini ve biriktirilmesindeki gelisimin onemli bir parcasidir Gunumuzde Dunya nin yuz olcumunun yaklasik 10 kadari buzullar tarafindan kaplidir Ancak yakin jeolojik gecmiste buzul ortuleri gecmiste buzul ortuleri bugunkunden uc kat daha genisti ve cok genis alanlar binlerce metre kalinligindaki buz tabakalari ile ortuluydu Bircok bolge hala bu buzullarin izlerini tasimaktadir Alpler Cape Cod ve Yosemite vadisi gibi farkli yerlerin ortak temel karakteri gunumuzde ortadan kalkmis olan buzul buzu kutleleri tarafindan sekillendirilmis olmasidir Ayrica Long Island Great Lakes Norvec fiyortlari ve Alaska varliklarini buzullara borcludur Buzullar gorecegimiz gibi gunumuxdede bircok bolgenin yeryuzu sekiilerine etki etmektedir Buzullar hidrolojik dongu ve kaya dongusu gibi yeryuzundeki iki temel dongunun bir parcasidir Tropikal jeomorfoloji Tropik alanlar 35 derece N ve 35 derece G arasindaki alan olarak tanimlanirsa o zaman Dunya yuzeyinin yaklasik 60 i bu bolge icinde yer alir 20 Yuzyilin baslarinda tropikal jeomorfoloji iliman iklimlere karsi onyargi nedeniyle ihmal edilmis ve ele alindiginda egzotik olarak anilmistir Tropikal jeomorfoloji islemlerinin isledigi yogunluklar ve hizlar acisindan diger alanlardan buyuk olcude farklilik gosterir Tropikal bolgeler kuru veya nemli olabilen belirli iklimlerle karakterize edilir Goreli iliman bolgelerinde tropik yuksek sicakliklara yuksek alanlarini ihtiva yagis siddetleri ve yuksegi Evapotranspiration bunlarin hepsi yuzey surecleriyle ilgili iklimsel ozelliklerdir Gunumuz iklimi ile ilgili olmayan bir diger ozellik tropiklerin buyuk bir kisminin Gondwana kitasindan miras kalan alcak bir rolyefe sahip olmasidir Julius Budel Pierre Birot ve Jean Tricart tropikal nehirlere gelismis kimyasal ayrismadan kaynaklanan ince taneli asili yukun hakim oldugunu ve bu onlari diger nehirlerden daha az asindirici hale getirecegini one surduler Daha once bornharts gibi tipik tropikal olarak kabul edilen bazi yer sekilleri iklimden ziyade litoloji ve kaya yapisi ile daha fazla iliskilidir Coller tartismasiz morfoklimatik bolgeleri olusturur Morfoklimatik bolgelerIklim jeomorfologlari dunya yuzeyini cesitli morfoklimatik bolgelere ayiran cesitli planlar gelistirdiler Yani yer sekillerinin mevcut veya gecmis iklimlerle iliskilendirdigi bolgelerdir Ancak bazi surecler ve yer sekilleri belirli iklimlerle iliskilendirilebilir yani bolgeseldir Belirli iklimlerle iliskili olmayan surecler ve yer sekilleri azonal olarak adlandirilir Buna ragmen azonal surecler ve yer sekilleri belirli iklimlerin etkisi altinda gelisirken yine de belirli ozellikler alabilir Tanimlandiginda morfoklimatik bolgeler genellikle keskin sinirlardan yoksundur ve bir turden digerine derecelendirme egilimindedir bu da yalnizca bolgenin cekirdeginin tum beklenen ozelliklere sahip olmasiyla sonuclanir Etkili morfoklimatik bolgeleme planlari Julius Budel 1948 1963 1977 ve Jean Tricart ve Andre Cailleux 1965 inkilerdir Budel duzenlerini gerilmeler Plantion ve vadi kesme iklimle ilgili olarak subpolar bolgelerde vadi kesiminin tropiklerde ise planlamanin baskin oldugunu savunmaktir Bu nedenle bu sema sadece sureclerle degil ayni zamanda jeomorfik aktivitenin son urunleri ile de ilgilidir Tricart ve Cailleux plani jeomorfoloji iklim ve bitki ortusu arasindaki iliskiyi vurgulamaktadir Morfoklimatik bolge Albrecht Penck in girisimidir 1994 tarihli bir gozden gecirme yalnizca col buzul buzul cevresi ve birkac kiyi morfoklimatik bolge kavramlarinin hakli oldugunu savunmaktadir Bu bolgeler Dunya nin kara yuzeyinin yaklasik yarisini olusturmaktadir geri kalan yarisi ise basit terimlerle iklim yer sekli etkilesimleriyle aciklanamaz Morfoklimatik bolgelemenin sinirlamalari 1926 da bitki ortusunu ve yipranmis malzemenin boyutunu dunyanin bircok yerinde iklimden daha dogrudan etkiye sahip oldugunu dusunen Slegfreid Passarge tarafindan tartisilmisti MA Summerfield e gore rolyefin buyuk olcekli imar edilmesi Dunya yuzeyinin buyuklugu levha tektonigi temelinde iklime gore daha iyi aciklanmaktadir Bunun bir ornegi yayla alanlari ve vadileri iklimle degil yukselme tarihiyle ilgili olan Iskandinav Daglaridir Piotr Migon da onlar gibi morfoklimatik bolgeleme adini tasiyan sureclerin gecerliligini sorgulamistir Cunku bunlar bolgenin genis alanlarinda hic meydana gelmeyen planasyon gibi sureclerden sonra adlandirilmistir Budel e gore morfogenetik bolgeler 2017 Bolge Enlem Ornek Buzul bolgesi ve hemen bitisik alan 90 65 N 60 90 S Gronland Antarktika Asiri vadi kesim subpolar bolge 80 60 Hayir Kanada Arktik Taymyr Yarimadasi Taiga vadisi kesme bolgesi permafrost bolgesinde 70 50 Hayir Rusya Uzak Dogu vadi kesiminin ektropik bolgesi 60 35 N 35 55 S Avrupa nin cogu Patagonya Avrasya Bozkir Karisik kabartma gelistirme subtropik zonu Eseyen bolgesi 40 30 N 30 35 S Fas Suriye Orta Sili Karisik kabartma gelistirme subtropik zonu muson bolgesi 45 25 N 20 40 S Uruguay Dogu Burun Guney Kore Asiri planasyon peritropikal zon 30 N 30 S Venezuela Angola Mozambik Vietnam Kismi planasyonun tropikal bolgesi 20 N 10 S Panama Gabon Sumatra Yuzey koruma sicak kurak bolge ve geleneksel olarak surekli gelisme buyuk olcude fluvio aeolian sandplains ile 35 10 N 5 30 S Atacama Sahra Thar Avustralya Outback Yuzey donusumu kis soguk kurak bolge buyuk olcude pediments ve laktis yoluyla 50 30 Hayir Jebel Kharaz da Urdun farkli sekilde yipranmis kayalarin erozyonuyla uretilen dogal bir kemerTarihsel gelisimi19 yuzyilin sonlarinda yeni emperyalizm caginda Avrupali kasifler ve bilim adamlari dunyayi dolasarak manzara ve yer sekillerinin tanimlarini getirdiler Zamanla cografi bilgi arttikca bu gozlemler bolgesel modeller arayisinda sistematik hale getirildi Boylece iklim buyuk olcekte yeryuzu sekil dagilimina aciklamak icin ana faktor olarak ortaya cikti Iklimsel jeomorfolojinin yukselisi Wladimir Koppen Vasily Dokuchaev ve calismalari tarafindan onceden gorulmustur Zamanin onde gelen jeomorfologu William Morris Davis normal iliman erozyon iklim dongusunu kurak ve buzul olanlarla tamamlayarak iklimin rolunu kabul etti Bununla birlikte iklimsel jeomorfolojiye ilgi ayni zamanda 20 yuzyilin ortalarimda hem yenilikci hem de supheli olarak kabul edilen Davisian jeomorfolojisine karsi bir tepkiydi Erken iklim jeomorfolojisi esas olarak kita Avrupasi nda ozellikle Fransa ve Almanya da gelisti Disiplin Carl Troll Emmanuel de Martonne Pierre Birot ve Julius Budel in calismalariyla 1940 larda ortaya cikti Muhtemelen iklimsel jeomorfoloji terimini bulan Budel di Ingilizce konusulan dunyada bu egilim LC Peltier in buzul cevresi ezoyon dongusu hakkindaki 1950 yayinina kadar acik degildi Ancak bu temasi diger Ingilizce yazarlar tarafindan izole bir calismaydi 1968 de iklimsel jeomorfolojinin kitasal sistemi nin ilk ingilizce cevirisi geldi Ertesi yil iklim jeomorfolojisi proses jeomorfologu D R tarafindan 1969 tarihli bir gozden gecirme makalesinde elestirildi Stoddart in elestirisi 20 yuzyilin sonlarinda iklimsel jeomorfolojinin popularitesinde bir dususe yol acan yikici oldu Stoddart iklimsel jeomorfolojiyi Davis in jeomorfolojisine bagli morfoklimatik bolgeler arasinda yeryuzu farklilari olusturmada sozde onemsiz metodolojileri uygulamakla elestirdi Surecleri yoneten fiziksel yasalarin dunya genelinde ayni oldugu gercegini ihmal ederek buna ek olarak kimyasal ayrisiminin tropikal iklimlerden soguk iklimlere gore daha hizli oldugunu savunan bazi iklimsel jeomorfoloji kavramlari acik bir sekilde dogru olmadigini kanitladi Onemi azalmis olmasina ragmen iklimsel jeomorfolojisi ilgili arastirmalari ureten bir calisma alani olarak varligini surdurmektedir Daha yakin zamanlarda kuresel isinmayla ilgili endiseler bu alana ilginin artmasina yol acti Kaynakca