Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2020) () |
20. yüzyıl Macaristan tarihi, özellikle büyük ölçekli süreçler ve uzun vadeli önemi olan sosyal, politik, kültürel ve ekonomik olaylar açısından, Macaristan'da 1900'den 1999 sonuna kadarki yüz yıllık dönemde meydana gelen olaylara işaret eder. Bu süre zarfında, sonuçları çok önemli ve etkisi bugüne kadar süren birçok radikal bir değişiklik meydana geldi; Macaristan'da birçok farklı rejim iktidara gelmiştir; ülkenin sınırları büyük ölçüde değişmiştir; iki dünya savaşı ve çeşitli devrimler yaşamıştır; zaman zaman muhafazakâr-milliyetçi dünya görüşü liberal, solcu ideolojilerle rekabet etti; Bundan sonra ise Macar halkı, çoğu kez Macaristan'da yaşayan milletler, dini gruplar ve sınıflar arasındaki gerilimlerle gündeme geldi. Macaristan, işgal altında yüzyılın azımsanmayacak bir bölümünü geçirdi, ülkede yaklaşık elli yıl komünizm bayrağı dalgalanmıştır; yüzyılın son bölümlerinde ise ulusal bağımsızlığını ve aynı zamanda istikrarlı, demokratik bir sistem elde etmiştir.
Düalizm (Monarşi) Çağı
1867'de kurulan Avusturya-Macaristan Monarşisi, iki merkezli, düalist bir devletti. Avusturya ve Macaristan birbirine sadece tek bir kişi ile bağlantılı değildi, aynı zamanda milli savunma bakanlığı, dışişleri bakanlığı ve onları finanse etmek için gerekli olan maliye bakanlığı da ortaktı. Bu bakanlıklar 60-60 kişilik heyetler tarafından ortaklaşa yönetildi. Ayrıca Macaristan, tam bağımsızlığa sahipti.
Macaristan'ın devlet rejimi anayasal monarşiye dönüştü, ancak Franz Joseph hükümdar olarak önemli pozisyonları bünyesinde barındırdı, örneğin ordunun kontrolü tamamen hükümdarın yetkisindeydi. İki ülke arasındaki uzlaşma, 1848 ihtilal savaşının bir hedefi olarak tam bağımsızlığı garanti etmedi, ancak gerçekçi bir uzlaşma oldu. Macaristan tarafının beklentilerinin (bölgesel birlik, ülke sınırları içinde Macar hakimiyeti, Alman ve Rus baskılarına karşı koruma) küçük fedakarlıklarla karşılanması pek mümkün değildi.
Uzlaşma sadece politik alanda değil, aynı zamanda ekonomik alanda da gerçekleşmiştir. Ortak sorunların çözülmesi amacıyla belirli kontenjanlar oluşturulmuştur ve bu kontenjanlar her 10 yılda bir yeniden müzakere edilmiştir. 1867 kontenjanlarına göre, ortak maliyetlerin % 30'unu Macaristan, % 70'ini ise Avusturya karşılamıştır. İmparatorluk tek bir pazar hâline geldi, ortak bir para birimi ile ödeme yaptılar, sermaye ve işçi gücü dolaşımı serbest hale gelmiştir. Vergi, ölçü, medya ve ulaşım sistemleri de birbiriyle uyumlu hale getirilmiştir.
Tüm bu hükümler Macaristan'da, başta tarım alanlarında olmak üzere olağanüstü bir ekonomik gelişmeye yol açmıştır.
1868'de Hırvatlarla da uzlaşılmıştır. Bu bağlamda Hırvatistan içişlerinde idari özerklik kazanmış ve Macaristan, Hırvatları siyasi bir ulus olarak tanımıştır. Hırvat dili resmî hale geldi, Hırvat Parlamentosu (Sabor) tekrar çalışmaya başladı ve Macaristan Parlamentosu'na delege olarak 42 milletvekili göndermeye hak kazandılar. Hırvat özerkliğine Avrupa'da da gayet olumlu yaklaşılmıştır. Ancak Hırvatlar daha fazla istemeye başladılar ve trializm düşüncesi ortaya çıktı yani imparatorluğun üç merkezli olması gerektiğine inandılar (Viyana-Budapeşte-Zagreb). Bu istekleri, -aynı Çeklerde olduğu gibi- hükümdar tarafından reddedildi. Ayrıca Hırvatlar, Fiume (hırvatça Rijeka) isimli şehrin Macarlarda kalmasına da razı olmamışlardır.
Birinci Dünya Savaşı yılları
Macaristan'da halk, Avrupa'nın diğer bölgelerinde olduğu gibi savaşı memnuniyetle karşıladı ve bu karar ülkedeki tüm partiler tarafından desteklendi. Ancak, savaşın dehşetli etkisinin sonucunda, herkes şaşkına döndü ve insanların savaş yanlısı olan fikirleri tamamen değişti. Yaralılarla dolu ilk trenler geldi, araç-gereç, iaşe sıkıntıları da baş gösterdi ve insanlar yavaş yavaş savaştan uzaklaşmaya başladılar.
Savaşı başlatan devletlerden biri olan Monarşi, en başından beri savaştaydı. Cephelere yaklaşık 9 milyon kişi gönderdi ve bunun neredeyse yarısı Macar askerlerinden oluşmaktaydı. Macar askerleri genelde hem doğu cephesinde hem de İtalyan cephesinde konuşlandırılmıştı. Macarların kayıpları çok büyüktü; Gorlice, Doberdo, Piave veya Isonzo isimleri nesiller boyu insanların hafızasında yer etmiştir.
Savaş ilerledikçe, iaşe olanakları hızla kötüleşti ve bilet sistemi (günlük ne kadar erzak alabileceğini gösteren bilet, karne) ile yaşam standartları artık minimumda bile tutulamaz hale geldi. Savaştaki yenilgi ve bu konuda herhangi bir bilgi vermeyen hükûmetten dolayı ortam daha da kötüleşti. 1916'dan itibaren mecliste yer almayan Macaristan Sosyal Demokrat Partisi (MSZDP), 1914'te kurulan Ulusal Sivil Radikal Partisi (OPRP) ve Kisgazdapárt (FKgP) savaş karşıtı seslerini daha güçlü bir şekilde duyurmaya başladılar.
Savaştan önce bir bağımsızlık politikası vardı. Bunu Mihály Károlyi solcu bir program vasıtasıyla doldurdu: oy hakkının genişlemesini destekledi (Macaristan'daki ortalamanın altındaydı) ve toprak reformunu teşvik etti. Halk onu, itilaf devletleri yanlısı bir politikacı olduğu için vatanın kurtarıcısı olarak gördü ve tarihi Macaristan'ın hala kurtarılabileceğine inanıyorlardı.
Ancak, olayların akışı artık durdurulamaz haldeydi. İttifak Devletlerinin yetersiz başarıları (özellikle ABD'nin İtilaf tarafında savaşa dahil olmasından sonra), zafer elde etmek için yeterli olmaktan çok uzaktı. Savaş kaybının kaçınılmazlığı ve Monarşiyi parçalama planının herkes tarafından anlaşılması üzerine I. Karl, imparatorluğunu federalist bir temelde yeniden örgütlemek için barış istedi. Yeniden örgütlenme isteği, imparatorluktaki milletler için yeterli değildi ve imparatorluğun her yerinde ulusal konseyler kuruldu (durum Macaristan'da da böyleydi). Kral I. Karl Macaristan'da Karolyi Mihaly'ın yönetici olmasını istemiyordu. Bunun üzerine Budapeşte'de 24 ekimde Macar Milli Konseyi kuruldu, Mihaly Karolyi'nin yönettiği Függetlenségi és 48-as Párt isimli partinin, Jászi Oszkár'ın yönettiği OPRP'nin ve MSZDP'nin katılımıyla 31 Ekim şafağında Yıldızpatı (macarcası őszirózsás forradalom) devrimi gerçekleştirildi ve devrim neticesinde Karolyi Mihaly, Macaristan'da ilk Halk Cumhuriyetini kurdu .
Belki de en ilginç olay şuydu: 3 Kasım'da İtilaf güçleriyle ateşkes antlaşmasını Avusturya-Macaristan Monarşisi imzalamıştı ama barış antlaşması her iki ülkeyle ayrı ayrı yapılmıştır (Avusturya ile Saint Germain ve Macaristan ile Trianon). Böylece Orta Avrupa'daki en büyük güç varlığı yaşamını yitirmiş oldu ve yerine birçok küçük devlet kuruldu.
1918-1919 yılı olayları
Yıldızpatı Devrimi ve Halk Cumhuriyeti
Yıldızpatı Devrimi veya Krizantem Devrimi (Macarca:Őszirózsás forradalom) Macaristan'da, I. Dünya Savaşı sonrasında Kont Mihály Károlyi liderliğindeki kısa ömürlü Birinci Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşuna yol açan bir devrimdi.
Devrim Yıldızpatı Devrimi adını aldı çünkü Budapeşte'deki vatandaşlar ve terhis edilmiş askerler, sosyal demokrat Macaristan Ulusal Konseyi (HNC) ve Kont Károlyi'a desteği sembolize etmek için şapkalarına ve kalpaklarına Yıldızpatı yerleştirmişlerdi.
Károlyi, Macaristan'ın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndan ayrılmasını talep eden Macaristan Ulusal Konseyi'nin kurulmasına yardımcı olmuştu. 31 Ekim 1918 sabahın erken saatlerinde, Macaristan Ordusu askerlerinin desteğiyle, Yıldızpatı giyen HNC protestocuları Budapeşte'nin tamamındaki kamu binalarını ele geçirmeye yardımcı oldular. Başbakan Sándor Wekerle istifa etti ve eski Başbakan István Tisza öldürüldü.
Günün sonunda Kral IV. Charles darbeyi kabul etmek zorunda kaldı ve Károlyi Macaristan'ın yeni Başbakanı oldu. Károlyi daha sonra 1867 Uzlaşmasını feshetti ve böylece Avusturya-Macaristan birliğini resmen çözdü. 13 Kasım'da Charles, Macaristan'ın devletin biçimini belirleme ve Macar devlet işlerinden çekilme hakkını tanıyan bir bildiri yayınladı. Károlyi'nin geçici hükûmeti 16 Kasım 1918'de Macaristan Halk Cumhuriyeti'ni ilan etti ve Károlyi'yi geçici başkan ilan etti.
Mart 1919'da cumhuriyet, Macaristan Sovyet Cumhuriyeti'ni kuran bir Komünist darbeyle devrildi. Sovyet Macaristan kısa süre sonra iç hoşnutsuzluk ve Rumen istilası nedeniyle çöktü ve Halk Cumhuriyeti'nin kısa bir canlanmasından sonra monarşi bağımsız bir ülke olarak restore edildi.
Macaristan Sovyet Cumhuriyeti
21 Mart 1919'da ilan edilen ilk Macar Cumhuriyeti I. Dünya Savaşından sonra ömrünü tamamlamıştır. İtilaf Devletleri tarafından gönderilen ve Romanya'nın Tisza nehrine kadar yayılmasını zorunlu kılan ültimatom sonucu önceki koalisyon hükûmetinin bakanları istifa ettiler: zayıflayan Sosyal Demokratlar, işçiler tarafından desteklenen Macar Komünist Partisi'ni iktidar tarafına çektiler: bu iki parti, Macar Sosyalist Partisi adıyla birleştiler ve Macaristan Sovyet Cumhuriyeti'ni ilan ederek, proleter diktatörlüğü kurmuşlardır.
Rus modeli örnek alınarak dükkanlarda işçi konseyi yönetimi uygulamasına geçildi, ardından fabrikaların, konutların, otellerin, eğitim kurumlarının ve son olarak arazi mülklerinin sosyalleşmesi (yani devlet kontrolüne geçmesi) hakkında bir kararname çıkarıldı. Bütün bunlar, yeni kurulan Macar Kızıl Ordusu'nun iaşesi başta olmak üzere günlük yaşam ve üretim ile ilgili bir dizi yeni sorunu ortaya çıkarmıştır.
Sovyet Cumhuriyeti sürekli dış baskı altındaydı. Bazı başarılı askeri seferler yapmasına rağmen 31 Temmuz'da çeşitli yönlerden sıkıştıran büyük güçler karşısında dayanamadı ve çöktü. Macaristan, I.Dünya Savaşı'nı kazanan İtilaf devletlerinin birlikleri tarafından karış karış işgal edildi.
Trianon sonrası Macaristan tarihi
1919-1945 arasında Macaristan
Mart 1920'de Miklós Horthy Macaristan Krallığı genel valisi oldu. Aynı yıl 4 Haziran'da Macaristan Trianon Antlaşması'nı imzaladı. 1921 baharında kral I. Karliktidara dönme girişiminde bulundu ama başarısız oldu ve ardından Kont István Bethlen (1921-1931) hükûmeti kuruldu. 1922'de Macaristan Milletler Cemiyeti'ne kabul edildi.
1920'li yıllarda üniversiteli yahudilerin darp edilmesi sonucu kurulan Turul Birliği, 1930'larda 40.000 kişilik genç kitle örgütü olarak ülkenin en önemli ve popüler sosyal organizasyonuna dönüştü. Ulusal-muhafazakâr değerleri, Trianon revizyonizmini, Yahudiler ve Swabianların geriletilmesini, Macar ırkını korumayı destekleyen ciddi sosyal ve halkçı programlar ilan edildi, iki dünya savaşı arasındaki genç neslin önemli bir kısmının düşünce tarzını tespit etti.
II. Dünya Savaşı'nda Macaristan
1 Eylül 1939'da başlayan dünya savaşının ilk aşamasında, Macaristan tarafsızlık politikasını başarıyla sürdürdü, ancak revizyon çabaları nedeniyle Almanya'ya giderek daha fazla bağlı kaldı. İstifa ettirilen Imrédy yerine 16 Şubat 1939'dan bu yana ikinci kez Macaristan Başbakanı olan Pál Teleki, Macar revizyonunun sonuçlarının uzun vadede devam edebilmesinin ancak Fransız ve İngiliz siyaseti tarafından bu revizyonun tanınması hâlinde mümkün olacağını açıkça gördü, ancak bunun için hiç umutlu değildi. En ağır mirası Imredy tarafından sunulan ve ırksal içerik taşıyan II. yahudi yasasıydı. Hem aydınlanmış sol kesim hem de geleneksel muhafazakâr güçler buna karşı savaşmış olsalar da milletvekillerinin çoğunluğu ayrımcılığı kabul etti. Bu yasa, Macar aydınlarının ve ekonomik liderlerinin birçok üyesini etkilemiştir. Yasa güya nazi hareketinin yelkenlerini suya indirme amacı da taşıyordu, ancak bu başarısız oldu. Teleki tarafından yasaklanan hareket, Kálmán Hubay liderliğinde Nyilaskeresztes Párt adı altında yeniden düzenlendi. Parti, Almanlar tarafından da desteklendi.
Revizyonun adımları ve sonuçları:
- Yukarı Macaristan'ın geri alınması (İlk Viyana Kararı, 2 Kasım 1938), bunun sonucunda Macaristan Anti-Komintern Paktı'na katıldı.
- Karpat havzasının kanunsuzca işgali ve bunun sonucunda Macaristan Milletler Cemiyeti'nden çıkarıldı.
- Kuzey Transylvania'nın ve Sekelistan'ın geri alınması (ikinci Viyana kararı, 30 Ağustos 1940). Bu kararın koşulu, Macaristan'ın Üç-Güç Paktına katılmasıydı.
- Yugoslavya saldırdığı sırada Bácska-Baranya-Muraköz'ün işgali. Bunun sonucunda Batı müttefikleriyle diplomatik bağlar koptu ve bundan itibaren ülkenin savaşa girmesi sadece an meselesiydi.
3 Nisan 1941'de ülke için bir çıkış yolu görmediğinden Teleki Pal, bir tarafta Alman savaşının, diğer tarafta Batı Müttefiklerinin kararının etkisi sonucu intihar etti. Halefi ise kısa süre sonra Teleki yönetiminde geliştirilen ihtiyatlı dış politikayı bırakan eski dışişleri bakanı László Bárdossy oldu ve ülke çok geçmeden üç büyük devletle savaşa girdi. Macaristan'ın savaşa giriş sebebi hala daha belirli ve sağlam bir temele dayanmamaktadır: 22 Haziran 1941'de Almanya Sovyetler Birliği'ne saldırıda bulundu, 26 Haziran 1941'de ise devlet arması bulunmayan uçakların Kassa'yı bombalamasından sonra Macaristan, Sovyetler Birliği'ne savaş ilan etti (bazı görüşlere göre Almanlar tarafından bombalandı). İngiltere, 12 Temmuz'da imzalanan bir İngiliz-Sovyet anlaşması uyarınca, 29 Kasım'da Macar hükûmetine birliklerini Sovyetler'in üzerinden geri çekmesi için ültimatom verdi, daha sonra 7 Aralık'ta kolonileriyle birlikte (Yeni Zelanda, Kanada, Avustralya ve Güney Afrika) Macaristan'a savaş ilan etti. 12 Aralık'ta Macaristan, Alman baskısı altında ABD'ye savaş ilan etti. Macar birlikleri Nazi Almanyası'nın Doğu Cephesinde Sovyetler Birliği'ne karşı giriştiği savaşta büyük bir insan kaybına uğradı (yaklaşık 300 bin kişi) . Macar ordusu çevresel ülkelere karşı revizyon çabaları için bir araç olarak düzenlendiğinden, büyük güçlere karşı girişilecek bir savaşa uygun değildi. Macar liderliği boş yere Almanları Voronej'daki durumun sürdürülemezliği konusunda uyardı (200 Cephenin ön cephesi -40 derecede caydırıcı silahlar, yedek kuvvetler, hava ve zırhlı destek olmadan savunulmalıydı), takviyeler yerine sadece sözler verildi. Mart 1943'te Alman yenilgisi yaklaşırken, yeni başbakan Horthy ve Miklós Kállay Müttefikler ile taraf değiştirmeye çalıştı, ancak Alman keşif kapitülasyon planının farkına vardıklarında girişim başarısız oldu. O zaman, Nazi liderliği savaşı kazanmaya devam ettiğinden emindi ve bu nedenle amacı Macar kaynaklarını en yoğun şekilde kullanmaktı. Hitler ve ekibi, Kállay hükûmetinin görevden ayrılma niyetini öğrendikten sonra ülkenin askeri işgaline karar verdi. 19 Mart 1944'te Alman birlikleri Macaristan'a yürüdü. Vali Miklós Horthy, devlet başkanı olarak istifa etmedi ve Yahudi sorusunda, hemen bir dizi Yahudi karşıtı karar çıkaran Sztójay Döme liderliğindeki yeni atanmış Alman yanlısı Yahudi karşıtı hükûmete serbest elini verdi. Ülkeyi terhis etmek için gelen bir SS-Obersturmbannführer ve 150 kişilik ekibi Adolf Eichmann, gettolaşma ve sınır dışı edilme sırasında sadece danışmanlardı. 200 bin Macar yetkili, jandarma, polis memuru, levente, demiryolcu, ebe ve öğretmen uygulama ile ilgilenmiştir. Birkaç hafta içinde, kırsal Yahudiler Yahudi olmayan nüfustan tamamen izole edildi. 5 Nisan'dan itibaren Yahudiler sarı bir yıldız giymek zorunda kaldılar. Tüm mülklerinden yoksun bırakıldılar ve 16 Nisan'dan itibaren gettolara ve toplama kamplarına kilitlendiler. Haziran 1943'te, Sztójay hükûmeti başkentte yaklaşık 200.000 Yahudiyi sarı yıldızla işaretlenmiş bir eve kalabalıklaştırdı. 15 Ekim 1944'te Miklós Horthy'nin zıplama girişimi başarısız oldu; Alman yardımlarıyla Ferenc Szálasi liderliğindeki Arrow Cross partisi iktidara geldi. Ferenc Szálasi ve hükûmeti daha fazla önlem aldı: belirlenen evlerin bazı Yahudi sakinleri - yaklaşık 70.000 kişi - Kasım sonundan itibaren Dohány Caddesi Sinagogu çevresinde yaratılan “büyük bir gettoya” kilitlendi. Kalabalıklar, onlarla takviye çalışması yapmak için batı sınırına doğru yola çıktılar. Sert kış mevsiminde, sözde Sınırdaki ölüm yürüyüşlerinde sürülen Yahudiler, Almanya'daki çalışma kamplarına sürülen Alman yetkililere teslim edildi. Budapeşte'de, Ok Haç binlerce insanı buzlu Tuna'ya vurdu. 1944 - Savaşın 45 kışı Macaristan'da cepheye doğru yavaş yavaş yürüdü, Sovyetler Alman ordusundan sürüldü ve ülkeyi işgal etti. Kaçan Alman ordusu, Sovyet işgaline karşı kendilerini savunma şansı olmayan, kanama popülasyonunu yalnız bırakarak, tam bitki, hammadde ve bol miktarda malzeme taşıdı. Savaş nüfus arasında birçok can aldı, en yıkıcısı Budapeşte kuşatmasıydı . Alman işgali sırasında, Macar Yahudilerinin sistematik imhası ya da sınır dışı edilmesi, çoğunlukla Polonya'daki toplama kamplarına başladı, ancak 1941 yazında, Yabancıların Kontrolü için Ulusal Merkezi Otorite, Ukrayna'dan Yahudileri topladı ve sınır dışı etti 27-28 Ağustos'ta SS'nin bir birimi, Macaristan'dan sürülen 15-16 bin Yahudi de dahil olmak üzere yaklaşık 23.600 kişiyi öldürdü.
Kaynakça
- ^ Kerepeszki Róbert: A Turul Szövetség 1919-1945. Egyetemi ifjúság és jobboldali radikalizmus a Horthy-korszakban, Máriabesnyő, 2012, Attraktor Kiadó
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara 20 yuzyil Macaristan tarihi haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin 20 yuzyil Macaristan tarihi ozellikle buyuk olcekli surecler ve uzun vadeli onemi olan sosyal politik kulturel ve ekonomik olaylar acisindan Macaristan da 1900 den 1999 sonuna kadarki yuz yillik donemde meydana gelen olaylara isaret eder Bu sure zarfinda sonuclari cok onemli ve etkisi bugune kadar suren bircok radikal bir degisiklik meydana geldi Macaristan da bircok farkli rejim iktidara gelmistir ulkenin sinirlari buyuk olcude degismistir iki dunya savasi ve cesitli devrimler yasamistir zaman zaman muhafazakar milliyetci dunya gorusu liberal solcu ideolojilerle rekabet etti Bundan sonra ise Macar halki cogu kez Macaristan da yasayan milletler dini gruplar ve siniflar arasindaki gerilimlerle gundeme geldi Macaristan isgal altinda yuzyilin azimsanmayacak bir bolumunu gecirdi ulkede yaklasik elli yil komunizm bayragi dalgalanmistir yuzyilin son bolumlerinde ise ulusal bagimsizligini ve ayni zamanda istikrarli demokratik bir sistem elde etmistir Dualizm Monarsi Cagi1867 de kurulan Avusturya Macaristan Monarsisi iki merkezli dualist bir devletti Avusturya ve Macaristan birbirine sadece tek bir kisi ile baglantili degildi ayni zamanda milli savunma bakanligi disisleri bakanligi ve onlari finanse etmek icin gerekli olan maliye bakanligi da ortakti Bu bakanliklar 60 60 kisilik heyetler tarafindan ortaklasa yonetildi Ayrica Macaristan tam bagimsizliga sahipti Macaristan in devlet rejimi anayasal monarsiye donustu ancak Franz Joseph hukumdar olarak onemli pozisyonlari bunyesinde barindirdi ornegin ordunun kontrolu tamamen hukumdarin yetkisindeydi Iki ulke arasindaki uzlasma 1848 ihtilal savasinin bir hedefi olarak tam bagimsizligi garanti etmedi ancak gercekci bir uzlasma oldu Macaristan tarafinin beklentilerinin bolgesel birlik ulke sinirlari icinde Macar hakimiyeti Alman ve Rus baskilarina karsi koruma kucuk fedakarliklarla karsilanmasi pek mumkun degildi Uzlasma sadece politik alanda degil ayni zamanda ekonomik alanda da gerceklesmistir Ortak sorunlarin cozulmesi amaciyla belirli kontenjanlar olusturulmustur ve bu kontenjanlar her 10 yilda bir yeniden muzakere edilmistir 1867 kontenjanlarina gore ortak maliyetlerin 30 unu Macaristan 70 ini ise Avusturya karsilamistir Imparatorluk tek bir pazar haline geldi ortak bir para birimi ile odeme yaptilar sermaye ve isci gucu dolasimi serbest hale gelmistir Vergi olcu medya ve ulasim sistemleri de birbiriyle uyumlu hale getirilmistir Tum bu hukumler Macaristan da basta tarim alanlarinda olmak uzere olaganustu bir ekonomik gelismeye yol acmistir 1868 de Hirvatlarla da uzlasilmistir Bu baglamda Hirvatistan icislerinde idari ozerklik kazanmis ve Macaristan Hirvatlari siyasi bir ulus olarak tanimistir Hirvat dili resmi hale geldi Hirvat Parlamentosu Sabor tekrar calismaya basladi ve Macaristan Parlamentosu na delege olarak 42 milletvekili gondermeye hak kazandilar Hirvat ozerkligine Avrupa da da gayet olumlu yaklasilmistir Ancak Hirvatlar daha fazla istemeye basladilar ve trializm dusuncesi ortaya cikti yani imparatorlugun uc merkezli olmasi gerektigine inandilar Viyana Budapeste Zagreb Bu istekleri ayni Ceklerde oldugu gibi hukumdar tarafindan reddedildi Ayrica Hirvatlar Fiume hirvatca Rijeka isimli sehrin Macarlarda kalmasina da razi olmamislardir Birinci Dunya Savasi yillariGyergyoditro daki I Dunya Savasi Aniti Macaristan da halk Avrupa nin diger bolgelerinde oldugu gibi savasi memnuniyetle karsiladi ve bu karar ulkedeki tum partiler tarafindan desteklendi Ancak savasin dehsetli etkisinin sonucunda herkes saskina dondu ve insanlarin savas yanlisi olan fikirleri tamamen degisti Yaralilarla dolu ilk trenler geldi arac gerec iase sikintilari da bas gosterdi ve insanlar yavas yavas savastan uzaklasmaya basladilar Savasi baslatan devletlerden biri olan Monarsi en basindan beri savastaydi Cephelere yaklasik 9 milyon kisi gonderdi ve bunun neredeyse yarisi Macar askerlerinden olusmaktaydi Macar askerleri genelde hem dogu cephesinde hem de Italyan cephesinde konuslandirilmisti Macarlarin kayiplari cok buyuktu Gorlice Doberdo Piave veya Isonzo isimleri nesiller boyu insanlarin hafizasinda yer etmistir Savas ilerledikce iase olanaklari hizla kotulesti ve bilet sistemi gunluk ne kadar erzak alabilecegini gosteren bilet karne ile yasam standartlari artik minimumda bile tutulamaz hale geldi Savastaki yenilgi ve bu konuda herhangi bir bilgi vermeyen hukumetten dolayi ortam daha da kotulesti 1916 dan itibaren mecliste yer almayan Macaristan Sosyal Demokrat Partisi MSZDP 1914 te kurulan Ulusal Sivil Radikal Partisi OPRP ve Kisgazdapart FKgP savas karsiti seslerini daha guclu bir sekilde duyurmaya basladilar Savastan once bir bagimsizlik politikasi vardi Bunu Mihaly Karolyi solcu bir program vasitasiyla doldurdu oy hakkinin genislemesini destekledi Macaristan daki ortalamanin altindaydi ve toprak reformunu tesvik etti Halk onu itilaf devletleri yanlisi bir politikaci oldugu icin vatanin kurtaricisi olarak gordu ve tarihi Macaristan in hala kurtarilabilecegine inaniyorlardi Ancak olaylarin akisi artik durdurulamaz haldeydi Ittifak Devletlerinin yetersiz basarilari ozellikle ABD nin Itilaf tarafinda savasa dahil olmasindan sonra zafer elde etmek icin yeterli olmaktan cok uzakti Savas kaybinin kacinilmazligi ve Monarsiyi parcalama planinin herkes tarafindan anlasilmasi uzerine I Karl imparatorlugunu federalist bir temelde yeniden orgutlemek icin baris istedi Yeniden orgutlenme istegi imparatorluktaki milletler icin yeterli degildi ve imparatorlugun her yerinde ulusal konseyler kuruldu durum Macaristan da da boyleydi Kral I Karl Macaristan da Karolyi Mihaly in yonetici olmasini istemiyordu Bunun uzerine Budapeste de 24 ekimde Macar Milli Konseyi kuruldu Mihaly Karolyi nin yonettigi Fuggetlensegi es 48 as Part isimli partinin Jaszi Oszkar in yonettigi OPRP nin ve MSZDP nin katilimiyla 31 Ekim safaginda Yildizpati macarcasi oszirozsas forradalom devrimi gerceklestirildi ve devrim neticesinde Karolyi Mihaly Macaristan da ilk Halk Cumhuriyetini kurdu Belki de en ilginc olay suydu 3 Kasim da Itilaf gucleriyle ateskes antlasmasini Avusturya Macaristan Monarsisi imzalamisti ama baris antlasmasi her iki ulkeyle ayri ayri yapilmistir Avusturya ile Saint Germain ve Macaristan ile Trianon Boylece Orta Avrupa daki en buyuk guc varligi yasamini yitirmis oldu ve yerine bircok kucuk devlet kuruldu 1918 1919 yili olaylariYildizpati Devrimi ve Halk Cumhuriyeti Yildizpati Devrimi veya Krizantem Devrimi Macarca Oszirozsas forradalom Macaristan da I Dunya Savasi sonrasinda Kont Mihaly Karolyi liderligindeki kisa omurlu Birinci Macaristan Halk Cumhuriyeti nin kurulusuna yol acan bir devrimdi Devrim Yildizpati Devrimi adini aldi cunku Budapeste deki vatandaslar ve terhis edilmis askerler sosyal demokrat Macaristan Ulusal Konseyi HNC ve Kont Karolyi a destegi sembolize etmek icin sapkalarina ve kalpaklarina Yildizpati yerlestirmislerdi Karolyi Macaristan in Avusturya Macaristan Imparatorlugu ndan ayrilmasini talep eden Macaristan Ulusal Konseyi nin kurulmasina yardimci olmustu 31 Ekim 1918 sabahin erken saatlerinde Macaristan Ordusu askerlerinin destegiyle Yildizpati giyen HNC protestoculari Budapeste nin tamamindaki kamu binalarini ele gecirmeye yardimci oldular Basbakan Sandor Wekerle istifa etti ve eski Basbakan Istvan Tisza olduruldu Gunun sonunda Kral IV Charles darbeyi kabul etmek zorunda kaldi ve Karolyi Macaristan in yeni Basbakani oldu Karolyi daha sonra 1867 Uzlasmasini feshetti ve boylece Avusturya Macaristan birligini resmen cozdu 13 Kasim da Charles Macaristan in devletin bicimini belirleme ve Macar devlet islerinden cekilme hakkini taniyan bir bildiri yayinladi Karolyi nin gecici hukumeti 16 Kasim 1918 de Macaristan Halk Cumhuriyeti ni ilan etti ve Karolyi yi gecici baskan ilan etti Mart 1919 da cumhuriyet Macaristan Sovyet Cumhuriyeti ni kuran bir Komunist darbeyle devrildi Sovyet Macaristan kisa sure sonra ic hosnutsuzluk ve Rumen istilasi nedeniyle coktu ve Halk Cumhuriyeti nin kisa bir canlanmasindan sonra monarsi bagimsiz bir ulke olarak restore edildi Macaristan Sovyet Cumhuriyeti Sovyet Cumhuriyetinin ilan edilisi 21 Mart 1919 da ilan edilen ilk Macar Cumhuriyeti I Dunya Savasindan sonra omrunu tamamlamistir Itilaf Devletleri tarafindan gonderilen ve Romanya nin Tisza nehrine kadar yayilmasini zorunlu kilan ultimatom sonucu onceki koalisyon hukumetinin bakanlari istifa ettiler zayiflayan Sosyal Demokratlar isciler tarafindan desteklenen Macar Komunist Partisi ni iktidar tarafina cektiler bu iki parti Macar Sosyalist Partisi adiyla birlestiler ve Macaristan Sovyet Cumhuriyeti ni ilan ederek proleter diktatorlugu kurmuslardir Rus modeli ornek alinarak dukkanlarda isci konseyi yonetimi uygulamasina gecildi ardindan fabrikalarin konutlarin otellerin egitim kurumlarinin ve son olarak arazi mulklerinin sosyallesmesi yani devlet kontrolune gecmesi hakkinda bir kararname cikarildi Butun bunlar yeni kurulan Macar Kizil Ordusu nun iasesi basta olmak uzere gunluk yasam ve uretim ile ilgili bir dizi yeni sorunu ortaya cikarmistir Sovyet Cumhuriyeti surekli dis baski altindaydi Bazi basarili askeri seferler yapmasina ragmen 31 Temmuz da cesitli yonlerden sikistiran buyuk gucler karsisinda dayanamadi ve coktu Macaristan I Dunya Savasi ni kazanan Itilaf devletlerinin birlikleri tarafindan karis karis isgal edildi Trianon sonrasi Macaristan tarihi1919 1945 arasinda Macaristan Mart 1920 de Miklos Horthy Macaristan Kralligi genel valisi oldu Ayni yil 4 Haziran da Macaristan Trianon Antlasmasi ni imzaladi 1921 baharinda kral I Karliktidara donme girisiminde bulundu ama basarisiz oldu ve ardindan Kont Istvan Bethlen 1921 1931 hukumeti kuruldu 1922 de Macaristan Milletler Cemiyeti ne kabul edildi 1920 li yillarda universiteli yahudilerin darp edilmesi sonucu kurulan Turul Birligi 1930 larda 40 000 kisilik genc kitle orgutu olarak ulkenin en onemli ve populer sosyal organizasyonuna donustu Ulusal muhafazakar degerleri Trianon revizyonizmini Yahudiler ve Swabianlarin geriletilmesini Macar irkini korumayi destekleyen ciddi sosyal ve halkci programlar ilan edildi iki dunya savasi arasindaki genc neslin onemli bir kisminin dusunce tarzini tespit etti II Dunya Savasi nda Macaristan 1 Eylul 1939 da baslayan dunya savasinin ilk asamasinda Macaristan tarafsizlik politikasini basariyla surdurdu ancak revizyon cabalari nedeniyle Almanya ya giderek daha fazla bagli kaldi Istifa ettirilen Imredy yerine 16 Subat 1939 dan bu yana ikinci kez Macaristan Basbakani olan Pal Teleki Macar revizyonunun sonuclarinin uzun vadede devam edebilmesinin ancak Fransiz ve Ingiliz siyaseti tarafindan bu revizyonun taninmasi halinde mumkun olacagini acikca gordu ancak bunun icin hic umutlu degildi En agir mirasi Imredy tarafindan sunulan ve irksal icerik tasiyan II yahudi yasasiydi Hem aydinlanmis sol kesim hem de geleneksel muhafazakar gucler buna karsi savasmis olsalar da milletvekillerinin cogunlugu ayrimciligi kabul etti Bu yasa Macar aydinlarinin ve ekonomik liderlerinin bircok uyesini etkilemistir Yasa guya nazi hareketinin yelkenlerini suya indirme amaci da tasiyordu ancak bu basarisiz oldu Teleki tarafindan yasaklanan hareket Kalman Hubay liderliginde Nyilaskeresztes Part adi altinda yeniden duzenlendi Parti Almanlar tarafindan da desteklendi Revizyonun adimlari ve sonuclari Yukari Macaristan in geri alinmasi Ilk Viyana Karari 2 Kasim 1938 bunun sonucunda Macaristan Anti Komintern Pakti na katildi Karpat havzasinin kanunsuzca isgali ve bunun sonucunda Macaristan Milletler Cemiyeti nden cikarildi Kuzey Transylvania nin ve Sekelistan in geri alinmasi ikinci Viyana karari 30 Agustos 1940 Bu kararin kosulu Macaristan in Uc Guc Paktina katilmasiydi Yugoslavya saldirdigi sirada Bacska Baranya Murakoz un isgali Bunun sonucunda Bati muttefikleriyle diplomatik baglar koptu ve bundan itibaren ulkenin savasa girmesi sadece an meselesiydi 3 Nisan 1941 de ulke icin bir cikis yolu gormediginden Teleki Pal bir tarafta Alman savasinin diger tarafta Bati Muttefiklerinin kararinin etkisi sonucu intihar etti Halefi ise kisa sure sonra Teleki yonetiminde gelistirilen ihtiyatli dis politikayi birakan eski disisleri bakani Laszlo Bardossy oldu ve ulke cok gecmeden uc buyuk devletle savasa girdi Macaristan in savasa giris sebebi hala daha belirli ve saglam bir temele dayanmamaktadir 22 Haziran 1941 de Almanya Sovyetler Birligi ne saldirida bulundu 26 Haziran 1941 de ise devlet armasi bulunmayan ucaklarin Kassa yi bombalamasindan sonra Macaristan Sovyetler Birligi ne savas ilan etti bazi goruslere gore Almanlar tarafindan bombalandi Ingiltere 12 Temmuz da imzalanan bir Ingiliz Sovyet anlasmasi uyarinca 29 Kasim da Macar hukumetine birliklerini Sovyetler in uzerinden geri cekmesi icin ultimatom verdi daha sonra 7 Aralik ta kolonileriyle birlikte Yeni Zelanda Kanada Avustralya ve Guney Afrika Macaristan a savas ilan etti 12 Aralik ta Macaristan Alman baskisi altinda ABD ye savas ilan etti Macar birlikleri Nazi Almanyasi nin Dogu Cephesinde Sovyetler Birligi ne karsi giristigi savasta buyuk bir insan kaybina ugradi yaklasik 300 bin kisi Macar ordusu cevresel ulkelere karsi revizyon cabalari icin bir arac olarak duzenlendiginden buyuk guclere karsi girisilecek bir savasa uygun degildi Macar liderligi bos yere Almanlari Voronej daki durumun surdurulemezligi konusunda uyardi 200 Cephenin on cephesi 40 derecede caydirici silahlar yedek kuvvetler hava ve zirhli destek olmadan savunulmaliydi takviyeler yerine sadece sozler verildi Mart 1943 te Alman yenilgisi yaklasirken yeni basbakan Horthy ve Miklos Kallay Muttefikler ile taraf degistirmeye calisti ancak Alman kesif kapitulasyon planinin farkina vardiklarinda girisim basarisiz oldu O zaman Nazi liderligi savasi kazanmaya devam ettiginden emindi ve bu nedenle amaci Macar kaynaklarini en yogun sekilde kullanmakti Hitler ve ekibi Kallay hukumetinin gorevden ayrilma niyetini ogrendikten sonra ulkenin askeri isgaline karar verdi 19 Mart 1944 te Alman birlikleri Macaristan a yurudu Vali Miklos Horthy devlet baskani olarak istifa etmedi ve Yahudi sorusunda hemen bir dizi Yahudi karsiti karar cikaran Sztojay Dome liderligindeki yeni atanmis Alman yanlisi Yahudi karsiti hukumete serbest elini verdi Ulkeyi terhis etmek icin gelen bir SS Obersturmbannfuhrer ve 150 kisilik ekibi Adolf Eichmann gettolasma ve sinir disi edilme sirasinda sadece danismanlardi 200 bin Macar yetkili jandarma polis memuru levente demiryolcu ebe ve ogretmen uygulama ile ilgilenmistir Birkac hafta icinde kirsal Yahudiler Yahudi olmayan nufustan tamamen izole edildi 5 Nisan dan itibaren Yahudiler sari bir yildiz giymek zorunda kaldilar Tum mulklerinden yoksun birakildilar ve 16 Nisan dan itibaren gettolara ve toplama kamplarina kilitlendiler Haziran 1943 te Sztojay hukumeti baskentte yaklasik 200 000 Yahudiyi sari yildizla isaretlenmis bir eve kalabaliklastirdi 15 Ekim 1944 te Miklos Horthy nin ziplama girisimi basarisiz oldu Alman yardimlariyla Ferenc Szalasi liderligindeki Arrow Cross partisi iktidara geldi Ferenc Szalasi ve hukumeti daha fazla onlem aldi belirlenen evlerin bazi Yahudi sakinleri yaklasik 70 000 kisi Kasim sonundan itibaren Dohany Caddesi Sinagogu cevresinde yaratilan buyuk bir gettoya kilitlendi Kalabaliklar onlarla takviye calismasi yapmak icin bati sinirina dogru yola ciktilar Sert kis mevsiminde sozde Sinirdaki olum yuruyuslerinde surulen Yahudiler Almanya daki calisma kamplarina surulen Alman yetkililere teslim edildi Budapeste de Ok Hac binlerce insani buzlu Tuna ya vurdu 1944 Savasin 45 kisi Macaristan da cepheye dogru yavas yavas yurudu Sovyetler Alman ordusundan suruldu ve ulkeyi isgal etti Kacan Alman ordusu Sovyet isgaline karsi kendilerini savunma sansi olmayan kanama populasyonunu yalniz birakarak tam bitki hammadde ve bol miktarda malzeme tasidi Savas nufus arasinda bircok can aldi en yikicisi Budapeste kusatmasiydi Alman isgali sirasinda Macar Yahudilerinin sistematik imhasi ya da sinir disi edilmesi cogunlukla Polonya daki toplama kamplarina basladi ancak 1941 yazinda Yabancilarin Kontrolu icin Ulusal Merkezi Otorite Ukrayna dan Yahudileri topladi ve sinir disi etti 27 28 Agustos ta SS nin bir birimi Macaristan dan surulen 15 16 bin Yahudi de dahil olmak uzere yaklasik 23 600 kisiyi oldurdu Kaynakca Kerepeszki Robert A Turul Szovetseg 1919 1945 Egyetemi ifjusag es jobboldali radikalizmus a Horthy korszakban Mariabesnyo 2012 Attraktor Kiado