Ağrı Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde Yukarı Murat-Van Bölümü'nde bulunan bir ildir. Adını kısmen sınırları içerisinde bulunan Ağrı Dağı'ndan almıştır. 1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il olmuştur. İlin doğusunda İran, kuzeyinde Kars, kuzeybatısında Erzurum, güneybatısında Muş ve Bitlis, güneyinde Van ve kuzeydoğusunda Iğdır bulunmaktadır.
Ağrı | |
---|---|
![]() Ağrı'nın Türkiye'deki konumu | |
Koordinatlar: 39°43′7.3″K 43°3′7.6″D / 39.718694°K 43.052111°D | |
Ülke | Türkiye |
Bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
Alt idari birimler | |
İdare | |
• Belediye Başkanı | Hazal Aras (DEM Parti) |
• Vali | Mustafa Koç |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 11.099 km² |
Nüfus | 549.435 |
Zaman dilimi | (TRS) |
Alan kodu | (+90) 472 |
Plaka kodu | 04 |
Resmî site Ağrı Valiliği |
İlin nüfusu 524.644'tür. Bu nüfusun %60,58'i şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). Yüzölçümü 11.099 km2'dir, km2'ye 47 kişi düşmektedir. İl merkezi Ağrı'nın denizden yüksekliği: 1630 m.'dir. Rakımı en yüksek ilçesi Diyadin'dir (1933 m).
2021 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 ilçe, 12 belediye, bu belediyelerde 100 mahalle ve ayrıca 563 köy vardır.
Tarihçe
Orta Asya'dan gelen kavimlerin Anadolu'ya girişleri sırasında Ağrı, bir geçiş oluşturmuş, dolayısıyla birçok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağrı'yı bir giriş kapısı olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlık oluşturamamışlardır.
Bölgede egemenlik kurdukları sanılan Hititler'in güçlerini yitirmeleri üzerine, MÖ 1340 - MÖ 1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir. Hurriler krallık merkezi olan Urfa'dan uzak olan Ağrı'yı ellerinde tutamamışlardır.
En köklü uygarlığı Urartular oluşturmuştur. Urartu'nun Van Gölü'nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, döneminde (MÖ 825 - MÖ 810) seferlere başlamış, döneminde (MÖ 810 - MÖ 786) ise bu akınlar daha da ağırlık kazanmıştır. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen kaleler, buraya yapılan seferlerin önceden planlandığını göstermektedir. Ağrı Dağı'nın yamaçlarında, Karakoyunlu ve (Taşburun) köylerinin arasında ele geçen bir Urartu yazıtı Kral Menua'nın bu bölgedeki egemenliğinin kesin kanıtıdır.
MÖ 712 yıllarında Kızılırmak boylarına kadar uzanan Kimmerler, Ağrı'da geçici de olsa bir hakimiyet kurmuşlardır. Medler (MÖ 708 - MÖ 555) Asur Devleti'nin yıkılması ile birlikte bir yayılma sürecine girmiş, bunun sonucu olarak da Ağrı ve çevresini topraklarına katmışlardır.
Medler'in yıkılması ile birlikte Persler; Büyük İskender'in Pers Kralı 'u MÖ 331'de yenerek Anadolu'yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaşık iki yüzyıl kadar bölgede yaşamışlardır. Büyük İskender'in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalanan bölgeyi ele geçirmişlerdir.
Murat Nehri ve Doğubayazıt çevrelerine kısa sürede yerleşmişlerdir. Daha sonraları ve , Ağrı ve çevresine hakim olmuştur.
Bölge, Halife Osman zamanında İslam orduları tarafından fethedilmiştir. 872 yılına değin Abbasiler'in kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans'ın kontrolüne geçmiştir.
1071 Malazgirt Meydan Muharebesi sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır. Ağrı, yüzyıla yakın bir süre 'nin sınırları içine girmiştir. 1027 - 1225 yılları arasında Ani , 1239'da Cengizliler, 1256 - 1358 yılları arasında İlhanlılar ve Ağrı'da hüküm sürmüşlerdir. İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı'nda yapmış, Anadolu ve İran'ı buradan yönetmişlerdir. 1393'te Türk kağanı Temir Küreğen, Ağrı bölgesini ele geçirmiştir. 1405 - 1468 tarihleri arasında Ağrı, Karakoyunlu toprakları içinde yer almış, Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular'ın egemenliğine geçmiştir. Ağrı, 1514'te yapılan Çaldıran Muharebesi sonrası Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kâzım Karabekir Paşa zamanında ise Karakilise ismi değiştirilerek Karaköse diye adlandırılmıştır.
(Nuh Tufanı) ile ilgisinden dolayı Tevrat'ta adı geçen (Ararat Dağı) ve ülkesinin, Ağrı ve çevresinin olduğu sanılması dolayısıyla Ağrı'ya batılılar tarafından Ararat da denilmektedir. 5165 m. yüksekliğiyle Türkiye'nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı da il sınırlarındadır.
Nüfus
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri)
Ağrı ili nüfusu: 511.238'dir. Bu nüfusun %61,6'sı şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 11.099 km2'dir. İlde km2'ye 46 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 91, Patnos'da 81'dir.) İlde yıllık nüfus% 0,12 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler Merkez (% 3,27), Diyadin (-% 1,79)
06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 12 belediye, bu belediyelerde 100 mahalle ve ayrıca 563 köy vardır.
2023 yılı sonunda Ağrı ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri | ||||||||||||
İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Fark | Nüfus Artışı % | Belediye Sayısı | Mahalle Sayısı | Köy Sayısı | Köy Nüfusu | Şehir nüfusu | Şehirde oturan % | Alanı km2 | km2'ye düşen kişi |
Diyadin | 38.369 | 37.687 | -682 | -1,79 | 1 | 7 | 62 | 18.318 | 19.369 | 51,39 | 1351 | 28 |
Doğubayazıt | 116.493 | 114.727 | -1.766 | -1,53 | 1 | 14 | 85 | 36.201 | 78.526 | 68,45 | 2250 | 51 |
Eleşkirt | 30.288 | 30.103 | -185 | -0,61 | 4 | 20 | 55 | 14.368 | 15.735 | 52,27 | 1307 | 23 |
Hamur | 16.152 | 16.097 | -55 | -0,34 | 1 | 4 | 46 | 13.052 | 3.045 | 18,92 | 873 | 18 |
Merkez | 148.765 | 153.709 | 4.944 | 3,27 | 1 | 18 | 106 | 28.411 | 125.298 | 81,52 | 1695 | 91 |
Patnos | 114.081 | 112.515 | -1.566 | -1,38 | 2 | 28 | 92 | 49.596 | 62.919 | 55,92 | 1394 | 81 |
Taşlıçay | 18.614 | 18.781 | 167 | 0,89 | 1 | 4 | 37 | 12.205 | 6.576 | 35,01 | 822 | 23 |
Tutak | 27.864 | 27.619 | -245 | -0,88 | 1 | 5 | 80 | 20.277 | 7.342 | 26,58 | 1407 | 20 |
Ağrı | 510.626 | 511.238 | 612 | 0,12 | 12 | 100 | 563 | 192.428 | 318.810 | 62,36 | 11099 | 46 |
İlin yıllara göre nüfusları
Ağrı il nüfus bilgileri | ||||
---|---|---|---|---|
Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
1927 | 104.586 | 56 | %14 14.442 90.144 %86 | |
1935 | 107.206 | 56 | %3 ![]() | %12 12.504 94.702 %88 |
1940 | 121.477 | 56 | %13 ![]() | %15 17.631 103.846 %85 |
1945 | 133.504 | 56 | %10 ![]() | %15 19.503 114.001 %85 |
1950 | 155.455 | 55 | %16 ![]() | %14 21.209 134.246 %86 |
1955 | 181.348 | 56 | %17 ![]() | %18 33.373 147.975 %82 |
1960 | 215.118 | 55 | %19 ![]() | %19 41.320 173.798 %81 |
1965 | 246.961 | 56 | %15 ![]() | %22 53.420 193.541 %78 |
1970 | 290.311 | 51 | %18 ![]() | %25 72.573 217.738 %75 |
1975 | 330.201 | 48 | %14 ![]() | %28 92.386 237.815 %72 |
1980 | 368.009 | 45 | %11 ![]() | %29 108.414 259.595 %71 |
1985 | 421.131 | 45 | %14 ![]() | %34 141.852 279.279 %66 |
1990 | 437.093 | 43 | %4 ![]() | %36 158.758 278.335 %64 |
2000 | 528.744 | 40 | %21 ![]() | %48 252.309 276.435 %52 |
2007 | 530.879 | 39 | %0 ![]() | %53 282.361 248.518 %47 |
2008 | 532.180 | 39 | %0 ![]() | %50 265.714 266.466 %50 |
2009 | 537.665 | 39 | %1 ![]() | %50 269.147 268.518 %50 |
2010 | 542.022 | 38 | %1 ![]() | %51 275.785 266.237 %49 |
2011 | 555.479 | 38 | %2 ![]() | %52 290.904 264.575 %48 |
2012 | 552.404 | 38 | %1 ![]() | %53 292.525 259.879 %47 |
2013 | 551.177 | 38 | %0 ![]() | %53 294.705 256.472 %47 |
2014 | 549.435 | 39 | %0 ![]() | %55 299.628 249.807 %45 |
2015 | 547.210 | 39 | %0 ![]() | %56 306.352 240.858 %44 |
2016 | 542.255 | 39 | %1 ![]() | %56 305.406 236.849 %44 |
2017 | 536.285 | 39 | %1 ![]() | %57 305.531 230.754 %43 |
2018 | 539.657 | 40 | %1 ![]() | %56 304.543 235.114 %44 |
2019 | 536.199 | 41 | %1 ![]() | %57 307.539 228.660 %43 |
2020 | 535.435 | 42 | %0 ![]() | %58 310.896 224.539 %42 |
2021 | 524.644 | 43 | %2 ![]() | %59 309.256 215.388 %41 |
2022 | 510.626 | 43 | %3 ![]() | %59 309.256 215.388 %41 |
Konum
Kültürel ve doğal zenginlikler
- Ahmed-i Hani Türbesi: Ahmed-i Hani 'nin türbesi (İshak Paşa Sarayı)'nın yanındadır. Ahmed-i Hani 17. yüzyılda yaşamış Kürt şair ve filozofudur. Türbesi her yıl birçok insan tarafından ziyaret edilir.
Yönetim
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Ağrı Valisi, 1976-Kozan doğumlu Mustafa KOÇ’dur. Ağustos 2023/376 sayılı kararla Niğde Valisi iken atanmıştır.
Ağrı Belediye Başkanı, 1975 Ağrı doğumlu Hazal Aras (DEM Parti), 31 Mart 2024 seçimlerinde %51,06 oy oranıyla seçilmiştir.
2024 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Ağrı İl Genel Meclisi üye sayısı, 20 DEM Parti, 8 AK Parti ve 1 Y.Refah olmak üzere 29’dur. Ağrı Belediye meclisi ise 21 DEM Parti ve 10 AK Parti olmak üzere 31 üyeden oluşur.
2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Ağrı'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 3 Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi ile 1 AK Parti'dir
Eğitim
- (Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi)
- Amerikalı ressam Edward Hickse ait bir tablo. Bu tabloda (Nuh Tufanı) tasvir edilmiştir.
- İshakpaşa Sarayı.
Ayrıca bakınız
- (Balık Gölü)
Kaynakça
- ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Güncel Nüfus Değerleri
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "TUAS | Ağrı". 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ekim 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ . 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g h
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Ağrı Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ağrı Nüfusu". nufusune.com.
- "Ağrı Nüfusu". nufusubu.com.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ Milli Savunma Bakanlığı-Harita Genel Komutanlığı
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
- ^ "AHMEDİ HANİ TÜRBESİ | Kültür Portalı". 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ekim 2022.
- ^ . 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020.
- ^ (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.
- ^ https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf []
- ^ TFF, TBF, TVF, THF
Dış bağlantılar
Ağrı (il) hakkında daha fazla bilgi edinin | |
![]() | Commons'ta dosyalar |
![]() | Vikikaynak'ta belgeler |
- Ağrı Valiliği 6 Aralık 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ağrı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 30 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar