Kars (il)

Kars, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeydoğusunda yer alır. İl nüfusu 281.077'dir. Bu nüfusun %51,5'i şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). İlin yüzölçümü 10.193 km²'dir. İlde  km²'ye 28 kişi düşmektedir. İlde 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 57 mahalle, ayrıca 381 köy bulunmaktadır.

Kars
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu
İl merkezi	Kars
İdare
• Vali	Türker Öksüz
Yüzölçümü
• Toplam	10.193 km²
Nüfus
• Toplam	296.466
• Yoğunluk	28/km²
• Kır	165.310
• Şehir	131156
Zaman dilimi	(TSİ)
İl alan kodu	474
İl plaka kodu	36
Resmî site kars.gov.tr kars.bel.tr

Kars Kalesi'nden genel bir görünüm

İl sınırları içerisinde 1 üniversite bulunmaktadır: Kafkas Üniversitesi. Doğusunda Ermenistan ile sınırı bulunmaktadır.

Tarih

Paleolitik Dönemden Selçuklulara

Kars ili topraklarının tarihinin, yapılan birçok arkeolojik kazı çalışması sonucunda yaklaşık iki milyon yıl öncesinde yaşanan Yontma Taş Devri'ne uzandığı görünmektedir. Bu devirdeki dönemlerden kalma şölyen-aşölyen tipte işlenmiş el baltalarına Susuz ilçesinde, Cilavuz Deresi düzlüklerinde rastlanmıştır. Ağzıaçık Suyu'nun batısında kalan düzlüklerde ve Ani şehrinde el baltaları ve büyük yongalar bulunmuştur. Özellikle, Yazılıkaya mağaralarında bulunan duvar resimleri insanların yörede avcılık ve toplayıcılıkla uğraştıklarını ortaya koymaktadır. Bu resimlerde dağ keçileri, geyik ve eşek figürleri çizilmiştir. MÖ 9. yüzyılda Urartu Krallığı'nın sınırları dahilinde olan il, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler ve İskitler'in istilalarına uğradı. Bu asrın ardından önce Medler'in daha sonra da Persler'in egemenliğine geçen topraklarda, MÖ 1. yüzyılda Ermeni Tigranlar´ın hakimiyeti sürdü. Daha sonra Roma İmparatorluğu´nun yönetimine giren yöre sonra sırasıyla; Partlar, Arakslılar, Sasaniler, Bizanslılar ve Araplar'ın eline geçti. Bu topraklar 11. yüzyılda tekrar Bizanslılar daha sonra Selçuklu Hanedanı ve Gürcüler'in yönetimine geçti. Anadolu Selçukluları ve Gürcüler arasında el değiştiren yöre, 1239'da Moğollar'ın, daha sonra sırayla İlhanlılar, Altın Orda Devleti, Karakoyunlu, Timur ve yine Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi yönetiminde kaldı.

Osmanlı Devleti dönemi

Kars toprakları 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı Devleti´ne katıldı. Kars, 19. yüzyıla kadar birçok kez Ruslar ve İranlılar'ın saldırısına uğradı. Bu yüzyılda Ruslar ve Osmanlılar arasında el değiştiren yöre, 1877 yılında Ruslar tarafından alındı. 1917'de Bolşevik İhtilali'nin ardından önce Ermenilerin eline geçen ve 7 Nisan 1918'de kurtarılan Kars, Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlılara bırakıldı. Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti'nin merkezi olan Kars'ı İngilizler ele geçirdi. Kars'ı daha sonra Ermeniler'e ve Gürcüler'e bırakan İngilizler buradan çekildi.

Türkiye Millî Mücadelesi esnasında Kars

İngilizlerin çekilmesiyle Ermenistan'ın eline geçen Kars, Türk Kurtuluş Savaşı'yla 30 Ekim 1920'de Türklerin eline geçmiştir. 1921 yılında yapılan Moskova ve Kars Antlaşması ile yeni sınırlarına kavuşan Kars, Cumhuriyet'in ilanından sonra il yapıldı.

Coğrafya

Coğrafi konumu

Kars ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin, Erzurum - Kars Bölümü'nde yer alır. Kuzeyinde; Ardahan, doğusunda; Ermenistan'la, güneyinde; Iğdır ve Ağrıyla, batısında ise Erzurum'la çevrilidir.

Coğrafi şekilleri

Rakımı ortalama 2000 m'yi bulan Kars ili topraklarının büyük bölümü yaylalardan oluşur. Akarsu vadileriyle yer yer parçalanan ilde yaylalar dalgalı düzlüklerden oluşur. Kars ilinde yer alan önemli yükseltiler; Allahuekber Dağları, Kısır Dağı, Akbaba, Aladağ ve Aşağıdağ'dır. Aras Nehri ve Kura Nehri şehir topraklarından geçerek Hazar Denizi´ne dökülmektedir.

İklimi ve bitki örtüsü

Kars ilinde karasal iklim hakimdir. Yazları kurak, kışları ise yağışlı geçen ilde kışın sıcaklıklar -39 °C'ye kadar düşer. Karla kaplı gün sayısı 120'den fazladır. Bu ildeki iklim tipi diğer doğu illerine göre farklılıklar göstermektedir. Örnek olarak en çok yağışın yaz mevsiminde yağdığı gösterilebilir. Kars ili dahilinde yaz aylarında ilçeden ilçeye sıcaklık farklılıkları gözlemlenmektedir. Örneğin Akyaka, Arpaçay, Digor ve Kağızman ilçeleri, Merkez ilçe başta olmak üzere Sarıkamış, Selim ve Susuz'dan daha sıcak olur.

Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Arl
Ort.En Yüksek °C	-4.6	-2.6	3.3	11.6	16.5	21.1	25.7	26.3	22.2	15.0	6.4	-1.4
Ort.En Düşük °C	-15.9	-14.3	-7.5	-0.1	3.8	6.8	10	9.9	5.4	0.6	-5.0	-11.7
Bu şema merkez ilçe bilgilerini kapsamaktadır. Kaynak:

Yaşanan sert iklim koşullarından ötürü il genelinin doğal bitki örtüsü bozkırdır. Ormanlar, dağların yüksek kesimlerine kadar çıkar. 'Sarıkamış Ormanları' buna bir örnektir. İl genelindeki yayla ve platoların çayırlarla kaplanması sayesinde yayla hayvancılığı büyük önem taşımaktadır. Yörede Dünya'nın başka hiçbir yerinde yetişmeyen nadir bitki türleri bulunmaktadır.

Ekonomi

Tarım ve hayvancılık

Kars ili ekonomisi büyük bir oranda tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Kars ili arazisinin %34,7'si tarım arazisidir. İl genelinde başta hububat (buğday, arpa) üretimi olmak üzere yem bitkileri ve endüstri bitkileri yetiştirilmektedir. En çok üretilen ürün buğdaydır. Yıllık üretim 234.631 tonun üzerindedir. Bunu 170.984 tonla arpa ve 74.400 tonla şeker pancarı izlemektedir. İl genelinde en çok üretilen ürünlerden olan tahıllardır. Bunda ilin iklim yapısı, yer şekilleri ve coğrafi konumunun büyük etkisi vardır. Bu ürünlerin dışında başta Digor ve Kağızman ilçeleri olmak üzere meyve ve sebze üretimi de yapılmaktadır. Meyve üretiminde başı kayısı, elma ve ceviz çekmektedir. İl genelinde en çok yetişen sebzeler ise sırasıyla beyaz lahana, soğan ve taze fasulyedir.

Kars ili kırsalındaki en temel ekonomik sektör hayvancılıktır. Çayır ve mera arazileri %39,2 ile tarımsal araziden daha geniştir. Bu oranın büyük oluşu ilde özellikle küçük ve büyükbaş hayvancılığının gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. 2005 yılı itibarıyla il genelinde 350.969 koyun, 332.071 sığır, 28.751 keçi, 19.107 tek tırnaklılar ve 202 manda bulunmaktadır. Bunun dışında özellikle arıcılık başta olmak üzere kümes hayvancılığı ve bu hayvanların sayısı ve ürettikleri bal ve yumurta sayıları da il halkının geçimine katkı sağlamaktadır. Kaşar ve bal haricinde üretilen hayvansal ürünler pazarlanmamaktadır. Bu ürünler sadece aile ihtiyaçlarını karşılamaktadır.

Sanayi

Kars ili, yatırım azlığı sebebiyle 1968 tarihinde Birinci Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöre olarak ilan edilerek bundan sonraki on yıl içerisinde sanayi tesislerinin açılması gerçekleşmiştir. Bugün il genelinde altı büyük sanayi tesisi mevcuttur. Bu tesisler şunlardır:

Kağızman Kristal Tuz Rafinerisi Kars Şeker Fabrikası A.Ş. Kars Yem Fabrikası A.Ş. Kars Et Kombinası Kars Çimento Sanayi Ticaret A.Ş. Üçyıldız Değirmen Taşı Fabrikası

Bunun dışında Kars Organize Sanayi Bölgesi'nde ve Küçük Sanayi Sitesi'nde irili-ufaklı işletmeler vardır. Elde edilen sütten yapılan süt ürünlerinden en önemlisi olan kaşar Zavod adı verilen mandıralarda işlenir. Kars Kaşarı adı verilen bu ürün İzmir Enternasyonal Fuarı'nda 1937 yılından 1950'ye kadar gravyer ve beyaz peynir ile birlikte Türkiye Birincilik Ödülü'nü almıştır.

Ticaret

Kars halkının büyük bir kısmı geçimini tahıl tarımı ve geleneksel mera hayvancılığı ile sağlamaktadır. Hayvancılık genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde ve aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılmaktadır. Bu üretimden doğan ürünlerin büyük kısmı bu aileler tarafından tüketilmektedir.

Kars ili genelinde 2005 yılı itibarı ile yüzbinlerce büyük ve küçükbaş ve binlerce tek tırnaklı hayvan bulunmaktadır. Bunun dışında 44.296 arı kovanı olup yıllık ortalama 1058,63 ton bal üretilmektedir. 3000 ton beyaz peynir, 5000 ton kaşar peyniri ile 112.000 ton süt üretilmektedir. Bitkisel üretimde ise tahıl ürünleri başta gelmektedir. Kars'ta sanayi kesimi Gayri Safi Yurt içi Hasılasından yaklaşık binde 6 pay almaktadır. İl genelindeki sanayi tesisleri ağırlıklı olarak hayvansal ve tarımsal ürünleri işletmektedir. İl geneli mevcut sanayi kuruluşları; şeker, ayakkabı, yem, çimento, et, değirmen taşı, süt ürünleri, mobilya, tuz, bordür ve parke gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. Son zamanlarda ildeki turizm sektörü de gelişmektedir.

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri)

Kars ili nüfusu: 278.335'dir. Bu nüfusun % 54,33'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 10.193 km²'dir. İldekm²'ye 27 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 60’dır.) İlin tüm ilçeleriyle birlikte nüfusu %1,26 oranında artmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez ilçeler (%- 4,41)- Arpaçay (-%2,72)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 57 mahalle ve ayrıca 381 köy vardır.

2023 yılı sonunda Kars ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2022	Nüfus 2023	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km^2	km^2'ye düşen kişi
Akyaka	9.977	9.998	21	0,21	1	3	27	7.809	2.189	21,89	417	24
Arpaçay	15.075	14.670	-405	-2,72	1	4	48	12.264	2.406	16,40	1165	13
Digor	19.872	19.403	-469	-2,39	2	2	37	13.778	5.625	28,99	1092	18
Kağızman	44.178	44.162	-16	-0,04	1	9	62	23.171	20.991	47,53	1871	24
Merkez	117.235	122.524	5.289	4,41	1	23	72	25.824	96.700	78,92	2048	60
Sarıkamış	37.744	37.348	-396	-1,06	1	9	55	21.787	15.561	41,66	2038	18
Selim	21.488	21.178	-310	-1,45	1	3	53	15.464	5.714	26,98	982	22
Susuz	9.260	9.052	-208	-2,27	1	4	27	7.026	2.026	22,38	578	16
Kars	274.829	278.335	3.506	1,26	9	57	381	127.123	151.212	54,33	10191	27

İlin yıllara göre nüfusları

Kars il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927	204.846	28		%13     26.806 178.040     %87
1935	305.536	20	%49	%15     45.233 260.303     %85
1940	356.534	17	%17	%20     70.080 286.454     %80
1945	381.176	18	%7	%16     62.709 318.467     %84
1950	410.236	18	%8	%13     55.287 354.949     %87
1955	487.844	13	%19	%17     82.416 405.428     %83
1960	543.600	13	%11	%18     96.427 447.173     %82
1965	606.313	13	%12	%19     117.363 488.950     %81
1970	660.018	13	%9	%23     153.241 506.777     %77
1975	707.398	17	%7	%24     170.777 536.621     %76
1980	700.238	22	%1	%25     172.119 528.119     %75
1985	722.431	25	%3	%27     196.700 525.731     %73
1990	662.155	30	%8	%32     209.463 452.692     %68
2000	325.016	57	%51	%44     142.145 182.871     %56
2007	312.205	58	%4	%43     134.726 177.479     %57
2008	312.128	58	%0	%42     130.625 181.503     %58
2009	306.536	58	%2	%41     126.127 180.409     %59
2010	301.766	58	%2	%41     123.452 178.314     %59
2011	305.755	59	%1	%42     129.047 176.708     %58
2012	304.821	59	%0	%43     131.235 173.586     %57
2013	300.874	59	%1	%43     129.458 171.416     %57
2014	296.466	59	%1	%44     131.156 165.310     %56
2015	292.660	59	%1	%46     133.334 159.326     %54
2016	289.786	61	%1	%46     133.528 156.258     %54
2017	287.654	61	%1	%47     135.948 151.706     %53
2018	288.878	61	%0	%47     136.729 152.149     %53
2019	285.410	61	%1	%49     138.934 146.476     %51
2020	284.923	61	%0	%50     141.389 143.534     %50
2021	281.077	63	%1	%50     141.467 139.610     %50

Not: 1995 yılında Ardahan ve Iğdır illerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Altyapı

Eğitim

• Kafkas Üniversitesi

Ulaşım

Kars, Kuzeydoğu Anadolu'da ulaşım ağının kesiştiği noktada yer almaktadır. İle kara, demir ve havayolu ile ulaşmak mümkündür.

Kars ilinin merkez ilçesinde uluslararası statüye sahip bir de havaalanı vardır (IATA: KSY). 1988 yılında açılan havalimanı, 2007 yılında büyük onarımdan geçmiştir. Yeniden uçuşlara açılan havalimanına İstanbul'daki Sabiha Gökçen Havalimanı ve Atatürk Havalimanı'ndan günde iki uçuş ve Ankara Esenboğa Havalimanı'ndan bir uçuş yapılır. Ayrıca Aralık 2007'den itibaren SunExpress'in karşılıklı Kars-İzmir seferleri de başlamıştır. Temmuz 2008'de Kars'tan Azerbaycan'ın başkenti Bakü'ye karşılıklı seferler düzenlenmeye başlandı. 10 Haziran 2009 tarihinden itibaren Çarşamba günleri haftada bir olmak üzere karşılıklı Köln-Kars uçuşları -Hamburg International ortaklığı ile başlatıldı ve bu uçuşlar iki yıl devam etti (Sadece yaz mevsiminde).

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze km	Ulaşan Yollar
Kars Merkez			2.048	1.756		/ -03, -01, ,
Akyaka	1987	Arpaçay	417	1.492	61	-06
Arpaçay	Cumh.önce		1.165	1.695	41	-30
Digor	1953	Merkez	1.092	1.650	44	-01
Kağızman	Cumh.önce		1.871	1.414	71	-02, -04=>
Sarıkamış	Cumh.önce		2.038	2.103	55	/ -01, ,
Selim	1957	Sarıkamış	982	1.858	31	/ -01, ,
Susuz	1959	Merkez	578	1.755	27	/ -02, -05
KARS	Cumh.önce		10.193

Spor

2018-2019 Sezonunda, Kars’ın tüm liglerdeki tek takımı Sarıkamış Gençlerbirliği, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)'da sezon sonunda küme düşmüştür.

Ziraat Türkiye Kupası 'nda Sarıkamış Gençlerbirliği, 2.turda Van BŞB Spor 'a elenmiştir.

Kars kulüplerinin Türkiye liglerindeki maçları Kafkas Üniversitesi spor tesislerimde yapılmaktadır. İlin en önemli spor tesisi Sarıkamış Cıbıltepe Kayak Merkezi'dir

Medya

Kars ili genelinde sadece Serhat TV adlı bir tane yerel televizyon yayın yapmaktadır. Bunun dışında ulusal bazda hizmet veren bazı haber ajanslarınında -İhlas Haber Ajansı, Cihan Haber Ajansı ve Demirören Haber Ajansı- il temsilcilikleri bulunmaktadır. Ayrıca, il genelinde yayımlanıp basılan birçok gazete ve radyo hizmeti veren istasyonlar bulunmaktadır.

Yerel gazeteler Kardelen Haber Serhat Kars Hüryurt Denge Ölçek Bora Önder Çağdaş Kars Kars Postası Siyasal Birikim

Radyo istasyonları Kafkas FM Radyo Kars Kralım FM Kaya FM(Kapandı) Seviye FM(Kapandı)

Yönetim

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Kars Valisi, 1973-İzmit doğumlu Ziya POLAT’dır. Ağustos 2023 tarihinde Yozgat Valisi iken atanmıştır.

2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Kars Belediye Başkanlığını kazanan Ayhan Bilgen (HDP), 25 Eylül 2020 tarihinde görevden alınmış, yerine Kars Valisi Türker Öksüz kayyum olarak atanmıştır.

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Kars İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 HDP, 3 MHP, 3 CHP ve 3 HDP olmak üzere 21’dir. Kars Belediye meclisi ise 16 AK PARTİ, 7 MHP, 5 CHP ve 2 DSP olmak üzere 25 üyeden oluşur.

2018 Genel seçimleri sonucu, Kars'ı temsilen TBMM'e AKP'den 2 milletvekili (Ahmet Arslan ve Yunus Kılıç), HDP'den 1 milletvekili (Ayhan Bilgen) seçilmiştir. (Belediye başkanı seçilince, milletvekilliği düşmüştür.)

Kültür

Gelenekler

Kars ili gelenekleri il merkezindeki geleneklerle büyük benzerliğe sahiptir.

(Halk oyunları) (Aşıklar geleneği) (Dengbejler geleneği)

Festivaller

İl genelinde düzenlenen bazı festivaller aşağıda listelenmiştir.

Kars Kafkas Kültürleri Festivali Uluslararası Altın Kaz Film Festivali Avrupa Filmleri Festivali-Gezici Festival Murat Çobanoğlu Aşıklar Bayramı Kaşar Festivali

Ayrıca bakınız

• Kars'ın ilçeleri
• Kars ilindeki yerleşim yerleri listesi

Kaynakça

1. ^ "Yeni Valiler Kararnamesi Resmi Gazete'de yayımlandı: 39 ilin valisi değişti". Haberturk.com. 27 Ekim 2018. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2018. 
2. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Güncel Nüfus Değerleri isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
4. ^ Temel Britannica Ansiklopedisi, cilt 10, Kars maddesi.
5. ^ . kars.gov.tr. 5 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
6. ^ http://www.kars.gov.tr/kars_tarihce.html/ 3 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Paleolitik Dönemi - Selçuklu Dönemi
7. ^ http://www.kars.gov.tr/kars_tarihce.html/ 3 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Osmanlı Yönetimi
8. ^ . kars.gov.tr. 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014. 
9. ^ 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014. 
10. ^ . kars.gov.tr. 20 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014. 
11. ^ http://www.kars.gov.tr/kars_cografi_yapi.html/ 20 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . İklim ve Bitki Örtüsü başlığı
12. ^ http://www.meteor.gov.tr/2006/tahmin/tahmin-iller.aspx?m=KARS 5 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . meteor.gov.tr
13. ^ . 12 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
14. ^ ^{a b} . karstarim.gov.tr. 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008. 
15. ^ http://www.kars.gov.tr/kars_snycumd.htm ^[]
16. ^ Temel Brittanica Ansiklopedisi, cilt 10, Kars maddesi, sayfa 75
17. ^ . karsardahanigdir.net. 15 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008. 
18. ^ . 1 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008. 
19. ^ . kars.gov.tr. 13 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2008. 
20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 
21. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
22. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
23. ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
24. ^  . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
25. ^  . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
26. ^  . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
27. ^  . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
28. ^  . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
29. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
30. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
31. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
32. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
33. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
34. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
35. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
36. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
37. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
38. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
39. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
40. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
41. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
42. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
43. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
44. ^ ^{a b c d e f g}
    • "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Kars Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
    • "Kars Nüfusu". nufusune.com. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
45. ^ . kenthaber.com. 30 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2009. 
46. ^  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
47. ^ ^{a b} Karayolları Genel Müdürlüğü
48. ^ . icisleri.gov.tr. 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
49. ^ (PDF). mevzuat.gov.tr. 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
50. ^ "HDP'li Kars Belediye Başkanı Ayhan Bilgen gözaltına alındı". aa.com.tr. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
51. ^ "Son dakika: Tutuklanan Kars Belediye Başkanı Ayhan Bilgen görevinden uzaklaştırıldı". hurriyet.com.tr. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
52. ^ "Son dakika… Kars Belediyesi'ne kayyum atandı". sozcu.com.tr. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
53. ^ "Meclis Üyeleri". karsozelidare.gov.tr. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
54. ^ . biruni.tuik.gov.tr. 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
55. ^ . biruni.tuik.gov.tr. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
56. ^ http://www.kenthaber.com/Arsiv/Haberler/2006/Eylul/08/Haber_164050.aspx^[]
57. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
58. ^ . 21 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
59. ^ . 25 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kars (il) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Kars Valiliği6 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Kars Belediyesi 13 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .