Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Allen kuralı, Joel Asaph Allen tarafından 1877 yılında tanımlanan ve genel olarak soğuk iklimlere adapte olmuş hayvanların, sıcak iklimlere adapte olmuş hayvanlara göre daha kısa uzuv ve vücut uzantıları olduğunu belirten biyolojik kuraldır. Tam olarak homeotermik hayvanların vücutlarının yüzey alanının hacimlerine oranının adapte oldukları habitatın ortalama sıcaklığı ile değiştiğini; soğuk iklimlerde bu oranın düşük, sıcak iklimlerde ise yüksek olduğunu belirtir.
Açıklama
Allen kuralı aynı vücut hacmine sahip endotermik hayvanların ısı kaybını azaltacak ya da artıracak şekilde farklı yüzey alanları olduğunu öngörür.
Soğuk iklimlerde yaşayan hayvanlar olabildiğince ısıyı korumak zorunda oldukları için Allen kuralı bu hayvanların ısı kaybına maruz kaldıkları yüzey alanını minimize edip daha fazla ısı tutabilmelerini sağlayacak şekilde yüzey alanlarının hacimlerine oranı daha düşük olarak evrimleşmiş olabileceklerini öngörür. Sıcak iklimlerde yaşayan hayvanlar için ise Allen kuralı bunun tersini öngörür yani yüzey alanlarının hacimlerine oranı görece daha yüksektir. Yüzey alanının hacme oranı daha düşük olan hayvanlar kısa sürede çok ısınacakları için kurala göre sıcak iklimlerde yaşayan hayvanlar ısıyı dağıtacak şekilde yüzey alanını maksimize edecek şekilde yüzey alanlarının hacimlerine oranı yüksektir.
Hayvanlarda
Her ne kadar sayısız istisnası olsa da hayvan popülasyonlarının çoğu Allen kuralının öngörülerine uyar gibi görünmektedir. Kutup ayısı Allen kuralının öngörülerine uyacak şekilde tıknaz uzuvlara ve çok kısa kulaklara sahiptir. R.L. Nudds ve S.A. Oswald tarafından 2007 yılında deniz kuşlarının bacaklarının açıkta kalan uzunlukları üzerine yaptıkları çalışmada bu uzunluğun Tmaxdiff ile ters orantılı olduğunu ortaya koydular. Ancak R.L. Nudds and S.A. Oswald, "yerleşmiş bir ekolojik ilke" olmasına rağmen Allen kuralı için zayıf bir ampirik destek olduğunu öne sürdüler. Allen kuralının asıl olarak tek bir tür üzerindeki çalışmalardan çıkarıldığını ve farklı türler üzerinde yapılan çalışmaların Bergmann kuralının ölçeklendirme etkileri ile Allen kuralının öngörülerinin tersine işleyen alternatif adaptasyonlar nedeniyle "şaşırtıcı" olduğunu belirtmişlerdir.
J.S. Alho vd. ise bayağı kurbağalarda tibia ve femur uzunluklarının orta enlemlerde yaşayan popülasyonlarda daha uzun olduğunu ve bunun ektotermik organizmalar için Allen kuralının öngörüleri ile uyumlu olduğunu ortaya koydular. Allen kuralının asıl olarak endotermler için formüle edilmiş olmasına rağmen vücut sıcaklıklarını çevreden alan de uygulanabileceği görüşünü ortaya attılar. Görüşlerine göre yüzey alanının hacme oranı düşük olan ektotermler daha yavaş ısınıp soğuyabilecekler ve sıcaklık değişikliğine karşı olan bu direncin "termal olarak heterojen ortamlar" için adaptif olabilecektir. Küresel ısınma ve kuralın öngördüğü "mikroevrimsel değişiklikler" nedeniyle Allen kuralına karşı ilginin arttığını öne sürmüşlerdir.
İnsanlarda
Bir insan popülasyonunun farklı bölümleri farklı irtifada yaşadığında uzuv uzunluklarında farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Yüksek irtifada ortam sıcaklığı genellikle daha düşüktür. Peru'da yüksek irtifada yaşayan insanların daha kısa uzuvları olurken aynı popülasyondan kıyılarda yaşayanların genelde daha uzun uzuvları ve daha büyük gövdeleri vardır.
Katzmarzyk ve Leonard'da benzer şekilde insan popülasyonlarının Allen kuralı öngörülerine uyduğunun görüldüğünü kaydetmişlerdir. Yerli insan popülasyonları arasında vücut kitle indeksi ile yıllık ortalama sıcaklık arasında ters bağıntı bulunur, yani kökeni daha soğuk bölgelerde olan halkların boylarına göre vücutları daha ağırken daha sıcak bölgelerdeki halkların vücutları boylarına göre daha hafiftir. Yerli insan popülasyonları için göreceli oturma yüksekliği de sıcaklık ile ters bağıntılıdır, yani kökeni soğuk bölmelerde olan halkların bacakları boylarına göre daha kısadır ve sıcak bölgelerdeki halkların da orantısal olarak bacakları boylarına göre uzundur.
A.T. Steegman 1968 yılında Arktik Mongoloid yüzünün yapısal şeklinin Allen kuralı nedeniyle oluştuğu varsayımını inceledi. Steegman, farelerin soğukta hayatta kalmasını içeren bir deney düzenledi. Steegman daha dar burun kanalları, daha geniş yüzlere, daha kısa kuyruklara ve daha kısa bacaklara sahip olan farelerin soğukta hayatta kalmakta daha başarılı olduklarını gözlemledi. Steegman deneysel sonuçlarının özellikle Eskimo ve Aleut halkları olmak üzere Arktik Mongoloidler ile benzerlik gösterdiğini çünkü bu halkların da Allen kuralı ile uyumlu olan daha dar burun kanalları, görece büyük kafalar, uzun ve yuvarlak kafalar, büyük çeneler, görece daha büyük gövdeler ve daha kısa uzuvlar gibi benzer morfolojik özelliklere sahip olduğunu öne sürmüştür.
Mekanizma
Omurgalılarda Allen kuralına katkı sağlayan bir faktör de kıkırdak doku büyümesinin kısmen de olsa sıcaklığa bağlı olması olabilir. Sıcaklığın kıkırdak doku büyümesini doğrudan etkilemesi bu kural için kismi bir biyolojik açıklama getirir. Deney yapan bilim insanları, 7°C, 21 °C ve 27 °C'de yetiştirdikleri farelerin kuyruk ve kulaklarını ölçtüler. Bu deneyler sonucunda soğuk sıcaklıklarda yetişen farelerin genel vücut ağırlıkları aynı olsa bile kuyruk ve kulaklarının sıcakta yetişen farelere göre kaydadeğer derecede kısa olduğunu gözlemlediler. Ayrıca soğukta yetiştirilen farelerin uzuvlarında daha az kan akışı olduğunu da ortaya çıkardılar. Farklı sıcaklıklarda kemik örnekleri büyütmeyi denediklerinde ise araştırmacılar sıcakta büyüyen örneklerde soğukta büyüyenlere göre kaydadeğer oranda daha fazla kıkırdak doku büyümesi olduğunu gözlemlediler.
Ayrıca bakınız
- Bergmann kuralı, hayvanlarda vücut kütlesi ile enlem bağıntısı.
- Gloger kuralı, hayvanlarda nem ile pigmentasyon bağıntısı.
Notlar
- ^ Tmaxdiff = (Vücut sıcaklığı) - (Minimum ortam sıcaklığı)
Kaynakça
Özel
- ^ Allen 1877.
- ^ Lopez 1986.
- ^ Hogan, C. Michael (18 Kasım 2008). . iGoTerra. 27 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ a b c Nudds, Oswald & Aralık 2007.
- ^ a b Alho, Herczeg & Laugen 2011.
- ^ Weinstein & Kasım 2005.
- ^ Katzmarzyk & Leonard 1998, s. 494.
- ^ Katzmarzyk & Leonard 1998, s. 490.
- ^ Katzmarzyk & Leonard 1998, ss. 487-88.
- ^ Katzmarzyk & Leonard 1998.
- ^ a b c Steegmann, Platner & Ocak 1968.
- ^ "Hot weather for longer legs". Science News. The Naked Scientists. Aralık 2008. 24 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ Serrat, King & Lovejoy 2008.
Genel
- Alho, J. S.; Herczeg, G.; Laugen, A. (2011). "Allen's Rule Revisited: Quantitative Genetics of Extremity Length in the Common Frog Along a Latitudinal Gradient". Journal of Evolutionary Biology. 24 (1). ss. 59-70. doi:10.1111/j.1420-9101.2010.02141.x. (PMID) 20964781.
- Allen, Joel Asaph (1877). "The influence of Physical conditions in the genesis of species". Radical Review. Cilt 1. ss. 108-140. 20 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- Katzmarzyk, Peter T.; Leonard, William R. (1998). "Climatic Influences on Human Body Size and Proportions: Ecological Adaptations and Secular Trends". American Journal of Physical Anthropology. 106 (4). ss. 483-503. doi:10.1002/(SICI)1096-8644(199808)106:4<483::AID-AJPA4>3.0.CO;2-K. (PMID) 9712477.
- Lopez, Barry Holstun (1986). Arctic Dreams: Imagination and Desire in a Northern Landscape. Scribner. ISBN . 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- Nudds, R.L.; Oswald, S.A. (Aralık 2007). "An Interspecific Test of Allen's Rule: Evolutionary Implications for Endothermic Species". Evolution. 61 (12). ss. 2839-2848. doi:10.1111/j.1558-5646.2007.00242.x. (PMID) 17941837.
- Serrat, Maria A.; King, Donna; Lovejoy, C. Owen (2008). "Temperature regulates limb length in homeotherms by directly modulating cartilage growth" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (49). ss. 19348-19353. doi:10.1073/pnas.0803319105. (PMC) 2614764 $2. (PMID) 19047632. 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- Steegmann, A.T.; Platner, W.S. (Ocak 1968). "Experimental cold modification of cranio-facial morphology". American Journal of Physical Anthropology. 28 (1). ss. 17-30. doi:10.1002/ajpa.1330280111. (PMID) 5659959.
- Weinstein, Karen J. (Kasım 2005). "Body Proportions in Ancient Andeans from High and Low Altitudes". American Journal of Physical Anthropology. 128 (3). ss. 569-585. doi:10.1002/ajpa.20137. (PMID) 15895419.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Allen kurali Joel Asaph Allen tarafindan 1877 yilinda tanimlanan ve genel olarak soguk iklimlere adapte olmus hayvanlarin sicak iklimlere adapte olmus hayvanlara gore daha kisa uzuv ve vucut uzantilari oldugunu belirten biyolojik kuraldir Tam olarak homeotermik hayvanlarin vucutlarinin yuzey alaninin hacimlerine oraninin adapte olduklari habitatin ortalama sicakligi ile degistigini soguk iklimlerde bu oranin dusuk sicak iklimlerde ise yuksek oldugunu belirtir Sekiz birim kupten olusan iki dikdortgen prizma Kenari 2 olan bilesik kubun hacmi 8 birim3 iken yuzey alani yalnizca 24 birim2 dir Iki kup genisliginde bir kup uzunlugunda ve dort kup yuksekliginde olan dikdortgen prizmanin hacmi aynidir ancak yuzey alani 28 birim2 dir Platonik katilar ve bir kurenin A yuzey alani ile V hacim grafigi ayni hacimde daha yuvarlak olan sekillerin daha kucuk bir yuzey alanina sahip oldugunu gosterir AciklamaAllen kurali ayni vucut hacmine sahip endotermik hayvanlarin isi kaybini azaltacak ya da artiracak sekilde farkli yuzey alanlari oldugunu ongorur Soguk iklimlerde yasayan hayvanlar olabildigince isiyi korumak zorunda olduklari icin Allen kurali bu hayvanlarin isi kaybina maruz kaldiklari yuzey alanini minimize edip daha fazla isi tutabilmelerini saglayacak sekilde yuzey alanlarinin hacimlerine orani daha dusuk olarak evrimlesmis olabileceklerini ongorur Sicak iklimlerde yasayan hayvanlar icin ise Allen kurali bunun tersini ongorur yani yuzey alanlarinin hacimlerine orani gorece daha yuksektir Yuzey alaninin hacme orani daha dusuk olan hayvanlar kisa surede cok isinacaklari icin kurala gore sicak iklimlerde yasayan hayvanlar isiyi dagitacak sekilde yuzey alanini maksimize edecek sekilde yuzey alanlarinin hacimlerine orani yuksektir HayvanlardaHer ne kadar sayisiz istisnasi olsa da hayvan populasyonlarinin cogu Allen kuralinin ongorulerine uyar gibi gorunmektedir Kutup ayisi Allen kuralinin ongorulerine uyacak sekilde tiknaz uzuvlara ve cok kisa kulaklara sahiptir R L Nudds ve S A Oswald tarafindan 2007 yilinda deniz kuslarinin bacaklarinin acikta kalan uzunluklari uzerine yaptiklari calismada bu uzunlugun Tmaxdiff ile ters orantili oldugunu ortaya koydular Ancak R L Nudds and S A Oswald yerlesmis bir ekolojik ilke olmasina ragmen Allen kurali icin zayif bir ampirik destek oldugunu one surduler Allen kuralinin asil olarak tek bir tur uzerindeki calismalardan cikarildigini ve farkli turler uzerinde yapilan calismalarin Bergmann kuralinin olceklendirme etkileri ile Allen kuralinin ongorulerinin tersine isleyen alternatif adaptasyonlar nedeniyle sasirtici oldugunu belirtmislerdir J S Alho vd ise bayagi kurbagalarda tibia ve femur uzunluklarinin orta enlemlerde yasayan populasyonlarda daha uzun oldugunu ve bunun ektotermik organizmalar icin Allen kuralinin ongoruleri ile uyumlu oldugunu ortaya koydular Allen kuralinin asil olarak endotermler icin formule edilmis olmasina ragmen vucut sicakliklarini cevreden alan de uygulanabilecegi gorusunu ortaya attilar Goruslerine gore yuzey alaninin hacme orani dusuk olan ektotermler daha yavas isinip soguyabilecekler ve sicaklik degisikligine karsi olan bu direncin termal olarak heterojen ortamlar icin adaptif olabilecektir Kuresel isinma ve kuralin ongordugu mikroevrimsel degisiklikler nedeniyle Allen kuralina karsi ilginin arttigini one surmuslerdir InsanlardaBir insan populasyonunun farkli bolumleri farkli irtifada yasadiginda uzuv uzunluklarinda farkliliklar oldugu gozlemlenmistir Yuksek irtifada ortam sicakligi genellikle daha dusuktur Peru da yuksek irtifada yasayan insanlarin daha kisa uzuvlari olurken ayni populasyondan kiyilarda yasayanlarin genelde daha uzun uzuvlari ve daha buyuk govdeleri vardir Katzmarzyk ve Leonard da benzer sekilde insan populasyonlarinin Allen kurali ongorulerine uydugunun goruldugunu kaydetmislerdir Yerli insan populasyonlari arasinda vucut kitle indeksi ile yillik ortalama sicaklik arasinda ters baginti bulunur yani kokeni daha soguk bolgelerde olan halklarin boylarina gore vucutlari daha agirken daha sicak bolgelerdeki halklarin vucutlari boylarina gore daha hafiftir Yerli insan populasyonlari icin goreceli oturma yuksekligi de sicaklik ile ters bagintilidir yani kokeni soguk bolmelerde olan halklarin bacaklari boylarina gore daha kisadir ve sicak bolgelerdeki halklarin da orantisal olarak bacaklari boylarina gore uzundur A T Steegman 1968 yilinda Arktik Mongoloid yuzunun yapisal seklinin Allen kurali nedeniyle olustugu varsayimini inceledi Steegman farelerin sogukta hayatta kalmasini iceren bir deney duzenledi Steegman daha dar burun kanallari daha genis yuzlere daha kisa kuyruklara ve daha kisa bacaklara sahip olan farelerin sogukta hayatta kalmakta daha basarili olduklarini gozlemledi Steegman deneysel sonuclarinin ozellikle Eskimo ve Aleut halklari olmak uzere Arktik Mongoloidler ile benzerlik gosterdigini cunku bu halklarin da Allen kurali ile uyumlu olan daha dar burun kanallari gorece buyuk kafalar uzun ve yuvarlak kafalar buyuk ceneler gorece daha buyuk govdeler ve daha kisa uzuvlar gibi benzer morfolojik ozelliklere sahip oldugunu one surmustur MekanizmaOmurgalilarda Allen kuralina katki saglayan bir faktor de kikirdak doku buyumesinin kismen de olsa sicakliga bagli olmasi olabilir Sicakligin kikirdak doku buyumesini dogrudan etkilemesi bu kural icin kismi bir biyolojik aciklama getirir Deney yapan bilim insanlari 7 C 21 C ve 27 C de yetistirdikleri farelerin kuyruk ve kulaklarini olctuler Bu deneyler sonucunda soguk sicakliklarda yetisen farelerin genel vucut agirliklari ayni olsa bile kuyruk ve kulaklarinin sicakta yetisen farelere gore kaydadeger derecede kisa oldugunu gozlemlediler Ayrica sogukta yetistirilen farelerin uzuvlarinda daha az kan akisi oldugunu da ortaya cikardilar Farkli sicakliklarda kemik ornekleri buyutmeyi denediklerinde ise arastirmacilar sicakta buyuyen orneklerde sogukta buyuyenlere gore kaydadeger oranda daha fazla kikirdak doku buyumesi oldugunu gozlemlediler Ayrica bakinizBergmann kurali hayvanlarda vucut kutlesi ile enlem bagintisi Gloger kurali hayvanlarda nem ile pigmentasyon bagintisi Notlar Tmaxdiff Vucut sicakligi Minimum ortam sicakligi KaynakcaOzel Allen 1877 Lopez 1986 Hogan C Michael 18 Kasim 2008 iGoTerra 27 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2020 a b c Nudds Oswald amp Aralik 2007 a b Alho Herczeg amp Laugen 2011 Weinstein amp Kasim 2005 Katzmarzyk amp Leonard 1998 s 494 Katzmarzyk amp Leonard 1998 s 490 Katzmarzyk amp Leonard 1998 ss 487 88 Katzmarzyk amp Leonard 1998 a b c Steegmann Platner amp Ocak 1968 Hot weather for longer legs Science News The Naked Scientists Aralik 2008 24 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2020 Serrat King amp Lovejoy 2008 Genel Alho J S Herczeg G Laugen A 2011 Allen s Rule Revisited Quantitative Genetics of Extremity Length in the Common Frog Along a Latitudinal Gradient Journal of Evolutionary Biology 24 1 ss 59 70 doi 10 1111 j 1420 9101 2010 02141 x PMID 20964781 Allen Joel Asaph 1877 The influence of Physical conditions in the genesis of species Radical Review Cilt 1 ss 108 140 20 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2020 Katzmarzyk Peter T Leonard William R 1998 Climatic Influences on Human Body Size and Proportions Ecological Adaptations and Secular Trends American Journal of Physical Anthropology 106 4 ss 483 503 doi 10 1002 SICI 1096 8644 199808 106 4 lt 483 AID AJPA4 gt 3 0 CO 2 K PMID 9712477 Lopez Barry Holstun 1986 Arctic Dreams Imagination and Desire in a Northern Landscape Scribner ISBN 978 0 684 18578 1 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2020 Nudds R L Oswald S A Aralik 2007 An Interspecific Test of Allen s Rule Evolutionary Implications for Endothermic Species Evolution 61 12 ss 2839 2848 doi 10 1111 j 1558 5646 2007 00242 x PMID 17941837 Serrat Maria A King Donna Lovejoy C Owen 2008 Temperature regulates limb length in homeotherms by directly modulating cartilage growth PDF Proceedings of the National Academy of Sciences 105 49 ss 19348 19353 doi 10 1073 pnas 0803319105 PMC 2614764 2 PMID 19047632 22 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Haziran 2020 Steegmann A T Platner W S Ocak 1968 Experimental cold modification of cranio facial morphology American Journal of Physical Anthropology 28 1 ss 17 30 doi 10 1002 ajpa 1330280111 PMID 5659959 Weinstein Karen J Kasim 2005 Body Proportions in Ancient Andeans from High and Low Altitudes American Journal of Physical Anthropology 128 3 ss 569 585 doi 10 1002 ajpa 20137 PMID 15895419