Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arık Böke ya da Arık Buka (Moğolca: Аригбөх, Çince: 阿里不哥, 1219-1266) Moğol İmparatoru Cengiz Han’ın oğullarından Tuluy Han’ın oğlu. Büyük Han Möngke’nin ölümünün ardından kardeşleri Kubilay ve Hülagû seferde oldukları için kısa bir süre tahta çıkmıştır. Tahta kimin çıkacağının belirlenmesi için toplanan kurultayda 1260 yılında yapılan görüşmelerde rakip gruplar uzlaşmaya varamaz ve hem Kubilay, hem Arık Böke tahta geçer. Moğol İmparatorluğu, bu çekişme içinde üç yıl boyunca iç savaş yaşayacaktır. Savaşta Arık Böke gelenekçi Moğol prensleri tarafından desteklenirken Kubilay Kuzey Çin ve Mançurya prensleri tarafından desteklenir.
| Arık Böke | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 5. Moğol Hanı | |||||
 | |||||
| Hüküm süresi | 11 Ağustos 1259 – 21 Ağustos 1264 | ||||
| Önce gelen | Möngke | ||||
| Sonra gelen | Kubilay | ||||
| Ölüm | 1266 (46-47 yaşlarında) | ||||
| |||||
| Hanedan | Börçigin | ||||
| Babası | Tuluy Han | ||||
| Annesi | |||||
| Dini | Tengricilik | ||||
Gençliği
Cengiz Han’ın en genç oğlu olan Toluy Han ve eşi Sorghaghtani Beki’nin en genç oğluydu. Cengiz Han 1227 yılında öldüğünde Moğol İmparatorluğu Cengiz Han’ın oğlu ve Arık Böke’nin amcası Ögeday Han tahta geçer. Toluy 1232 yılında ölür. Ögeday’dan sonra sırasıyla Güyük Han ve Möngke Han tahta çıkar. Bu dönemde Moğolistan’da bulunan Fransız kralı IX. Louis’nin temsilcisi Rubrucklu William’ın anlatımına göre Arık Böke Hristiyanlığa karşı adil davranmıştır.
Taht kavgası
Büyük Han
Ögeday Han öldüğünde ortaya çıkan taht kavgası sonunda iktidara Ögeday’ın oğlu Güyük geçse de iki yıl sonra 1248 yılında ölünce yeni bir taht kavgası başlar. İktidarı Toluy’un oğlu olan Möngke alır. Kubilay ile birlikte Güney Çin bölgesini ele geçirmeye ve Song Hanedanına boyun eğdirmeye çalışır. Diğer kardeş olan Hülagû ise batıya doğru sefere çıkmış, Bağdat’ı ele geçirerek Suriye ve Filistin’e doğru ilerlemiştir. Bu dönemde merkezdeki işlerden Arık Böke sorumlu olmuş, Möngke 1259 yılında ölünce de kardeşlerinin olmadığı bir ortamda Büyük Han olmuştur. İmparatorluğun başkenti olan Karakurum’daki güçlü ailelerin, Altın Orda prenslerinin, imparatorluk muhafızlarının, Ak Orda asillerinin ve Oyrat kabilesinin desteğine sahipti.
Ancak Kubilay ve Hülagû, Möngke’nin ölüm haberini alır almaz askeri seferleri durdurarak başkente yetişmek üzere yola çıkarlar. 1260 yılı Nisan ayında Kubilay kendi destekçileri tarafından Büyük Han ilan edilir. Bunun üzerine iki kardeş arasında iç savaş başlar. İkili iktidar dönemi tüm Moğol seferlerini ve bağlı devletlerini derinden etkileyecektir.Çağatay Hanlığına lider olarak Kubilay kendisine sadık olan Abishqa’yı atarsa da Arık Böke onu yakalatıp öldürterek yerine kendi müttefiki olan Algu’yu geçirir. Arık Böke Algu’dan bölgeyi diğer kardeşi Hülagû’den ve Altın Orda lideri Berke’den korumasını ister. Ancak Algu saf değiştirerek Arık Böke’yi desteklemekten vazgeçer. Kaydu Han bölgede Arık Böke’ye sadık kalmış, ordusuyla bölgeye gelen Arık Böke, Algu ile önce yenişemese de sonunda batıya doğru geri çekilmesini sağlamıştır.
Mağlubiyet
Arık Böke ile Kubilay arasında savaş sürerken Arık Böke kuvvetleri giderek zayıflamaya başlar. Kubilay ordusunda Moğol süvarileri, Alan ve çeşitli Türk boylarından savaşçılar ve çok sayıda Çinli ve (Goryeo) piyadesi bulunuyordu.
Kubilay’ı destekleyen ve Ögeday’ın oğlu olan, aynı zamanda da başarılı Avrupa seferleriyle bilinen Kadan Alandar komutasındaki Arık Böke kuvvetlerini yenerek başkenti alacak ve iç savaşı sona erdirmek için önemli bir adım atacaktır. Geri çekilen Arık Böke 21 Ağustos 1264 tarihinde yazlık sarayın bulunduğu ’da teslim olur. Kubilay kardeşinin hayatını bağışlasa da tüm komutanlarını ve destekçilerini idam eder.
Geleneği
Tarihçi David Morgan, Arık Böke’nin Moğollar arasında önemli fikirlerin sahibi olarak önemli bir yeri olduğunu belirtir. Bu fikirler, Kubilay iktidarında reddedilmiş ve tersine icraatlarda bulunulmuştur. Moğol asilleri, gelişkin Çin kültürüne tabi olarak yerleşik uygarlığın benimsenmesi olarak değerlendirilen Kubilay iktidarına karşı Moğol İmparatorluğunun merkezinin Moğolistan’da olması gereği, Moğol göçebe hayatının devam ettirilmesi ve Çin’in de diğer ülkeler gibi sadece sömürge olarak sömürülmesini savunmuşlardır. Arık Böke bu gelenekçi düşünüş tarzının fikir babalarından olarak kabul edilir. Muhalif fikirleri Kubilay’a karşı uzun yıllar başkaldıran Kaydu Han tarafından devam ettirilmiştir. Arık Böke iktidardan tasfiye edilse de İlhanlı sarayında ve Yuan Hanedanının kuzey bölgelerinde etkisi hissedilmiştir. 1206-1635 yılları arasında var olmuş olan Börçigin hanedanına mensuptur.
Kaynakça
- ^ William'ın Moğolistan seferinin anlatımı 5 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce), 23 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Kubilay’ın kurucusu olduğu Yuan Hanedanı Song Hanedanına boyun eğdirecek ve 14.yüzyıla kadar sürecektir. Sonrasında Ming Hanedanı tarafından tasfiye eidlecektir.
- ^ Etkilenen bölgeler arasında Gürcistan ve Hindistan da vardır.
- ^ Bakınız Avrupa’nın Moğollar tarafından istilası
- ^ Morgan, David, The Mongols, Blackwell Publishing, 2007 s.104-105
- ^ Arık Böke’nin soyundan gelen Han 1388 yılında Kuzey Yuan’da iktidarı ele geçirmiştir.
Konuyla ilgili yazılan eserler
- Morgan, David (2007). The Mongols. Blackwell Publishing. .
- Rene Grousset - Empire of the Steppes
- Morris Rossabi - Kublai Khan
- Jack Wheaterford - Genghis khan and the Making of the Modern World
- John Man - Kublai Khan
- H.H.Howorth - History of the Mongols Part II.
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Möngke | Moğol Hanı 1260 – 1264 | Sonra gelen: Kubilay Han |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Arik Boke ya da Arik Buka Mogolca Arigboh Cince 阿里不哥 1219 1266 Mogol Imparatoru Cengiz Han in ogullarindan Tuluy Han in oglu Buyuk Han Mongke nin olumunun ardindan kardesleri Kubilay ve Hulagu seferde olduklari icin kisa bir sure tahta cikmistir Tahta kimin cikacaginin belirlenmesi icin toplanan kurultayda 1260 yilinda yapilan gorusmelerde rakip gruplar uzlasmaya varamaz ve hem Kubilay hem Arik Boke tahta gecer Mogol Imparatorlugu bu cekisme icinde uc yil boyunca ic savas yasayacaktir Savasta Arik Boke gelenekci Mogol prensleri tarafindan desteklenirken Kubilay Kuzey Cin ve Mancurya prensleri tarafindan desteklenir Arik Boke5 Mogol HaniHukum suresi11 Agustos 1259 21 Agustos 1264Once gelenMongkeSonra gelenKubilayOlum1266 46 47 yaslarinda Tam adiArigbohHanedanBorciginBabasiTuluy HanAnnesiDiniTengricilikGencligiCengiz Han in en genc oglu olan Toluy Han ve esi Sorghaghtani Beki nin en genc ogluydu Cengiz Han 1227 yilinda oldugunde Mogol Imparatorlugu Cengiz Han in oglu ve Arik Boke nin amcasi Ogeday Han tahta gecer Toluy 1232 yilinda olur Ogeday dan sonra sirasiyla Guyuk Han ve Mongke Han tahta cikar Bu donemde Mogolistan da bulunan Fransiz krali IX Louis nin temsilcisi Rubrucklu William in anlatimina gore Arik Boke Hristiyanliga karsi adil davranmistir Taht kavgasiBuyuk Han Ogeday Han oldugunde ortaya cikan taht kavgasi sonunda iktidara Ogeday in oglu Guyuk gecse de iki yil sonra 1248 yilinda olunce yeni bir taht kavgasi baslar Iktidari Toluy un oglu olan Mongke alir Kubilay ile birlikte Guney Cin bolgesini ele gecirmeye ve Song Hanedanina boyun egdirmeye calisir Diger kardes olan Hulagu ise batiya dogru sefere cikmis Bagdat i ele gecirerek Suriye ve Filistin e dogru ilerlemistir Bu donemde merkezdeki islerden Arik Boke sorumlu olmus Mongke 1259 yilinda olunce de kardeslerinin olmadigi bir ortamda Buyuk Han olmustur Imparatorlugun baskenti olan Karakurum daki guclu ailelerin Altin Orda prenslerinin imparatorluk muhafizlarinin Ak Orda asillerinin ve Oyrat kabilesinin destegine sahipti Ancak Kubilay ve Hulagu Mongke nin olum haberini alir almaz askeri seferleri durdurarak baskente yetismek uzere yola cikarlar 1260 yili Nisan ayinda Kubilay kendi destekcileri tarafindan Buyuk Han ilan edilir Bunun uzerine iki kardes arasinda ic savas baslar Ikili iktidar donemi tum Mogol seferlerini ve bagli devletlerini derinden etkileyecektir Cagatay Hanligina lider olarak Kubilay kendisine sadik olan Abishqa yi atarsa da Arik Boke onu yakalatip oldurterek yerine kendi muttefiki olan Algu yu gecirir Arik Boke Algu dan bolgeyi diger kardesi Hulagu den ve Altin Orda lideri Berke den korumasini ister Ancak Algu saf degistirerek Arik Boke yi desteklemekten vazgecer Kaydu Han bolgede Arik Boke ye sadik kalmis ordusuyla bolgeye gelen Arik Boke Algu ile once yenisemese de sonunda batiya dogru geri cekilmesini saglamistir Maglubiyet Arik Boke ile Kubilay arasinda savas surerken Arik Boke kuvvetleri giderek zayiflamaya baslar Kubilay ordusunda Mogol suvarileri Alan ve cesitli Turk boylarindan savascilar ve cok sayida Cinli ve Goryeo piyadesi bulunuyordu Kubilay i destekleyen ve Ogeday in oglu olan ayni zamanda da basarili Avrupa seferleriyle bilinen Kadan Alandar komutasindaki Arik Boke kuvvetlerini yenerek baskenti alacak ve ic savasi sona erdirmek icin onemli bir adim atacaktir Geri cekilen Arik Boke 21 Agustos 1264 tarihinde yazlik sarayin bulundugu da teslim olur Kubilay kardesinin hayatini bagislasa da tum komutanlarini ve destekcilerini idam eder GelenegiHulagu Han in Tamgha si Tarihci David Morgan Arik Boke nin Mogollar arasinda onemli fikirlerin sahibi olarak onemli bir yeri oldugunu belirtir Bu fikirler Kubilay iktidarinda reddedilmis ve tersine icraatlarda bulunulmustur Mogol asilleri geliskin Cin kulturune tabi olarak yerlesik uygarligin benimsenmesi olarak degerlendirilen Kubilay iktidarina karsi Mogol Imparatorlugunun merkezinin Mogolistan da olmasi geregi Mogol gocebe hayatinin devam ettirilmesi ve Cin in de diger ulkeler gibi sadece somurge olarak somurulmesini savunmuslardir Arik Boke bu gelenekci dusunus tarzinin fikir babalarindan olarak kabul edilir Muhalif fikirleri Kubilay a karsi uzun yillar baskaldiran Kaydu Han tarafindan devam ettirilmistir Arik Boke iktidardan tasfiye edilse de Ilhanli sarayinda ve Yuan Hanedaninin kuzey bolgelerinde etkisi hissedilmistir 1206 1635 yillari arasinda var olmus olan Borcigin hanedanina mensuptur Kaynakca William in Mogolistan seferinin anlatimi 5 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 23 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Kubilay in kurucusu oldugu Yuan Hanedani Song Hanedanina boyun egdirecek ve 14 yuzyila kadar surecektir Sonrasinda Ming Hanedani tarafindan tasfiye eidlecektir Etkilenen bolgeler arasinda Gurcistan ve Hindistan da vardir Bakiniz Avrupa nin Mogollar tarafindan istilasi Morgan David The Mongols Blackwell Publishing 2007 ISBN 1 4051 3539 5 s 104 105 Arik Boke nin soyundan gelen Han 1388 yilinda Kuzey Yuan da iktidari ele gecirmistir Konuyla ilgili yazilan eserlerMorgan David 2007 The Mongols Blackwell Publishing ISBN 1 4051 3539 5 Rene Grousset Empire of the Steppes Morris Rossabi Kublai Khan Jack Wheaterford Genghis khan and the Making of the Modern World John Man Kublai Khan H H Howorth History of the Mongols Part II Resmi unvanlarOnce gelen Mongke Mogol Hani 1260 1264 Sonra gelen Kubilay Han