Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (İngilizce: Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) (ALMA) (Türkçe: Atacama Büyük Milimetre Dizisi), Şili'nin kuzeyinde Atacama Çölü'nde yüksek bir platoda bulunan astronomik interferometre özellikli radyo teleskoplardır. Milimetre ölçülerinde dalgaboylarını belirlemek daha kolay olduğundan (parazitler çok daha az olduğundan) rasathane, yüksek ve kuru olması nedeniyle Atacama Çölü'nde 5.000 metre yükseklikteki Chajnantor Platosu'na kurulmuştur. 66 adet 12 metre ve 7 metre çaplarında radyo teleskoplar evrendeki milimetre ve milimetre-altı ölçülerinde dalgaboylarını araştırmaktadır. ALMA'nın evrenin erken dönemlerindeki yıldız doğumları hakkında fikir vermesi beklenmektedir.
 | |
| Alternatif isimler | ALMA |
|---|---|
| Parçası | Llano de Chajnantor Rasathanesi Olay Ufku Teleskobu  |
| Bulunduğu yer(ler) | Atacama Çölü, Antofagasta bölgesi, Atacama Çölü, Şili |
| Koordinatlar | 23°01′09″S 67°45′12″W / 23.0193°G 67.7532°B |
| Organizasyon | Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüleri, Japonya Avrupa Güney Rasathanesi Ulusal Bilim Vakfı |
| Yükseklik | 5.058,7 m (16.597 ft) |
| Teleskop çeşidi | radyo interferometresi |
| almaobservatory.org | |
  Atacama Large Millimeter Array konumu | |
 Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |
ALMA uluslararası bir ortaklık ürünüdür. Avrupa, ABD, Kanada, Doğu Asya ve Şili ortaklığında oluşturulmuştur. 1 Milyar ABD dolarından daha fazla maliyet tutarı ile en pahalı aktif yer merkezli teleskop dizinidir. ALMA 2011 yılının ikinci yarısında bilimsel gözlemlere başladı ve ilk görüntüler 3 Ekim 2011'de basına gösterildi. Teleskoplar Mart 2013'ten bu yana tam operasyonel olarak çalışmaktadırlar.
"Alma" kelimesi İspanyolca ve Portekizce "ruh" anlamına gelmektedir.
Genel Bilgiler
İlk ALMA dizisi 66 tane yüksek çözünürlüklü antenden oluşacaktır ve 0.3 mm ile 9.6 mm dalga boyları arasında işletilecektir. ALMA'nın teleskopları, tek çanağı olan James Clerk Maxwell Teleskobu ya da bir dizi çanaktan oluşan interferometre ağı Milimetre-altı Dizisi (İngilizce:Submillimeter Array) ya da Milimetre-altı Radyo Astronomi Enstitüsü'nün Plateau de Bure tesisi gibi daha önce inşa edilmiş milimetre-altı teleskoplardan çok daha hassas ve yüksek çözünürlüğe sahiptir.
Antenler 150 metre ile 16 kilometre arasında çöl boyunca taşınabilecektir ki bu durum ALMA'ya benzer bir şekilde işletilen ABD'nin New Mexico bölgesinde bulunan Very Large Array (VLA) teleskop dizisindeki gibi uzayda daha uzak noktalara bakma niteliği kazandıracaktır.
Çok hassas bir şekilde gözlem yapma niteliği genellikle çok sayıda teleskoptan oluşan bir dizi inşa ederek elde edilebilmektedir.
ALMA'nın teleskopları Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asyalı partnerler tarafından desteklenmektedir. Amerikalı ve Avrupalı partnerlerin her biri ana diziyi oluşturacak olan yirmi beş tane 12 metre çapında anteni finansa etmiştir. Doğu Asya ise geliştirilmekte olan ALMA'nın bir parçası olarak dört tane 12 metre ve on iki tane 7 metre çapa sahip on altı antenden oluşan Atacama Kompakt Dizisi (İngilizce: Atacama Compact Array) (ACA)'ne katkı yapmaktadır.
Uzayda büyük alan kaplayan bölgeler ALMA dizisinin ana antenlerinden daha küçük çapta antenler kullanarak yani Atacama Kompakt Dizisi sayesinde belirlenmiş bir frekansta gözlemlenebilir. Antenleri birbirine daha yakın bir konuma getirmek daha büyük bir açısal genişlemeye sahip kaynakların gözlemlenmesini olanaklı kılmaktadır. Geniş alan görüntüleme yeteneğine sahip Atacama Kompakt Dizisi, ana dizi ile beraber çalışacaktır.
Tarih
ALMA'ya ilham veren 3 ana astronomik proje vardır: ABD'de bulunan Milimetre Dizisi (İngilizce:Millimeter Array) (MMA), Avrupa'da bulunan Büyük Güney Dizisi (İngilizce: Large Southern Array) (LSA) ve Japonya'da bulunan Büyük Milimetre Dizisi (İngilizce:Large Millimeter Array) (LMA).
ALMA'nın inşasına yönelik olarak ilk adımlar Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO) ve Avrupa Güney Rasathanesi (İngilizce:European Southern Observatory) (ESO) bir ana proje olarak MMA projesi ve LSA projesini birleştirip beraber bir proje yürütmeyi kabul ettiği zaman 1997 yılında atıldı. Bu birleşmiş dizi LSA'nın hassas frekans kapsamı ve MMA'nın mükemmel bölgesinin bir kombinasyonudur. Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi (NRAO) ve Avrupa Güney Rasathanesi (ESO) teknik, bilimsel ve yönetimsel gruplarla katılımcı olarak Kanada ve İspanya'nın yer alacağı (İspanya sonradan ESO'ya üye olmuştur) iki rasathane ile birlikte yürütülecek ortak bir proje başlatmak ve organize etmek için beraber çalışmıştır.
1999 yılının mart ayında bir dizi kararlar ve anlaşmaların sonucunda "Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi" ya da kısa adıyla ALMA'nın yeni diziye verilecek olan isim olduğu ve 25 Şubat 2003'te ALMA'nın simgesinin ne olacağı Kuzey Amerika ile Avrupalı katılımcılar arasında belirlenmiş oldu. ("Alma" Arapçada "bilgili" ya da "alim" anlamına gelmektedir.) ALMA Projesi birkaç yıl süren karşılıklı görüşmeler neticesinde Japonya Ulusal Astonomi Rasathanesi (İngilizce: National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ)'nden bir teklif aldı. Japonya aracılığı ile Atacama Kompakt Dizisi (ACA) desteklendi ve büyük dizi için ek olarak üç tane alıcı band ile daha gelişmiş bir ALMA'nın temelleri atıldı. ALMA ve NAOJ arasındaki diğer görüşmeler sonucunda 14 Eylül 2004 yılında üst düzey bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşmayla beraber Japonya da Atacama Milimetre/Milimetre-altı Dizisi olarak bilinen gelişmiş ALMA'nın resmi katılımcılarından birisi oldu. 6 Kasım 2003 yılında bir temel atma töreni yapıldı ve ALMA'nın logosu resmi olarak belirlendi.
ALMA'nın planlanma sürecinin henüz başlarındayken yalnızca bir tasarım kullanmak yerine Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonya'dan tanınmış şirketlere ALMA için antenler dizayn etmesi ve inşa etmesi iş verilmesi kararlaştırıldı. Bu durum genel olarak politik sebeplerden dolayıydı. Proje ortaklarının çok farklı yaklaşımları olmasına rağmen her bir antenin tasarımı ALMA'nın sıkı gereksinimlerini karşılayabilecek nitelikte olmalıydı.
Fon
ALMA ilk olarak yarı yarıya bir işbirliği ile Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO) ve Avrupa Güney Rasathanesi (İngilizce:European Southern Observatory) (ESO) arasında ve daha sonra Japon, Tayvanlı ve Şilili partnerlerin yardımıyla daha büyük bir işbirliği ile işletilmeye başlanmıştır. ALMA 1.4 milyar dolar ile 1.5 milyar dolar arasında bir harcamayla inşa edilmiş en büyük ve yer tabanlı en pahalı astronomi projesidir.
Partnerler
- Avrupa Güney Rasathanesi
- Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Radio Astronomy Observatory) aracılığı ile Ulusal Bilim Vakfı (İngilizce: National Science Foundation) ve Kuzey Amerika ALMA Bilim Merkezi (İngilizce:North American ALMA Science Center
- Kanada Ulusal Araştırma Konseyi (İngilizce:National Research Council of Canada)
- Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüsü'ne (İngilizce:National Institutes of Natural Sciences) (NINS) bağlı Japonya Ulusal Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ)
- ALMA-Taiwan Sinica Akademisi Astronomi ve Astrofizik Enstitüsü (İngilizce:ALMA-Taiwan at the Academia Sinica Institute of Astronomy & Astrophysics) (ASIAA)
- Şili Cumhuriyeti
Kurulum
Öncelikli olarak inşaatın kompleks kısımları Avrupalı, Amerikalı, Japon ve Kanadalı şirketler ve üniversiteler tarafından inşa edildi. Üç anten prototipi 2002 yılından beri New Mexico'daki Çok Büyük Dizi (İngilizce:Very Large Array) bölgesinde değerlendirmeye alındı.
Avrupalı şirket Thales Alenia Space diğer yirmi beş ana anteni inşa ederken, General Dynamics C4 Sistemleri ve onun SATCOM Teknolojileri anlaşmalı üniversiteler ve şirketlerce yirmi beş tane 23 metre anten inşa etmek için kontrat imzaladılar (Avrupa endüstrisindeki bugüne kadarki yer tabanlı astronominin en büyük kontratı). İlk anten 2008 yılında ve sonuncusu da 2011 yılında teslim edildi.
Antenlerin bölgeye taşınması
115 tonluk antenleri 2900 metre yüksekliğe sahip Operasyon Destek Tesisi'nden 5000 metre yüksekteki bölgeye taşımak Monster Moves:Mountain Mission belgeselinde olduğu gibi muazzam zorluklar yarattı. Çözüm olarak iki tane özel 28 tekerlekli yarı otomatik kaya kamyonlarını kullanmak seçildi. Araçlar Almanyalı şirket Scheuerle Fahrzeugfabrik tarafından üretildi ve 10 metre genişlik, 20 metre uzunluk ve 6 metre yüksekliği ile 130 tonluk bir ağırlığa sahipti. Bu dev araçlar ikiz turbo 500 kW dizel motorlarla güçlendirildi.
Yüksek irtifada sürücünün nefes almasına yardım etmek için oksijen tüpü yerleştirilmiş bir sürücü koltuğu tasarlanarak üretilen araçlar antenleri bölgeye kusursuz bir şekilde yerleştirdiler. İlk araç 2007 yılının haziran ayında tamamlandı ve test edildi. Her iki taşıyıcı araç da 15 Şubat 2008 yılında Şili'de ALMA Operasyon Destek Birimine (İngilizce:ALMA Operations Support Facility) (OSF) teslim edildi.
7 Haziran 2008 yılında bir ALMA taşıyıcısı anten montaj binasının içerisinden binanın dışında bir bölgeye test amaçlı olarak ilk defa bir anteni taşıdı (holografik yüzey ölçümleri). Bu anten Kuzey Amerikalı şirketin VertexRSI tasarımıydı.
2009 yılının sonbaharı boyunca ilk üç anten tek tek gözlem yapacakları bölgeye taşındı. 2009 yılının sonlarına doğru ALMA astronomlarından ve mühendislerinden oluşan bir ekip 5000 metre yükseklikte bulunan gözlem alanında rasathanesinin son derece gelişmiş bu üç antenini başarılı bir şekilde birbirine bağladı. Böylelikle montajın ve çiçeği burnunda olan birleşimin ilk adımı tamamlanmış oldu. Uyumlu bir şekilde çalışmaları için üç anteni birbirine bağlamak ilk defa ALMA ekibine yalnızca iki antende ortaya çıkan ve hassas, yüksek çözünürlüklü gözlem yapmaya engel olacak hataları doğru bir şekilde düzeltme imkânı sağladı. Bu önemli adımla birlikte 22 Ocak 2010'da cihazların devreye sokulması kararlaştırıldı.
28 Temmuz 2011 yılında ALMA için üretilmiş ilk Avrupalı üretimi anten uluslararası ortaklarca daha önceden bölgeye yerleştirilmiş 15 antenin yanına deniz seviyesinden 5000 metre yüksekteki Chajnantor platosuna yerleştirildi. Bu rakam ALMA'nın ilk bilimsel gözlemine başlaması için yeterli bir rakamdı ve bu durum ALMA projesi için kilit taşı niteliği taşıyordu. 2012 yılının Ekim ayında 66 antenin 43 tanesi kurulmuştu.
Bilimsel sonuçlar
İlk testlerden gelen görüntüler
2011 yılının yaz aylarındayken yeterli sayıda teleskop ile evrenin ilk anlarını gözlemek için test amaçlı ilk fotoğraf çekildi. Evrenin ilk anlarına ışık tutan bu ilk fotoğraflar bize gelecekte inşa edilmesi muhtemel olan çok daha kaliteli fotoğraflar çekebilme yetisine sahip olacak yeni dizilerin nasıl olacağı hakkında ilk işaretleri verdi.
Gözlemin amacı Anten Galaksileri (İngilizce:Antennae Galaxies) olarak bilinen ve birbiriyle çarpışarak dramatik bir şekilde şekilleri bozulan bir çift galaksiyi incelemekti. ALMA galaksilerin çarpışmasına tam olarak gözlemleyememesine rağmen bu gözlemin sonucunda bugüne kadar görülebilir ışıkla gözlemlenemeyecek olan bir yıldız oluşum bölgesindeki yoğun ve soğuk gaz bulutlarını da içeren Anten Galaksilerinin milimetre-altı dalga boyunda çekilmiş en iyi fotoğrafını elde etmemizi sağladı.
Kuyruklu yıldız çalışmaları
11 Ağustos 2014 yılında astronomlar Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisini (İngilizce: Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) (ALMA) kullanarak ilk defa detaylı olarak Coma Nebulasında bulunan ve kuyruklu yıldızlarının , , H2CO spektrumlarını ve bazı toz kümelerini inceledikleri çalışmalarını yayınladılar.
Gezegen oluşumu
2014 yılında Hl Tauri (Taurus takım yıldızında bulunan çok genç bir T Tauri yıldızı) yıldızını saran öngezegen diskinden birçok boşlukla birbirinden ayrılan parlak halkaların görüldüğü ve burasının bir gezegen oluşum bölgesi olduğunun işaretlerini veren bir fotoğraf yayınlandı. 2014 yılı itibarıyla teorilerin çoğu böylesine genç bir sistemde (100.000-1.000.000 yıl) gezegen oluşumunu beklemiyordu. Yeni veriler gezegen oluşumu ile ilgili teorilerin gelişimine yeni bir soluk kazandırdı. Teorilerden biri bu bölgedeki toplanma hızının oranının öngezegen diskinin kompleks manyetik alanından dolayı meydana gelebileceğini öne sürüyordu.
Küresel işbirliği
Uluslararası bir astonomi tesisi olan Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (İngilizce: Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) (ALMA) Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asya ortaklığıyla kurulmuş Şili Cumhuriyeti'nde bulunan ortak bir işbirliği projesidir. ALMA, Avrupa'dan Kanada Ulusal Araştırma Konseyi (İngilizce:National Research Council of Canada) (NRC) ve Tayvan Ulusal Bilim Konseyi (İngilizce:National Science Council of Taiwan) (NSC), Doğu Asyadan Tayvan'da bulunan Sinica Akademisi (İngilizce:Academia Sinica) (AS) ortaklığıyla Japonya Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüsü (İngilizce:National Institutes of Natural Sciences of Japan) (NINS) tarafından finanse edildi. ALMA, Avrupa adına ESO tarafından, Kuzey Amerika adına ilişkili olduğu üniversiteler ve şirketler tarafından yönetilen Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO), Doğu Asya adına Japonya Ulusal Astronomi Rasathanesi (İngilizce:National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ) tarafından inşa edilmiş ve işletilmektedir. Ortak ALMA Rasathanesi (İngilizce: Joint ALMA Observatory) (JAO) ALMA inşaatının ve yönetiminin ortak bir liderlik ve yönetim ile yürümesini sağlamıştır.
ALMA merkez bölgesi
ALMA merkez bölgesi (İngilizce:ALMA regional centre) (ARC) ALMA projesine büyük yatırımlar yapan kullanıcı toplulukları ve JAO arasında bir arayüz olarak dizayn edildi. ARC'ın işletilmesini mümkün hale getirmek için bu bölge üç ana bölgeye ayrıldı (Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asya). ARC'ın Avrupa bölgesi (ESO tarafından yönetilir) Avrupa boyunca uzanan Bonn-Bochum-Köln, Bologna, Ondřejov, Onsala, IRAM (Grenoble), Leiden ve JBCA (Manchester) bölgelerini içeren ARC-birimleri olarak da alt bölümlere ayrıldı.
ARC'ın temel amacı kullanıcılara destek sağlamaktı. Bu destekler gözlem önerilerine hazırlık, verimli bir şekilde bilimsel hedefleri gerçekleştirmek için toplantılar yaparak gözlem projelerini kesinleştirmek, gözlem teklifi veren ve hali hazırdaki gözlemlerle ilgili desteğe ihtiyaç duyan katılımcılar için bir çeşit yardım ofisi oluşturmak, öncelikli yatırımcılara veri sağlamak, ALMA için veri arşivi sağlamak, verilerin düzenlenmesi ve kullanıcılara geri dönüş sağlamak şeklinde sıralabilir.
Proje detayları
- Yerden 5.000 metre yükseklikte bulunan 4×12 metre ve 12×7 metrelik bir anten dizisiyle geliştirilen Llano de Chajnantor Rasathanesi bölgesinde 12 metre çapındaki en az 50 anten (Uluslararası birlik şu sıralar 50 ya da 64 tane inşa etmeyi düşünüyor)
- Bütün astronomik spektrumu 350 μm ile 10 mm arasında görüntüleme aracı
- Yaklaşık olarak 150 metreden 14 kilometreye dizi yapılandırması
- 10 miliarksaniyelik (10−7 radyan) uzamsal çözünürlük, Çok Büyük Dizi (İngilizce:Very Large Array) (VLA)'den 10 kat ve Hubble Uzay Teleskobundan 5 kat daha iyi ancak hâlâ önemli miktarda optik ve kızılötesi interferometrelerden daha az çözünürlük
- Hedeflenen bölgeyi arkdakikadan bir arksaniyelik çözünürlükte fotoğraflama özelliği
- 50 m/s'nin altında çözünürlük hızı
- Çok Büyük Dizi (İngilizce:Very Large Array) (VLA)'den daha hızlı ve daha esnek görüntüleme aracı
- Milimetre ve milimetre-altı dalga boyundaki Dünya'nın en büyük ve en hassas aracı
- Çok Büyük Dizi (İngilizce:Very Large Array) (VLA)'den 20 kat daha iyi noktasal algılama cihaz hassasiyeti
- Veri İndirgeme sistemi olarak kullanılacak AIPS++ tabanlı yeni bir yazılım paketi olan Genel Astronomi Yazılım Uygulamaları (İngilizce:Common Astronomy Software Applications) (CASA)
Atacama Kompakt Dizisi
Atacama Kompakt Dizisi (İngilizce:Atacama Compact Array) (ACA), birbirine yakın şekilde yerleştirilmiş moleküler bulutlar ve yakın galaksiler gibi astronomik objeleri büyük açısal boyutuyla inceleyerek ALMA'nın yeteneklerini muazzam bir miktarda geliştirecek olan 16 antenin bir alt kümesidir. Atacama Kompakt Dizisine ait bu antenler Japonya tarafından üretilen ve teslim edilen dört tane 12 metre çapında ve on iki tane 7 metre çapında antenden oluşur. 2013 yılında Atacama Kompakt Dizisi, ALMA takımının Japon bir üyesi olan ve ACA'nın tasarımcısı Professor Koh-ichiro Morita, 7 Mayıs 2012'de aniden Santiago'da vefat edince Morita Dizisi olarak isimlendirilmişti.
İş bırakma
2013 yılının ağustos ayında Dünya'nın en büyük radyo teleskobunda çalışan işçiler daha iyi bir maaş ve çalışma şartı talebiyle greve girdiler. Bu astronomik çalışmaların yürütüldüğü bir rasathanesini etkileyebilecek ilk grevlerden biriydi. Rasathanesi işçi sendikasıyla anlaşmaya varmakta başarısız olduktan sonra iş bırakmalar başladı.
Sendikanın talebi %15'lik bir maaş zamıyla beraber yüksek irtifa ve izolasyon için bir tazminattı. Bu değişiklikler rasathane işletme bütçesine yaklaşık olarak %7 ya da %8 oranında bir ekleme gerektiriyordu.
Kaynakça
- ^ Romero, Simon (7 Nisan 2012). "At the End of the Earth, Seeking Clues to the Universe". New York Times. 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2012.
- ^ "Alma telescope: Ribbon cut on astronomical giant". BBC. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2013.
Dış bağlantılar
- Official ALMA site25 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- NRAO ALMA site16 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- UK ALMA site 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ESO ALMA site 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- by
- ALMA Antennas Collect First Data3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., "bbc.co.uk, 17 November 2009.
- How the Huge ALMA Radio Telescope Works (Infographic) 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., , 12 March 2013.
- Into Deep Space: The Birth of the Alma Observatory 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Atacama Buyuk Milimetre Milimetre alti Dizisi Ingilizce Atacama Large Millimeter sub millimeter Array ALMA Turkce Atacama Buyuk Milimetre Dizisi Sili nin kuzeyinde Atacama Colu nde yuksek bir platoda bulunan astronomik interferometre ozellikli radyo teleskoplardir Milimetre olculerinde dalgaboylarini belirlemek daha kolay oldugundan parazitler cok daha az oldugundan rasathane yuksek ve kuru olmasi nedeniyle Atacama Colu nde 5 000 metre yukseklikteki Chajnantor Platosu na kurulmustur 66 adet 12 metre ve 7 metre caplarinda radyo teleskoplar evrendeki milimetre ve milimetre alti olculerinde dalgaboylarini arastirmaktadir ALMA nin evrenin erken donemlerindeki yildiz dogumlari hakkinda fikir vermesi beklenmektedir Atacama Large Millimeter ArrayAlternatif isimlerALMAParcasiLlano de Chajnantor Rasathanesi Olay Ufku Teleskobu Bulundugu yer ler Atacama Colu Antofagasta bolgesi Atacama Colu SiliKoordinatlar23 01 09 S 67 45 12 W 23 0193 G 67 7532 B 23 0193 67 7532OrganizasyonUlusal Doga Bilimleri Enstituleri Japonya Avrupa Guney Rasathanesi Ulusal Bilim Vakfi Yukseklik5 058 7 m 16 597 ft Teleskop cesidiradyo interferometresi almaobservatory orgAtacama Large Millimeter Array konumu Wikimedia Commons ta ilgili ortam Vikiveri de duzenle ALMA uluslararasi bir ortaklik urunudur Avrupa ABD Kanada Dogu Asya ve Sili ortakliginda olusturulmustur 1 Milyar ABD dolarindan daha fazla maliyet tutari ile en pahali aktif yer merkezli teleskop dizinidir ALMA 2011 yilinin ikinci yarisinda bilimsel gozlemlere basladi ve ilk goruntuler 3 Ekim 2011 de basina gosterildi Teleskoplar Mart 2013 ten bu yana tam operasyonel olarak calismaktadirlar Alma kelimesi Ispanyolca ve Portekizce ruh anlamina gelmektedir Genel BilgilerALMA antenleri Ilk ALMA dizisi 66 tane yuksek cozunurluklu antenden olusacaktir ve 0 3 mm ile 9 6 mm dalga boylari arasinda isletilecektir ALMA nin teleskoplari tek canagi olan James Clerk Maxwell Teleskobu ya da bir dizi canaktan olusan interferometre agi Milimetre alti Dizisi Ingilizce Submillimeter Array ya da Milimetre alti Radyo Astronomi Enstitusu nun Plateau de Bure tesisi gibi daha once insa edilmis milimetre alti teleskoplardan cok daha hassas ve yuksek cozunurluge sahiptir Antenler 150 metre ile 16 kilometre arasinda col boyunca tasinabilecektir ki bu durum ALMA ya benzer bir sekilde isletilen ABD nin New Mexico bolgesinde bulunan Very Large Array VLA teleskop dizisindeki gibi uzayda daha uzak noktalara bakma niteligi kazandiracaktir Cok hassas bir sekilde gozlem yapma niteligi genellikle cok sayida teleskoptan olusan bir dizi insa ederek elde edilebilmektedir ALMA nin teleskoplari Avrupa Kuzey Amerika ve Dogu Asyali partnerler tarafindan desteklenmektedir Amerikali ve Avrupali partnerlerin her biri ana diziyi olusturacak olan yirmi bes tane 12 metre capinda anteni finansa etmistir Dogu Asya ise gelistirilmekte olan ALMA nin bir parcasi olarak dort tane 12 metre ve on iki tane 7 metre capa sahip on alti antenden olusan Atacama Kompakt Dizisi Ingilizce Atacama Compact Array ACA ne katki yapmaktadir Uzayda buyuk alan kaplayan bolgeler ALMA dizisinin ana antenlerinden daha kucuk capta antenler kullanarak yani Atacama Kompakt Dizisi sayesinde belirlenmis bir frekansta gozlemlenebilir Antenleri birbirine daha yakin bir konuma getirmek daha buyuk bir acisal genislemeye sahip kaynaklarin gozlemlenmesini olanakli kilmaktadir Genis alan goruntuleme yetenegine sahip Atacama Kompakt Dizisi ana dizi ile beraber calisacaktir TarihALMA ya ilham veren 3 ana astronomik proje vardir ABD de bulunan Milimetre Dizisi Ingilizce Millimeter Array MMA Avrupa da bulunan Buyuk Guney Dizisi Ingilizce Large Southern Array LSA ve Japonya da bulunan Buyuk Milimetre Dizisi Ingilizce Large Millimeter Array LMA ALMA nin insasina yonelik olarak ilk adimlar Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Radio Astronomy Observatory NRAO ve Avrupa Guney Rasathanesi Ingilizce European Southern Observatory ESO bir ana proje olarak MMA projesi ve LSA projesini birlestirip beraber bir proje yurutmeyi kabul ettigi zaman 1997 yilinda atildi Bu birlesmis dizi LSA nin hassas frekans kapsami ve MMA nin mukemmel bolgesinin bir kombinasyonudur Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi NRAO ve Avrupa Guney Rasathanesi ESO teknik bilimsel ve yonetimsel gruplarla katilimci olarak Kanada ve Ispanya nin yer alacagi Ispanya sonradan ESO ya uye olmustur iki rasathane ile birlikte yurutulecek ortak bir proje baslatmak ve organize etmek icin beraber calismistir 1999 yilinin mart ayinda bir dizi kararlar ve anlasmalarin sonucunda Atacama Buyuk Milimetre Milimetre alti Dizisi ya da kisa adiyla ALMA nin yeni diziye verilecek olan isim oldugu ve 25 Subat 2003 te ALMA nin simgesinin ne olacagi Kuzey Amerika ile Avrupali katilimcilar arasinda belirlenmis oldu Alma Arapcada bilgili ya da alim anlamina gelmektedir ALMA Projesi birkac yil suren karsilikli gorusmeler neticesinde Japonya Ulusal Astonomi Rasathanesi Ingilizce National Astronomical Observatory of Japan NAOJ nden bir teklif aldi Japonya araciligi ile Atacama Kompakt Dizisi ACA desteklendi ve buyuk dizi icin ek olarak uc tane alici band ile daha gelismis bir ALMA nin temelleri atildi ALMA ve NAOJ arasindaki diger gorusmeler sonucunda 14 Eylul 2004 yilinda ust duzey bir anlasma yapildi Bu anlasmayla beraber Japonya da Atacama Milimetre Milimetre alti Dizisi olarak bilinen gelismis ALMA nin resmi katilimcilarindan birisi oldu 6 Kasim 2003 yilinda bir temel atma toreni yapildi ve ALMA nin logosu resmi olarak belirlendi ALMA nin planlanma surecinin henuz baslarindayken yalnizca bir tasarim kullanmak yerine Kuzey Amerika Avrupa ve Japonya dan taninmis sirketlere ALMA icin antenler dizayn etmesi ve insa etmesi is verilmesi kararlastirildi Bu durum genel olarak politik sebeplerden dolayiydi Proje ortaklarinin cok farkli yaklasimlari olmasina ragmen her bir antenin tasarimi ALMA nin siki gereksinimlerini karsilayabilecek nitelikte olmaliydi FonALMA ilk olarak yari yariya bir isbirligi ile Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Radio Astronomy Observatory NRAO ve Avrupa Guney Rasathanesi Ingilizce European Southern Observatory ESO arasinda ve daha sonra Japon Tayvanli ve Silili partnerlerin yardimiyla daha buyuk bir isbirligi ile isletilmeye baslanmistir ALMA 1 4 milyar dolar ile 1 5 milyar dolar arasinda bir harcamayla insa edilmis en buyuk ve yer tabanli en pahali astronomi projesidir Partnerler Avrupa Guney Rasathanesi Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Radio Astronomy Observatory araciligi ile Ulusal Bilim Vakfi Ingilizce National Science Foundation ve Kuzey Amerika ALMA Bilim Merkezi Ingilizce North American ALMA Science Center Kanada Ulusal Arastirma Konseyi Ingilizce National Research Council of Canada Ulusal Doga Bilimleri Enstitusu ne Ingilizce National Institutes of Natural Sciences NINS bagli Japonya Ulusal Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Astronomical Observatory of Japan NAOJ ALMA Taiwan Sinica Akademisi Astronomi ve Astrofizik Enstitusu Ingilizce ALMA Taiwan at the Academia Sinica Institute of Astronomy amp Astrophysics ASIAA Sili CumhuriyetiKurulumOncelikli olarak insaatin kompleks kisimlari Avrupali Amerikali Japon ve Kanadali sirketler ve universiteler tarafindan insa edildi Uc anten prototipi 2002 yilindan beri New Mexico daki Cok Buyuk Dizi Ingilizce Very Large Array bolgesinde degerlendirmeye alindi Avrupali sirket Thales Alenia Space diger yirmi bes ana anteni insa ederken General Dynamics C4 Sistemleri ve onun SATCOM Teknolojileri anlasmali universiteler ve sirketlerce yirmi bes tane 23 metre anten insa etmek icin kontrat imzaladilar Avrupa endustrisindeki bugune kadarki yer tabanli astronominin en buyuk kontrati Ilk anten 2008 yilinda ve sonuncusu da 2011 yilinda teslim edildi Antenlerin bolgeye tasinmasi 115 tonluk antenleri 2900 metre yukseklige sahip Operasyon Destek Tesisi nden 5000 metre yuksekteki bolgeye tasimak Monster Moves Mountain Mission belgeselinde oldugu gibi muazzam zorluklar yaratti Cozum olarak iki tane ozel 28 tekerlekli yari otomatik kaya kamyonlarini kullanmak secildi Araclar Almanyali sirket Scheuerle Fahrzeugfabrik tarafindan uretildi ve 10 metre genislik 20 metre uzunluk ve 6 metre yuksekligi ile 130 tonluk bir agirliga sahipti Bu dev araclar ikiz turbo 500 kW dizel motorlarla guclendirildi Yuksek irtifada surucunun nefes almasina yardim etmek icin oksijen tupu yerlestirilmis bir surucu koltugu tasarlanarak uretilen araclar antenleri bolgeye kusursuz bir sekilde yerlestirdiler Ilk arac 2007 yilinin haziran ayinda tamamlandi ve test edildi Her iki tasiyici arac da 15 Subat 2008 yilinda Sili de ALMA Operasyon Destek Birimine Ingilizce ALMA Operations Support Facility OSF teslim edildi 7 Haziran 2008 yilinda bir ALMA tasiyicisi anten montaj binasinin icerisinden binanin disinda bir bolgeye test amacli olarak ilk defa bir anteni tasidi holografik yuzey olcumleri Bu anten Kuzey Amerikali sirketin VertexRSI tasarimiydi 2009 yilinin sonbahari boyunca ilk uc anten tek tek gozlem yapacaklari bolgeye tasindi 2009 yilinin sonlarina dogru ALMA astronomlarindan ve muhendislerinden olusan bir ekip 5000 metre yukseklikte bulunan gozlem alaninda rasathanesinin son derece gelismis bu uc antenini basarili bir sekilde birbirine bagladi Boylelikle montajin ve cicegi burnunda olan birlesimin ilk adimi tamamlanmis oldu Uyumlu bir sekilde calismalari icin uc anteni birbirine baglamak ilk defa ALMA ekibine yalnizca iki antende ortaya cikan ve hassas yuksek cozunurluklu gozlem yapmaya engel olacak hatalari dogru bir sekilde duzeltme imkani sagladi Bu onemli adimla birlikte 22 Ocak 2010 da cihazlarin devreye sokulmasi kararlastirildi 28 Temmuz 2011 yilinda ALMA icin uretilmis ilk Avrupali uretimi anten uluslararasi ortaklarca daha onceden bolgeye yerlestirilmis 15 antenin yanina deniz seviyesinden 5000 metre yuksekteki Chajnantor platosuna yerlestirildi Bu rakam ALMA nin ilk bilimsel gozlemine baslamasi icin yeterli bir rakamdi ve bu durum ALMA projesi icin kilit tasi niteligi tasiyordu 2012 yilinin Ekim ayinda 66 antenin 43 tanesi kurulmustu Bilimsel sonuclarIlk testlerden gelen goruntuler 2011 yilinin yaz aylarindayken yeterli sayida teleskop ile evrenin ilk anlarini gozlemek icin test amacli ilk fotograf cekildi Evrenin ilk anlarina isik tutan bu ilk fotograflar bize gelecekte insa edilmesi muhtemel olan cok daha kaliteli fotograflar cekebilme yetisine sahip olacak yeni dizilerin nasil olacagi hakkinda ilk isaretleri verdi Gozlemin amaci Anten Galaksileri Ingilizce Antennae Galaxies olarak bilinen ve birbiriyle carpisarak dramatik bir sekilde sekilleri bozulan bir cift galaksiyi incelemekti ALMA galaksilerin carpismasina tam olarak gozlemleyememesine ragmen bu gozlemin sonucunda bugune kadar gorulebilir isikla gozlemlenemeyecek olan bir yildiz olusum bolgesindeki yogun ve soguk gaz bulutlarini da iceren Anten Galaksilerinin milimetre alti dalga boyunda cekilmis en iyi fotografini elde etmemizi sagladi Kuyruklu yildiz calismalari 11 Agustos 2014 yilinda astronomlar Atacama Buyuk Milimetre Milimetre alti Dizisini Ingilizce Atacama Large Millimeter sub millimeter Array ALMA kullanarak ilk defa detayli olarak Coma Nebulasinda bulunan ve kuyruklu yildizlarinin H2CO spektrumlarini ve bazi toz kumelerini inceledikleri calismalarini yayinladilar Gezegen olusumu 2014 yilinda Hl Tauri Taurus takim yildizinda bulunan cok genc bir T Tauri yildizi yildizini saran ongezegen diskinden bircok boslukla birbirinden ayrilan parlak halkalarin goruldugu ve burasinin bir gezegen olusum bolgesi oldugunun isaretlerini veren bir fotograf yayinlandi 2014 yili itibariyla teorilerin cogu boylesine genc bir sistemde 100 000 1 000 000 yil gezegen olusumunu beklemiyordu Yeni veriler gezegen olusumu ile ilgili teorilerin gelisimine yeni bir soluk kazandirdi Teorilerden biri bu bolgedeki toplanma hizinin oraninin ongezegen diskinin kompleks manyetik alanindan dolayi meydana gelebilecegini one suruyordu Kuresel isbirligiUluslararasi bir astonomi tesisi olan Atacama Buyuk Milimetre Milimetre alti Dizisi Ingilizce Atacama Large Millimeter sub millimeter Array ALMA Avrupa Kuzey Amerika ve Dogu Asya ortakligiyla kurulmus Sili Cumhuriyeti nde bulunan ortak bir isbirligi projesidir ALMA Avrupa dan Kanada Ulusal Arastirma Konseyi Ingilizce National Research Council of Canada NRC ve Tayvan Ulusal Bilim Konseyi Ingilizce National Science Council of Taiwan NSC Dogu Asyadan Tayvan da bulunan Sinica Akademisi Ingilizce Academia Sinica AS ortakligiyla Japonya Ulusal Doga Bilimleri Enstitusu Ingilizce National Institutes of Natural Sciences of Japan NINS tarafindan finanse edildi ALMA Avrupa adina ESO tarafindan Kuzey Amerika adina iliskili oldugu universiteler ve sirketler tarafindan yonetilen Ulusal Radyo Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Radio Astronomy Observatory NRAO Dogu Asya adina Japonya Ulusal Astronomi Rasathanesi Ingilizce National Astronomical Observatory of Japan NAOJ tarafindan insa edilmis ve isletilmektedir Ortak ALMA Rasathanesi Ingilizce Joint ALMA Observatory JAO ALMA insaatinin ve yonetiminin ortak bir liderlik ve yonetim ile yurumesini saglamistir ALMA merkez bolgesiALMA merkez bolgesi Ingilizce ALMA regional centre ARC ALMA projesine buyuk yatirimlar yapan kullanici topluluklari ve JAO arasinda bir arayuz olarak dizayn edildi ARC in isletilmesini mumkun hale getirmek icin bu bolge uc ana bolgeye ayrildi Avrupa Kuzey Amerika ve Dogu Asya ARC in Avrupa bolgesi ESO tarafindan yonetilir Avrupa boyunca uzanan Bonn Bochum Koln Bologna Ondrejov Onsala IRAM Grenoble Leiden ve JBCA Manchester bolgelerini iceren ARC birimleri olarak da alt bolumlere ayrildi ARC in temel amaci kullanicilara destek saglamakti Bu destekler gozlem onerilerine hazirlik verimli bir sekilde bilimsel hedefleri gerceklestirmek icin toplantilar yaparak gozlem projelerini kesinlestirmek gozlem teklifi veren ve hali hazirdaki gozlemlerle ilgili destege ihtiyac duyan katilimcilar icin bir cesit yardim ofisi olusturmak oncelikli yatirimcilara veri saglamak ALMA icin veri arsivi saglamak verilerin duzenlenmesi ve kullanicilara geri donus saglamak seklinde siralabilir Proje detaylariYerden 5 000 metre yukseklikte bulunan 4 12 metre ve 12 7 metrelik bir anten dizisiyle gelistirilen Llano de Chajnantor Rasathanesi bolgesinde 12 metre capindaki en az 50 anten Uluslararasi birlik su siralar 50 ya da 64 tane insa etmeyi dusunuyor Butun astronomik spektrumu 350 mm ile 10 mm arasinda goruntuleme araci Yaklasik olarak 150 metreden 14 kilometreye dizi yapilandirmasi 10 miliarksaniyelik 10 7 radyan uzamsal cozunurluk Cok Buyuk Dizi Ingilizce Very Large Array VLA den 10 kat ve Hubble Uzay Teleskobundan 5 kat daha iyi ancak hala onemli miktarda optik ve kizilotesi interferometrelerden daha az cozunurluk Hedeflenen bolgeyi arkdakikadan bir arksaniyelik cozunurlukte fotograflama ozelligi 50 m s nin altinda cozunurluk hizi Cok Buyuk Dizi Ingilizce Very Large Array VLA den daha hizli ve daha esnek goruntuleme araci Milimetre ve milimetre alti dalga boyundaki Dunya nin en buyuk ve en hassas araci Cok Buyuk Dizi Ingilizce Very Large Array VLA den 20 kat daha iyi noktasal algilama cihaz hassasiyeti Veri Indirgeme sistemi olarak kullanilacak AIPS tabanli yeni bir yazilim paketi olan Genel Astronomi Yazilim Uygulamalari Ingilizce Common Astronomy Software Applications CASA Atacama Kompakt Dizisi Atacama Kompakt Dizisi Ingilizce Atacama Compact Array ACA birbirine yakin sekilde yerlestirilmis molekuler bulutlar ve yakin galaksiler gibi astronomik objeleri buyuk acisal boyutuyla inceleyerek ALMA nin yeteneklerini muazzam bir miktarda gelistirecek olan 16 antenin bir alt kumesidir Atacama Kompakt Dizisine ait bu antenler Japonya tarafindan uretilen ve teslim edilen dort tane 12 metre capinda ve on iki tane 7 metre capinda antenden olusur 2013 yilinda Atacama Kompakt Dizisi ALMA takiminin Japon bir uyesi olan ve ACA nin tasarimcisi Professor Koh ichiro Morita 7 Mayis 2012 de aniden Santiago da vefat edince Morita Dizisi olarak isimlendirilmisti Is birakma2013 yilinin agustos ayinda Dunya nin en buyuk radyo teleskobunda calisan isciler daha iyi bir maas ve calisma sarti talebiyle greve girdiler Bu astronomik calismalarin yurutuldugu bir rasathanesini etkileyebilecek ilk grevlerden biriydi Rasathanesi isci sendikasiyla anlasmaya varmakta basarisiz olduktan sonra is birakmalar basladi Sendikanin talebi 15 lik bir maas zamiyla beraber yuksek irtifa ve izolasyon icin bir tazminatti Bu degisiklikler rasathane isletme butcesine yaklasik olarak 7 ya da 8 oraninda bir ekleme gerektiriyordu Kaynakca Romero Simon 7 Nisan 2012 At the End of the Earth Seeking Clues to the Universe New York Times 24 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Nisan 2012 Alma telescope Ribbon cut on astronomical giant BBC 13 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mart 2013 Dis baglantilarOfficial ALMA site25 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde NRAO ALMA site16 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde UK ALMA site 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ESO ALMA site 28 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde by ALMA Antennas Collect First Data3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde bbc co uk 17 November 2009 How the Huge ALMA Radio Telescope Works Infographic 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 March 2013 Into Deep Space The Birth of the Alma Observatory 8 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde