Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
BIOS, (Basic Input-Output System) (Temel Giriş-Çıkış Sistemi). EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek (Read Only Memory, tr: Salt Okunur Bellek) biçiminde yer alan bir tür yazılımdır. Bilgisayar açıldığı anda işlemciye tüm diğer donanımları sırasıyla tanıtır. Donanımların temel iletişim protokollerini belirler. İşletim sisteminin başlangıç öğelerinin herhangi bir sürücüden (hard disk sürücüsü, CD-ROM vb.) yüklenmesini sağlar. İşletim sistemi çalışırken donanım ve işletim sistemi arasındaki ilişkileri düzenler.
Çalışması
Basic Input Output System (temel giriş çıkış sistemi)ın kısaltması olarak okunan BIOS, işletim sistemiyle donanım arasındaki bütün bağımsız sürücü programlarını yönetir. Donanım üreticileri, her işletim sistemine özgü olarak verir. İşletim sistemleri farklı yapılardaki PC’lerde çalışabilir (Windows Mac'te, Mac Windows'ta), ancak farklı donanımları işletim sistemine tanıtan BIOS’dur. Bellekte çalışan bir arabirimdir ki, işletim sistemi ile donanım arasındaki, sürücüler toplamını içeren yazılımdır. Bir kısmı ROM denilen bellek çiplerine yüklüdür. Bios’un üç kaynağı vardır:
- Anakarttaki ROM (read only memory: salt okunur bellek) çipi: klavye, disket sürücü, sabit sürücü, seri port ve paralel portların sürücüleri),
- Adaptör kartındaki ROM,
- Diskten yüklenen sürücüler.
Anakarttaki BIOS sistemi çalıştıran ilk sürücü yazılımıdır. BİOS bütün sürücüleri içermez, birçok ek kart takıldığında bunların içindeki ROM'un kodunu okuyarak işletim sistemi açılmadan önce sürücüyü yükler. BIOS’la CMOS (complementary metal oxide semiconductor) RAM karıştırılmamalıdır. (1) Anakart biosu bir çipte sabittir. CMOS RAM denilen ve pille çalışan ve anakartta ayrıca bulunan RTC/NVRAM (gerçek zamanlı saat/kalıcı bellek: REAL TİME CLOCK/NONVOLATİLE MEMORY) sayısal bir saat çipidir.
"BIOS setup"'a girmek için PC’yi açtıktan sonra ekranda ilk görünen ve belleği saydıran ve BIOS bilgisini görüntüleyen ekrandayken F takımından bir tuşa basıldığında "BIOS setup"'a girilir. Burada fabrika ayarları önceden kuruludur, bu ayarlar değiştirilirse, değişiklik ’a işlenir ve her açılışta BIOS bu bilgileri okuyarak açılışı yönlendirir. BIOS şu işlevlere sahiptir:
Bütün anakartlarda ROM BIOS yazılımı yüklü bir çip vardır, ilk açılışta POST (power on self test) ekrana gelir: işlemci, bellek, çip seti, video adaptörü, disk denetleyicileri, disk sürücüleri, klavye temel bileşenlerinin test edilmesidir. Sürücü yükleme hataları burada belli olur. Mesela MBR'de hata varsa, DISK BOOT FAILURE, bulamadım diye uyarır. : Sistem ayarları ekranıdır. : Disk sürücüleri okuyan ve geçerli bir ana açılış sektörüne bağlanan yükleyici. Bu sektörde işletim sisteminin temel dosyaları bulunur. İşletim sistemleri, açılış yükleyicisindeki temel dosyaları genellikle ’ye yazarlar. Linux’un açılış yükleyicisi olarak kullandığı programlardan GRUB, başka platformların açılış yükleyicisini de okutabilir. yani üzerine yazılamaz, ROM kalıcı belleği, güç kesilse bile silinmez, açılış yönergelerini depolar. Sıkça sanıldığı gibi ROM VE RAM zıt anlamlı değildir (2). diskten yüklenmez, ROM’dadır, çünkü PC açılırken sürücüler yüklenmemişse ekran görünmez, klavye çalışmaz ve hiçbir sisteme girilemez.
ROM çipleri dört çeşittir: ROM (salt okunur), PROM, (programlanabilir), EPROM (silinebilir), EEPROM (Flash ROM, elektrikle silinebilir). Son teknikte kullanılan 'ların özelliği çipin karttan çıkarılmadan, hatta bilgisayar kasası açılmadan progamlanabilmesidir. Güncellenmiş ROM’un anakart üreticisinin sitesinden indirilerek yüklenmesi BIOS terfii için yeterlidir. AMI, Award, Phoenix gibi büyük bios üreticileri tanınmıştır ve birçok OEM bağımsız olarak kendi ROM’larını üretmektedir. (3).
Yazılım Üreticileri
- Phoenix Technologies
- Award Software (1998'de Phoenix bünyesine katılmıştır.)
- Insyde Software
- Micro Id research (MRBIOS)
- General Software
- AMI (American Megatrends)
Bilgisayarın yazılımlarını ve donanımlarını hazır hale getirir. Bu işleme booting denir. BIOS (Basic Input/Output System; Temel Giriş/Çıkış Sistemi), bilgisayarın ilk açılma işlevini yerine getiren yazılımdır. BIOS yazılımı bilgisayarda kuruludur ve bilgisayar açılırken bilgisayar tarafından işletilen ilk koddur (“önyükleme bellenimi- boot firmware”). BIOS’un temel işlevi işletim sistemini yüklemek ve başlatmaktır; bilgisayarı diğer donanım ve yazılımların çalışmasına hazır hale getirmektir. Bilgisayar başlatıldığında BIOS’un ilk işi klavye, hard disk, CD/DVD sürücüsü, fare gibi sistem aygıtlarını tanımlamak ve kullanıma hazırlamaktır.
BIOS yazılımı geçici olmayan ROM yongası üzerinde depolanır. Sistemin tamamlayıcı yonga setini oluşturan çeşitli aygıtların işleyişinin bilgisine sahip olması dahil olmak üzere, BIOS yazılımı söz konusu sistemin belirli tipi ile çalışması için özel olarak dizayn edilmiştir. Modern bilgisayar sistemlerinde, BIOS yonga içeriği BIOS yazılımının yükseltilmesine izin verecek şekilde yeniden yazılabilir.
Ayrıca BIOS kullanıcının anakart ile ilgili sıkıntılarını ya da isteklerini giderebileceği merkez olarak tanımlanabilir. Örneğin bilgisayarınızı istediğiniz bir zamanda açtırmak, CPU sıcaklığını kontrol etmek, anakart üzerinde bulunan onboard olarak isimlendirilen birimlerin kapatılması ya da aktifleştirilmesi vb. işlemlerin yapılması için kullanıcılara esneklik kazandıran bir yönetim birimidir ve her zaman yeni teknolojiler karşısında güncellenebilir. Tabi gerekli donanımın olması ya da anakartın bu işlemleri desteklemesi gerekir. Örnek vermek gerekirse anakartınız maximum 1 GB RAM'i desteklemekte ama siz daha fazla bellek eklemek istiyorsunuz. Bunun tek çözümü anakartınızın sitesinden indireceğiniz küçük dosyaları disketlere aktarmak ve cihazınızı floppy'den boot edip yüklemeyi gerçekleştirmek yükleme sırasında notlarına göz atarsanız yükleme sonucunda neler kazanabileceğinizi öğrenebilirsiniz. Ancak bu işlem son derece ciddi bir işlemdir. İşlemin herhangi bir nedenden dolayı yarıda kesilmesi (elektrik kesilmesi, disket okumaması vb.) durumunda güncelleştirme yarıda kesilecek ve var olan sistem zarar görecektir ve anakartınız bir daha açılmayacaktır. Bu yüzden mutlaka UPS(kesintisiz güç kaynağı) kullanılması gerekir. Bilgisayarın ana ayarı gibi düşünülmelidir.
BIOS aynı zamanda kullanıcı arabirimine (kısaca UI-user interface) de sahiptir. Genellikle bu, bilgisayar başlatıldığında klavyedeki belli bir tuşa basılarak erişilen bir menü sistemidir. BIOS kullanıcı arabiriminde kullanıcı:
- Bilgisayar donanımını yapılandırabilir.
- Sistem saatini ayarlayabilir.
- Sistem bileşenlerini etkinleştirebilir ya da devre dışı bırakabilir.
- Hangi cihazların potansiyel önyükleme aygıtı olarak seçilebilir olduğunu seçebilir.
İkincil BIOS
Sistem BIOS'u güncellemesi sırasında oluşabilecek elektrik kesintisi veya elektrik dalgalanmasının haricinde virüsü gibi BIOS'u bozabilecek normal şartlarda sistemi açılmaz haline gelmesi ile sonuçlanacaktır. Bu ve buna benzer sorunları ortadan kaldırmak için geliştirilen İkincil BIOS uygulamaları mevcuttur.
Dual BIOS
1999 yılında GIGABYTE Dual BIOS technology adıyla duyurulan 2. bios yedek bios üzerinden bozulan biosun tekrar programlanmasına olanak sağlar.
Dezavantajı BIOS yongalarının anakart üzerine lehimli oluşudur.
Safe BIOS
MSI anakart firması tarafından geliştirilen BIOS teknolojisidir. Tek bir BIOS üzerinde yazılım 2 farklı alanda kayıtlıdır. Birçok otorite tarafından bu durumun %100 güvenilir olmayacağı ima edilmiştir.
Twin BIOS
GIGABYTE Dual BIOS teknolojisine göre tek artısı çıkartılabilir lehimsiz BIOS yongası şeklinde olması son kullanıcılar açısından posta siparişi ile tamir edilebilir oluşu sayesinden dikkat çekmiştir.
Hız Aşırtırma
Bazı BIOS çipleri hız aşırtırmaya (overcloking) imkân tanır. Hız aşırtırma BIOS'un üretim kapasitesini zorlaması demektir. Hız aştırma işlemi uzun vadede bileşen ömrüne zarar verebilir. Ayrıca aşırı ısınma ve kendini yok etme gibi sonuçlar doğurabilir.
Dış bağlantılar
Terminoloji
İlk olarak CP/M işletim sisteminde, booting sürecinde CP/M yüklenirken hardware (CP/M makinaları genellikle ROM'larında basit bir boot loader'a sahiptir.) ile doğrudan bağlantı kuran bölüm olarak görüldü. Çoğu DOS versiyonu "IBMBIO.COM" ya da "IO.SYS" adı verilen CP/M BIOSa analog olarak bağlı dosyalara sahiptir.
Dipnotlar
- Mueller: 2001, s. 327 vd.
- Mueller, a.g.e.
- Mueller, a.g.e., s. 339
Kaynakça
- Scott Mueller, Herkes İçin PC Donanım Bakım Kılavuzu, Çev. Mehmet Çömlekçi, Alfa Y., İst. 2001.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
BIOS Basic Input Output System Temel Giris Cikis Sistemi EPROM adi verilen bir yonga uzerinde ROM Bellek Read Only Memory tr Salt Okunur Bellek biciminde yer alan bir tur yazilimdir Bilgisayar acildigi anda islemciye tum diger donanimlari sirasiyla tanitir Donanimlarin temel iletisim protokollerini belirler Isletim sisteminin baslangic ogelerinin herhangi bir surucuden hard disk surucusu CD ROM vb yuklenmesini saglar Isletim sistemi calisirken donanim ve isletim sistemi arasindaki iliskileri duzenler Award Bios Standart bir bilgisayarda Award BIOS un kurulum ekraniCalismasiBasic Input Output System temel giris cikis sistemi in kisaltmasi olarak okunan BIOS isletim sistemiyle donanim arasindaki butun bagimsiz surucu programlarini yonetir Donanim ureticileri her isletim sistemine ozgu olarak verir Isletim sistemleri farkli yapilardaki PC lerde calisabilir Windows Mac te Mac Windows ta ancak farkli donanimlari isletim sistemine tanitan BIOS dur Bellekte calisan bir arabirimdir ki isletim sistemi ile donanim arasindaki suruculer toplamini iceren yazilimdir Bir kismi ROM denilen bellek ciplerine yukludur Bios un uc kaynagi vardir Anakarttaki ROM read only memory salt okunur bellek cipi klavye disket surucu sabit surucu seri port ve paralel portlarin suruculeri Adaptor kartindaki ROM Diskten yuklenen suruculer Anakarttaki BIOS sistemi calistiran ilk surucu yazilimidir BIOS butun suruculeri icermez bircok ek kart takildiginda bunlarin icindeki ROM un kodunu okuyarak isletim sistemi acilmadan once surucuyu yukler BIOS la CMOS complementary metal oxide semiconductor RAM karistirilmamalidir 1 Anakart biosu bir cipte sabittir CMOS RAM denilen ve pille calisan ve anakartta ayrica bulunan RTC NVRAM gercek zamanli saat kalici bellek REAL TIME CLOCK NONVOLATILE MEMORY sayisal bir saat cipidir BIOS setup a girmek icin PC yi actiktan sonra ekranda ilk gorunen ve bellegi saydiran ve BIOS bilgisini goruntuleyen ekrandayken F takimindan bir tusa basildiginda BIOS setup a girilir Burada fabrika ayarlari onceden kuruludur bu ayarlar degistirilirse degisiklik a islenir ve her acilista BIOS bu bilgileri okuyarak acilisi yonlendirir BIOS su islevlere sahiptir Butun anakartlarda ROM BIOS yazilimi yuklu bir cip vardir ilk acilista POST power on self test ekrana gelir islemci bellek cip seti video adaptoru disk denetleyicileri disk suruculeri klavye temel bilesenlerinin test edilmesidir Surucu yukleme hatalari burada belli olur Mesela MBR de hata varsa DISK BOOT FAILURE bulamadim diye uyarir Sistem ayarlari ekranidir Disk suruculeri okuyan ve gecerli bir ana acilis sektorune baglanan yukleyici Bu sektorde isletim sisteminin temel dosyalari bulunur Isletim sistemleri acilis yukleyicisindeki temel dosyalari genellikle ye yazarlar Linux un acilis yukleyicisi olarak kullandigi programlardan GRUB baska platformlarin acilis yukleyicisini de okutabilir yani uzerine yazilamaz ROM kalici bellegi guc kesilse bile silinmez acilis yonergelerini depolar Sikca sanildigi gibi ROM VE RAM zit anlamli degildir 2 diskten yuklenmez ROM dadir cunku PC acilirken suruculer yuklenmemisse ekran gorunmez klavye calismaz ve hicbir sisteme girilemez ROM cipleri dort cesittir ROM salt okunur PROM programlanabilir EPROM silinebilir EEPROM Flash ROM elektrikle silinebilir Son teknikte kullanilan larin ozelligi cipin karttan cikarilmadan hatta bilgisayar kasasi acilmadan progamlanabilmesidir Guncellenmis ROM un anakart ureticisinin sitesinden indirilerek yuklenmesi BIOS terfii icin yeterlidir AMI Award Phoenix gibi buyuk bios ureticileri taninmistir ve bircok OEM bagimsiz olarak kendi ROM larini uretmektedir 3 Yazilim UreticileriPhoenix Technologies Award Software 1998 de Phoenix bunyesine katilmistir Insyde Software Micro Id research MRBIOS General Software AMI American Megatrends Bilgisayarin yazilimlarini ve donanimlarini hazir hale getirir Bu isleme booting denir BIOS Basic Input Output System Temel Giris Cikis Sistemi bilgisayarin ilk acilma islevini yerine getiren yazilimdir BIOS yazilimi bilgisayarda kuruludur ve bilgisayar acilirken bilgisayar tarafindan isletilen ilk koddur onyukleme bellenimi boot firmware BIOS un temel islevi isletim sistemini yuklemek ve baslatmaktir bilgisayari diger donanim ve yazilimlarin calismasina hazir hale getirmektir Bilgisayar baslatildiginda BIOS un ilk isi klavye hard disk CD DVD surucusu fare gibi sistem aygitlarini tanimlamak ve kullanima hazirlamaktir BIOS yazilimi gecici olmayan ROM yongasi uzerinde depolanir Sistemin tamamlayici yonga setini olusturan cesitli aygitlarin isleyisinin bilgisine sahip olmasi dahil olmak uzere BIOS yazilimi soz konusu sistemin belirli tipi ile calismasi icin ozel olarak dizayn edilmistir Modern bilgisayar sistemlerinde BIOS yonga icerigi BIOS yaziliminin yukseltilmesine izin verecek sekilde yeniden yazilabilir Ayrica BIOS kullanicinin anakart ile ilgili sikintilarini ya da isteklerini giderebilecegi merkez olarak tanimlanabilir Ornegin bilgisayarinizi istediginiz bir zamanda actirmak CPU sicakligini kontrol etmek anakart uzerinde bulunan onboard olarak isimlendirilen birimlerin kapatilmasi ya da aktiflestirilmesi vb islemlerin yapilmasi icin kullanicilara esneklik kazandiran bir yonetim birimidir ve her zaman yeni teknolojiler karsisinda guncellenebilir Tabi gerekli donanimin olmasi ya da anakartin bu islemleri desteklemesi gerekir Ornek vermek gerekirse anakartiniz maximum 1 GB RAM i desteklemekte ama siz daha fazla bellek eklemek istiyorsunuz Bunun tek cozumu anakartinizin sitesinden indireceginiz kucuk dosyalari disketlere aktarmak ve cihazinizi floppy den boot edip yuklemeyi gerceklestirmek yukleme sirasinda notlarina goz atarsaniz yukleme sonucunda neler kazanabileceginizi ogrenebilirsiniz Ancak bu islem son derece ciddi bir islemdir Islemin herhangi bir nedenden dolayi yarida kesilmesi elektrik kesilmesi disket okumamasi vb durumunda guncellestirme yarida kesilecek ve var olan sistem zarar gorecektir ve anakartiniz bir daha acilmayacaktir Bu yuzden mutlaka UPS kesintisiz guc kaynagi kullanilmasi gerekir Bilgisayarin ana ayari gibi dusunulmelidir BIOS ayni zamanda kullanici arabirimine kisaca UI user interface de sahiptir Genellikle bu bilgisayar baslatildiginda klavyedeki belli bir tusa basilarak erisilen bir menu sistemidir BIOS kullanici arabiriminde kullanici Bilgisayar donanimini yapilandirabilir Sistem saatini ayarlayabilir Sistem bilesenlerini etkinlestirebilir ya da devre disi birakabilir Hangi cihazlarin potansiyel onyukleme aygiti olarak secilebilir oldugunu secebilir Ikincil BIOSSistem BIOS u guncellemesi sirasinda olusabilecek elektrik kesintisi veya elektrik dalgalanmasinin haricinde virusu gibi BIOS u bozabilecek normal sartlarda sistemi acilmaz haline gelmesi ile sonuclanacaktir Bu ve buna benzer sorunlari ortadan kaldirmak icin gelistirilen Ikincil BIOS uygulamalari mevcuttur Dual BIOS 1999 yilinda GIGABYTE Dual BIOS technology adiyla duyurulan 2 bios yedek bios uzerinden bozulan biosun tekrar programlanmasina olanak saglar Dezavantaji BIOS yongalarinin anakart uzerine lehimli olusudur Safe BIOS MSI anakart firmasi tarafindan gelistirilen BIOS teknolojisidir Tek bir BIOS uzerinde yazilim 2 farkli alanda kayitlidir Bircok otorite tarafindan bu durumun 100 guvenilir olmayacagi ima edilmistir Twin BIOS GIGABYTE Dual BIOS teknolojisine gore tek artisi cikartilabilir lehimsiz BIOS yongasi seklinde olmasi son kullanicilar acisindan posta siparisi ile tamir edilebilir olusu sayesinden dikkat cekmistir Hiz AsirtirmaBazi BIOS cipleri hiz asirtirmaya overcloking imkan tanir Hiz asirtirma BIOS un uretim kapasitesini zorlamasi demektir Hiz astirma islemi uzun vadede bilesen omrune zarar verebilir Ayrica asiri isinma ve kendini yok etme gibi sonuclar dogurabilir Dis baglantilarTerminolojiIlk olarak CP M isletim sisteminde booting surecinde CP M yuklenirken hardware CP M makinalari genellikle ROM larinda basit bir boot loader a sahiptir ile dogrudan baglanti kuran bolum olarak goruldu Cogu DOS versiyonu IBMBIO COM ya da IO SYS adi verilen CP M BIOSa analog olarak bagli dosyalara sahiptir DipnotlarMueller 2001 s 327 vd Mueller a g e Mueller a g e s 339KaynakcaScott Mueller Herkes Icin PC Donanim Bakim Kilavuzu Cev Mehmet Comlekci Alfa Y Ist 2001 http donanimhaber com asus NewsDetail aspx id 16236 olu kirik baglanti