Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şücâ’ed-Dîn Ebû'l-Bekâ Baba İlyâs bin Ali el-Horasânî,13. yüzyılda Bâbâ'îyye Tarikâtı'nın Anadolu'daki önderlerindendir.
Yaşamı
Yaşamını sürdürdüğü devirde Anadolu’da Bâtınîliğin en önemli propaganda merkezini Sultan Mes’ud evvel tarafından yaptırılmış olan Mes’udiye tekkesi temsil ediyordu. Anadolu Selçukluları’nın nüfuz ve hâkimiyet sahaları tamamen Moğollar’ın denetim ve müsaadesine tâbi bulunuyordu. Birçok şehirlerde İlhanlılar’ın himâyesi altında Şiîliği neşreden “Bâtın’ûl-Mezhep Babalar” tarafından açılan zâviyelerin sayıları da gün geçtikçe artmaktaydı. Moğollar’ın nüfuzuyla Mes’udiye Medresesi müderrisi olan Sünnî âlimlerden “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” azledilerek yerine Şîʿa-i Bâtıniyye’nin en değerli dâîlerinden “Şems’ed-Dîn Ahmed Baba” atandı.
Dede Karkğın’ın müridi olarak üstlendiği görev
"Baba İlyâs", XIII. yy'dan itibaren Türkmen zümreler arasında yayılarak,Yesev’îyye, Kalender’îyye ve Haydar’îyye gibi diğer tarikatler ile birlikte XIV. yy'a kadar Anadolu'da mevcudiyetini sürdüren Vefâ’îyye tarikâtının ruhanî önderi ve Horasan azizlerinden olan ve çok sayıda mürid ve halifeleri bulunan "Dede Karkğın" (Dede Garkın, Dede Kargın, Dede Karğın ya da Dede Karkın) tarafından bu tarikâtın inançlarını Anadolu'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla Şeyh Osman, Aynu'd-Devlet Dede, Hacı Bağdın ve Hacı Mihman ile birlikte görevlendirilmiş beş halifenin en genci ve meşhur olanı idi. Baba İlyas, 1231 yılında Amasya yakınlarındaki Çat (İlyasköy) köyüne yerleşti.
Şâhsiyeti
Kendi adına bir tarikât kurmamış, Vefâ’îyye şeyhî olarak olarak Çat köyündeki zâviyesinde, İslâmiyet'e yeni girmiş olan, eski inançlarını koruyan ve okuma yazma bilmeyen yarı göçebe Türkmenler'e kendi anlayışlarına uygun bir tasavvuf anlayışı sunmuştur. Ayrıca, Türkmenler'i Selçuklu Hükûmeti'nin baskısından kurtaracak bir Mehdî olarak ortaya çıkmıştır. Onun talimatlarını canla başla benimseyen Türkmenler kendisine "Baba Resûl’Allâh" adını vermişlerdi.
Fikirleri
Baba İlyas, Tanrı sevgisinin dinin katı kurallarıyla oluşmayacağını, bunu ancak insanın kendi sevgisiyle yaratabileceğini söylüyordu. Kadın-erkek ayrımına karşı çıkıyor, bütün insanların eşitliğini savunuyordu. Türkmenlerin o zamanki yaşamlarına son derece uygun olan ortak mülkiyete dayalı bir toplumsal düzen öneriyordu. Anadolu Selçuklu yönetimi altında kötü koşularda yaşayanlar arasında da çok sayıda izleyicisi vardı. Torunu Elvan Çelebi'nin sağladığı yeni bilgilerin ışığı atında İbn-i Bîbî'nin çelişkili ifadeleri tekrar değerlendirildiğinde Bâbâ'î isyânının asıl tertipçisinin Baba İshâk Kefersudî değil, Baba İlyas'ın kendisi olduğu anlaşılmaktadır.
Kayseri Kadılığı’na tâyini
Manevî bir hayat sürdüğü Amasya'nın Çat köyünde müridleri tarafından mucizeler yaratan çok saygın bir üst düzey azîz olarak görülmekteydi. Melik Dânişmendiye devrinde ise bütün Anadolu’da meşhur olan Horasanlı Baba İlyas, “İbrahim Bey’in oğlu Yağ Basan Bey” zamanında Kayseri’ye kadı olarak atandı.
Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne tâyini
Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd tahta geçtiğinde, Amas’ya Kadılığı’na Taky’ed-Dîn’i, Mes’udiye Müderrisliği’ne Tâc’ed-Dîn Yûsuf Tebrizî’yi, Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne de Tâc’ed-Dîn Ebû’l Vefâ Harezmî’yi atadı. Ebu'l Vefâ’nın ölümü üzerine de yerine onun hâlifelerinden Kayseri Kadısı ve Şîʿa-i Bâtıniyye’nin en meşhurlarından olan Babâîler pirî Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyâs Horasanî’yi tâyin etti.
Baba İlyâs’ın i'dam edilmesi
Mürîdi Baba İshâk Kefersudî'nin topladığı göçebe Türkmenler'den oluşan ordusu ile Malatya'da "Selçuklu Valisi " kuvvetlerini bozguna uğratmasının ve ordusu ile Amasya üzerine yürümesinin ardından Selçuklular aleyhine vuku bulan tüm bu olumsuz gelişmelerin yegâne müsebbibi olarak algılanan "Baba İlyâs" "Amasya'daki Selçuklu Ordusu Komutanı Mübâriz’ûd-Dîn-i Armağanşâh" tarafından i'dam edildi. Amasya'daki Hangah-ı Mesudi denilen zaviyenin şeyhi olan Baba İlyas'ın vefatı (1240'ta idam edilmesi) üzerine yerine halifesi ve birader-zadesi Şemseddin Ebu'l-Fezail şeyh olmuştur.
Anadolu Alevîliği üzerinde yarattığı tesirler
Baba İlyâs'ın bu hareketle başlatmış olduğu tasavvufî-dinî hareket, asıl onun ölümünden sonra oğlu "Muhlis Paşa" ve diğer hâlifeleri aracılığıyla Anadolu'nun dört bir yanına yayılmış, Osmanlı Devleti'nin kuruluşu döneminde "Abdalân-ı Rûm Hareketi" ve nihâyetinde de Bektâşîliği ortaya çıkarmış, XVI. yüzyılda da kendilerine Kızılbaş ve Râfızî adı verilen toplulukların doğmasına vesile olmuştur.
Kaynakça
- ^ Ocak, Ahmet Yaşar, Menâkıbu'l-Kudsiyye Fî Menâsıbi'l-Ünsiyye, (1995), Türk Tarih Kurumu, s. XLVIII.
- ^ Aşıkpaşazade Tarihi, s. 46.
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
- ^ Tarihçi Hamza Aksüt'e göre, günümüzde Mardin il sınırları içerisinde yer alan Dedeköy'de yaşamıştı.
- ^ Elvan Çelebi'nin "Menâkıbu'l Kudsiyye-Fi Menâsıbi'l-Ünsiyye" adlı eserinin ilk bölümü Dede Karkğın hakkında günümüzde elde kalan en önemli kaynağı teşkil etmektedir.
- ^ Amasya'nın Çat (günümüzdeki İlyasköy) köyünde Baba İlyas'ın türbesi bulunmaktadır.
- ^ Ocak, Ahmet Yaşar, XII yüzyılda Anadolu'da Babâîler İsyânı, sahife 83-89, İstanbul, 1980.
- ^ Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, I, İstanbul, 1327 -1330, 235-236; Il, 395-396.
- ^ İbn-i Bîbî, El-Evâmir’ûl-‘alâ’iyye, sahife 498-499.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas bin Ali el Horasani 13 yuzyilda Baba iyye Tarikati nin Anadolu daki onderlerindendir YasamiYasamini surdurdugu devirde Anadolu da Batiniligin en onemli propaganda merkezini Sultan Mes ud evvel tarafindan yaptirilmis olan Mes udiye tekkesi temsil ediyordu Anadolu Selcuklulari nin nufuz ve hakimiyet sahalari tamamen Mogollar in denetim ve musaadesine tabi bulunuyordu Bircok sehirlerde Ilhanlilar in himayesi altinda Siiligi nesreden Batin ul Mezhep Babalar tarafindan acilan zaviyelerin sayilari da gun gectikce artmaktaydi Mogollar in nufuzuyla Mes udiye Medresesi muderrisi olan Sunni alimlerden Seyh Mecd ed Din Isa azledilerek yerine Siʿa i Batiniyye nin en degerli dailerinden Sems ed Din Ahmed Baba atandi Dede Karkgin in muridi olarak ustlendigi gorev Baba Ilyas XIII yy dan itibaren Turkmen zumreler arasinda yayilarak Yesev iyye Kalender iyye ve Haydar iyye gibi diger tarikatler ile birlikte XIV yy a kadar Anadolu da mevcudiyetini surduren Vefa iyye tarikatinin ruhani onderi ve Horasan azizlerinden olan ve cok sayida murid ve halifeleri bulunan Dede Karkgin Dede Garkin Dede Kargin Dede Kargin ya da Dede Karkin tarafindan bu tarikatin inanclarini Anadolu daki Turkmenler arasinda yaymak amaciyla Seyh Osman Aynu d Devlet Dede Haci Bagdin ve Haci Mihman ile birlikte gorevlendirilmis bes halifenin en genci ve meshur olani idi Baba Ilyas 1231 yilinda Amasya yakinlarindaki Cat Ilyaskoy koyune yerlesti Sahsiyeti Kendi adina bir tarikat kurmamis Vefa iyye seyhi olarak olarak Cat koyundeki zaviyesinde Islamiyet e yeni girmis olan eski inanclarini koruyan ve okuma yazma bilmeyen yari gocebe Turkmenler e kendi anlayislarina uygun bir tasavvuf anlayisi sunmustur Ayrica Turkmenler i Selcuklu Hukumeti nin baskisindan kurtaracak bir Mehdi olarak ortaya cikmistir Onun talimatlarini canla basla benimseyen Turkmenler kendisine Baba Resul Allah adini vermislerdi Fikirleri Baba Ilyas Tanri sevgisinin dinin kati kurallariyla olusmayacagini bunu ancak insanin kendi sevgisiyle yaratabilecegini soyluyordu Kadin erkek ayrimina karsi cikiyor butun insanlarin esitligini savunuyordu Turkmenlerin o zamanki yasamlarina son derece uygun olan ortak mulkiyete dayali bir toplumsal duzen oneriyordu Anadolu Selcuklu yonetimi altinda kotu kosularda yasayanlar arasinda da cok sayida izleyicisi vardi Torunu Elvan Celebi nin sagladigi yeni bilgilerin isigi atinda Ibn i Bibi nin celiskili ifadeleri tekrar degerlendirildiginde Baba i isyaninin asil tertipcisinin Baba Ishak Kefersudi degil Baba Ilyas in kendisi oldugu anlasilmaktadir Kayseri Kadiligi na tayini Manevi bir hayat surdugu Amasya nin Cat koyunde muridleri tarafindan mucizeler yaratan cok saygin bir ust duzey aziz olarak gorulmekteydi Melik Danismendiye devrinde ise butun Anadolu da meshur olan Horasanli Baba Ilyas Ibrahim Bey in oglu Yag Basan Bey zamaninda Kayseri ye kadi olarak atandi Hankah Mes udiye Seyhligi ne tayini Birinci Ala ed Din Key Kubad tahta gectiginde Amas ya Kadiligi na Taky ed Din i Mes udiye Muderrisligi ne Tac ed Din Yusuf Tebrizi yi Hankah Mes udiye Seyhligi ne de Tac ed Din Ebu l Vefa Harezmi yi atadi Ebu l Vefa nin olumu uzerine de yerine onun halifelerinden Kayseri Kadisi ve Siʿa i Batiniyye nin en meshurlarindan olan Babailer piri Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas Horasani yi tayin etti Baba Ilyas in i dam edilmesi Muridi Baba Ishak Kefersudi nin topladigi gocebe Turkmenler den olusan ordusu ile Malatya da Selcuklu Valisi kuvvetlerini bozguna ugratmasinin ve ordusu ile Amasya uzerine yurumesinin ardindan Selcuklular aleyhine vuku bulan tum bu olumsuz gelismelerin yegane musebbibi olarak algilanan Baba Ilyas Amasya daki Selcuklu Ordusu Komutani Mubariz ud Din i Armagansah tarafindan i dam edildi Amasya daki Hangah i Mesudi denilen zaviyenin seyhi olan Baba Ilyas in vefati 1240 ta idam edilmesi uzerine yerine halifesi ve birader zadesi Semseddin Ebu l Fezail seyh olmustur Anadolu Aleviligi uzerinde yarattigi tesirler Baba Ilyas in bu hareketle baslatmis oldugu tasavvufi dini hareket asil onun olumunden sonra oglu Muhlis Pasa ve diger halifeleri araciligiyla Anadolu nun dort bir yanina yayilmis Osmanli Devleti nin kurulusu doneminde Abdalan i Rum Hareketi ve nihayetinde de Bektasiligi ortaya cikarmis XVI yuzyilda da kendilerine Kizilbas ve Rafizi adi verilen topluluklarin dogmasina vesile olmustur Kaynakca Ocak Ahmet Yasar Menakibu l Kudsiyye Fi Menasibi l Unsiyye 1995 Turk Tarih Kurumu s XLVIII Asikpasazade Tarihi s 46 Dursun Gumusoglu Tacu l Arifin es Seyyid Ebu l Vefa Menakibnamesi Yasami ve Tasavvufi Gorusleri Can Yayinlari 2006 s 48 Tarihci Hamza Aksut e gore gunumuzde Mardin il sinirlari icerisinde yer alan Dedekoy de yasamisti Elvan Celebi nin Menakibu l Kudsiyye Fi Menasibi l Unsiyye adli eserinin ilk bolumu Dede Karkgin hakkinda gunumuzde elde kalan en onemli kaynagi teskil etmektedir Amasya nin Cat gunumuzdeki Ilyaskoy koyunde Baba Ilyas in turbesi bulunmaktadir Ocak Ahmet Yasar XII yuzyilda Anadolu da Babailer Isyani sahife 83 89 Istanbul 1980 Huseyin Husameddin Amasya Tarihi I Istanbul 1327 1330 235 236 Il 395 396 Ibn i Bibi El Evamir ul ala iyye sahife 498 499