Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baba İshâk Kefersudî, Vefâîyyetarikâtına bağlı Horasan önderlerinden Dede Karkğın’ın müridi olan Şücâ’ed-Dîn Ebû'l-Bekâ Baba İlyâs bin Ali el-Horasânî'nin taliplerinden olup en önde gelen Alevî Türkmen halifesidir. Bu sebeple Babai ayaklanması'nın propaganda ve teşkilatlanma safhasından, fiilen başlatılıp yürütülmesine dek her hususta Baba İlyas adına hareket etme yetkileriyle donatılmıştı.
Görevi
Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd iktidara geldiğinde “Mûhy’id-Dîn Muhammed bin Ali bin Ahmed Tahimî” adında İran’dan göç etmiş bir Şiî’yi Sivas’a kadı olarak atadı. Şiraz’da önemli bir mevkîye sahip, felsefe ve bâtınî îlimlerde bir hâyli meşhur, belâgatlı söz söyleme üstâdı ve yüksek iktidar sahibi olan bu âlimden, aslen “Binaz/Komninos” hanedanına mensûp olan, Amasya'da bir Rum İmparatorluğu kurmayı tasarlayan ve bunu başarabilmek için de Müslüman hüviyeti altında gizlenerek Müslümanlık-Hristiyanlık karışımı ortak bir öğreti geliştiren "Baba İshâk Kefersudî" vaktiyle dersler almıştı.Baba İshâk, Şirâz’da Mûhy’id-Dîn’in derslerine devam ederken Şîʿa-i Bâtın’îyye’nin Elemût’taki Dâ’î Â’zamı “Hükümet-i Melâhide-i Bâtın’îyye Reisi Nûr’ûd-Dîn Muhammed Sâni” tarafından Anadolu Dâ’îliği’ne atandı.
Yaşamı
Mûhy’id-Dîn Tahimî’nin Sivas Kadılığı’na tâyin edilmesi fırsatını çok iyi değerlendiren Baba İshâk, hocasının himâyesi altında Anadolu Selçuklu Hükümeti’nin de güven ve teveccühünü arkasına alarak Şimşâd yakınlarındaki Kefersûd nahiyesinde Elemût merkezli Şiîlik propagandalarını ve “Melâhide-i Bâtıniyye” i’tikadını neşriyâta başladı. H. 621 / M. 1225 yılında Mûhy’id-Dîn-i Ahmed Tahimî’nin vefâtından sonraysa hükûmet aleyhinde yaptığı tahrikâtın duyulması üzerine bir süre gizlenmek zorunda kaldı. Şücâ’ed-Dîn Ebû’l-Bekâ Baba İlyâs Horasanî’nin Amas’ya'daki Mes’udiye tekkesine şeyh olarak atandığını öğrenir öğrenmez hemen oraya giderek kendisine mürid oldu. Baba İlyâs Tekkesi’nde “Amas’ya Valisi Toğrak Bey” ile olan pîrdâşlığı sayesindeyse halkın gözündeki itibarını her geçen gün daha da artırdı.
Bâbâîler İsyânı
Baba İshâk Kefersudî kendi müridlerinden Sâd’ed-Dîn Köpek adında bir kişiyi Anadolu Selçuklu sarayına Şiîlik propagandalarını yürütmek amacıyla memur olarak yerleştirmeyi başarmıştı. Büyük Alâ’ed-Dîn Key-Kûbâd ile şehzadesi Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev-i Sânî devirlerinde Konya sarayına hulûl etmeyi ve “Şîʿa-i Bâtıniyye” nüfuzunu oraya sokmayı başaran bu bâtınî dervişi kendisine sarayda bazı taraftarlar edinmeyi de başarmıştı. Maverâünnehir’den ayrılan ve Suriye yolundan geçen Şiîlerin en tercih ettikleri vatan Selçuklular’ın hükümran oldukları ülkelerdi. Sahib olduğu sahte vatanperverlik duygularıyle çevresinin etkisi altında kalan Şehzâde Gıyas’ed-Dîn Moğollarla itaatinden dolayı babası Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd-ı Evvel’i H. 634 / M. 1237 yılında zehirleyerek tahta çıktı. Böylece Köpek te Emîr Sâd’ed-Dîn unvanıyla vezîr-i â’zamlığa atandı. Müridi Sâd’ed-Dîn Köpek’in elde ettiği bu başarılar sayesinde itibârını artıran Baba İshâk Kefersudî idare etmekte olduğu Anadolu’daki Bâtınîlik Teşkilâtı’nı daha da büyütme fırsatını yakaladı. Tokat, Canik, Çorum, Sivas, Karahisar vilâyetlerinde Ebu’l Bekâ Baba İlyâs Horasânî adına yaptığı dâvetlerine daha da önem verdi. Onun bu fa’aliyetleri neticesinde binlerce insan Selçuklu düşmanı olarak “Bâtınî” oluyorlardı.
Baba İshâk Hâlifeliği’nin ilânı
Müridi Sâd’ed-Dîn Köpek’in Anadolu Selçuklu vezîr-i â’zamlığına yükseltilmesi ve kazandığı başarılardan son derece memnuniyet duyan Baba İshâk Kefersudî, o zamana kadar Baba İlyas Horasânî nâmına yaptığı dâvetlerden vazgeçerek kendisini ön plâna çıkarmağa başladı. Yirmi bin ihtilâlciden oluşan bir kuvvet ile H. 632 / M. 1235 yılında huruç hareketi başlattı. “Emîr’ûl-Mü’minîn Sadr’ûd-Dünya ve’d-Dîn ve Resûl’ûl-Lâh Baba İshâk” ünvânıyla hâlifeliğini ilân etti.El-Mukannaʿ benzeri bir şekilde Muhammed’in ruhunun Ali’ye, Ali’den de kendisine hulûl ettiğini iddia ediyordu. Şimşat, Urfa, Kefersud, Maraş, Ayintâb’dan gelen ve Suriye kıt’asındaki Halep Bâtınî merkezinden takviye edilen binlerce fedainin katılmasıyla birdenbire elli bin kişilik büyük bir ordu haline dönüşen “Şîʿa-i Bâtıniyye Fırkaları” Amasya, Tokat, Sivas, Çorum’dan batıya doğru ilerlemeye ve civar şehirlere saldırmağa başlamışlardı. Bâtınî – Babâî Ordu’su önlerine gelen bütün engelleri yıkıp hızla Konya’ya doğru ilerliyorlardı. Babâîler’in bu huruç hareketi karşısında tecavüze uğrayan memleketlerin seçkinleri, ulemâ ve eşrafı Mısır’a, Pâyitaht Konya’ya ve Anadolu’nun diğer hücra köşelerine doğru kaçışmaktaydılar. Sonunda durumun vahameti ve ihtilâlin ne kadar geniş bir alana yayıldığı hükümdara anlatıldı. İhtilâlin müsebbipleri arasında olduğu anlaşılan Baba İshâk Kefersudî’nin müridi Vezîr Sâd’ed-Dîn Köpek derhal i’dam edildi.
Alevî-Bâtınîlerin Anadolu’ya yayılması
Birçok cephede Babâîler ile çarpışan Selçuklular, nihâyetinde Baba İshâk Kefersudî ve tâbi’lerini H. 637 / M. 1240 yılında Amasya Kalesi’nde ele geçirerek i’dam ettiler. Anadolu’da çıkan bu kanlı ihtilâlden son derece memnuniyet duyan “Şîʿa-i Bâtıniyye Dâ’îleri” Olcaytu’nun sarayından Anadolu’nun dört bir yanına yayılmağa başladılar. Cereyan eden bu elîm hâdiselerden yeise kapılan ve İlhanlılar’ın faâliyetlerinden memnun kalmayan Sünnî âlimler de Uç Beyleri’ne sığnmak zorunda kaldılar. Sabık Mes’udîye müderrisi “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” Ertuğrul Gazi’ye, “Cemâl’ed-Dîn Aksarayî de Mısır’a iltica etmişlerdi. Şiîliğin uğradığı bu büyük faciayı istismar eden bazı Acem fırsatçıları Şîʿa-i Bâtın’îyye dâ’îsi sıfatıyla Batı Anadolu’ya kadar nüfuz etmekteydiler. Bu Bâtınî – Babalar Anadolu’daki göçebe Türkmen aşîretleri arasında tam teşekküllü bir “Alevî–Bâtınîlik Akımı” yaratmağa muvaffak oldular.
Kaynakça
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
- ^ Ocak, Ahmet Yaşar, Menâkıbu'l-Kudsiyye Fî Menâsıbi'l-Ünsiyye, (1995), Türk Tarih Kurumu, s. XLVIII
- ^ Elvan Çelebi, Menâkıbu’l-Kudsiyye, sayfa 47-54.
- ^ İbn-i Bîbî, El-Evâmir’ûl-‘alâ’iyye.
- ^ Hüseyin Hüsâmeddin Efendi, Amasya Tarihi II, sahife 263-273.
- ^ Hüseyin Hüsamettin Efendi, Amas’ya Tarihi, Cilt 2, Sayfa 359.
- ^ Hayrullah Efendi, Hayrullah Efendi Tarihi, Cilt 1, Sayfa 29.
- ^ TDV, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 4, Sahife 368-369.
- ^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk tarihinde mezhep cereyanları, (Mukaddime ve Notlar: Hilmi Ziya Ülken), Kanaat Yayınları, Ahmed Sait tab'ı, İstanbul, 1940.
Bibliografya
- Claude Cahen, “Bābā’ī,” Encyclopaedia of Islam, edited by P. Bearman, et al. (Brill, 2007).
- Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and spiritual culture and history, trans. J. Jones-Williams (New York: Taplinger, 1968), 136-7.
- Speros Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century (University of California Press, 1971), 134.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Baba Ishak Kefersudi Vefaiyyetarikatina bagli Horasan onderlerinden Dede Karkgin in muridi olan Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas bin Ali el Horasani nin taliplerinden olup en onde gelen Alevi Turkmen halifesidir Bu sebeple Babai ayaklanmasi nin propaganda ve teskilatlanma safhasindan fiilen baslatilip yurutulmesine dek her hususta Baba Ilyas adina hareket etme yetkileriyle donatilmisti GoreviBirinci Ala ed Din Key Kubad iktidara geldiginde Muhy id Din Muhammed bin Ali bin Ahmed Tahimi adinda Iran dan goc etmis bir Sii yi Sivas a kadi olarak atadi Siraz da onemli bir mevkiye sahip felsefe ve batini ilimlerde bir hayli meshur belagatli soz soyleme ustadi ve yuksek iktidar sahibi olan bu alimden aslen Binaz Komninos hanedanina mensup olan Amasya da bir Rum Imparatorlugu kurmayi tasarlayan ve bunu basarabilmek icin de Musluman huviyeti altinda gizlenerek Muslumanlik Hristiyanlik karisimi ortak bir ogreti gelistiren Baba Ishak Kefersudi vaktiyle dersler almisti Baba Ishak Siraz da Muhy id Din in derslerine devam ederken Siʿa i Batin iyye nin Elemut taki Da i A zami Hukumet i Melahide i Batin iyye Reisi Nur ud Din Muhammed Sani tarafindan Anadolu Da iligi ne atandi YasamiMuhy id Din Tahimi nin Sivas Kadiligi na tayin edilmesi firsatini cok iyi degerlendiren Baba Ishak hocasinin himayesi altinda Anadolu Selcuklu Hukumeti nin de guven ve teveccuhunu arkasina alarak Simsad yakinlarindaki Kefersud nahiyesinde Elemut merkezli Siilik propagandalarini ve Melahide i Batiniyye i tikadini nesriyata basladi H 621 M 1225 yilinda Muhy id Din i Ahmed Tahimi nin vefatindan sonraysa hukumet aleyhinde yaptigi tahrikatin duyulmasi uzerine bir sure gizlenmek zorunda kaldi Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas Horasani nin Amas ya daki Mes udiye tekkesine seyh olarak atandigini ogrenir ogrenmez hemen oraya giderek kendisine murid oldu Baba Ilyas Tekkesi nde Amas ya Valisi Tograk Bey ile olan pirdasligi sayesindeyse halkin gozundeki itibarini her gecen gun daha da artirdi Babailer Isyani Baba Ishak Kefersudi kendi muridlerinden Sad ed Din Kopek adinda bir kisiyi Anadolu Selcuklu sarayina Siilik propagandalarini yurutmek amaciyla memur olarak yerlestirmeyi basarmisti Buyuk Ala ed Din Key Kubad ile sehzadesi Giyas ed Din Key Husrev i Sani devirlerinde Konya sarayina hulul etmeyi ve Siʿa i Batiniyye nufuzunu oraya sokmayi basaran bu batini dervisi kendisine sarayda bazi taraftarlar edinmeyi de basarmisti Maveraunnehir den ayrilan ve Suriye yolundan gecen Siilerin en tercih ettikleri vatan Selcuklular in hukumran olduklari ulkelerdi Sahib oldugu sahte vatanperverlik duygulariyle cevresinin etkisi altinda kalan Sehzade Giyas ed Din Mogollarla itaatinden dolayi babasi Ala ed Din Key Kubad i Evvel i H 634 M 1237 yilinda zehirleyerek tahta cikti Boylece Kopek te Emir Sad ed Din unvaniyla vezir i a zamliga atandi Muridi Sad ed Din Kopek in elde ettigi bu basarilar sayesinde itibarini artiran Baba Ishak Kefersudi idare etmekte oldugu Anadolu daki Batinilik Teskilati ni daha da buyutme firsatini yakaladi Tokat Canik Corum Sivas Karahisar vilayetlerinde Ebu l Beka Baba Ilyas Horasani adina yaptigi davetlerine daha da onem verdi Onun bu fa aliyetleri neticesinde binlerce insan Selcuklu dusmani olarak Batini oluyorlardi Baba Ishak Halifeligi nin ilani Muridi Sad ed Din Kopek in Anadolu Selcuklu vezir i a zamligina yukseltilmesi ve kazandigi basarilardan son derece memnuniyet duyan Baba Ishak Kefersudi o zamana kadar Baba Ilyas Horasani namina yaptigi davetlerden vazgecerek kendisini on plana cikarmaga basladi Yirmi bin ihtilalciden olusan bir kuvvet ile H 632 M 1235 yilinda huruc hareketi baslatti Emir ul Mu minin Sadr ud Dunya ve d Din ve Resul ul Lah Baba Ishak unvaniyla halifeligini ilan etti El Mukannaʿ benzeri bir sekilde Muhammed in ruhunun Ali ye Ali den de kendisine hulul ettigini iddia ediyordu Simsat Urfa Kefersud Maras Ayintab dan gelen ve Suriye kit asindaki Halep Batini merkezinden takviye edilen binlerce fedainin katilmasiyla birdenbire elli bin kisilik buyuk bir ordu haline donusen Siʿa i Batiniyye Firkalari Amasya Tokat Sivas Corum dan batiya dogru ilerlemeye ve civar sehirlere saldirmaga baslamislardi Batini Babai Ordu su onlerine gelen butun engelleri yikip hizla Konya ya dogru ilerliyorlardi Babailer in bu huruc hareketi karsisinda tecavuze ugrayan memleketlerin seckinleri ulema ve esrafi Misir a Payitaht Konya ya ve Anadolu nun diger hucra koselerine dogru kacismaktaydilar Sonunda durumun vahameti ve ihtilalin ne kadar genis bir alana yayildigi hukumdara anlatildi Ihtilalin musebbipleri arasinda oldugu anlasilan Baba Ishak Kefersudi nin muridi Vezir Sad ed Din Kopek derhal i dam edildi Alevi Batinilerin Anadolu ya yayilmasi Bircok cephede Babailer ile carpisan Selcuklular nihayetinde Baba Ishak Kefersudi ve tabi lerini H 637 M 1240 yilinda Amasya Kalesi nde ele gecirerek i dam ettiler Anadolu da cikan bu kanli ihtilalden son derece memnuniyet duyan Siʿa i Batiniyye Da ileri Olcaytu nun sarayindan Anadolu nun dort bir yanina yayilmaga basladilar Cereyan eden bu elim hadiselerden yeise kapilan ve Ilhanlilar in faaliyetlerinden memnun kalmayan Sunni alimler de Uc Beyleri ne signmak zorunda kaldilar Sabik Mes udiye muderrisi Seyh Mecd ed Din Isa Ertugrul Gazi ye Cemal ed Din Aksarayi de Misir a iltica etmislerdi Siiligin ugradigi bu buyuk faciayi istismar eden bazi Acem firsatcilari Siʿa i Batin iyye da isi sifatiyla Bati Anadolu ya kadar nufuz etmekteydiler Bu Batini Babalar Anadolu daki gocebe Turkmen asiretleri arasinda tam tesekkullu bir Alevi Batinilik Akimi yaratmaga muvaffak oldular Kaynakca Dursun Gumusoglu Tacu l Arifin es Seyyid Ebu l Vefa Menakibnamesi Yasami ve Tasavvufi Gorusleri Can Yayinlari 2006 s 48 Ocak Ahmet Yasar Menakibu l Kudsiyye Fi Menasibi l Unsiyye 1995 Turk Tarih Kurumu s XLVIII Elvan Celebi Menakibu l Kudsiyye sayfa 47 54 Ibn i Bibi El Evamir ul ala iyye Huseyin Husameddin Efendi Amasya Tarihi II sahife 263 273 Huseyin Husamettin Efendi Amas ya Tarihi Cilt 2 Sayfa 359 Hayrullah Efendi Hayrullah Efendi Tarihi Cilt 1 Sayfa 29 TDV Islam Ansiklopedisi Cilt 4 Sahife 368 369 Balcioglu Tahir Harimi Turk tarihinde mezhep cereyanlari Mukaddime ve Notlar Hilmi Ziya Ulken Kanaat Yayinlari Ahmed Sait tab i Istanbul 1940 Bibliografya Claude Cahen Baba i Encyclopaedia of Islam edited by P Bearman et al Brill 2007 Claude Cahen Pre Ottoman Turkey a general survey of the material and spiritual culture and history trans J Jones Williams New York Taplinger 1968 136 7 Speros Vryonis The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century University of California Press 1971 134