Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2024) () |
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Şiilik veya Şia (Arapça: اَلشِّيعَة eş-Şîâ, Farsça: شِیعَه Şîa), İslam peygamberi Muhammed'den sonra devlet yönetiminin Ali'ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu fikrini savunan; Ali ile birlikte onun soyundan gelen imamların günahsızlığına, yanılmazlığına ve bizzat Allah tarafından imam olarak seçildiklerine dair inanışların ortak adıdır.İslam dünyası içerisinde Müslüman nüfusun yüzde 10-15'lik kısmını oluşturur. Siyasi sebeplerle ortaya çıkan bu ayrılık, zaman içinde fıkhî ve itikadî bir altyapı kazanarak mezhepleşmiştir.
Etimoloji
Şia terimi, takipçiler anlamına gelen Arapça "şiâ" kelimesinden gelmektedir. Tarihteki kullanım Şiât-u Ali, yani Ali'nin takipçileri anlamına gelen ifadenin kısaltılmış hâlidir. Sünni kaynaklar, bu terimin Muhammed'in ölümünü takip eden yıllarda kullanılmaya başlandığına, Şiiler ise daha önce de kullanıldığına inanırlar.
Şii inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır. Şii âmentüsünde bulunan imamet anlayışına göre İslam peygamberi Muhammed öldükten sonra onun yerine imam/halife olması gereken kişi Ali'dir ve İmamet Ali'nin soyundan devam eder.
Kolları
Şiilik mezhebi kendi içinde farklı yorumlar barındırmaktadır. Bu farklı alt kolların ortak noktaları, Muhammed'in ölümünün sonrasında İmamet veya Hilâfet makamının Ali ile başlamak üzere onun soyundan gelen insanlara ait olduğunu kabul etmektir.
Şiiler arasında İmamet hakkında farklı görüşler var olduğundan Şiilik genel olarak üç kategoriye ayrılmaktadır:
Zeydîlik (Beşçiler)
Zeydîler, Muhammed'den sonra imamların sıralamasının şu şekilde olduğuna inanırlar: Ali, Hasan, Hüseyin, Zeynelâbidîn, Zeyd bin Ali.
Deylem ve Taberistan bölgesinde 864 yılından 928 yılına kadar hüküm süren Zeydî-Alevîler Hanedanlığı, tarihte kurulmuş olan ilk Zeydî devletidir. Günümüzde Zeydîler yoğun olarak Yemen'de yaşamaktadırlar.
İsmailiyye (Yediciler)
İsmaililer'e göre, İmamet sıralaması şöyledir: Ali, Hasan (Nizariler'e göre imam değildir), Hüseyin, Zeynelâbidîn, Muhammed el-Bakır, Ca'fer es-Sâdık, İsmail bin Ca'fer es-Sâdık, Muhammed bin İsmâil eş-Şâkir.
İsmaililer'in "İmamet" konusunda değişik inanca sahip farklı kolları ve inanç grupları vardır. Yediciler ve Karmatîler'e göre İsmail bin Ca'fer es-Sâdık'ın son imam olduğuna inanılırken Müsta'lî fıkhında 21. İmam olan "Tayyib Ebu'l-Kasım" gayba hâlinde saklanan son imamdır. Nizâriyye olarak bilinen İsmaili grupları ise İmametinİsmail bin Ca'fer es-Sâdık'ın soyundan gelen kişiler ile günümüze kadar devam ettiğine inanırlar. Tarihte Fâtımîler ilk İsmâilî devletidir. İsmâilîler, Safevîler dönemine kadar Şia'nın çoğunluğunu oluşturmaktaydı. Günümüzde ise sayıları çok fazla olmamakla birlikte, özellikle Hindistan, Pakistan, İran, Afganistan, Tacikistan ve Suriye'de yaşamaktadırlar.
İsnâaşeriyye (Onikiciler) ve On İki İmam
Onikiciler'e göre İmamet sıralaması şöyledir: Ali, Hasan, Hüseyin, Zeynelâbidîn, Muhammed el-Bakır, Ca'fer es-Sâdık, Musa el-Kâzım, Ali er-Rızâ, Muhammed el-Cevâd, Ali el-Hadî, Hasan el-Askerî, Mehdî el-Muntazar.
Onikiciler, Safevîler döneminden beri Şiiler arasında çoğunluktadırlar. Onikici olan birçok inanç bulunmaktadır. Bunların en yaygını Caferilik mezhebidir. Bunun dışında Nusayrîlik, Anadolu Aleviliği, Bektaşîlik, Ehl-i Hak, Malang, Nurbahşîye tarikatı gibi inanışlar da Onikicidir. Ama Caferiler, Caferilik mezhebinden başka hiçbir mezhebin Şii olduğunu kabul etmez. Diğer Onikici inanışların ve yedici inanışların İslam dışı olduğuna inanır. Şii mezhebi olan Zeydî mezhebini Müslüman saymakla beraber "hak" bir mezhep olmadığına inanırlar.
On İki İmam
- Ali bin Ebu Tâlib (600–661), "Emîrü'l-mü'minîn" olarak da bilinir
- Hasan bin Ali (625–669), Hasan al Mücteba olarak da bilinir.
- Hüseyin bin Ali (626–680), Hüseyin el Şehid, Şah Hüseyin veya Husayn al Şaheda olarak da bilinir.
- Ali bin Hüseyin (658–713), Ali Zeynelâbidîn olarak da bilinir.
- Muhammed bin Ali (676–743), Muhammed el-Bakır olarak da bilinir.
- Cafer bin Muhammed (703–765), Ca'fer es-Sâdık olarak da bilinir.
- Musa bin Cafer (745–799), Musa el-Kâzım olarak da bilinir.
- Ali bin Musa (765–818), Ali er-Rızâ olarak da bilinir.
- Muhammed bin Ali (810–835), Muhammed el-Cevâd veya Takî olarak da bilinir.
- Ali bin Muhammed (827–868), Ali Naki veya El-Hadî olarak da bilinir.
- Hasan bin Ali (846–874), Hasan el-Askerî olarak da bilinir.
- Muhammed bin Hasan, Muhammed Mehdî ya da Mehdî el-Muntazar olarak da bilinir. Şii inancına göre çocuk yaşından beri gayba halinde olup ahir zamanda ortaya çıkacaktır.
Sünnilik ile Şiilik'in ayrılışı
Sünni ve Şii ayrımı peygamber Muhammed'in 632 tarihinde vefatıyla birlikte başlamıştır. Yaşadığı sürece dinî rehberliğin yanı sıra siyasi önder vasfını da kendisinde bulunduran Muhammed’in artık hayatta olmayışı, Müslüman cemiyeti yeni önderin kim olacağı sorusuyla karşı karşıya bırakmıştı. Sakife denilen yerde toplanan bir grup Müslüman, Hilâfet'e Ebû Bekir'i seçmiş, daha sonra “Şiat‘ü Ali” olarak adlandırılacak olan Ali taraftarı bir grup Müslüman da Muhammed'in damadı olan Ali'nin bu göreve daha layık olduğunu ve Ebû Bekir'i seçen grubun hak yoldan saptığını düşünmüştür. Dahası Ebû Bekir'in halifeliği Ali'nin elinden Fatıma'nın evinin basılması ve yakılması ile zorla aldığını iddia ederler.
Muhammed'in ölümü üzerinden yaklaşık otuz yıl geçtikten sonra İslam toplumu ilk iç savaşı yaşamıştır. Bu savaş, Müslümanların Emevî taraftarları, Ali taraftarları ve Hâricîler olarak bölünmesine yol açmıştır.
Şiilik ile Sünnilik arasındaki anlayış ve uygulama farkları
- Şiiler, Muhammed'den sonra halifeliğin Ali ve soyuna ait olduğunu savunur. İlk üç halifenin hilafeti Ali'den gasp ettiklerine inanırlar. Sünniler bunu (reddederler) ve Ebû Bekir'in halife olması gerektiğine dair Muhammed'in hastayken imamlığı Ebû Bekir'e bırakması ve Ebû Bekir'in Kur'an'da gıyaben geçmesinin diğerlerine nazaran üstünlük sayılması gibi örnekler gösterirler.
- Siyasi iktidar ve emir sahiplerine itaat: Sünnilere göre iktidar bir soy meselesi değil, ümmetin kendi içinde istişare ile çözeceği siyasi bir konudur. "Ûl-ül Emre itaat"e uyulur. Sünnilere göre Peygamber ve akabinden gelen Hulefâ-yi Râşidîn, hem devlet başkanı hem de imamdırlar. Onlardan sonra gelenler imam kabul edilmez. Şiilerde ise iktidar, inanç meselesidir ve meşru siyasi lider aynı zamanda dinî liderliği de elinde bulunduran Ali ve soyundan gelen imamlara aittir. Caferilere göre ise, ahir zamana kadar gizli kalacak olan Mehdi dâhil on iki imamın günahsız olduğuna, vahiy alma hariç masumiyet ve benzeri konularda peygamberlere benzediğine inanılır.
- Küçük yaşta gaybaya giren 12. imamın ölmediğine ve hâlen hayatta olup Mehdi olarak tekrar geri döneceğine inanırlar.
- Muta nikâhının (belirli bir süreyle sınırlandırılmış evlilik) Sünnilerin kabullenmemesinin aksine dinen uygun (caiz) olduğuna inanırlar. Şiilere göre bunun Muhammed zamanında yapılması uygun görülmüş ve Kur'an'da da onaylanmıştır.
Şii tarikat ve mezhepler
Dörtçüler
- Keysâniyye (Dörtçüler): Muhammed bin Hanefiyye’nin imam ve Mehdî olduğunu iddia eden ilk aşırı Şii grupların ortak adı.
- Berberîcilik: Muhammed bin Hanefiyye’yi tanrısallaştıran ve Hamza bin Umâre el-Berberî'nin Peygamber olduğuna inananlardan müteşekkil fırka.
- Hâşimîlik (Dörtçüler): Muhammed bin Hanefiyye’nin ölümünü kabullenerek en büyük oğlu Ebu Hâşim'i halef olarak kabul edenlerden oluşan fırka.
- Karibîlik / Kuraybîlik (Dörtçüler): Adını imam Ebu Karib/Kurayb el-Darir’den alan, Muhammed bin Hanefiyye’nin ölmediği, ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdî olarak döneceğine inanılan fırka.
- Sarrajcılık (Dörtçüler): Muhammed bin Hanefiyye’nin ölümünü kabullenen, fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdî olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan fırka.
- Hürremiyye (Babekiyye / Muhammira / Kızıl-Giyinenler/ Kızıllar Kısmen Dörtçüler'in uzantısıdır): Mezdek tarafından kurulan dinî harekete ve aşırı Şia’nın etkisiyle gelişen İran kaynaklı Arap düşmanı fırkalara verilen ad.
Beşçiler
- Zeydîlik (Beşçiler):II. (VIII.) yüzyılın ilk çeyreğinde Kufe’de ortaya çıkan, Irak, Taberistan ve özellikle Yemen’de varlığını sürdüren ılımlı bir Şii fırkası.
- Dukeynîlik: Muhammed'in haleflerinin Ali bin Ebu Tâlib'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların mezhebi;
- Halefîlik: Zeyd bin Ali'nin haleflerinin Abdül Samed adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların mezhebi;
- Heşebîlik / Sûrhabîlik: İmametin, imamın bilgisiz ve ahlâksız olması dahil her hâlükârda Hasan bin Ali ile Hüseyin bin Ali'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların mezhebi;
- Yarûdîlik: Adını Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad’dan alan, Ebû Bekir, Ömer bin Hattâb ve Osman bin Affan'ın her üçünün Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına ve bu nedenle de onların Ashab'tan sayılamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan Talha bin Ubeydullah ile Zübeyr bin Avvâm'ı Ali bin Ebu Tâlib'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların mezhebi;
- Süleymânîlik: Adını Süleyman bin Jarîr’den alan, halifeliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna ve Ebû Bekir ile Ömer bin Hattâb'ın Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle hata işlediğine, fakat günaha girmediğine inananların mezhebi;
- Butrîlik / Tâbîrîlik: Kesiru'n-Neva El-Ebter tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte Ebû Bekir, Ömer bin Hattâb ve Osman bin Affan'ın Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi;
- Sâlihîlik: Hasan bin Sâlih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte Ebu Bekir, Ömer ve Osman'ın Ali'yi halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi;
- Vâsîtîlik: On İki İmamın tamamını da tanıyan Zeydîler'in oluşturduğu mezhep.
Yediciler
- İsmâilîyye (Yedi İmâmcılık/Yedicilik): Yedinci İmâm olarak İsmail bin Ca'fer es-Sâdık’i kabul eden kol.
- Karmatîler (Yediciler/el-Bakl’îyye): Aşırı Şiî İsmâiliyye mezhebine mensup bir zümre.
- Dürzîlik (Kısmen Yedi İmâmcıdır): Fâtımî halifelerinden Hâkim döneminde (996-1021) vezir Hamza bin Ali tarafından kurulan aşırı bir fırka.
- Nizâri İsmâilîlik (Yedicilik): İsmâiliyye mezhebinin günümüze kadar gelen en önemli kolu.
- Müsta'liyye (Yedicilik): İsmâiliyye mezhebi bünyesinde h. 487 (m. 1094) yılındaki bölünme sonrasında ortaya çıkan iki önemli fırkadan biri.
Onikicilik
1-İsnâaşeriyye (Onikicilik)
- Ca'feriyye: İsnâaşeriyye Şîası’nın fıkıh mezhebi.
- Haydarîlik: Kutbüddin Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderilik'in en yaygın kolunu oluşturan, kendilerini küçük görmek ve aşağılamak suretiyle vücutlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu grup
- Vefâ’îyye: Ebü'l Vefâ el-Bağdâdî tarafından kurulan, mânevî ve maddî temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir ve Semah eden grup
- Babaîlik: Anadolu Selçukluları devrinde, Orta ve Güneydoğu Anadolu’da Baba İlyas’a bağlı Türkmenler’in isyanı dolayısıyla ortaya çıkan ve gayri Sünnî bir istikamette gelişen dinî-tasavvufî hareket.
- Baraklılar: Başlangıçta Vefâîyye tarikatından Baba İlyas bin Ali’nin halifesi Aybek Baba’nın müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi, hem de Rufâî tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba taraftarlarının oluşturduğu grup
- Yâresânîlik: Ali’ye ulûhîyet isnâd eden gulat fırka.(Bektaşîlik'te olduğu gibi Barak Baba'nın fikirlerinin etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber Onikici olmayıp İslâmiyet'e Bahâîlik'ten de uzak kalan inançlar kapsamında görülür.)
- Nusayrîlik: Ali’ye ulûhîyet isnâd eden bâtınî bir fırka.
- Hurûfîlik (Onbircidir; FazlʿAllâh Esterâbâdî-Nâimî’ye ulûhîyet isnâd eden ghulât (köktendinci) fırka.): Fazlullah-ı Hurûfî’nin (ö. 796/1394) kurup geliştirdiği, harf ve kelimelerin sayısı, sırası ve diziliminin belirli şifreler barındırdığı iddiasına dayanan bâtınî bir akım.
- Nûktâvîyye: Muhammed’in daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasıyla 1397 yılında kendisini Mehdî ilân eden "Mahmud Pasîkhânî" tarafından İsmâilîyye-Nizârîlik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurûfîlik’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da Şah Tahmasb’ı Mehdî ilân etmeye kalkışan grup.
- Bektaşîlik: Adını 13. yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşması sürecinde etkin olarak faaliyet gösteren ve Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedanî'nin öğrencisi Hoca Ahmed Yesevî'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Hacı Bektaş-ı Veli'den alan tarikat.
- Safeviyye: Safiyyüddîn-i Erdebîlî (ö. 735/1334) tarafından kurulan ve XVI. yüzyılın başında İran’da Safevî Devleti’ne dönüşen bir tarikat.
- Ni‘metullāhiyye: Ni‘metullāh-ı Velî’ye (ö. 834/1431) nisbet edilen bir tarikat.
- Nurbahşîlik: Cevad Nurbahş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufî Yeni-Nimetullahîlik yolu.
Sınıflandırılamayanlar
- Eftahîlik / Fethîlik: Adını "geniş" mânâsına gelen "eftâh" kelimesinden alan ve altıncı imam Ca'fer es-Sâdık'ın oğlu Abdullah el-Eftâh'ın yedinci imam olduğuna inanan grup
- Muhammedilik: Hasan El Askerî'nin değil de Ali Naki'nin oğlu Muhammed bin Ali el-Hâdi'nin on birinci imam olduğuna inanan grup
- Tavûssîlik (Altıcılar): İmam Ca'fer es-Sâdık'ın Mehdî olduğuna ve ölmediğine inanan grup
- Vâkıfîlik: İmam Mûsâ el-Kâzım'ın son imam olduğuna inananlardan oluşan grup
- Gāliyye: Ehl-i beytten bazı kişilere ulûhiyet isnad eden grup
- Bezîgıyye: İmam Ca'fer es-Sâdık'a ulûhiyet isnad eden grup
- Zemmiyye: Ali'ye ulûhiyet isnad eden grup
- Gurâbiyye: Muhammed, iki karganın (gurâb) birbirine benzemesi kadar Ali’ye benzediği için Cebrâil’in vahyi yanlışlıkla Ali yerine Muhammed’e indirdiğini iddia eden aşırı Şii bir grup.
- Yafurîlik: Muammer el-Kûfî'ye ulûhiyet isnad eden grup.
Şiî Nüfus
Şiiler, İslam dinine mensup 1,5 milyar müslümanın, yaklaşık olarak 200 milyonunu temsil ederek, İslam âleminin %16'sını oluşturmaktadırlar.[]İran, Azerbaycan, Bahreyn, Irak ve bir olasılıkla Yemen'de nüfusun çoğunluğunu, ayrıca Lübnan'ın da önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar.[]
Şiilik, İran'ın %89'u,Azerbaycan'ın %85'i,Irak'ın %60-%65,Bahreyn, Katar, Türkmenistan, Türkiye ve Yemen'nin %10'u ve Lübnan'ın %65'i Şii nüfusludur. Ayrıca Suudi Arabistan'ın %15'i[], Pakistan'ın %20'si ve Afganistan'ın %19'u Şiîdir. Ayrıca AB ülkelerinde 10 milyona yakın, Amerika kıtasına dağılmış olarak da 20 milyonun üzerinde, Afrika'da sadece Nijerya'da 4-6 milyon Şii olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye'de çoğunluk sırasına göre Alevîler, Câferîler ve Nusayrîler yaşamaktadır.
Dünya'daki Şiî nüfusu tahmini ve ülkelerdeki oranları
| Ülke | Şii nüfus | Ülkedeki Şiî nüfus oranı | Şii nüfusa göre oranı | Asgarî tahmin/iddia | Âzamî tahmin/iddia |
|---|---|---|---|---|---|
| İran | 66.000.000 – 70.000.000 | 90–95 | 37–40 | ||
| Irak | 19.000.000 – 22.000.000 | 65–70 | 11–12 | ||
| Pakistan | 28.000.000 – 36.000.000 | 15–20 | 10–15 | 43.250.000 – 57.666.666 | |
| Hindistan | 40.000.000 – 45.000.000 | 20-25 | 15–20 | 50.000.000 – 50.000.000. | |
| Yemen | 9.000.000 – 10.000.000 | 40-45 | 5-6 | ||
| Türkiye | 500.000 – 1.000.000 | 0,58-1,17 | 1 | ||
| Azerbaycan | 5.000.000 – 7.000.000 | 65–75 | 3–4 | Toplam nüfusun %85'i | |
| Endonezya | 5.000.000 – 6.000.000 | 2,7 | 3 | <7.000.000 | |
| Afganistan | 3.000.000 – 4.000.000 | 10–15 | <2 | Toplam nüfusun %15–19'u | |
| Suriye | 3.000.000 – 4.000.000 | 15–20 | <2 | ||
| Nijerya | <4.000.000 | <5 | <2 | 5-10 milyon | |
| Suudi Arabistan | 3.000.000 – 4.000.000 | 15–22 | <1 | ||
| Lübnan | 1.000.000 – 1.600.000 | 30-35 | <1 | Tahmini veri. Resmi sayım mevcut değil. | |
| Tanzanya | <2.000.000 | <10 | <1 | ||
| Umman | 700.000 – 900.000 | 5–10 | <1 | 948.750 | |
| Kuveyt | 500.000 – 700.000 | 30–35 | <1 | Toplam nüfusun %35–40'ı | |
| Almanya | 400.000 – 600.000 | 10–15 | <1 | ||
| Bahreyn | 375.000 – 400.000 | 66–70 | <1 | 375.000 (Toplam nüfusun %66'sı) | 400.000 (Toplam nüfusun %70'i) |
| Tacikistan | 400.000 | 7 | <1 | ||
| Birleşik Arap Emirlikleri | 300.000 – 400.000 | 10 | <1 | ||
| ABD | 200.000 – 400.000 | 10–15 | <1 | ||
| Birleşik Krallık | 100.000 – 300.000 | 10–15 | <1 | ||
| Bulgaristan | 100.000 | 10–15 | <1 | ||
| Katar | 100.000 | 10 | <1 |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Key beliefs in Islam - Imamate (Shi'a Islam)". BBC. 22 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022.
- ^ "ŞÎA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
- ^ "Mapping the Global Muslim Population". 7 Ekim 2009. 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
The Pew Forum's estimate of the Shia population (10–13%) is in keeping with previous estimates, which generally have been in the range of 10–15%.
- ^ "İslam ve İhsan". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "kuran-ikerim.org". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.
- ^ Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.
- ^ Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Türk Sûfîliğinde Ahmed-i Yesevî Geleneğinin Teşekkülü Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
- ^ Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN .
- ^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. .
- ^ Bulut, Faik. (2011), Ali'siz Alevîlik, Berfin Yayıncılık.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2009.
- ^ "CIA World Fact Book "Iran"". 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.
- ^ a b "Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan - Presidential Library - Religion" (PDF). 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2011.
- ^ "CIA World Fact Book "Iraq"". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.
- ^ "CIA World Fact Book "Pakistan"". 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.
- ^ "CIA World Fact Book "Afganistan"". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.
- ^ "Şii lider Zakzaki'nin öldürüldü iddiası". trthaber.com. 13 Aralık 2015. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017.
- ^ a b c d "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010.
- ^ a b c d Miller, Tracy (Ekim 2009). Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (PDF). Pew Research Center. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2009.
- ^ "CIA - The World Factbook". Cia.gov. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011.
- ^ "Violence Against Pakistani Shias Continues Unnoticed | International News". Islamic Insights. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011.
- ^ "Taliban kills Shia school children in Pakistan". 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012.
- ^ "Shia women too can initiate divorce". The Times of India. 6 Kasım 2006. 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010.
- ^ "Talaq rights proposed for Shia women". Daily News and Analysis, www.dnaindia.com. 5 Kasım 2006. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010.
- ^ 'Religion: Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia.'"Shia women too can initiate divorce" (PDF). on Afghanistan. Ağustos 2008. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ağustos 2010.
- ^ Nigeria: 'No Settlement With Iran Yet' 5 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paul Ohia, allAfrica - This Day, 2010-11-16
- ^ Hazran, Yusri. The Shiite Community in Lebanon: From Marginalization to Ascendancy, Brandeis University
- ^ Hassan, Farzana. Prophecy and the Fundamentalist Quest, page 158
- ^ Corstange, Daniel M. Institutions and Ethnic politics in Lebanon and Yemen, page 53
- ^ Dagher, Carole H. Bring Down the Walls: Lebanon's Post-War Challenge, page 70
- ^ Growth of the world's urban and rural population:n1920-2000, Page 81. United Nations. Dept. of Economic and Social Affairs
- ^ Top 15 Countries with Highest Proportion of Shiites in the Population 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1999-07-07
- ^ "The actual percentage of Kuwaiti Shiites is 40 percent". ArabTimesOnline. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010.
- ^ "UK FCO". UK FCO. 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012.
- ^ "Why Bahrain blew up". New York Post. 17 Şubat 2011. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2011.
- ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
- ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)
Dış bağlantılar
- Al-Shia 17 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Siilik haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Siilik veya Sia Arapca ا لش يع ة es Sia Farsca ش یع ه Sia Islam peygamberi Muhammed den sonra devlet yonetiminin Ali ye ve onun soyundan gelenlere ait oldugu fikrini savunan Ali ile birlikte onun soyundan gelen imamlarin gunahsizligina yanilmazligina ve bizzat Allah tarafindan imam olarak secildiklerine dair inanislarin ortak adidir 1 2 Islam dunyasi icerisinde Musluman nufusun yuzde 10 15 lik kismini olusturur 3 Siyasi sebeplerle ortaya cikan bu ayrilik zaman icinde fikhi ve itikadi bir altyapi kazanarak mezheplesmistir Icindekiler 1 Etimoloji 2 Kollari 2 1 Zeydilik Besciler 2 2 Ismailiyye Yediciler 2 3 Isnaaseriyye Onikiciler ve On Iki Imam 2 3 1 On Iki Imam 3 Sunnilik ile Siilik in ayrilisi 3 1 Siilik ile Sunnilik arasindaki anlayis ve uygulama farklari 4 Sii tarikat ve mezhepler 4 1 Dortculer 4 2 Besciler 4 3 Yediciler 4 4 Onikicilik 4 5 1 Isnaaseriyye Onikicilik 4 6 Siniflandirilamayanlar 5 Sii Nufus 5 1 Dunya daki Sii nufusu tahmini ve ulkelerdeki oranlari 6 Ayrica bakiniz 7 Kaynakca 8 Dis baglantilarEtimolojidegistirSia terimi takipciler anlamina gelen Arapca sia kelimesinden gelmektedir Tarihteki kullanim Siat u Ali yani Ali nin takipcileri anlamina gelen ifadenin kisaltilmis halidir Sunni kaynaklar bu terimin Muhammed in olumunu takip eden yillarda kullanilmaya baslandigina Siiler ise daha once de kullanildigina inanirlar Sii inancinda Ali nin cok ozel bir yeri vardir Sii amentusunde bulunan imamet anlayisina gore Islam peygamberi Muhammed oldukten sonra onun yerine imam halife olmasi gereken kisi Ali dir ve Imamet Ali nin soyundan devam eder KollaridegistirSiilik mezhebi kendi icinde farkli yorumlar barindirmaktadir Bu farkli alt kollarin ortak noktalari Muhammed in olumunun sonrasinda Imamet veya Hilafet makaminin Ali ile baslamak uzere onun soyundan gelen insanlara ait oldugunu kabul etmektir nbsp Siiligin dallari Siiler arasinda Imamet hakkinda farkli gorusler var oldugundan Siilik genel olarak uc kategoriye ayrilmaktadir Zeydilik Besciler degistir Ana madde Zeydilik Zeydiler Muhammed den sonra imamlarin siralamasinin su sekilde olduguna inanirlar Ali Hasan Huseyin Zeynelabidin Zeyd bin Ali Deylem ve Taberistan bolgesinde 864 yilindan 928 yilina kadar hukum suren Zeydi Aleviler Hanedanligi tarihte kurulmus olan ilk Zeydi devletidir Gunumuzde Zeydiler yogun olarak Yemen de yasamaktadirlar Ismailiyye Yediciler degistir Ana madde Ismaililik Ismaililer e gore Imamet siralamasi soyledir Ali Hasan Nizariler e gore imam degildir Huseyin Zeynelabidin Muhammed el Bakir Ca fer es Sadik Ismail bin Ca fer es Sadik Muhammed bin Ismail es Sakir Ismaililer in Imamet konusunda degisik inanca sahip farkli kollari ve inanc gruplari vardir Yediciler ve Karmatiler e gore Ismail bin Ca fer es Sadik in son imam olduguna inanilirken Musta li fikhinda 21 Imam olan Tayyib Ebu l Kasim gayba halinde saklanan son imamdir Nizariyye olarak bilinen Ismaili gruplari ise ImametinIsmail bin Ca fer es Sadik in soyundan gelen kisiler ile gunumuze kadar devam ettigine inanirlar Tarihte Fatimiler ilk Ismaili devletidir Ismaililer Safeviler donemine kadar Sia nin cogunlugunu olusturmaktaydi Gunumuzde ise sayilari cok fazla olmamakla birlikte ozellikle Hindistan Pakistan Iran Afganistan Tacikistan ve Suriye de yasamaktadirlar Isnaaseriyye Onikiciler ve On Iki Imamdegistir Ana maddeler Onikiciler ve On Iki Imam Onikiciler e gore Imamet siralamasi soyledir Ali Hasan Huseyin Zeynelabidin Muhammed el Bakir Ca fer es Sadik Musa el Kazim Ali er Riza Muhammed el Cevad Ali el Hadi Hasan el Askeri Mehdi el Muntazar Onikiciler Safeviler doneminden beri Siiler arasinda cogunluktadirlar Onikici olan bircok inanc bulunmaktadir Bunlarin en yaygini Caferilik mezhebidir Bunun disinda Nusayrilik Anadolu Aleviligi Bektasilik Ehl i Hak Malang Nurbahsiye tarikati gibi inanislar da Onikicidir Ama Caferiler Caferilik mezhebinden baska hicbir mezhebin Sii oldugunu kabul etmez Diger Onikici inanislarin ve yedici inanislarin Islam disi olduguna inanir Sii mezhebi olan Zeydi mezhebini Musluman saymakla beraber hak bir mezhep olmadigina inanirlar nbsp Oturanlar Hasan Ali ve Huseyin sagi ve solunda ayakta kalan ise Kerbela Hadisesi nde olen Abbas bin Ali Kacar donemi hat sanati eseri 19 yuzyil On Iki Imamdegistir Ali bin Ebu Talib 600 661 Emiru l mu minin olarak da bilinir Hasan bin Ali 625 669 Hasan al Mucteba olarak da bilinir Huseyin bin Ali 626 680 Huseyin el Sehid Sah Huseyin veya Husayn al Saheda olarak da bilinir Ali bin Huseyin 658 713 Ali Zeynelabidin olarak da bilinir Muhammed bin Ali 676 743 Muhammed el Bakir olarak da bilinir Cafer bin Muhammed 703 765 Ca fer es Sadik olarak da bilinir Musa bin Cafer 745 799 Musa el Kazim olarak da bilinir Ali bin Musa 765 818 Ali er Riza olarak da bilinir Muhammed bin Ali 810 835 Muhammed el Cevad veya Taki olarak da bilinir Ali bin Muhammed 827 868 Ali Naki veya El Hadi olarak da bilinir Hasan bin Ali 846 874 Hasan el Askeri olarak da bilinir Muhammed bin Hasan Muhammed Mehdi ya da Mehdi el Muntazar olarak da bilinir Sii inancina gore cocuk yasindan beri gayba halinde olup ahir zamanda ortaya cikacaktir nbsp Imam Ali nin turbesi Necef Irak Sunnilik ile Siilik in ayrilisidegistir nbsp Alevilikte ve Siilik te onemli bir yere sahip olan Zulfikar isimli kilicin temsili bir resmi Sunni ve Sii ayrimi peygamber Muhammed in 632 tarihinde vefatiyla birlikte baslamistir Yasadigi surece dini rehberligin yani sira siyasi onder vasfini da kendisinde bulunduran Muhammed in artik hayatta olmayisi Musluman cemiyeti yeni onderin kim olacagi sorusuyla karsi karsiya birakmisti Sakife denilen yerde toplanan bir grup Musluman Hilafet e Ebu Bekir i secmis daha sonra Siat u Ali olarak adlandirilacak olan Ali taraftari bir grup Musluman da Muhammed in damadi olan Ali nin bu goreve daha layik oldugunu ve Ebu Bekir i secen grubun hak yoldan saptigini dusunmustur Dahasi Ebu Bekir in halifeligi Ali nin elinden Fatima nin evinin basilmasi ve yakilmasi ile zorla aldigini iddia ederler Muhammed in olumu uzerinden yaklasik otuz yil gectikten sonra Islam toplumu ilk ic savasi yasamistir Bu savas Muslumanlarin Emevi taraftarlari Ali taraftarlari ve Hariciler olarak bolunmesine yol acmistir Siilik ile Sunnilik arasindaki anlayis ve uygulama farklaridegistir Siiler Muhammed den sonra halifeligin Ali ve soyuna ait oldugunu savunur Ilk uc halifenin hilafeti Ali den gasp ettiklerine inanirlar Sunniler bunu reddederler ve Ebu Bekir in halife olmasi gerektigine dair Muhammed in hastayken imamligi Ebu Bekir e birakmasi 4 ve Ebu Bekir in Kur an da giyaben gecmesinin digerlerine nazaran ustunluk sayilmasi gibi ornekler 5 gosterirler Siyasi iktidar ve emir sahiplerine itaat Sunnilere gore iktidar bir soy meselesi degil ummetin kendi icinde istisare ile cozecegi siyasi bir konudur Ul ul Emre itaat e uyulur Sunnilere gore Peygamber ve akabinden gelen Hulefa yi Rasidin hem devlet baskani hem de imamdirlar Onlardan sonra gelenler imam kabul edilmez Siilerde ise iktidar inanc meselesidir ve mesru siyasi lider ayni zamanda dini liderligi de elinde bulunduran Ali ve soyundan gelen imamlara aittir Caferilere gore ise ahir zamana kadar gizli kalacak olan Mehdi dahil on iki imamin gunahsiz olduguna vahiy alma haric masumiyet ve benzeri konularda peygamberlere benzedigine inanilir Kucuk yasta gaybaya giren 12 imamin olmedigine ve halen hayatta olup Mehdi olarak tekrar geri donecegine inanirlar Muta nikahinin belirli bir sureyle sinirlandirilmis evlilik Sunnilerin kabullenmemesinin aksine dinen uygun caiz olduguna inanirlar Siilere gore bunun Muhammed zamaninda yapilmasi uygun gorulmus ve Kur an da da onaylanmistir Sii tarikat ve mezheplerdegistirDortculerdegistir Keysaniyye Dortculer Muhammed bin Hanefiyye nin imam ve Mehdi oldugunu iddia eden ilk asiri Sii gruplarin ortak adi Berbericilik Muhammed bin Hanefiyye yi tanrisallastiran ve Hamza bin Umare el Berberi nin Peygamber olduguna inananlardan mutesekkil firka Hasimilik Dortculer Muhammed bin Hanefiyye nin olumunu kabullenerek en buyuk oglu Ebu Hasim i halef olarak kabul edenlerden olusan firka Karibilik Kuraybilik Dortculer Adini imam Ebu Karib Kurayb el Darir den alan Muhammed bin Hanefiyye nin olmedigi ama saklandigi ve bir gun adalet dagitmak uzere yeryuzune Mehdi olarak donecegine inanilan firka Sarrajcilik Dortculer Muhammed bin Hanefiyye nin olumunu kabullenen fakat ileride bir gun adalet dagitmak uzere yeryuzune Mehdi olarak donecegine inanilan Hayyan el Sarraj tarafindan kurulan firka Hurremiyye Babekiyye Muhammira Kizil Giyinenler 6 Kizillar 7 Kismen Dortculer in uzantisidir Mezdek tarafindan kurulan dini harekete ve asiri Sia nin etkisiyle gelisen Iran kaynakli Arap dusmani firkalara verilen ad Bescilerdegistir Zeydilik Besciler II VIII yuzyilin ilk ceyreginde Kufe de ortaya cikan Irak Taberistan ve ozellikle Yemen de varligini surduren ilimli bir Sii firkasi Dukeynilik Muhammed in haleflerinin Ali bin Ebu Talib in tarafini tutmamalarindan dolayi imanlarini kaybettigine inananlarin mezhebi Halefilik Zeyd bin Ali nin haleflerinin Abdul Samed adli bir sahis ve onun neslinden devam ettigine inananlarin mezhebi Hesebilik Surhabilik Imametin imamin bilgisiz ve ahlaksiz olmasi dahil her halukarda Hasan bin Ali ile Huseyin bin Ali nin soyundan gelenlerde kalmasi gerektigine inananlarin mezhebi Yarudilik Adini Ebu l Jarud Ziyad bin Ebu Ziyad dan alan Ebu Bekir Omer bin Hattab ve Osman bin Affan in her ucunun Ali bin Ebu Talib i halife secmemekle buyuk bir gunah islemis olmamakla beraber hatali bir davranista bulunmus olduklarina ve bu nedenle de onlarin Ashab tan sayilamayacagini beyan etmekle beraber alenen suclamaktan da kacinan diger taraftan Talha bin Ubeydullah ile Zubeyr bin Avvam i Ali bin Ebu Talib e baskaldirmis olmalarindan oturu siddetle kinayanlarin mezhebi Suleymanilik Adini Suleyman bin Jarir den alan halifeligin kime gideceginin istisareler neticesinde karara varilmasi gereken bir husus olduguna ve Ebu Bekir ile Omer bin Hattab in Ali bin Ebu Talib i halife secmemekle hata isledigine fakat gunaha girmedigine inananlarin mezhebi Butrilik Tabirilik Kesiru n Neva El Ebter tarafindan kurulan inanclari hemen hemen Suleymanilik ile ayni olmakla birlikte Ebu Bekir Omer bin Hattab ve Osman bin Affan in Ali bin Ebu Talib i halife secmemekle hatali olduguna fakat gunaha girmemis olduklarina inananlarin mezhebi Salihilik Hasan bin Salih tarafindan kurulan inanclari hemen hemen Suleymanilik ile ayni olmakla birlikte Ebu Bekir Omer ve Osman in Ali yi halife secmemekle hatali olduguna fakat gunaha girmemis olduklarina inananlarin mezhebi Vasitilik On Iki Imamin tamamini da taniyan Zeydiler in olusturdugu mezhep Yedicilerdegistir Ismailiyye Yedi Imamcilik Yedicilik Yedinci Imam olarak Ismail bin Ca fer es Sadik i kabul eden kol Karmatiler Yediciler el Bakl iyye Asiri Sii Ismailiyye mezhebine mensup bir zumre Durzilik Kismen Yedi Imamcidir Fatimi halifelerinden Hakim doneminde 996 1021 vezir Hamza bin Ali tarafindan kurulan asiri bir firka Nizari Ismaililik Yedicilik Ismailiyye mezhebinin gunumuze kadar gelen en onemli kolu Musta liyye Yedicilik Ismailiyye mezhebi bunyesinde h 487 m 1094 yilindaki bolunme sonrasinda ortaya cikan iki onemli firkadan biri Onikicilikdegistir 1 Isnaaseriyye Onikicilik degistir Ca feriyye Isnaaseriyye Siasi nin fikih mezhebi Haydarilik Kutbuddin Haydar tarafindan kurulan 12 yuzyildan itibaren Kalenderilik in en yaygin kolunu olusturan kendilerini kucuk gormek ve asagilamak suretiyle vucutlarina demirden halkalar takarak yalin ayak dolasan kece ve cuhadan yapilma elbiseler giyerek zillet icerisinde bekar kalmak suretiyle yasayanlarin olusturdugu grup 8 Vefa iyye Ebu l Vefa el Bagdadi tarafindan kurulan manevi ve maddi temizlige cok onem veren siklikla zikir 9 ve Semah 10 eden grup Babailik Anadolu Selcuklulari devrinde Orta ve Guneydogu Anadolu da Baba Ilyas a bagli Turkmenler in isyani dolayisiyla ortaya cikan ve gayri Sunni bir istikamette gelisen dini tasavvufi hareket Baraklilar Baslangicta Vefaiyye 11 tarikatindan Baba Ilyas bin Ali nin halifesi Aybek Baba nin muridi daha sonra ise hem Haci Bektas i Veli nin halifesi hem de Rufai tarikatina bagli Sari Saltuk Baba nin muridi olan Barak Baba taraftarlarinin olusturdugu grup Yaresanilik 12 Ali ye uluhiyet isnad eden gulat firka 13 Bektasilik te oldugu gibi Barak Baba nin fikirlerinin etkisiyle ortaya cikmis olmakla beraber Onikici olmayip Islamiyet e Bahailik ten de uzak kalan inanclar kapsaminda gorulur 14 Nusayrilik Ali ye uluhiyet isnad eden batini bir firka Hurufilik Onbircidir FazlʿAllah Esterabadi Naimi ye uluhiyet isnad eden ghulat koktendinci firka Fazlullah i Hurufi nin o 796 1394 kurup gelistirdigi harf ve kelimelerin sayisi sirasi ve diziliminin belirli sifreler barindirdigi iddiasina dayanan batini bir akim Nuktaviyye Muhammed in daha yuksek seviyede reenkarnasyonu oldugu iddiasiyla 1397 yilinda kendisini Mehdi ilan eden Mahmud Pasikhani tarafindan Ismailiyye Nizarilik mezhebi ile taninan Isfahan Eyaleti nin Kasan sehri yakinlarinda Anjudan koyunde Hurufilik nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasikhani nin olumunden sonra da Sah Tahmasb i Mehdi ilan etmeye kalkisan grup Bektasilik Adini 13 yuzyilda Anadolu nun Islamlasmasi surecinde etkin olarak faaliyet gosteren ve Horasan Melametiliginin onde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani nin ogrencisi Hoca Ahmed Yesevi nin ogretilerinin Anadolu daki uygulayicisi olan buyuk Turk mutasavvifi Haci Bektas i Veli den alan tarikat Safeviyye Safiyyuddin i Erdebili o 735 1334 tarafindan kurulan ve XVI yuzyilin basinda Iran da Safevi Devleti ne donusen bir tarikat Ni metullahiyye Ni metullah i Veli ye o 834 1431 nisbet edilen bir tarikat Nurbahsilik Cevad Nurbahs tarafindan 20 yuzyilda yeniden yapilandirilan tasavvufi Yeni Nimetullahilik yolu Siniflandirilamayanlardegistir Eftahilik Fethilik Adini genis manasina gelen eftah kelimesinden alan ve altinci imam Ca fer es Sadik in oglu Abdullah el Eftah in yedinci imam olduguna inanan grup Muhammedilik Hasan El Askeri nin degil de Ali Naki nin oglu Muhammed bin Ali el Hadi nin on birinci imam olduguna inanan grup Tavussilik Alticilar Imam Ca fer es Sadik in Mehdi olduguna ve olmedigine inanan grup Vakifilik Imam Musa el Kazim in son imam olduguna inananlardan olusan grup Galiyye Ehl i beytten bazi kisilere uluhiyet isnad eden grup Bezigiyye Imam Ca fer es Sadik a uluhiyet isnad eden grup Zemmiyye Ali ye uluhiyet isnad eden grup Gurabiyye Muhammed iki karganin gurab birbirine benzemesi kadar Ali ye benzedigi icin Cebrail in vahyi yanlislikla Ali yerine Muhammed e indirdigini iddia eden asiri Sii bir grup Yafurilik Muammer el Kufi ye uluhiyet isnad eden grup Sii NufusdegistirSiiler Islam dinine mensup 1 5 milyar muslumanin 15 yaklasik olarak 200 milyonunu temsil ederek Islam aleminin 16 sini olusturmaktadirlar kaynak belirtilmeli Iran Azerbaycan Bahreyn Irak ve bir olasilikla Yemen de nufusun cogunlugunu ayrica Lubnan in da onemli bir kismini olusturmaktadirlar kaynak belirtilmeli Siilik Iran in 89 u 16 Azerbaycan in 85 i 17 Irak in 60 65 18 Bahreyn Katar Turkmenistan Turkiye ve Yemen nin 10 u ve Lubnan in 65 i Sii nufusludur Ayrica Suudi Arabistan in 15 i kaynak belirtilmeli Pakistan in 20 si 19 ve Afganistan in 19 u 20 Siidir Ayrica AB ulkelerinde 10 milyona yakin Amerika kitasina dagilmis olarak da 20 milyonun uzerinde Afrika da sadece Nijerya da 4 6 milyon Sii oldugu 21 tahmin edilmektedir Turkiye de cogunluk sirasina gore Aleviler Caferiler ve Nusayriler yasamaktadir Dunya daki Sii nufusu tahmini ve ulkelerdeki oranlaridegistir Dunya da 200 230 000 000 arasinda Sii bulunmaktadir 22 23 Ulke Sii nufus 22 23 Ulkedeki Sii nufus orani 22 23 Sii nufusa gore orani 22 23 Asgari tahmin iddia Azami tahmin iddia Iran 66 000 000 70 000 000 90 95 37 40 Irak 19 000 000 22 000 000 65 70 11 12 Pakistan 28 000 000 36 000 000 15 20 10 15 43 250 000 24 57 666 666 25 26 Hindistan 40 000 000 45 000 000 20 25 15 20 50 000 000 27 50 000 000 28 Yemen 9 000 000 10 000 000 40 45 5 6 Turkiye 500 000 1 000 000 0 58 1 17 1 Azerbaycan 5 000 000 7 000 000 65 75 3 4 Toplam nufusun 85 i 17 Endonezya 5 000 000 6 000 000 2 7 3 lt 7 000 000 Afganistan 3 000 000 4 000 000 10 15 lt 2 Toplam nufusun 15 19 u 29 Suriye 3 000 000 4 000 000 15 20 lt 2 Nijerya lt 4 000 000 lt 5 lt 2 5 10 milyon 30 Suudi Arabistan 3 000 000 4 000 000 15 22 lt 1 Lubnan 1 000 000 1 600 000 31 30 35 32 33 34 lt 1 Tahmini veri Resmi sayim mevcut degil 35 Tanzanya lt 2 000 000 lt 10 lt 1 Umman 700 000 900 000 5 10 lt 1 948 750 36 Kuveyt 500 000 700 000 30 35 lt 1 Toplam nufusun 35 40 i 37 Almanya 400 000 600 000 10 15 lt 1 Bahreyn 375 000 400 000 66 70 lt 1 375 000 Toplam nufusun 66 si 38 400 000 Toplam nufusun 70 i 39 Tacikistan 400 000 7 lt 1 Birlesik Arap Emirlikleri 300 000 400 000 10 lt 1 ABD 200 000 400 000 10 15 lt 1 Birlesik Krallik 100 000 300 000 10 15 lt 1 Bulgaristan 100 000 10 15 lt 1 Katar 100 000 10 lt 1 Hasim bin ʿAbd Menaf Hasimogullari ʿAbd el Muttalib bin Hasim Amine bint Vehb ʿAbd Allah bin ʿAbd el Muttalib Ebu Talib Ez Zubeyr Hamza Abbas binʿAbd el Muttalib Hatice bint Huveylid Muhammed ʿAbd Allah bin Abbas Fatima Ali Havlet bint Ca fer Ali bin ʿAbd Allah Selman i Farisi Hasan bin Ali Huseyin Seyyid es Suheda Muhammed bin Hanefiyye Abbasiler Muhammed el Imam bin Ali bin el Abbas Hasan bin Zeyyid Zeyyid bin Hasan Hasan el Mu tena Zeynelabidin Keysanilik Bu Muslim iyye Mazdekcilik Taberistan Alavileri Hasan bin Zeyd ʿAbd Allah el Kamil Muhammed el Bakir Zeyd bin Ali es Sehid Sinbad Neo Mazdekcilik Ibrahim bin ʿAbd Allah Muhammed bin ʿAbd Allah Muhammed bin Abdullah el Mehdi Idris bin ʿAbd Allah Idrisiler Zeyd iyye Imamet Zeydilik El Mukanna iyye Hurremiyye Babek Hurremi Yahya bin ʿAbd Allah Zu n Nun el Misri Ca bir bin Hayyan 40 Caʿfer es Sadik 41 Hasan bin Zeyd ul Alevi Kizilbas Gnostisizm Beyazid i Bestami ʿAbd Allah el Eftah bin Caʿfer i Sadik Ismail bin Ca fer es Sadik Musa el Kazim Cepniler Tahtacilar Fethilik Eftah iyye Vafi Ahmed ʿAbd Allah bin Muhammed bin Isma il el Vafi Muhammed bin Isma il es Sakir Yediciler Ali er Riza Taberistan Zeydi Alaviler Emirligi Melamilik Muhammed bin ʿAbd Allah el Eftah Taki Muhammed ʿAhmed bin ʿAbd Allah bin Muhammed et Taki Ismaililik Isma il iyye Yedicilik Muhammed el Cevad Tavvusilik Tavvus iyye Alticilik Batinilik Batini Isma il iyye Ezoterizm Tasavvuf Razi ʿAbd Allah Huseyin bin ʿAhmed bin ʿAbd Allah ez Zeki Kufeli Hamdan Karmat Karmatiyye Yediciler Ali el Hadi Vakifilik Vakif iyye Mitraizm Sabiilik Mehdi Fatimi Ebu Saʿid Hasan bin Behram Cennabi Bahreyn Hasan el Askeri Muhammed bin Ali en Naki Muhammedilik Muhammed iyye Muhammed ed Derezi Fatimi Devleti Karmatilik Yediciler elʿBakl iyye Muhammed el Mehdi FazlʿAllah Esterabadi Hurufilik Muhammad bin Nusayr Durzilik Mustalilik Nizarilik On Iki Imam Hurufilik Nusayrilik Mecid iyye Hafiz iyye Tayyib iyye Turkistan Aleviligi Kabbalah Sunni Buhra DavudiʿBuhra 1094 Alamut Kalesi Sabbahiyye Muhammed Kebir Arizi Mahmud Pasikhani Caʿferi Buhra 1426 Patani Buhra 1538 SuleymaniʿBuhra 1591 Alavi Buhra 1625 Tacu l Arifin Ebu l Vefa Vefailik Vefa iyye Nuktavilik Hurufilik Hebtiahs Buhra 1754 Etbei MelekʿBuhra 1840 Ileri Davudi Buhra 1977 Tac ed Din Geylani Halvet iyye Zahid iyye Ebu l Beka Baba Ilyas Babailik Baba iyye Seyyid Nesimi Huruf iyye Yusuf Hemedani Melamet iyye Kalender iyye Uveys bin Amir i Kareni Uveys iyye Imamet Isnaaseriyye ogretisi Safi ud Din Ishak Safev iyye Baba Ishak Ishak iyye Dedebabalik Bektas iyye Ahmed Yesevi Yesevilik Melamet iyye Hallac i Mansur En el Hak Cuneyd El Bagdadi Sadr ed Din Musa Hoca Ala ed Din Ali Hamid ud Din i Veli Haci Bayram i Veli Ahmed er Rifai Kutb ud Din Haydar Kalenderilik Yesevilik Muhy ud Din i Arabi Sufi metafizigi Abdulkadir Geylani Kadir iyye Seyh Ibrahim Cuneyd Haydar Bayram iyye Celvet iyye Aziz Mahmud Hudayi Rifa iyye Haci Bektas i Veli Haydarilik Ekberilik Sadr ed Din Konevi Ekber iyye Yefa i Sah Ni metullah i Veli Sultan Ali MirzaSafevi Devleti I Ismail Sari Saltik Dede Saltuk iyye Galip Hasan Kuscuoglu Ahi Evran Ahilik Kizilbas Ni metullah iyye Isna aser iyye Barak iyyun Galibi Tarikati Taptuk Emre Abdal Musa Burhan ed Din Halil ullah Alevilik Kurt Aleviligi Yunus Emre Balim Sultan Nadir Sah Sultan Sahak Adiyy bin Musafir Kaygusuz Abdal Bektasilik Nurbaks iyye Caʿfer iyye Yaresaniler Ezidiler Ali iyye Harabat iyye Usuli Ahbari Pir Sultan Abdal Celal iyye Afsarlar Luviler Kabalizm Kul Himmet Kacar Hanedani Isik Aleviligi Seyhilik Babilik Velayet i Fakih ya Hukumet i Islami Ezeli Babiler Bahailik Iran Ayrica bakinizdegistirNasibiKaynakcadegistir Key beliefs in Islam Imamate Shi a Islam BBC 22 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mayis 2022 SIA TDV Islam Ansiklopedisi 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Nisan 2023 Mapping the Global Muslim Population 7 Ekim 2009 14 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Ocak 2021 The Pew Forum s estimate of the Shia population 10 13 is in keeping with previous estimates which generally have been in the range of 10 15 Islam ve Ihsan 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2023 kuran ikerim org 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2023 W Madelung Khurrammiya in Encyclopaedia of Islam Edited by P Bearman Th Bianquis C E Bosworth E van Donzel and W P Heinrichs Brill 2009 Brill Online Yarshater Ehsan 1983 The Cambridge history of Iran cilt 2 s 1005 1008 Ahmet Yasar Ocak Anadolu Turk Sufiliginde Ahmed i Yesevi Geleneginin Tesekkulu Milletlerarasi Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri 26 27 Eylul 1991 Ankara 1992 Kultur Bakanligi Yayinlari s 79 80 Dursun Gumusoglu Tacu l Arifin es Seyyid Ebu l Vefa Menakibnamesi Yasami ve Tasavvufi Gorusleri Can Yayinlari 2006 s 61 Dursun Gumusoglu Tacu l Arifin es Seyyid Ebu l Vefa Menakibnamesi Yasami ve Tasavvufi Gorusleri Can Yayinlari 2006 s 73 Dursun Gumusoglu Tacu l Arifin es Seyyid Ebu l Vefa Menakibnamesi Yasami ve Tasavvufi Gorusleri Can Yayinlari 2006 s 48 Kreyenbroek Philip G 1996 Religion and Religions in Kurdistan Kurdish Culture and Identity Zed Books Ltd ISBN 1856493296 Elahi Bahram 1987 The path of perfection the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi ISBN 0 7126 0200 3 Bulut Faik 2011 Ali siz Alevilik Berfin Yayincilik Arsivlenmis kopya 15 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2009 CIA World Fact Book Iran 5 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2008 a b Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan Presidential Library Religion PDF 21 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 13 Eylul 2011 CIA World Fact Book Iraq 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2008 CIA World Fact Book Pakistan 5 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2008 CIA World Fact Book Afganistan 20 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2008 Sii lider Zakzaki nin olduruldu iddiasi trthaber com 13 Aralik 2015 4 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2017 a b c d Mapping the Global Muslim Population A Report on the Size and Distribution of the World s Muslim Population Pew Research Center 7 Ekim 2009 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Agustos 2010 a b c d Miller Tracy Ekim 2009 Mapping the Global Muslim Population A Report on the Size and Distribution of the World s Muslim Population PDF Pew Research Center 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Ekim 2009 CIA The World Factbook Cia gov 14 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2011 Violence Against Pakistani Shias Continues Unnoticed International News Islamic Insights 28 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2011 Taliban kills Shia school children in Pakistan 12 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2012 Shia women too can initiate divorce The Times of India 6 Kasim 2006 2 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2010 Talaq rights proposed for Shia women Daily News and Analysis www dnaindia com 5 Kasim 2006 8 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2010 Religion Virtually the entire population is Muslim Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent Shia Shia women too can initiate divorce PDF Library of Congress Country Studies on Afghanistan Agustos 2008 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 27 Agustos 2010 Nigeria No Settlement With Iran Yet 5 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Paul Ohia allAfrica This Day 2010 11 16 Hazran Yusri The Shiite Community in Lebanon From Marginalization to Ascendancy Brandeis University Hassan Farzana Prophecy and the Fundamentalist Quest page 158 Corstange Daniel M Institutions and Ethnic politics in Lebanon and Yemen page 53 Dagher Carole H Bring Down the Walls Lebanon s Post War Challenge page 70 Growth of the world s urban and rural population n1920 2000 Page 81 United Nations Dept of Economic and Social Affairs Top 15 Countries with Highest Proportion of Shiites in the Population 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 1999 07 07 The actual percentage of Kuwaiti Shiites is 40 percent ArabTimesOnline 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2010 UK FCO UK FCO 2 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2012 Why Bahrain blew up New York Post 17 Subat 2011 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Subat 2011 Muhammed Ebu Zehra Mezhepler Tarihi Sayfa 225 Dusun Yayincilik Istanbul 2011 Ca bir i tikad ve iman esaslari konusunda Ca fer i Sadik tan ders almis ve onun i tikadini benimsemistir Ca bir bin Hayyan Caf er i Sadik in ilmini topladigi besyuz risalesini bir araya getirerek tek bir kitap halinde yayinlamistir Ca bir bu risalelerin kendisinin Caf er i Sadik tan edindigi feyz ve ilhamlar sayesinde tesekkul ettigini belirtmistir Muhammed Ebu Zehra Mezhepler Tarihi Sayfa 225 Dusun Yayincilik Istanbul 2011 Imam Ca fer in Allah in mevcudiyetini bilme gayesi icin Kozmoloji ilmiyle ugrastigini bildiren deliller vardir Elde ettigi bilgileri Allah in vahdaniyetini ispat etmek amaciyla kullanmistir Bu konuda Imam Ca fer i Sadik Kur an in evren ve tabiat hakkinda bilgiler vererek insanlari dusundurme methodunu uygulamistir Mufaddal bin Amra ya yazdirdigi Risalet ut Tevhid adli kitabinda tabiat olaylarinin insanin hizmetine sunulmus oldugunu one surerek hepsinin bir yaraticinin eseri olmasi gerekliligi hakkinda yuruttugu fikirlerini savunmustur Dis baglantilardegistirAl Shia 17 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce https tr wikipedia org w index php title Siilik amp oldid 34662076 sayfasindan alinmistir