Bathys Ryax Muharebesi, 872 veya 878'de Paulicianlar ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşmiştir. Paulicianlar - Bizans devletinin zulmüne uğrayan - Bizans'ın doğu sınırındaki Tephrike'da ayrı bir beylik kuran ve Abbasi Halifeliğinin sınır bölgeleri olan Thughur'un Müslüman emirlikleriyle İmparatorluğa karşı işbirliği yapan bir Hristiyan mezhebiydi. Savaş, Paulician ordusunun bozguna uğraması ve lideri Chrysocheir'in ölümüyle sonuçlanan kesin bir Bizans zaferiydi. Bu olay, Paulician devletinin gücünü yok etti ve Bizans'a yönelik büyük bir tehdidi ortadan kaldırdı, Tephrike'ın düşüşünü ve kısa süre sonra Paulician prensliğinin ilhakını müjdeledi.
Bathys Ryax Muharebesi | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Bizans-Paulician savaşları | |||||||
![]() Bizanlı Küçük Asya ve 9. yüzyılın ortalarında Bizans-Arap sınır bölgesi haritası | |||||||
| |||||||
Taraflar | |||||||
Paulicianlar | Bizans İmparatorluğu | ||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Chrysocheir (ölü) | Hristoforos | ||||||
Kayıplar | |||||||
Son derece ağır | Hafif |
Arka plan
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTlpTDJKbEwxQmxjbk5sWTNWMGFXOXVYMjltWDFCaGRXeHBZMmxoYm5NdWNHNW5MekkxTUhCNExWQmxjbk5sWTNWMGFXOXVYMjltWDFCaGRXeHBZMmxoYm5NdWNHNW4ucG5n.png)
Paulicianlar, kesin kökenleri ve inançları biraz belirsiz olan bir Hristiyan mezhebiydi: Bizans kaynakları onları düalist olarak tasvir ederken, Ermeni kaynakları onların bir mezhep olduğunu iddia eder. Paulician hareket şiddetli bir ikonoklast inanca sahipti, çok farklı bir kristolojiye bağlı kaldılar ve resmi Bizans Kilisesi'nin otoritesini ve uygulamalarını kendi liderlerini izleyerek reddettiler. Sonuç olarak, imparatorların ikonoklazmı resmi olarak desteklemelerine rağmen, 813 gibi erken bir tarihte Bizans devleti tarafından zulüm gördüler. Bizans ikonoklazmının 843'te kesin olarak sona ermesinden sonra, bu zulüm yoğunlaştı: Bizans tarihinde benzeri olmayan bir "sapkın" tarikatı ortadan kaldırma girişiminde, geri adım atmayan herhangi birini öldürmek için emirler gönderildi. Vakainamelere göre, 100.000 kadar Paulici katledilirken, geri kalanlar Doğu-Orta Anadolu'daki kalelerinden kaçtılar ve İmparatorluğun Müslüman düşmanları Thughur'un Arap emirlikleri, Toros sıradağları-Aladağlar boyunca Arap-Bizans sınır bölgesine sığındılar. Paulician lideri Karbeas, Melitene emiri Ömer bin Abdullah'ın desteğiyle Tephrike'de ayrı bir prenslik kurdu ve sonraki on yıllar boyunca, Paulicianlar Araplarla birlikte Bizans'a karşı operasyon yürüttüler.
Araplar ve Paulicianlar 863 yılında Ömer'in Lalakaon Muharebesi'nde yenilip öldürülmesi ve aynı yıl Karbeas'ın ölümüyle kritik bir darbe aldılar, ancak yeni liderleri Chrysocheir yönetiminde, Paulicianlar 869/970'te İznik'e kadar baskın yapmak ve Efes'i yağmalamak gibi Bizans Anadolu'sunun derinliklerine akınlarına devam ettiler. Yeni Bizans imparatoru I. Basileios (h. 867-886), müzakereler için Tephrike'ye bir elçilik gönderdi. Görüşmeler başarısız olduktan sonra, Basileios 871 baharında Paulician devletine karşı bir operasyon başlattı, ancak yenildi ve zor bir şekilde kaçmayı başardı.
Muharebe
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTgyTHpZMkwxTnZiR2xrZFhNdFFtRnphV3hmU1Y5M2FYUm9YME52Ym5OMFlXNTBhVzVsWDJGdVpGOUZkV1J2ZUdsaExYTmlNVGN3TXk1cWNHY3ZNalV3Y0hndFUyOXNhV1IxY3kxQ1lYTnBiRjlKWDNkcGRHaGZRMjl1YzNSaGJuUnBibVZmWVc1a1gwVjFaRzk0YVdFdGMySXhOekF6TG1wd1p3PT0uanBn.jpg)
Bu başarıdan cesaret alan Chrysocheir, daha sonra Anadolu'ya içlerine bir akın daha düzenledi, Ankara'ya ulaştı ve güney Galatya'yı kasıp kavurdu. Basileios, akrabası olan Domestikos ton sholon Hristoforos'ı onlara karşı göndererek karşılık verdi. Paulicianlar bir çatışmadan kaçınmayı başardılar ve sefer sezonu sona ererken, kendi bölgelerine çekilmeye başladılar. Harsianon themasında Agranai'de (modern Muşali Kalesi) kamp kurdular, Bizans ordusu batıda Siboron'da (Σίβορον, modern Karamağara) kamp kurdu. Oradan, Paulicianlar kuzeydoğuya, Doğu'ya Bizans seferleri için toplanma noktası (aplekton) olan stratejik öneme sahip Bathys Ryax veya Bathyryax geçidine (Βαθυρύαξ, "Derin Akım", Türkiye'de Sivas'ın batısında modern Kalınırmak geçidi) yürüdüler. Hristoforos, Armeniakon ve Harsianon themalarının stratigoslarını yaklaşık dört ile beş bin kişiyle, Paulician ordusuyla temas geçmek, geçide kadar gölgelemek ve niyetlerin öğrenmek için gönderdi; yani Paulicianlar ya Bizans topraklarına baskınlara devam etmek için batıya doğru iki katına çıkacaklar ya da Tephrike'ye geri döneceklerdi, bu durumda gönderilen güç Hristoforos'un kuvvetlerine yeniden katılmak zorunda kalacaktı. Adamlarıyla birlikte iki general geçide vardıklarında, gece çökmüştü ve görünüşe göre takip edildiklerinden habersiz olan Paulicianlar geçit vadisinde kamp kurmuşlardı. Bizanslılar, Paulician kampını rahatça gözetlerken aynı zamanda onları düşmanlarından gizleyen Zogoloenos adlı ormanlık bir tepede pozisyon aldılar.
Bu noktada kaynaklar, iki thema kolordusu mensupları arasında kimin en cesur olduğu konusunda bir anlaşmazlık çıktığını kaydeder; iki general, emirlerine rağmen birliklerinin yüksek moralinden ve ani saldırının avantajından yararlanmaya karar verdiler. Her iki kolordudan seçilmiş 600 kişilik bir müfreze, şafakta sürpriz bir saldırı başlatırken, ordunun geri kalanı arkada kaldı ve Hristoforos komutasındaki yaklaştığını zannetmeleri için yüksek sesle trompet ve davul çaldılar. Oyun mükemmel bir şekilde işledi: Paulicianlar şaşkınlıkla paniğe kapıldılar ve ciddi bir direniş göstermeden dağıldılar. Paulician bozgunu, kaçarken ana Bizans ordusu ile karşılaştıklarında tamamlandı. Kalıntıları muzaffer Bizanslılar tarafından 50 kilometre (31 mi) kadar takip edildiler. Chrysocheir, küçük bir koruma müfrezesi ile kaçmayı başardı, ancak Konstantinos Bounos'a (muhtemelen modern Yıldız Dağı) getirildi. Ardından gelen çatışmada, daha önce Paulicianların esiri olan bir Bizans askeri olan Poulades tarafından yaralandı ve atından düştü. Daha sonra, ilerleyen Bizanslılar tarafından yakalandı ve başı kesilerek Konstantinopolis'e İmparator Basileios'a gönderildi.
Neticesi
Bathys Ryax'taki yenilgi, Paulicianların askeri bir güç ve Bizans için bir tehdit olarak sona erdiğinin sinyalini verdi. Basileios, bu başarının ardından Doğu'da Paulician kalelerine ve Arap emirliklerine karşı bir dizi sefere çıktı. Tephrike 878'de alındı ve yerle bir edildi. Geriye kalan Paulicianlar Balkanlar'a yerleştirilirken, büyük bir birlik Yaşlı Nikiforos Fokas yönetiminde İmparatorluk adına savaşmak için Güney İtalya'ya gönderildi.
Kronoloji soruları
Paulician devletinin savaşı ve düşüşü ile ilgili olayların kronolojisi ve sıralaması belirsizdir, çünkü Bizans kaynakları çelişkilidir: bir dizi bilim insanları savaşı 872'de, diğerleri 878'de, her iki durumda da Bizanslılar tarafından Tephrike'ın ele geçirilip yıkılmasından ya önce ya da sonraya koyarlar. Böylece, Aleksandr Vasilyev Bizanslılar için bu ilk muzaffer savaşı, Tephrike'nin yağmalanmasının ardından Bathys Ryax'ta nihai Paulician yenilgisini 872 olarak önerir. En son dönem tarihçiler, savaşı şehrin yağmalanmasından öne koymaktadırlar, ancak iki olayın tarihleri konusunda aynı fikirde değillerdir.Nina Garsoïan veya John Haldon gibi bazıları her iki olayı da 878'e yerleştirirken; Fransız Bizantolog Paul Lemerle, onu izleyen and Warren Treadgold gibi diğer bilim insanları savaşı 872'ye ve Tephrike'nin son zaptını çok sonra 878'e (Treadgold 879'a) yerleştirirler.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e Kiapidou 2003, Chapter 3 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c Haldon 2001, s. 85.
- ^ ODB, "Paulicians" (N. G. Garsoïan), p. 1606; Jenkins 1987, s. 158.
- ^ Jenkins 1987, ss. 158–159.
- ^ ODB, "Karbeas" (N. G. Garsoïan), p. 1107; "Paulicians" (N. G. Garsoïan), p. 1606.
- ^ a b c d e Kiapidou 2003, Chapter 15 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Jenkins 1987, ss. 162–163; Whittow 1996, s. 311.
- ^ ODB, "Chrysocheir" (N. G. Garsoïan), pp. 452–453; "Paulicians" (N. G. Garsoïan), p. 1606.
- ^ a b c Whittow 1996, s. 314.
- ^ a b Treadgold 1997, s. 457.
- ^ a b c Kiapidou 2003, Chapter 2 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c d Haldon 2001, s. 87.
- ^ Haldon 1999, ss. 103, 175.
- ^ Jenkins 1987, s. 191.
- ^ Garsoïan 1967, ss. 39, 128.
- ^ Haldon 2001, ss. 85, 87.
- ^ Treadgold 1997, ss. 457–458.
- Genel
- Garsoïan, Nina G. (1967). The Paulician Heresy: A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire. The Hague, The Netherlands: Mouton.
- Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. ISBN .
- Haldon, John (2001). The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era. Stroud, Gloucestershire: Tempus. ISBN . 17 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- Jenkins, Romilly (1987). Byzantium: The Imperial Centuries, AD 610–1071. Toronto, Ontario, Canada: University of Toronto Press. ISBN . 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN .
- Kiapidou, Eirini-Sofia (17 Ocak 2003). . Encyclopedia of the Hellenic World, Asia Minor. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2010.
- Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN .
- Whittow, Mark (1996). The Making of Byzantium, 600-1025 (İngilizce). Berkeley and Los Angeles, Kaliforniya: University of California Press. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bathys Ryax Muharebesi 872 veya 878 de Paulicianlar ile Bizans Imparatorlugu arasinda gerceklesmistir Paulicianlar Bizans devletinin zulmune ugrayan Bizans in dogu sinirindaki Tephrike da ayri bir beylik kuran ve Abbasi Halifeliginin sinir bolgeleri olan Thughur un Musluman emirlikleriyle Imparatorluga karsi isbirligi yapan bir Hristiyan mezhebiydi Savas Paulician ordusunun bozguna ugramasi ve lideri Chrysocheir in olumuyle sonuclanan kesin bir Bizans zaferiydi Bu olay Paulician devletinin gucunu yok etti ve Bizans a yonelik buyuk bir tehdidi ortadan kaldirdi Tephrike in dususunu ve kisa sure sonra Paulician prensliginin ilhakini mujdeledi Bathys Ryax MuharebesiBizans Paulician savaslariBizanli Kucuk Asya ve 9 yuzyilin ortalarinda Bizans Arap sinir bolgesi haritasiTarih872 veya 878Bolge modern Kalinirmak gecidi Sivas SonucBizans zaferiTaraflarPaulicianlarBizans ImparatorluguKomutanlar ve liderlerChrysocheir olu HristoforosKayiplarSon derece agirHafifArka planPaulicianlarin 843 844 yilindaki katliami Madrid Skylitzes ten Paulicianlar kesin kokenleri ve inanclari biraz belirsiz olan bir Hristiyan mezhebiydi Bizans kaynaklari onlari dualist olarak tasvir ederken Ermeni kaynaklari onlarin bir mezhep oldugunu iddia eder Paulician hareket siddetli bir ikonoklast inanca sahipti cok farkli bir kristolojiye bagli kaldilar ve resmi Bizans Kilisesi nin otoritesini ve uygulamalarini kendi liderlerini izleyerek reddettiler Sonuc olarak imparatorlarin ikonoklazmi resmi olarak desteklemelerine ragmen 813 gibi erken bir tarihte Bizans devleti tarafindan zulum gorduler Bizans ikonoklazminin 843 te kesin olarak sona ermesinden sonra bu zulum yogunlasti Bizans tarihinde benzeri olmayan bir sapkin tarikati ortadan kaldirma girisiminde geri adim atmayan herhangi birini oldurmek icin emirler gonderildi Vakainamelere gore 100 000 kadar Paulici katledilirken geri kalanlar Dogu Orta Anadolu daki kalelerinden kactilar ve Imparatorlugun Musluman dusmanlari Thughur un Arap emirlikleri Toros siradaglari Aladaglar boyunca Arap Bizans sinir bolgesine sigindilar Paulician lideri Karbeas Melitene emiri Omer bin Abdullah in destegiyle Tephrike de ayri bir prenslik kurdu ve sonraki on yillar boyunca Paulicianlar Araplarla birlikte Bizans a karsi operasyon yuruttuler Araplar ve Paulicianlar 863 yilinda Omer in Lalakaon Muharebesi nde yenilip oldurulmesi ve ayni yil Karbeas in olumuyle kritik bir darbe aldilar ancak yeni liderleri Chrysocheir yonetiminde Paulicianlar 869 970 te Iznik e kadar baskin yapmak ve Efes i yagmalamak gibi Bizans Anadolu sunun derinliklerine akinlarina devam ettiler Yeni Bizans imparatoru I Basileios h 867 886 muzakereler icin Tephrike ye bir elcilik gonderdi Gorusmeler basarisiz olduktan sonra Basileios 871 baharinda Paulician devletine karsi bir operasyon baslatti ancak yenildi ve zor bir sekilde kacmayi basardi MuharebeImparator I Basileios un altin sikkesi Bathys Ryax in zaferi ve ardindan Paulician devletinin dagilmasi saltanatinin en buyuk zaferleri arasindaydi Bu basaridan cesaret alan Chrysocheir daha sonra Anadolu ya iclerine bir akin daha duzenledi Ankara ya ulasti ve guney Galatya yi kasip kavurdu Basileios akrabasi olan Domestikos ton sholon Hristoforos i onlara karsi gondererek karsilik verdi Paulicianlar bir catismadan kacinmayi basardilar ve sefer sezonu sona ererken kendi bolgelerine cekilmeye basladilar Harsianon themasinda Agranai de modern Musali Kalesi kamp kurdular Bizans ordusu batida Siboron da Siboron modern Karamagara kamp kurdu Oradan Paulicianlar kuzeydoguya Dogu ya Bizans seferleri icin toplanma noktasi aplekton olan stratejik oneme sahip Bathys Ryax veya Bathyryax gecidine Ba8yrya3 Derin Akim Turkiye de Sivas in batisinda modern Kalinirmak gecidi yuruduler Hristoforos Armeniakon ve Harsianon themalarinin stratigoslarini yaklasik dort ile bes bin kisiyle Paulician ordusuyla temas gecmek gecide kadar golgelemek ve niyetlerin ogrenmek icin gonderdi yani Paulicianlar ya Bizans topraklarina baskinlara devam etmek icin batiya dogru iki katina cikacaklar ya da Tephrike ye geri doneceklerdi bu durumda gonderilen guc Hristoforos un kuvvetlerine yeniden katilmak zorunda kalacakti Adamlariyla birlikte iki general gecide vardiklarinda gece cokmustu ve gorunuse gore takip edildiklerinden habersiz olan Paulicianlar gecit vadisinde kamp kurmuslardi Bizanslilar Paulician kampini rahatca gozetlerken ayni zamanda onlari dusmanlarindan gizleyen Zogoloenos adli ormanlik bir tepede pozisyon aldilar Bu noktada kaynaklar iki thema kolordusu mensuplari arasinda kimin en cesur oldugu konusunda bir anlasmazlik ciktigini kaydeder iki general emirlerine ragmen birliklerinin yuksek moralinden ve ani saldirinin avantajindan yararlanmaya karar verdiler Her iki kolordudan secilmis 600 kisilik bir mufreze safakta surpriz bir saldiri baslatirken ordunun geri kalani arkada kaldi ve Hristoforos komutasindaki yaklastigini zannetmeleri icin yuksek sesle trompet ve davul caldilar Oyun mukemmel bir sekilde isledi Paulicianlar saskinlikla panige kapildilar ve ciddi bir direnis gostermeden dagildilar Paulician bozgunu kacarken ana Bizans ordusu ile karsilastiklarinda tamamlandi Kalintilari muzaffer Bizanslilar tarafindan 50 kilometre 31 mi kadar takip edildiler Chrysocheir kucuk bir koruma mufrezesi ile kacmayi basardi ancak Konstantinos Bounos a muhtemelen modern Yildiz Dagi getirildi Ardindan gelen catismada daha once Paulicianlarin esiri olan bir Bizans askeri olan Poulades tarafindan yaralandi ve atindan dustu Daha sonra ilerleyen Bizanslilar tarafindan yakalandi ve basi kesilerek Konstantinopolis e Imparator Basileios a gonderildi NeticesiBathys Ryax taki yenilgi Paulicianlarin askeri bir guc ve Bizans icin bir tehdit olarak sona erdiginin sinyalini verdi Basileios bu basarinin ardindan Dogu da Paulician kalelerine ve Arap emirliklerine karsi bir dizi sefere cikti Tephrike 878 de alindi ve yerle bir edildi Geriye kalan Paulicianlar Balkanlar a yerlestirilirken buyuk bir birlik Yasli Nikiforos Fokas yonetiminde Imparatorluk adina savasmak icin Guney Italya ya gonderildi Kronoloji sorulariPaulician devletinin savasi ve dususu ile ilgili olaylarin kronolojisi ve siralamasi belirsizdir cunku Bizans kaynaklari celiskilidir bir dizi bilim insanlari savasi 872 de digerleri 878 de her iki durumda da Bizanslilar tarafindan Tephrike in ele gecirilip yikilmasindan ya once ya da sonraya koyarlar Boylece Aleksandr Vasilyev Bizanslilar icin bu ilk muzaffer savasi Tephrike nin yagmalanmasinin ardindan Bathys Ryax ta nihai Paulician yenilgisini 872 olarak onerir En son donem tarihciler savasi sehrin yagmalanmasindan one koymaktadirlar ancak iki olayin tarihleri konusunda ayni fikirde degillerdir Nina Garsoian veya John Haldon gibi bazilari her iki olayi da 878 e yerlestirirken Fransiz Bizantolog Paul Lemerle onu izleyen and Warren Treadgold gibi diger bilim insanlari savasi 872 ye ve Tephrike nin son zaptini cok sonra 878 e Treadgold 879 a yerlestirirler KaynakcaOzel a b c d e Kiapidou 2003 Chapter 3 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Haldon 2001 s 85 ODB Paulicians N G Garsoian p 1606 Jenkins 1987 s 158 Jenkins 1987 ss 158 159 ODB Karbeas N G Garsoian p 1107 Paulicians N G Garsoian p 1606 a b c d e Kiapidou 2003 Chapter 15 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jenkins 1987 ss 162 163 Whittow 1996 s 311 ODB Chrysocheir N G Garsoian pp 452 453 Paulicians N G Garsoian p 1606 a b c Whittow 1996 s 314 a b Treadgold 1997 s 457 a b c Kiapidou 2003 Chapter 2 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d Haldon 2001 s 87 Haldon 1999 ss 103 175 Jenkins 1987 s 191 Garsoian 1967 ss 39 128 Haldon 2001 ss 85 87 Treadgold 1997 ss 457 458 GenelGarsoian Nina G 1967 The Paulician Heresy A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire The Hague The Netherlands Mouton Haldon John 1999 Warfare State and Society in the Byzantine World 565 1204 Ingilizce Londra UCL Press ISBN 1 85728 495 X Haldon John 2001 The Byzantine Wars Battles and Campaigns of the Byzantine Era Stroud Gloucestershire Tempus ISBN 0 7524 1795 9 17 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2021 Jenkins Romilly 1987 Byzantium The Imperial Centuries AD 610 1071 Toronto Ontario Canada University of Toronto Press ISBN 0 8020 6667 4 27 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2021 Alexander Kazhdan Ed 1991 The Oxford Dictionary of Byzantium Ingilizce Oxford ve New York Oxford University Press ISBN 0 19 504652 8 Kiapidou Eirini Sofia 17 Ocak 2003 Encyclopedia of the Hellenic World Asia Minor 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Subat 2010 Treadgold Warren 1997 A History of the Byzantine State and Society Ingilizce Stanford Kaliforniya Stanford University Press ISBN 0 8047 2630 2 Whittow Mark 1996 The Making of Byzantium 600 1025 Ingilizce Berkeley and Los Angeles Kaliforniya University of California Press ISBN 978 0 520 20496 6