Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Benjamin Lee Whorf (24 Nisan 1897, Winthrop - 26 Temmuz 1941, Connecticut-Wethersfield), Amerikalı dilbilimci... Asıl ününü Sapir-Whorf Hipotezine borçludur. Aslında kimya mühendisidir. Amerikan yerli dilleri, özellikle Hopi dilindeki çalışmaları ve dilbilimsel izafiyet kuramını bulmasıyla hak ettiği tanınmışlığı bulmuştur. Anadilin insanın düşünce sistemini büyük ölçüde etkilediğini söylemiştir.
Whorf’un ilk çalışma alanı Amerikan ve Orta-Amerikan dillerinde gerçekleşmiştir. Bu çalışmaları sonucunda Hopi dilini geliştirmiş, daha sonra da Sapir’in dil bilimi yapısı üzerinde kurduğu kuramı geliştirerek, dilbilimsel izafiyet hipotezini bulmuştur.
Whorf, iyi bir konuşmacıydı ve dilsel düşüncelerini birçok makalede ve toplantıda anlaşılacak şekilde açıkladı.Bunun yanında birçok teknik makale de çıkardı.
Sapir-Whorf hipotezi, öncelikle dilin düşünce yapısını nasıl etkilediğini araştırır. Whorf der ki; bir insanın kendi kültüründeki konuşmaları, yaşadığı yer, birçok yönden düşünce yapısını etkiler. Bu nedenle dilin yapısı, çevrenin algılanmasından çok etkilenir. Makalelerinde bu konuya ilişkin birçok örnek vardır.
Hayatı ve Eserleri
Whorf, Amerikan yerlilerin anadilleri, özellikle Hopi üzerine yaptığı çalışmalar ve tartışmalı “dilsel akrabalık” tezi ile tanınır. Daha sonra da, kendi anadillerinin etkisinde olan düşüncelerin bütünlüğünden bahsetmiştir. Whorf, 1918 yılında Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) kimya mühendisi olarak mezun oldu ve bir sigorta şirketinde (Hartford Fire Insurance Company) yangın önleme müfettişi olarak göreve başladı. O zamanlar yangın sigortası, olabilecek yangınlara önlem alabilmek için, arkadaşlarıyla birlikte araştırma yapmaları hiç alışılmamış bir durumdu. Whorf, bilime olan ilgisine rağmen, ömrü boyunca orada memur olarak çalışmış ve kariyer sahibi olmuştur. Daha önce İncil ve evrenbilim ile ilgili, çeşitli türlerin farklı anlamlarıyla ilgilenmiştir. İbranice öğrenmiş ve ciddi anlamda yerli Meksika dili Nahua ve Maya dillerini irdelemiştir. Maya yazısının fonolojik doğasıyla ilgili olan incelemelerini oluşturmuş ve rapor ve makaleleri çok az yankı bulmuştur.
Fakat Whorf, 1930 yılında Meksika’da Pima ve Aztek (Meksika yerli dili) dili eğitimi almıştır. Edward Sapir 1931 yılında Yale’e “dilbilim ve antropoloji” bölümüne profesör olarak atanırken, Whorf da hemen Sapir’in yanına gitmiş ve Morris Scwadesh, George Trager, Carl Voegelin und Mary Haas’ın yanında Amerikan Kızılderili Dilbilimi okumuştur. Whorf Amerika dil aileleriyle ilgilenmiş, Hopi diline ilgi göstermiş ve New York'ta bir enstitüde 1935 yılına kadar bu dili öğrenmiştir. 1936 yılında, ünlü bir çalışması olan Hopi dilinin dilsel dünya görüşü üzerine çalışmalarda bulunmuş ve ilk olarak 1950 yılında “An American Indian model of the universe” adında yayımlanabilmiştir. Whorf, yine Yale’de kısa bir süre (1937–1938) Etnoloji eğitimi almış; fakat sosyal bilimlere olan ilgisini bir meslek olarak yapmayı ya da kullanmayı düşünmemiştir. Dilbilime yaptığı bu katkı çok anlamlı olmuştur. “Alışkanlık düşünceleri ilişkileri” ve “dil tutumu” üzerine yazdığı bir makaleyle bir devrim yaratmıştır. 1941 yılında ölümünden kısa bir süre sonra dilbilimin bilimsel yetkisinin vurgulandığı üç makalesi yayımlanmıştır.
Whorf’un dilbilime olan ilgisi, üniversiteden mezun olduktan sonra Amerika ve orta Amerika dillerine yönelmiştir. Hopi dili ve dilbilimsel akrabalık prensipleri üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmış, Sapir’in çalışmalarını geliştirmiş ve “Sapir-Whorf Hipotezi” ile tanınmıştır. Büyüleyici bir konuşmacı olarak yaptığı konferanslarla ve çok sayıda makalesiyle dilbilim hakkındaki düşüncelerini gündeme taşımıştır. Ayrıca çok sayıda teknik makale de yayımlamıştır.
Whorf’un önceki araştırmalarından bazıları, sigorta şirketinde çalışırken etkilendiği, dilsel yanlış anlamaların yol açtığı yangın vakalarını konu alır. Örneğin; anadili İngilizce olmayan bir işçi, sıvı madde içeren bir şişeyi ısıtıcının hemen yanına koymuştur. Şişenin üzerinde İngilizce olarak “highly inflammable” (aşırı yanıcıdır) yazıyordur. Bu işçi ilk olarak “flammable” sözcüğünü yanıcı diye düşünürse, “inflammable”ın yanıcı olmayan (İngilizcedeki “in”, Almancadaki “un” bir kelimeyi olumsuzlaştırır) anlamı taşıdığını düşünür.
Karşılaştığı başka bir örnek ise şöyledir: Yağ gibi sıvı yanıcı bir madde kullanıldıktan sonra bir tencerenin içinde duruyordur ve boştur. Bir patlama meydana gelir; çünkü boş bir kabın bu anlamda tehlikeli olabileceğini bu işçi düşünememiştir. Whorf’un ders notları ve yazıları, hem sigorta şirketindeki deneyimlerini, hem de Hopi ve diğer Amerika dilleri hakkında bilgi içeren çalışmalarından oluşmaktadır. Sapir ve Whorf Hipotezi öncelikli olarak dilin düşünceyi nasıl etkilediğiyle ilgilenmiştir. Bu tezlerinde Sapir ve Whorf, kişinin konuştuğu dilin, onun düşüncelerinin yolunu belirlediğini öne sürmüştür. Bunun yanı sıra çevrenin algısı da yine dilin yapısını etkileyen faktörler arasındadır.
Whorf,“Adyor Teozofi Topluluğu” üyesi olup, eserlerinde de teozofiden etkilenmiştir. En önemli makalelerinden biri olan “Language, mind and reality” (dil, düşünce ve gerçeklik), 1942 yılında teozofik bir gazete olan “The Theosophist”te yayımlandı. Benjamin Lee Whorf, 44 yaşında kanserden yaşamını yitirmiştir. Yazarın en önemli eseri ise ölümünden sonra yayımlanmıştır.
Sapir-Whorf hipotezi
Sapir ve Whorf hipotezi dilin düşünceleri biçimlendirdiğini öne sürmüştür. Bu tez dil ve düşünce arasında ilişki kuran birçok hipotezden oluşmuştur. Bununla bağlantılı olarak, bir dilin, ortak bir dilin gramer ve sözcük yapısıyla nasıl etkilendiği sorusu ortaya çıkmıştır. 19. yüzyıl Wilhelm von Humboldt bir önsöz bölümünde (insanların dil yapılarının çeşitliği ve cinsiyetlerin ruhsal gelişimine olan etkileri başlıklı yazısı) dilbilimsel akrabalık olarak yorumlanan, dilin kendi içinde biçimselliği kavramını Kawi dilleri çerçevesinde tipolojik bir araştırmayla incelemiştir. Humboldt’ten sonra, dilsel dünya oluşumunun temsilcisi Leo Weisgerber olmuştur.
Dilsel Akrabalık İlkeleri
“Dilsel akrabalık ilkeleri”, bir dilde bulunan dil dışı etmenlerin herkese aynı ölçüde paylaştırılmadığı ve gerçeklik üzerine örülmüş farklı ağ boşluklarının olduğu bir ağ olduğunu belirtir.
Dilsel akrabalık ilkelerinin tanımına bakıldığında, (Pelz’in ifadesiyle) dilin düşüncelere bağımlılığına maruz kalan, dilbilimsel akrabalık farkı oluşmasıdır.
Whorf’un ampirik (deneysel) araştırma yoluyla yaptığı Hopi-Hint dilleri araştırma sonuçları, soru halindedir. Genel bir örnek olarak, renklerin zaman içerisindeki farklılıkları örnek gösterilir. Bu tarz bir araştırma alanı ve Paul Kay tarafından tekrar gündeme getirilmiş ve incelenmiştir. Örneğin; Almancada, yeşil, mavi, gri, kahverengi; Galce’de, gwyrdd (yeşil için), glas (yeşil ve mavi/gri için), llwyd (gri ve yeşilin bir tonu) olarak görülmüştür.
Kültürel açıdan önemli ve değerli olarak kabul edilen konular, bir dilin sözlüğüne de yansır. Bu tezi Whorf, Eskimoların kar ile ilgili olarak çok sayıda kelimelerinin olduğunu belirterek kanıtlamıştır; ancakbu tez çürütülmüş ve yerine iç dilsel zekâ tezi geliştirilmiştir. Bu konuya ilişkin bir diğer örnek de Japonların kelime hazinelerinde pirinç için var olan kelimeleridir. Bu bahsedilen sözlük biçiminde inkongruitat durumlarda, Sapir ve Whorf hipotezinden de bağımsız olarak gösterilirler. Louis Hjelmslev tarafından kanıtlanan “tahta, orman, ağaç” örneği gösterilir. Bu örnekte Danimarkaca, Fransızca ve Almanca “ağaç, tahta, orman” farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Danimarkacada “træ, træ, skov”, Fransızcada, “arbre, bois, bois”dir.
Bu diller arası ve dilin kendi içerisinde yapılan buluş, kelimelerin sözcüksel ve anlamsal açıdan araştırılmasına sebep olmuştur.
Dilsel akrabalığın yorumlanmasındaki tartışmalar
Tartışmadan kasıt, sözcüklerin anlamlarının, yapısal ve dilsel bağımlılığının yorumlanmasıdır. Sözcük ve anlamı arasındaki temel ayrımına varılmadığında ya da isimsel durum temellendirilmediğinde, anlamsal bir akrabalık için dilbilimsel akrabalık ilkeleri gerekli olabilir. Örneğin; Sapir ve Whorf hipotezinin merkezi, bir dilin akraba kavram arasındaki anlam farkını ifade eden, dilbilimsel akrabalık fikridir ve bu durum sadece bu diller için söz konusudur.
Gerçekçi bir yaklaşım içerisinde, her bir kelimenin yapısının, hem gelişigüzel hem de planlı olmasının dilsel göstergelere bağlı olduğu dilsel akrabalık ilkelerinden bahseder. Bunun yanı sıra güçlükle, akılcı, bilişsel bir bilgi teorisi oluşturmak söz konusu olmuştur. Hjelmslev için her durum, yukarıda gösterilen örneğindeki “orman” (wald) fikri, düşüncelerin genel ve dilsel bağımlılığı olmayan bilişsel biçimini gösterir.
Realist bir bilgi durumu reddedilir, böylelikle ampirike karşı çıkılır. Ampirik bir ön koşulu desteklemek için, esas olarak bir çevrilemezlik olması gerekir.
Dilsel akrabalık olayının ayrımına varmak için, dilde, insan bilgisinin ne dereceye kadar gerekli olduğu sorusu sorulmalıdır. Sapir-Whorf hipotezi, bir dilin semantik yapısının, dünya tarafından kavramlaştırma olanaklarının belirlenip ya da sınırlandırıldığını öne sürmüştür. Bu tez, öğrenilen anadilin, insanların davranışlarını, düşüncelerini, deneyimlerini etkilediğini, her dilin spesifik bir dünya görüşü olduğunu ve dilin dünya görüşümüzü biçimlendirdiğini kabul etmiştir. Sapir Whorf hipotezinin spesifik içeriğinde, dilin düşünceleri etkilemediği, hatta bilinse bile dilin nedensel zorlayıcı etkisinden kaçılamayacağı iddiasını vurgulamıştır. Sapir-Whorf hipotezi, dilbilimsel determinizm (gerekircilik) çerçevesinde dilbilimsel akrabalıktan da bahseder.
Aslında dilsel bir determinizmi, Wilhelm von Humboldt, 18. yüzyılda öne sürdüğü “dünya görüşü” hipoteziyle temsil etmiştir. Ampirik bir kanıt, çok defa denenmesine rağmen bugüne kadar oluşturulamamıştır. Algının dili nasıl etkilediği, Whorf tarafından şu örnekle açıklanmıştır:
Benjamin Lee Whorf bir sigorta şirketinde müfettiş olarak çalışmıştır. Burada bulunduğu süre içerisinde, bu üzücü durumların nedenlerini araştırmıştır. Daha önce içinde yağ gibi yanıcı bir madde bulunan, üzerinde “boş” yazılmış bir tencere vardır. Bu durumdan kaynaklanan bir patlama olmuştur; çünkü işçi boş bir tencerenin patlama ihtimali olduğunu hiç düşünmemiştir. “boş” yazısı ona tehlikeyi düşündürebilir. Ancak şöyle önemli bir bilgi verilmeliydi: Dikkat! Tencere patlayıcı gaz barındırabilir.
Bulgular ve Örnekler
Dilsel akrabalık ilkeleri bakımından, özellikle Whorf tarafından, tek başına iddia edilen araştırma sonuçlarının tartışması ve son olarak problemsiz bir biçimde yapılan bulgular arasında ayırım yapmalıdır. Kaynak 15 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Seçme Yapıtlar
- Whorf, Benjamin Lee (1975) [1933]. The Phonetic Value of Certain Characters in Maya Writing. Millwood, N.Y.: Krauss Reprint.
- Whorf, Benjamin Lee (1970) [1942]. Maya Hieroglyphs: An Extract from the Annual Report of the Smithsonian Institution for 1941. Seattle: Shorey Book Store. .
- Whorf, Benjamin Lee (1943). Loan-words in Ancient Mexico. New Orleans: Tulane University of Louisiana.
- Carroll, John B. (ed.) (1997) [1956]. Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf. Cambridge, Mass.: Technology Press of Massachusetts Institute of Technology. .
Dış bağlantılar
- B. L. Whorf, "The Relation of Habitual Thought and Behavior to Language"[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Benjamin Lee Whorf 24 Nisan 1897 Winthrop 26 Temmuz 1941 Connecticut Wethersfield Amerikali dilbilimci Asil ununu Sapir Whorf Hipotezine borcludur Aslinda kimya muhendisidir Amerikan yerli dilleri ozellikle Hopi dilindeki calismalari ve dilbilimsel izafiyet kuramini bulmasiyla hak ettigi taninmisligi bulmustur Anadilin insanin dusunce sistemini buyuk olcude etkiledigini soylemistir Whorf un ilk calisma alani Amerikan ve Orta Amerikan dillerinde gerceklesmistir Bu calismalari sonucunda Hopi dilini gelistirmis daha sonra da Sapir in dil bilimi yapisi uzerinde kurdugu kurami gelistirerek dilbilimsel izafiyet hipotezini bulmustur Whorf iyi bir konusmaciydi ve dilsel dusuncelerini bircok makalede ve toplantida anlasilacak sekilde acikladi Bunun yaninda bircok teknik makale de cikardi Sapir Whorf hipotezi oncelikle dilin dusunce yapisini nasil etkiledigini arastirir Whorf der ki bir insanin kendi kulturundeki konusmalari yasadigi yer bircok yonden dusunce yapisini etkiler Bu nedenle dilin yapisi cevrenin algilanmasindan cok etkilenir Makalelerinde bu konuya iliskin bircok ornek vardir Hayati ve EserleriWhorf Amerikan yerlilerin anadilleri ozellikle Hopi uzerine yaptigi calismalar ve tartismali dilsel akrabalik tezi ile taninir Daha sonra da kendi anadillerinin etkisinde olan dusuncelerin butunlugunden bahsetmistir Whorf 1918 yilinda Massachusetts Teknoloji Enstitusu nden MIT kimya muhendisi olarak mezun oldu ve bir sigorta sirketinde Hartford Fire Insurance Company yangin onleme mufettisi olarak goreve basladi O zamanlar yangin sigortasi olabilecek yanginlara onlem alabilmek icin arkadaslariyla birlikte arastirma yapmalari hic alisilmamis bir durumdu Whorf bilime olan ilgisine ragmen omru boyunca orada memur olarak calismis ve kariyer sahibi olmustur Daha once Incil ve evrenbilim ile ilgili cesitli turlerin farkli anlamlariyla ilgilenmistir Ibranice ogrenmis ve ciddi anlamda yerli Meksika dili Nahua ve Maya dillerini irdelemistir Maya yazisinin fonolojik dogasiyla ilgili olan incelemelerini olusturmus ve rapor ve makaleleri cok az yanki bulmustur Fakat Whorf 1930 yilinda Meksika da Pima ve Aztek Meksika yerli dili dili egitimi almistir Edward Sapir 1931 yilinda Yale e dilbilim ve antropoloji bolumune profesor olarak atanirken Whorf da hemen Sapir in yanina gitmis ve Morris Scwadesh George Trager Carl Voegelin und Mary Haas in yaninda Amerikan Kizilderili Dilbilimi okumustur Whorf Amerika dil aileleriyle ilgilenmis Hopi diline ilgi gostermis ve New York ta bir enstitude 1935 yilina kadar bu dili ogrenmistir 1936 yilinda unlu bir calismasi olan Hopi dilinin dilsel dunya gorusu uzerine calismalarda bulunmus ve ilk olarak 1950 yilinda An American Indian model of the universe adinda yayimlanabilmistir Whorf yine Yale de kisa bir sure 1937 1938 Etnoloji egitimi almis fakat sosyal bilimlere olan ilgisini bir meslek olarak yapmayi ya da kullanmayi dusunmemistir Dilbilime yaptigi bu katki cok anlamli olmustur Aliskanlik dusunceleri iliskileri ve dil tutumu uzerine yazdigi bir makaleyle bir devrim yaratmistir 1941 yilinda olumunden kisa bir sure sonra dilbilimin bilimsel yetkisinin vurgulandigi uc makalesi yayimlanmistir Whorf un dilbilime olan ilgisi universiteden mezun olduktan sonra Amerika ve orta Amerika dillerine yonelmistir Hopi dili ve dilbilimsel akrabalik prensipleri uzerine yaptigi calismalarla taninmis Sapir in calismalarini gelistirmis ve Sapir Whorf Hipotezi ile taninmistir Buyuleyici bir konusmaci olarak yaptigi konferanslarla ve cok sayida makalesiyle dilbilim hakkindaki dusuncelerini gundeme tasimistir Ayrica cok sayida teknik makale de yayimlamistir Whorf un onceki arastirmalarindan bazilari sigorta sirketinde calisirken etkilendigi dilsel yanlis anlamalarin yol actigi yangin vakalarini konu alir Ornegin anadili Ingilizce olmayan bir isci sivi madde iceren bir siseyi isiticinin hemen yanina koymustur Sisenin uzerinde Ingilizce olarak highly inflammable asiri yanicidir yaziyordur Bu isci ilk olarak flammable sozcugunu yanici diye dusunurse inflammable in yanici olmayan Ingilizcedeki in Almancadaki un bir kelimeyi olumsuzlastirir anlami tasidigini dusunur Karsilastigi baska bir ornek ise soyledir Yag gibi sivi yanici bir madde kullanildiktan sonra bir tencerenin icinde duruyordur ve bostur Bir patlama meydana gelir cunku bos bir kabin bu anlamda tehlikeli olabilecegini bu isci dusunememistir Whorf un ders notlari ve yazilari hem sigorta sirketindeki deneyimlerini hem de Hopi ve diger Amerika dilleri hakkinda bilgi iceren calismalarindan olusmaktadir Sapir ve Whorf Hipotezi oncelikli olarak dilin dusunceyi nasil etkiledigiyle ilgilenmistir Bu tezlerinde Sapir ve Whorf kisinin konustugu dilin onun dusuncelerinin yolunu belirledigini one surmustur Bunun yani sira cevrenin algisi da yine dilin yapisini etkileyen faktorler arasindadir Whorf Adyor Teozofi Toplulugu uyesi olup eserlerinde de teozofiden etkilenmistir En onemli makalelerinden biri olan Language mind and reality dil dusunce ve gerceklik 1942 yilinda teozofik bir gazete olan The Theosophist te yayimlandi Benjamin Lee Whorf 44 yasinda kanserden yasamini yitirmistir Yazarin en onemli eseri ise olumunden sonra yayimlanmistir Sapir Whorf hipotezi Sapir ve Whorf hipotezi dilin dusunceleri bicimlendirdigini one surmustur Bu tez dil ve dusunce arasinda iliski kuran bircok hipotezden olusmustur Bununla baglantili olarak bir dilin ortak bir dilin gramer ve sozcuk yapisiyla nasil etkilendigi sorusu ortaya cikmistir 19 yuzyil Wilhelm von Humboldt bir onsoz bolumunde insanlarin dil yapilarinin cesitligi ve cinsiyetlerin ruhsal gelisimine olan etkileri baslikli yazisi dilbilimsel akrabalik olarak yorumlanan dilin kendi icinde bicimselligi kavramini Kawi dilleri cercevesinde tipolojik bir arastirmayla incelemistir Humboldt ten sonra dilsel dunya olusumunun temsilcisi Leo Weisgerber olmustur Dilsel Akrabalik Ilkeleri Dilsel akrabalik ilkeleri bir dilde bulunan dil disi etmenlerin herkese ayni olcude paylastirilmadigi ve gerceklik uzerine orulmus farkli ag bosluklarinin oldugu bir ag oldugunu belirtir Dilsel akrabalik ilkelerinin tanimina bakildiginda Pelz in ifadesiyle dilin dusuncelere bagimliligina maruz kalan dilbilimsel akrabalik farki olusmasidir Whorf un ampirik deneysel arastirma yoluyla yaptigi Hopi Hint dilleri arastirma sonuclari soru halindedir Genel bir ornek olarak renklerin zaman icerisindeki farkliliklari ornek gosterilir Bu tarz bir arastirma alani ve Paul Kay tarafindan tekrar gundeme getirilmis ve incelenmistir Ornegin Almancada yesil mavi gri kahverengi Galce de gwyrdd yesil icin glas yesil ve mavi gri icin llwyd gri ve yesilin bir tonu olarak gorulmustur Kulturel acidan onemli ve degerli olarak kabul edilen konular bir dilin sozlugune de yansir Bu tezi Whorf Eskimolarin kar ile ilgili olarak cok sayida kelimelerinin oldugunu belirterek kanitlamistir ancakbu tez curutulmus ve yerine ic dilsel zeka tezi gelistirilmistir Bu konuya iliskin bir diger ornek de Japonlarin kelime hazinelerinde pirinc icin var olan kelimeleridir Bu bahsedilen sozluk biciminde inkongruitat durumlarda Sapir ve Whorf hipotezinden de bagimsiz olarak gosterilirler Louis Hjelmslev tarafindan kanitlanan tahta orman agac ornegi gosterilir Bu ornekte Danimarkaca Fransizca ve Almanca agac tahta orman farkli sekillerde siniflandirilmistir Danimarkacada trae trae skov Fransizcada arbre bois bois dir Bu diller arasi ve dilin kendi icerisinde yapilan bulus kelimelerin sozcuksel ve anlamsal acidan arastirilmasina sebep olmustur Dilsel akrabaligin yorumlanmasindaki tartismalar Tartismadan kasit sozcuklerin anlamlarinin yapisal ve dilsel bagimliliginin yorumlanmasidir Sozcuk ve anlami arasindaki temel ayrimina varilmadiginda ya da isimsel durum temellendirilmediginde anlamsal bir akrabalik icin dilbilimsel akrabalik ilkeleri gerekli olabilir Ornegin Sapir ve Whorf hipotezinin merkezi bir dilin akraba kavram arasindaki anlam farkini ifade eden dilbilimsel akrabalik fikridir ve bu durum sadece bu diller icin soz konusudur Gercekci bir yaklasim icerisinde her bir kelimenin yapisinin hem gelisiguzel hem de planli olmasinin dilsel gostergelere bagli oldugu dilsel akrabalik ilkelerinden bahseder Bunun yani sira guclukle akilci bilissel bir bilgi teorisi olusturmak soz konusu olmustur Hjelmslev icin her durum yukarida gosterilen ornegindeki orman wald fikri dusuncelerin genel ve dilsel bagimliligi olmayan bilissel bicimini gosterir Realist bir bilgi durumu reddedilir boylelikle ampirike karsi cikilir Ampirik bir on kosulu desteklemek icin esas olarak bir cevrilemezlik olmasi gerekir Dilsel akrabalik olayinin ayrimina varmak icin dilde insan bilgisinin ne dereceye kadar gerekli oldugu sorusu sorulmalidir Sapir Whorf hipotezi bir dilin semantik yapisinin dunya tarafindan kavramlastirma olanaklarinin belirlenip ya da sinirlandirildigini one surmustur Bu tez ogrenilen anadilin insanlarin davranislarini dusuncelerini deneyimlerini etkiledigini her dilin spesifik bir dunya gorusu oldugunu ve dilin dunya gorusumuzu bicimlendirdigini kabul etmistir Sapir Whorf hipotezinin spesifik iceriginde dilin dusunceleri etkilemedigi hatta bilinse bile dilin nedensel zorlayici etkisinden kacilamayacagi iddiasini vurgulamistir Sapir Whorf hipotezi dilbilimsel determinizm gerekircilik cercevesinde dilbilimsel akrabaliktan da bahseder Aslinda dilsel bir determinizmi Wilhelm von Humboldt 18 yuzyilda one surdugu dunya gorusu hipoteziyle temsil etmistir Ampirik bir kanit cok defa denenmesine ragmen bugune kadar olusturulamamistir Alginin dili nasil etkiledigi Whorf tarafindan su ornekle aciklanmistir Benjamin Lee Whorf bir sigorta sirketinde mufettis olarak calismistir Burada bulundugu sure icerisinde bu uzucu durumlarin nedenlerini arastirmistir Daha once icinde yag gibi yanici bir madde bulunan uzerinde bos yazilmis bir tencere vardir Bu durumdan kaynaklanan bir patlama olmustur cunku isci bos bir tencerenin patlama ihtimali oldugunu hic dusunmemistir bos yazisi ona tehlikeyi dusundurebilir Ancak soyle onemli bir bilgi verilmeliydi Dikkat Tencere patlayici gaz barindirabilir Bulgular ve Ornekler Dilsel akrabalik ilkeleri bakimindan ozellikle Whorf tarafindan tek basina iddia edilen arastirma sonuclarinin tartismasi ve son olarak problemsiz bir bicimde yapilan bulgular arasinda ayirim yapmalidir Kaynak 15 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Secme YapitlarWhorf Benjamin Lee 1975 1933 The Phonetic Value of Certain Characters in Maya Writing Millwood N Y Krauss Reprint Whorf Benjamin Lee 1970 1942 Maya Hieroglyphs An Extract from the Annual Report of the Smithsonian Institution for 1941 Seattle Shorey Book Store ISBN 0 8466 0122 2 Whorf Benjamin Lee 1943 Loan words in Ancient Mexico New Orleans Tulane University of Louisiana Carroll John B ed 1997 1956 Language Thought and Reality Selected Writings of Benjamin Lee Whorf Cambridge Mass Technology Press of Massachusetts Institute of Technology ISBN 0 262 73006 5 Dis baglantilarB L Whorf The Relation of Habitual Thought and Behavior to Language olu kirik baglanti