Beyaz Kent, (İbranice: העיר הלבנה, Ha-Ir HaLevana) İsrail'deki Tel Aviv kentinde yer alan ve Bauhaus tarzında inşa edilmiş 4.000 civarındaki yapının bulunduğu yerleşim bölgesi ve aynı addaki ulusal parkın adıdır. 1930'larda Almanya'daki Nazilerin güç kazanmasıyla beraber Filistin İngiliz Mandalığı'na göç eden Alman mimarlar tarafından inşasına başlanan Beyaz Kent, dünyada bu tarzda en çok binanın bir arada bulunduğu noktadır. Koruma ve sergileme çalışmaları sonucunda bu ulusal park, önemli sayıda turist elde etmeye başladı. 2003 yılında UNESCO, bölgeyi 20. yüzyılın başlarındaki mimari zevki açıklaması nedeniyle Dünya Kültür Mirasları listesine ekledi.
UNESCO Dünya Mirası | |
---|---|
Konum | İsrail |
(Kriter) | Kültürel: ii, iv |
Referans | 1096 |
Tescil | 2003 (27. oturum) |
Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Koordinatlar |
Tarih
Yafa'nın kumlu toprakları üzerine 1909 yılında kurulan Tel Aviv, anlayışıyla kurulmuştu. Daha önceleri Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'nin planlanmasında çalışan İngiliz kent planlamacısı Patrick Geddes, Tel Aviv'in ilk belediye başkanı Meir Dizengoff tarafından, kent planını çizmesi için görevlendirildi. 1925 yılında işe başlayan Geddes'in tasarladığı kent planı 1929 yılında kabul edildi. Dönemin İngiliz Mandası yöneticileri de bu plana destek verdiler. Geddes'e ek olarak kent mühendisi Ya'acov Ben-Sira da, 1929'dan 1951 yılına kadar kentin planlanmasında katkıda bulundu.
Patrick Geddes, sokakları ve blok tarzı yapıları yerleştirmeye başladı. Ancak kentteki binaların mimari tarzı için herhangi bir görüş bildirmedi. Ancak 1933 yılına gelindiğinde, Almanya'daki Bauhaus okulunda okumakta olan Arieh Şaron gibi Alman Yahudisi mimari öğrencileri, Nazi baskısından kaçarak Filistin topraklarına gelmeye başladılar. Bu yeni mimarlar, umumi yapıları ve konutları tasarlamaya başladı. Bauhaus evleri, işlevsel olan ve malzemesi pahalı olmayan yapıların inşasına izin verdi. Avrupa'dan kaçan mimarlar sadece Bauhaus alanında değil, Le Corbusier tarzında da eserler verdi. Bunun yanında, ve onun yanında çalışan , resmî olarak Bauhaus ile bağlantılı olmasalar da, kentin inşasında birçok yapı için katkıda bulundular. Ancak yine de farklı mimari tarzlar 1930'lar boyunca kentte bir noktada birleşti ve yeni tarzdaki birçok yapı da burada test edilme fırsatı elde etti.
1984 yılında, Tel Aviv'in kuruluşunun yetmiş beşinci yılı anısına,Tel Aviv Sanat Müzesi'nde White City, International Style Architecture in Israel, Portrait of an Era adında bir sergi açıldı. Bazı kaynaklar "Beyaz Kent" adının kökeni olarak bu sergiyi açan müze müdürü Michael Levin'i, bazı kaynaklar ise şair 'ı göstermektedir. Bu 1984 sergisi, daha sonraları New York'a taşınarak bu kentteki 'nde sergilendi. 1996 yılında Beyaz Kent, Dünya Anıtlar Fonu'nun listesinde tehlikedeki siteler listesinde yer aldı. 2003 yılına gelindiğinde UNESCO, Beyaz Kent'i, Dünya Mirası listesi listesine aldı.
Bölgedeki iklime uyum
Bölgedeki yapıların tasarımı, Akdeniz'in ve etraftaki çöllerin getirdiği zor iklim şartlarına dayanıklı olarak planlandı. Yapıların dışında kullanılan beyaz ve açık renkli boyalar, güneş ışığını geri yansıtmak amacıyla seçildi. Duvarlar sadece gizliliği değil, ayrıca güneşe karşı korumayı da sağlamak üzere tasarlandı. Bauhaus tarzının anahtar elemanlarından biri olmasına rağmen, yapılarda geniş cam yüzeyler ve pencereler kullanılmadı. Bunun amacı sıcaklığın ve ışığın evlerin içine fazlaca girmesini önlemektir. Yine uzun ve dar balkonların her biri, bir üstünde yer alan balkonla gölgelenmiş durumdadır. Bu tasarım planlanırken güdülen bir diğer amaç da yapıların denizden esen serin rüzgârı yakalamasıdır. Binalarda eğimli çatıların yerine dümdüz çatılar kullanıldı. Bu sayede evlerde yaşayan vatandaşlar, çatı katını serin akşamlarda çeşitli amaçlar için kullanabilecekti.
Yapıların çoğu kolonlar üzerine dikilidir. Bu tarz kolonlu yapılardan ilki, Zeev Rechter tarafından 1933 yılında tasarlanan "Engel House"tur. Kolonların kullanılmasının nedeni, rüzgârın bina altlarından eserek yapıları serinletmesinin ve çocuklara yeni oyun alanlarının açılmasının amaçlanmasından dolayıdır. 1935 yılında, Beit Hadar adlı ofis binasıyla beraber çelik çerçeve yapıları da tasarlanmaya başlandı. Bu teknik sayesinde yapıların ilk katlarının çeşitli amaçlar için kullanılması kolaylaştırıldı.
Mimari ve inşa yöntemleri, çağdaş bir kent oluşturma amacı güdülerek yüzlerce benzer binanın tasarlanmasının yolunu açtı. Bu inşa edilen yapıların pek çoğu betonarmeydi. kullanımı ise 1912 yılında sonra başladı. Ancan yine de bu ilk yapılar, tüm yenilikçi tasarımlarına rağmen yazları dayanılmaz derecede sıcak oluyordu. Tel Aviv sakinleri bu ilk dönemlerde akşamları dışarı çıkarak parklarda veya kahvelerde dolaşmayı tercih ediyordu. Bu alışkanlık kentte halen devam etmektedir.
Apartmanlar, çocuk güvenliği, posta işlemleri, mağaza ve çamaşırhane gibi hizmetleri sunmaktaydı. Ayrıca yapıların belli bir toprak barındırıyor olması da, tercih edilen bir tasarım olmuştu. Öyle ki, insanlar bu boş alanlarda bahçe işleri ve ekim-biçim işleriyle uğraşabiliyordu.
Koruma planları
İnşa edildikten sonra bazı yapılar belli nedenlerle terk edilince, kimileri ihmalden dolayı yıkılma noktasına geldi. Özellikle özel yasaların çıkmasından önce bazıları yıkıldı. Yine de, 4.000'in üzerindeki Bauhaus yapısının bir kısmı yenilenirken, 1.500'den fazlası da düzenlenip yenilenmek üzere sıraya alındı.Tel Aviv belediyesi de 2009 yılında 1.000 kadar yapıyı içine alan bir yasa hazırladı.
Belgeleme ve sergileme
Beyaz Kent'e ilişkin en geniş çaplı inceleme tarafından yapıldı. Bu incelemeler daha sonra bir kitapta toplandı ve hemen ardından bunu "Dwelling on the Dunes" adındaki bir sergi izledi. Sergi ilk olarak Tel Aviv Sanat Müzesi'nde 2004'te düzenlense de, daha sonraları Kanada, İsviçre, Belçika ve Almanya'da da gösterildi. 2000 yılında Tel Aviv'de kurulan , süregelen mimari mirası üzerine organize olmuş bir merkezdir. 2003 yılında, burada 25 yapının incelendiği bir sergi açıldı. Bunun devamı olarak da 2008 yılında kentte Bauhaus Müzesi açıldı. Kentin kuruluşunun yüzüncü yılı şerefine Mart 2009'da , Docomomo Journal 40 adlı bir dergi yayınlayarak, dergideki birçok sayfada Beyaz Kent'ten fotoğraflara yer verdi.
Kaynakça
- ^ UNESCO, Decesion Text 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., World Heritage Centre, retrieved 14 September 2009
- ^ Barbara E. Mann, A place in history: modernism, Tel Aviv, and the creation of Jewish urban space, Stanford University Press, 2006, p. xi
- ^ Yael Zisling, A Patchwork of Neighborhoods 30 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Gems in Israel, April 2001
- ^ Selwyn Ilan Troen, Imagining Zion: dreams, designs, and realities in a century of Jewish settlement, Yale University Press, 2003, p. 146
- ^ Ina Rottscheidt, Kate Bowen, Jewish refugees put their own twist on Bauhaus homes in Israel 13 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Deutsche Welle, 1 April 2009
- ^ a b UNESCO, Advisory Body Evaluation: Tel Aviv (Israel) No 1096 18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., p. 57, retrieved 14 September 2009
- ^ a b c Goel Pinto, Taking to the streets - all night long 26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Haaretz, 29 June 2007
- ^ Bill Strubbe, Back to Bauhaus: A Weekly Briefing in the Mother Tongue 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Jewish Daily Forward, 25 June 2004
- ^ , Architecture View: Tel Aviv, Showcase of Modernism is Looking Frayed 24 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The New York Times, 25 November 1984
- ^ World Monuments Fund, World Monuments Watch 1996-2006 28 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., retrieved 16 September 2009
- ^ UNESCO, White City of Tel-Aviv -- the Modern Movement 29 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . World Heritage Centre, retrieved 14 September 2009
- ^ Daniella Ashkenazy, Tel Aviv - "Bauhaus Capital" of the World 30 Haziran 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Israel Magazine-On-Web, 1 April 1998, retrieved 14 September 2009
- ^ a b c Yael Zisling, Bauhaus in Tel Aviv 8 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Gems in Israel, April 2001
- ^ Stanford Üniversitesi, The Streets of Tel Aviv: The New City and Its Setting 22 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., retrieved 15 September 2009
- ^ a b Nitza Metzger-Szmuk, Des maisons sur le sable: Tel-Aviv, mouvement moderne et esprit Bauhaus, éditions de l’éclat, 2004, p. 307
- ^ Sharon Udasin, Bauhaus is Our House[], The Jewish Week, 20 May 2009
- ^ White City exhibition at the , Montreal [1] 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ White City exhibition at the EPFL, İsviçre [2] 16 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ White City exhibition at the CIVA, Brüksel [3] 22 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ White City exhibition at the DAM, Frankfurt [4][]
- ^ The Bauhaus Center, Haaretz, 18 May 2008
- ^ Esther Zandberg, Exhibition on Preservation of Bauhaus in Tel Aviv 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Haaretz, 15 October 2003
- ^ Esther Hecht, Bauhaus Museum Opens in Tel Aviv’s White City 31 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Architectural Record, 21 April 2008
- ^ David Bachar, Surroundings / Daniella Luxembourg's Bauhaus kiosk 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Haaretz, 1 May 2008
- ^ , Journal 40 16 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., March 2009
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Beyaz Kent ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- UNESCO, , Dünya Mirasları
- Fotoğraf galerisi26 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Beit Ariela kütüphanesi tarafından İbranice hazırlanmış ,
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Beyaz Kent Ibranice העיר הלבנה Ha Ir HaLevana Israil deki Tel Aviv kentinde yer alan ve Bauhaus tarzinda insa edilmis 4 000 civarindaki yapinin bulundugu yerlesim bolgesi ve ayni addaki ulusal parkin adidir 1930 larda Almanya daki Nazilerin guc kazanmasiyla beraber Filistin Ingiliz Mandaligi na goc eden Alman mimarlar tarafindan insasina baslanan Beyaz Kent dunyada bu tarzda en cok binanin bir arada bulundugu noktadir Koruma ve sergileme calismalari sonucunda bu ulusal park onemli sayida turist elde etmeye basladi 2003 yilinda UNESCO bolgeyi 20 yuzyilin baslarindaki mimari zevki aciklamasi nedeniyle Dunya Kultur Miraslari listesine ekledi Beyaz KentUNESCO Dunya MirasiKonumIsrailKriterKulturel ii ivReferans1096Tescil2003 27 oturum BolgeAvrupa ve Kuzey AmerikaKoordinatlarTarihYafa nin kumlu topraklari uzerine 1909 yilinda kurulan Tel Aviv anlayisiyla kurulmustu Daha onceleri Hindistan in baskenti Yeni Delhi nin planlanmasinda calisan Ingiliz kent planlamacisi Patrick Geddes Tel Aviv in ilk belediye baskani Meir Dizengoff tarafindan kent planini cizmesi icin gorevlendirildi 1925 yilinda ise baslayan Geddes in tasarladigi kent plani 1929 yilinda kabul edildi Donemin Ingiliz Mandasi yoneticileri de bu plana destek verdiler Geddes e ek olarak kent muhendisi Ya acov Ben Sira da 1929 dan 1951 yilina kadar kentin planlanmasinda katkida bulundu Patrick Geddes sokaklari ve blok tarzi yapilari yerlestirmeye basladi Ancak kentteki binalarin mimari tarzi icin herhangi bir gorus bildirmedi Ancak 1933 yilina gelindiginde Almanya daki Bauhaus okulunda okumakta olan Arieh Saron gibi Alman Yahudisi mimari ogrencileri Nazi baskisindan kacarak Filistin topraklarina gelmeye basladilar Bu yeni mimarlar umumi yapilari ve konutlari tasarlamaya basladi Bauhaus evleri islevsel olan ve malzemesi pahali olmayan yapilarin insasina izin verdi Avrupa dan kacan mimarlar sadece Bauhaus alaninda degil Le Corbusier tarzinda da eserler verdi Bunun yaninda ve onun yaninda calisan resmi olarak Bauhaus ile baglantili olmasalar da kentin insasinda bircok yapi icin katkida bulundular Ancak yine de farkli mimari tarzlar 1930 lar boyunca kentte bir noktada birlesti ve yeni tarzdaki bircok yapi da burada test edilme firsati elde etti 1984 yilinda Tel Aviv in kurulusunun yetmis besinci yili anisina Tel Aviv Sanat Muzesi nde White City International Style Architecture in Israel Portrait of an Era adinda bir sergi acildi Bazi kaynaklar Beyaz Kent adinin kokeni olarak bu sergiyi acan muze muduru Michael Levin i bazi kaynaklar ise sair i gostermektedir Bu 1984 sergisi daha sonralari New York a tasinarak bu kentteki nde sergilendi 1996 yilinda Beyaz Kent Dunya Anitlar Fonu nun listesinde tehlikedeki siteler listesinde yer aldi 2003 yilina gelindiginde UNESCO Beyaz Kent i Dunya Mirasi listesi listesine aldi Bolgedeki iklime uyumEsther Tiyatrosu simdiki Sinema Oteli Bolgedeki yapilarin tasarimi Akdeniz in ve etraftaki collerin getirdigi zor iklim sartlarina dayanikli olarak planlandi Yapilarin disinda kullanilan beyaz ve acik renkli boyalar gunes isigini geri yansitmak amaciyla secildi Duvarlar sadece gizliligi degil ayrica gunese karsi korumayi da saglamak uzere tasarlandi Bauhaus tarzinin anahtar elemanlarindan biri olmasina ragmen yapilarda genis cam yuzeyler ve pencereler kullanilmadi Bunun amaci sicakligin ve isigin evlerin icine fazlaca girmesini onlemektir Yine uzun ve dar balkonlarin her biri bir ustunde yer alan balkonla golgelenmis durumdadir Bu tasarim planlanirken gudulen bir diger amac da yapilarin denizden esen serin ruzgari yakalamasidir Binalarda egimli catilarin yerine dumduz catilar kullanildi Bu sayede evlerde yasayan vatandaslar cati katini serin aksamlarda cesitli amaclar icin kullanabilecekti Yapilarin cogu kolonlar uzerine dikilidir Bu tarz kolonlu yapilardan ilki Zeev Rechter tarafindan 1933 yilinda tasarlanan Engel House tur Kolonlarin kullanilmasinin nedeni ruzgarin bina altlarindan eserek yapilari serinletmesinin ve cocuklara yeni oyun alanlarinin acilmasinin amaclanmasindan dolayidir 1935 yilinda Beit Hadar adli ofis binasiyla beraber celik cerceve yapilari da tasarlanmaya baslandi Bu teknik sayesinde yapilarin ilk katlarinin cesitli amaclar icin kullanilmasi kolaylastirildi Mimari ve insa yontemleri cagdas bir kent olusturma amaci gudulerek yuzlerce benzer binanin tasarlanmasinin yolunu acti Bu insa edilen yapilarin pek cogu betonarmeydi kullanimi ise 1912 yilinda sonra basladi Ancan yine de bu ilk yapilar tum yenilikci tasarimlarina ragmen yazlari dayanilmaz derecede sicak oluyordu Tel Aviv sakinleri bu ilk donemlerde aksamlari disari cikarak parklarda veya kahvelerde dolasmayi tercih ediyordu Bu aliskanlik kentte halen devam etmektedir Apartmanlar cocuk guvenligi posta islemleri magaza ve camasirhane gibi hizmetleri sunmaktaydi Ayrica yapilarin belli bir toprak barindiriyor olmasi da tercih edilen bir tasarim olmustu Oyle ki insanlar bu bos alanlarda bahce isleri ve ekim bicim isleriyle ugrasabiliyordu Koruma planlariInsa edildikten sonra bazi yapilar belli nedenlerle terk edilince kimileri ihmalden dolayi yikilma noktasina geldi Ozellikle ozel yasalarin cikmasindan once bazilari yikildi Yine de 4 000 in uzerindeki Bauhaus yapisinin bir kismi yenilenirken 1 500 den fazlasi da duzenlenip yenilenmek uzere siraya alindi Tel Aviv belediyesi de 2009 yilinda 1 000 kadar yapiyi icine alan bir yasa hazirladi Belgeleme ve sergilemeBeyaz Kent e iliskin en genis capli inceleme tarafindan yapildi Bu incelemeler daha sonra bir kitapta toplandi ve hemen ardindan bunu Dwelling on the Dunes adindaki bir sergi izledi Sergi ilk olarak Tel Aviv Sanat Muzesi nde 2004 te duzenlense de daha sonralari Kanada Isvicre Belcika ve Almanya da da gosterildi 2000 yilinda Tel Aviv de kurulan suregelen mimari mirasi uzerine organize olmus bir merkezdir 2003 yilinda burada 25 yapinin incelendigi bir sergi acildi Bunun devami olarak da 2008 yilinda kentte Bauhaus Muzesi acildi Kentin kurulusunun yuzuncu yili serefine Mart 2009 da Docomomo Journal 40 adli bir dergi yayinlayarak dergideki bircok sayfada Beyaz Kent ten fotograflara yer verdi Kaynakca UNESCO Decesion Text 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Heritage Centre retrieved 14 September 2009 Barbara E Mann A place in history modernism Tel Aviv and the creation of Jewish urban space Stanford University Press 2006 p xi ISBN 0 8047 5019 X Yael Zisling A Patchwork of Neighborhoods 30 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gems in Israel April 2001 Selwyn Ilan Troen Imagining Zion dreams designs and realities in a century of Jewish settlement Yale University Press 2003 p 146 ISBN 0 300 09483 3 Ina Rottscheidt Kate Bowen Jewish refugees put their own twist on Bauhaus homes in Israel 13 Kasim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Deutsche Welle 1 April 2009 a b UNESCO Advisory Body Evaluation Tel Aviv Israel No 1096 18 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 57 retrieved 14 September 2009 a b c Goel Pinto Taking to the streets all night long 26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Haaretz 29 June 2007 Bill Strubbe Back to Bauhaus A Weekly Briefing in the Mother Tongue 12 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Jewish Daily Forward 25 June 2004 Architecture View Tel Aviv Showcase of Modernism is Looking Frayed 24 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New York Times 25 November 1984 World Monuments Fund World Monuments Watch 1996 2006 28 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde retrieved 16 September 2009 UNESCO White City of Tel Aviv the Modern Movement 29 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Heritage Centre retrieved 14 September 2009 Daniella Ashkenazy Tel Aviv Bauhaus Capital of the World 30 Haziran 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde Israel Magazine On Web 1 April 1998 retrieved 14 September 2009 a b c Yael Zisling Bauhaus in Tel Aviv 8 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gems in Israel April 2001 Stanford Universitesi The Streets of Tel Aviv The New City and Its Setting 22 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde retrieved 15 September 2009 a b Nitza Metzger Szmuk Des maisons sur le sable Tel Aviv mouvement moderne et esprit Bauhaus editions de l eclat 2004 p 307 ISBN 2 84162 077 8 Sharon Udasin Bauhaus is Our House olu kirik baglanti The Jewish Week 20 May 2009 White City exhibition at the Montreal 1 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde White City exhibition at the EPFL Isvicre 2 16 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde White City exhibition at the CIVA Bruksel 3 22 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde White City exhibition at the DAM Frankfurt 4 olu kirik baglanti The Bauhaus Center Haaretz 18 May 2008 Esther Zandberg Exhibition on Preservation of Bauhaus in Tel Aviv 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Haaretz 15 October 2003 Esther Hecht Bauhaus Museum Opens in Tel Aviv s White City 31 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Architectural Record 21 April 2008 David Bachar Surroundings Daniella Luxembourg s Bauhaus kiosk 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Haaretz 1 May 2008 Journal 40 16 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde March 2009Dis baglantilarWikimedia Commons ta Beyaz Kent ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir UNESCO Dunya Miraslari Fotograf galerisi26 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Beit Ariela kutuphanesi tarafindan Ibranice hazirlanmis