Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Beşbalık, (Çince: 北庭故城遗址, Beiting gucheng yizhi; Uygurca: بأس باَِخ, Beshbaliq, Bishbalıq), Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeydoğusunda, Sanci Hui Özerk İli'inde Jimisar İlçesi içinde tarihî bir kalıntı şehirdir.
| Beşbalık 北庭故城遗址 | |
|---|---|
 | |
 Jimisar İlçesi içindeki Beşbalık tarihi şehrin konumu | |
| Rakım | 668 m |
| Zaman dilimi | +8 |
| • Yaz (YSU) | UTC |
Beşbalık tarihî kalıntı şehir, 1988 yılından beri Çin'de Anıt Listesi'ne alınmıştır.
Tarihi
Jimisar İlçesi'nin 12 kilometre kuzeyinde, İlk Han Hanedanı (Çince: 漢朝, Hàn cháo) zamanında (MÖ 206 - MS 220)'den beri kurulu Beşbalık (Beiting), ve kuzey İpek Yolu üzerinde en önemli bir yerleşim yeridir.
Uygurlar 4. yüzyılda, 605 - 630 yıllarında ve 745 - 840 yılları arasında varlığını sürdüren Uygur Kağanlığı zamanında Beşbalık'ı ellerinde tutmuşlardır. Bazı kaynaklar Beşbalık'ı Uygurlar'ın baş şehri olarak vermektedir.Uygurlar İslâm'a dönmeden daha önce Tengricilik (Göktanrı), Mani, Budizm veya Nestorian Hristiyanlık gibi dinlere inanmışlar, şehirde bulunan kalıntı ve bulguların çoğu Mani ve Budizm dini ile ilgilidir. Karahoca Uygur Krallığı'na (866 - 1209) Turfan kış aylarında, Beşbalık ise yaz aylarında başkentlik yapmıştır. 10. yüzyılın birinci yarısında ünlü bir Uygur bilgini ve Uygur edebiyatcısı olan Singku Seli Tutung'un Beşbalık'ta yaşadığı tahmin edilir.
Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"بلق balık: İslâmlıktan çok evvel Türk dilince sığınak, kal'e, şehir demektir. Uygurcada dahî böyledir. Uygurların en büyük şehirlerden birisine "Béş balık" denir. Burası Uygurların en büyük şehridir; "beş şehir" demektir... Zülkarneynin yaptırmış olduğu "Sulmî, Koçu, Can-balık, Béşbalık, Yanğıbalık" adındaki şehirlerdir.
Beşbalık'ta bulunan taş yazıtlardan birinde bir baskında yenilmiş olan Basmiller şöyle yazmışlar: "Maymun yılında, dokuzuncu ayda, biz Bishbalık'a gizlice gittik. Mutlu bir kahraman güçlüğün içinde, onun ordusu tuzağa düştü. Bu adamın orada mutlu olmasına izin ver! "
Bilge Kağan Beñgü Taşı 1. yüzünde (Doğu yüzü);
| “ | "Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru ordu yürüttüm. Altı yol savaştım. ... Ordusunu hep öldürdüm. Beş Balık içinde pek çok kişi ... yok olacağından kişi(ler) beni çağırmaya geldi(ler). Beş Balık onun için kurtuldu." | „ |
982 yılı Mayıs ayında Beş-balık (Pei-t'ing) yaylağında bulunan Arslān Kağan'a (Musa Baytaş'ın oğlu Ali Arslan Han olabilir) gelen Çin elçisi Wang Yen-tê' (Wang Yande), ziyaretini şöyle anlatır.
"Altın dağa çıktı bir gün sonra Şimal Ordu'suna geldi... Kağan bir koyun ve bir at pişirterek büyük bir ziyafet verdi. Bu ilde çok at vardı. Kağan, Hatun ve Tigin'in atlarının otlağı 100 li'dir (50 km.)... Atları renklerinden fark ederler. Beş-balık, birkaç bin li genişliğinde uzun bir vadi içindedir. Merasim yedi gün sonra oldu. Kağan oğulları ve hizmetkârları doğuya dönerek onu selâmladılar. Kağan'ın yanında bir musikîşinas, sesli taşa (khing) vurarak selâm vermek sırasını tayin ediyordu... Ziyaretten sonra tiyatro oynandı... Ertesi gün kayık ile gölde gezildi. Gölün etrafında musikî çalınıyordu..."
Beş-balık yanındaki Kin-ling'e (Altın Dağ) Kaşgarlı Mahmud Altun Kan adını verir.
637 yılında yapılan iki Burkan ma'bedini gezen Wang Yen-tê' şöyle bahseder:
"Şehirde pek çok "kahk"lar, kuleler ve bahçeler vardı... Uygurlar çok becerikli ve yeteneklidir. Altın, gümüş, demir kaplar yaparlar. Yeşim taşını da oymalar ile süslerler. Erkekler at biner ve ok atar. Kadınların başında cilalı hotozlar vardır... Pi-pa (kopuz) ve 25 telli Kong-heou çalarlar... Gezerken ellerinde musikî aleti taşırlar".
Notlar
- ^ Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Altınordu Yayınları. s. syf,174.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 379
- ^ Arapça: قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا - Dediler ki: “Ey Zu'l-Karneyn, gerçekten Ye'cüc ve Me'cüc, yeryüzünde bozgunculuk çıkarıyorlar. Bizimle onlar arasında bir sed inşâ etmen için sana vergi verelim mi?” - Kur'an Al-Kahf 15 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . suresi 18:94
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 113
- ^ Julien, "Les Oi'gours", sayfa 57, 62-64.
- ^ "Digital Archive of Toyo Bunko Rare Books". 19 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.
Kaynakça
- Beiting Gaochang Huihu Fosi yizhi 北庭高昌回鶻佛寺遺址 [Ruins of a Buddhist temple of the Khoco Uighur period at the ancient city of Beiting]. Shenyang: Liaoning meishu chubanshe 1991, (Kaoguxue zhuankan)
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. .
- Özkan İzgi, Çin elçisi Wang Yen-Te'nin Uygur seyahatnamesi, Ankara 1989, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Dış bağlantılar
- Beşbalık için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
- Beiting Ancient City Site[](İngilizce)
- (İngilizce)
- The Ruins of the Ancient City of Beiting 5 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- (İngilizce)
- The Religious-Funerary Complex at Beiting 6 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Beshbaliq, the old Northern Capital of the Uighurs5 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Beiting gucheng yizhi 26 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Çince)
- (Çince)
- Béşbalık on Wikimapia (İngilizce)
- tageo.com'da Beşbalık (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Besbalik Cince 北庭故城遗址 Beiting gucheng yizhi Uygurca بأس با خ Beshbaliq Bishbaliq Cin de Sincan Uygur Ozerk Bolgesi nin kuzeydogusunda Sanci Hui Ozerk Ili inde Jimisar Ilcesi icinde tarihi bir kalinti sehirdir Besbalik 北庭故城遗址Jimisar Ilcesi icindeki Besbalik tarihi sehrin konumuRakim668 mZaman dilimi 8 Yaz YSU UTC Besbalik tarihi kalinti sehir 1988 yilindan beri Cin de Anit Listesi ne alinmistir TarihiJimisar Ilcesi nin 12 kilometre kuzeyinde Ilk Han Hanedani Cince 漢朝 Han chao zamaninda MO 206 MS 220 den beri kurulu Besbalik Beiting ve kuzey Ipek Yolu uzerinde en onemli bir yerlesim yeridir Uygurlar 4 yuzyilda 605 630 yillarinda ve 745 840 yillari arasinda varligini surduren Uygur Kaganligi zamaninda Besbalik i ellerinde tutmuslardir Bazi kaynaklar Besbalik i Uygurlar in bas sehri olarak vermektedir Uygurlar Islam a donmeden daha once Tengricilik Goktanri Mani Budizm veya Nestorian Hristiyanlik gibi dinlere inanmislar sehirde bulunan kalinti ve bulgularin cogu Mani ve Budizm dini ile ilgilidir Karahoca Uygur Kralligi na 866 1209 Turfan kis aylarinda Besbalik ise yaz aylarinda baskentlik yapmistir 10 yuzyilin birinci yarisinda unlu bir Uygur bilgini ve Uygur edebiyatcisi olan Singku Seli Tutung un Besbalik ta yasadigi tahmin edilir Kasgarli Mahmud Divan i Lugati t Turk te بلق balik Islamliktan cok evvel Turk dilince siginak kal e sehir demektir Uygurcada dahi boyledir Uygurlarin en buyuk sehirlerden birisine Bes balik denir Burasi Uygurlarin en buyuk sehridir bes sehir demektir Zulkarneynin yaptirmis oldugu Sulmi Kocu Can balik Besbalik Yangibalik adindaki sehirlerdir Besbalik ta bulunan tas yazitlardan birinde bir baskinda yenilmis olan Basmiller soyle yazmislar Maymun yilinda dokuzuncu ayda biz Bishbalik a gizlice gittik Mutlu bir kahraman guclugun icinde onun ordusu tuzaga dustu Bu adamin orada mutlu olmasina izin ver Bilge Kagan Bengu Tasi 1 yuzunde Dogu yuzu Otuz yasimda Bes Balik a dogru ordu yuruttum Alti yol savastim Ordusunu hep oldurdum Bes Balik icinde pek cok kisi yok olacagindan kisi ler beni cagirmaya geldi ler Bes Balik onun icin kurtuldu 982 yili Mayis ayinda Bes balik Pei t ing yaylaginda bulunan Arslan Kagan a Musa Baytas in oglu Ali Arslan Han olabilir gelen Cin elcisi Wang Yen te Wang Yande ziyaretini soyle anlatir Altin daga cikti bir gun sonra Simal Ordu suna geldi Kagan bir koyun ve bir at pisirterek buyuk bir ziyafet verdi Bu ilde cok at vardi Kagan Hatun ve Tigin in atlarinin otlagi 100 li dir 50 km Atlari renklerinden fark ederler Bes balik birkac bin li genisliginde uzun bir vadi icindedir Merasim yedi gun sonra oldu Kagan ogullari ve hizmetkarlari doguya donerek onu selamladilar Kagan in yaninda bir musikisinas sesli tasa khing vurarak selam vermek sirasini tayin ediyordu Ziyaretten sonra tiyatro oynandi Ertesi gun kayik ile golde gezildi Golun etrafinda musiki caliniyordu Bes balik yanindaki Kin ling e Altin Dag Kasgarli Mahmud Altun Kan adini verir 637 yilinda yapilan iki Burkan ma bedini gezen Wang Yen te soyle bahseder Sehirde pek cok kahk lar kuleler ve bahceler vardi Uygurlar cok becerikli ve yeteneklidir Altin gumus demir kaplar yaparlar Yesim tasini da oymalar ile suslerler Erkekler at biner ve ok atar Kadinlarin basinda cilali hotozlar vardir Pi pa kopuz ve 25 telli Kong heou calarlar Gezerken ellerinde musiki aleti tasirlar Notlar Ogel Bahaeddin Turk Mitolojisi Altinordu Yayinlari s syf 174 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 379 Arapca ق ال وا ي ا ذ ا ال ق ر ن ي ن إ ن ي أ ج وج و م أ ج وج م ف س د ون ف ي ال أ ر ض ف ه ل ن ج ع ل ل ك خ ر ج ا ع ل ى أ ن ت ج ع ل ب ي ن ن ا و ب ي ن ه م س د ا Dediler ki Ey Zu l Karneyn gercekten Ye cuc ve Me cuc yeryuzunde bozgunculuk cikariyorlar Bizimle onlar arasinda bir sed insa etmen icin sana vergi verelim mi Kur an Al Kahf 15 Kasim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde suresi 18 94 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 113 Julien Les Oi gours sayfa 57 62 64 Digital Archive of Toyo Bunko Rare Books 19 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2009 KaynakcaBeiting Gaochang Huihu Fosi yizhi 北庭高昌回鶻佛寺遺址 Ruins of a Buddhist temple of the Khoco Uighur period at the ancient city of Beiting Shenyang Liaoning meishu chubanshe 1991 ISBN 7 5314 0873 2 Kaoguxue zhuankan Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Ozkan Izgi Cin elcisi Wang Yen Te nin Uygur seyahatnamesi Ankara 1989 Turk Tarih Kurumu Basimevi Dis baglantilarBesbalik icin uzaydan goruntu siteleri Google Yahoo Microsoft Beiting Ancient City Site olu kirik baglanti Ingilizce Ingilizce The Ruins of the Ancient City of Beiting 5 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ingilizce The Religious Funerary Complex at Beiting 6 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Beshbaliq the old Northern Capital of the Uighurs5 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Beiting gucheng yizhi 26 Mayis 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cince Cince Besbalik on Wikimapia Ingilizce tageo com da Besbalik Ingilizce