Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Şubat 2020) () |
Brown hareketi (botanikçi Robert Brown'ın onuruna) iki kavrama işaret eder:
- Bir sıvıda yüzen veya asılı parçacıkların rastlantısal hareketi
- Bu hareketi açıklamak için kullanılan matematiksel model. Bu modele da denir.
Matematiksel model aynı zamanda parçacıkların rastlantısal hareketiyle görünüşte ilgisiz başka olayları da açıklamak için kullanılır. Sık verilen bir örnek borsa dalgalanmalarıdır.
Brown hareketi en basit "continuous-time" biridir ve hem daha karmaşık hem de daha basit metotların limitidir. Bu evrenselliği normal dağılımın evrenselliğiyle yakından ilişkilidir. Herhalde bu tip modellerin kullanımının yaygınlığının sebebi kesinlikleri değil matematiksel olarak basit olmalarıdır.
Tarih
Jan Ingenhousz alkol içinde yüzden kömür ve toz parçacıklarının rastlantısal hareketini 1785'te gözlemlemişti ancak Brown hareketinin bulunuşu genellikle 1827 yılında hareketi gözlemleyen botanikçi Robert Brown'a atfedilir. Brown, hareketi suda yüzen polen parçacıklarını mikroskop altında inceliyordu. Polenin boşlukları içinde rastlantısal olarak hareket eden ufak parçacıklar gözlemledi. Aynı deneyi tozla tekrarlayarak hareketin polenin canlı olmasından kaynaklanmadığını doğruladıysa da hareketin kaynağını saptayamamıştı.
Brown hareketini ilk kez matematiksel olarak açıklayan 1880 yılında en küçük kareler yöntemi üzerine yazdığı makalesiyle olmuştur. Bundan bağımsız olarak 1900 senesinde borsa'nın stokastik analizi üzerine yazdığı doktora tezi "The theory of speculation"'da da bir model geliştirdi. Ama fizikçilerin konuya dikkatini çeken Albert Einstein'ın bu konudaki oldu.
O zamanlar maddenin atomik doğası hala tartışmalı bir kavramdı. Einstein ve Marian Smoluchowski, eğer sıvıların doğru ise su moleküllerinin rastlantısal olarak hareket ediyor olmaları gerektiğini fark etti. Böylece küçük bir parçacık rastlantısal yönlerden, rastlantısal şiddetlerde gelen birçok kuvvetin etkisi altında olmalıydı. Küçük parçacık bu bombardıman altında aynen Brown'ın tarif ettiği gibi hareket etmeliydi. Theodor Svedberg Brown hareketini , Felix Ehrenhaft ise Dünya'nın atmosferi'nde asılı gümüşü parçaçıklarında gözlemledi. Jean Perrin yeni matematiksel modelleri test etmek için deneyler düzenledi ve yayınladığı sonuçlar iki bin yıllık atom tartışmasına son verdi.
Atom tartışmasını ilk başlatan Demokritos (yaklaşık MÖ 460 - MÖ 490) ve Anaxagoras (yaklaşık MÖ 500, Sokrates'in öğretmeni) olmuştu. Filozofların atomlar hakkındaki fikirleri farklıydı. Demokritos bir damla suyun sonsuza kadar bölünemeyeceğini düşünüyordu, Anaxagoras ise tersini savunuyordu.
Brown hareketini anlamak için sezgisel bir metafor
Çapı 10 metre olan büyük bir balon düşünün. Bu top futbol stadyumu gibi kalabalık bir yerde olsun. Balon o kadar büyüktür ki aynı anda kalabalıktaki birkaç kişinin üzerinde olacaktır. Taraftarlar heyecanlı oldukları için balona rastlantısal zamanlarda rastlantısal yönlerde vuracaklar. Sonuçta balon rastlantısal yönlere itileceği için ortalama olarak çok fazla hareket etmeyecektir. 20 taraftarın topu sağa, 21 taraftarın da sola ittiğini ve her taraftarın kuvvetinin eşit olduğunu varsayalım. Bu durumda iki yönden uygulanan kuvvetler dengede değildir ve top yavaşça sola gidecektir. Bu dengesiz kuvvet her an vardır ve topun rastlantısal hareketine yol açan budur. Eğer bu sahneye taraftarları göremeyecek şekilde yukarıdan bakarsak büyük balonu rastlantısal hareketler yapan küçük bir nesne olarak görürüz.
Brown'ın suda yüzen parçacığına dönelim. Bir su molekülü yaklaşık 1 nm boyundadır, polen parçacığı ise yaklaşık 1 µm'dir yani su molekülünden yaklaşık 1000 kat büyüktür. Bu yüzden polen parçacığını minik su molekülleri tarafından sürekli itilen büyük bir balon olarak düşünebiliriz. Sıvıdaki Brown hareketinin sebebi parçacığa uygulanan kuvvetlerdeki anlık dengesizliklerdir.
Bu fikri gösteren bir Java applet'e buradan 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . erişebilirsiniz.
Popüler kültür
Douglas Adams'ın yazdığı Otostopçunun galaksi rehberi'nde isimli uzay gemisi basit bir fincan çayın içinde oluşan Brown hareketiyle çalışmaktadır.
Ayrıca bakınız
- Brown motoru
- veya brown gürültüsü
- Tyndall etkisi, Physical chemistry phenomenon where particles are involved; used to differentiate between the different types of mixtures.
- Osmoz
- Karmaşık sistemler
Kaynakça
- Brown, Robert, "A brief account of microscopical observations made in the months of June, July and August, 1827, on the particles contained in the pollen of plants; and on the general existence of active molecules in organic and inorganic bodies." Phil. Mag. 4, 161-173, 1828. (PDF versiyonu orijinal metne ek olarak Brown'ın gözlemlerini savunduğu daha yeni bir metni de içeriyor, Additional remarks on active molecules.) 16 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Einstein, A. "Über die von der molekularkinetischen Theorie der Wärme geforderte Bewegung von in ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen." Ann. Phys. 17, 549, 1905. http://www.wiley-vch.de/berlin/journals/adp/549_560.pdf 23 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Einstein, A. "Investigations on the Theory of Brownian Movement". New York: Dover, 1956.
- Theile, T. N. Danca: "Om Anvendelse af mindste Kvadraters Methode i nogle Tilfælde, hvor en Komplikation af visse Slags uensartede tilfældige Fejlkilder giver Fejlene en ‘systematisk’ Karakter". Fransızca: "Sur la compensation de quelques erreurs quasi-systématiques par la méthodes de moindre carrés" published simultaneously in Vidensk. Selsk. Skr. 5. Rk., naturvid. og mat. Afd., 12:381–408, 1880.
- Nelson, Edward, Dynamical Theories of Brownian Motion (1967) (Baskısı tükenmiş olan kitabın PDF sürümü yazarın kendi web sayfasında yayınlanıyor.) 5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- Brown hareketinin java simülasyonu 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Subat 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Brown hareketi botanikci Robert Brown in onuruna iki kavrama isaret eder Bir sivida yuzen veya asili parcaciklarin rastlantisal hareketi Bu hareketi aciklamak icin kullanilan matematiksel model Bu modele da denir Resim buyuk bir parcacigin toz polen gibi daha kucuk parcaciklarla gaz sivi molekulleri gibi carpismasi sonucunda olusan Brown hareketinin simulasyonu Brown hareketinin uc farkli gorunumu Koyudan aciga renk sirasiyla 32 256 ve 2048 basamaga bolunmus halde Matematiksel model ayni zamanda parcaciklarin rastlantisal hareketiyle gorunuste ilgisiz baska olaylari da aciklamak icin kullanilir Sik verilen bir ornek borsa dalgalanmalaridir Brown hareketi en basit continuous time biridir ve hem daha karmasik hem de daha basit metotlarin limitidir Bu evrenselligi normal dagilimin evrenselligiyle yakindan iliskilidir Herhalde bu tip modellerin kullaniminin yayginliginin sebebi kesinlikleri degil matematiksel olarak basit olmalaridir TarihJan Ingenhousz alkol icinde yuzden komur ve toz parcaciklarinin rastlantisal hareketini 1785 te gozlemlemisti ancak Brown hareketinin bulunusu genellikle 1827 yilinda hareketi gozlemleyen botanikci Robert Brown a atfedilir Brown hareketi suda yuzen polen parcaciklarini mikroskop altinda inceliyordu Polenin bosluklari icinde rastlantisal olarak hareket eden ufak parcaciklar gozlemledi Ayni deneyi tozla tekrarlayarak hareketin polenin canli olmasindan kaynaklanmadigini dogruladiysa da hareketin kaynagini saptayamamisti Brown hareketini ilk kez matematiksel olarak aciklayan 1880 yilinda en kucuk kareler yontemi uzerine yazdigi makalesiyle olmustur Bundan bagimsiz olarak 1900 senesinde borsa nin stokastik analizi uzerine yazdigi doktora tezi The theory of speculation da da bir model gelistirdi Ama fizikcilerin konuya dikkatini ceken Albert Einstein in bu konudaki oldu O zamanlar maddenin atomik dogasi hala tartismali bir kavramdi Einstein ve Marian Smoluchowski eger sivilarin dogru ise su molekullerinin rastlantisal olarak hareket ediyor olmalari gerektigini fark etti Boylece kucuk bir parcacik rastlantisal yonlerden rastlantisal siddetlerde gelen bircok kuvvetin etkisi altinda olmaliydi Kucuk parcacik bu bombardiman altinda aynen Brown in tarif ettigi gibi hareket etmeliydi Theodor Svedberg Brown hareketini Felix Ehrenhaft ise Dunya nin atmosferi nde asili gumusu parcaciklarinda gozlemledi Jean Perrin yeni matematiksel modelleri test etmek icin deneyler duzenledi ve yayinladigi sonuclar iki bin yillik atom tartismasina son verdi Atom tartismasini ilk baslatan Demokritos yaklasik MO 460 MO 490 ve Anaxagoras yaklasik MO 500 Sokrates in ogretmeni olmustu Filozoflarin atomlar hakkindaki fikirleri farkliydi Demokritos bir damla suyun sonsuza kadar bolunemeyecegini dusunuyordu Anaxagoras ise tersini savunuyordu Brown hareketini anlamak icin sezgisel bir metaforCapi 10 metre olan buyuk bir balon dusunun Bu top futbol stadyumu gibi kalabalik bir yerde olsun Balon o kadar buyuktur ki ayni anda kalabaliktaki birkac kisinin uzerinde olacaktir Taraftarlar heyecanli olduklari icin balona rastlantisal zamanlarda rastlantisal yonlerde vuracaklar Sonucta balon rastlantisal yonlere itilecegi icin ortalama olarak cok fazla hareket etmeyecektir 20 taraftarin topu saga 21 taraftarin da sola ittigini ve her taraftarin kuvvetinin esit oldugunu varsayalim Bu durumda iki yonden uygulanan kuvvetler dengede degildir ve top yavasca sola gidecektir Bu dengesiz kuvvet her an vardir ve topun rastlantisal hareketine yol acan budur Eger bu sahneye taraftarlari goremeyecek sekilde yukaridan bakarsak buyuk balonu rastlantisal hareketler yapan kucuk bir nesne olarak goruruz Brown in suda yuzen parcacigina donelim Bir su molekulu yaklasik 1 nm boyundadir polen parcacigi ise yaklasik 1 µm dir yani su molekulunden yaklasik 1000 kat buyuktur Bu yuzden polen parcacigini minik su molekulleri tarafindan surekli itilen buyuk bir balon olarak dusunebiliriz Sividaki Brown hareketinin sebebi parcaciga uygulanan kuvvetlerdeki anlik dengesizliklerdir Bu fikri gosteren bir Java applet e buradan 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde erisebilirsiniz Populer kulturDouglas Adams in yazdigi Otostopcunun galaksi rehberi nde isimli uzay gemisi basit bir fincan cayin icinde olusan Brown hareketiyle calismaktadir Ayrica bakinizBrown motoru veya brown gurultusu Tyndall etkisi Physical chemistry phenomenon where particles are involved used to differentiate between the different types of mixtures Osmoz Karmasik sistemlerKaynakcaBrown Robert A brief account of microscopical observations made in the months of June July and August 1827 on the particles contained in the pollen of plants and on the general existence of active molecules in organic and inorganic bodies Phil Mag 4 161 173 1828 PDF versiyonu orijinal metne ek olarak Brown in gozlemlerini savundugu daha yeni bir metni de iceriyor Additional remarks on active molecules 16 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Einstein A Uber die von der molekularkinetischen Theorie der Warme geforderte Bewegung von in ruhenden Flussigkeiten suspendierten Teilchen Ann Phys 17 549 1905 http www wiley vch de berlin journals adp 549 560 pdf 23 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde Einstein A Investigations on the Theory of Brownian Movement New York Dover 1956 ISBN 0 486 60304 0 Theile T N Danca Om Anvendelse af mindste Kvadraters Methode i nogle Tilfaelde hvor en Komplikation af visse Slags uensartede tilfaeldige Fejlkilder giver Fejlene en systematisk Karakter Fransizca Sur la compensation de quelques erreurs quasi systematiques par la methodes de moindre carres published simultaneously in Vidensk Selsk Skr 5 Rk naturvid og mat Afd 12 381 408 1880 Nelson Edward Dynamical Theories of Brownian Motion 1967 Baskisi tukenmis olan kitabin PDF surumu yazarin kendi web sayfasinda yayinlaniyor 5 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarBrown hareketinin java simulasyonu 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde