Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli.Mart 2020) () ( |
Triticum aestivum (buğday), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan, Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.[]
Triticum aestivum | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Türler | |||||||||||||||
Metne bakınız. |
Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.[]
Sınıflandırma
Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:
- Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
- Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
- Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu
Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.
Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi (Triticum monococcum)’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu (Triticum aestivum) en önemli türleridir.
Taksonomi
Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:
Buğday üretimi
Sıra | Ülke | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
---|---|---|---|---|---|
1 | Çin | 115 | 117 | 126 | 122 |
2 | Hindistan | 80 | 86 | 95 | 94 |
3 | ABD | 60 | 54 | 62 | 58 |
4 | Rusya | 41 | 56 | 38 | 52 |
5 | Fransa | 40 | 38 | 40 | 39 |
6 | Kanada | 23 | 25 | 27 | 38 |
7 | Almanya | 24 | 22 | 22 | 25 |
8 | Pakistan | 23 | 25 | 24 | 24 |
9 | Avustralya | 22 | 27 | 30 | 23 |
11 | Ukrayna | 16 | 22 | 16 | 23 |
10 | Türkiye | 19 | 21 | 20 | 22 |
12 | İran | 13 | 13 | 14 | 14 |
13 | Kazakistan | 9 | 22 | 13 | 14 |
14 | Birleşik Krallık | 14 | 15 | 13 | 12 |
15 | Polonya | 9 | 9 | 9 | 9 |
— | Dünya | 651 | 704 | 675 | 713 |
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü |
Sıra | Ülke | Milyon ton | |||
---|---|---|---|---|---|
1 | Çin | 134.2 | |||
2 | Hindistan | 107.6 | |||
3 | Rusya | 85.9 | |||
4 | ABD | 49.7 | |||
5 | Kanada | 35.2 | |||
6 | Fransa | 30.1 | |||
7 | Pakistan | 25.2 | |||
8 | Ukrayna | 24.9 | |||
9 | Almanya | 22.2 | |||
10 | Türkiye | 20.5 | |||
Dünya | 761 | ||||
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü |
Kaynakça
- ^ "GBIF". 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2022.
- ^ "Mindat". 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2022.
- ^ "Production of Wheat by countries". UN Food & Agriculture Organization (FAO). 2011. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2015.
- ^ . UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division, FAOSTAT. 2022. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2022.
Wikimedia Commons'ta Buğday ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar