Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bizans İmparatorluğu zamanından beri Bursa şehrinde Hristiyan ve Yahudi toplumları yaşamaktaydı. Bursa Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolüne geçtikten sonra da gayrimüslim toplumlar Bursa'da yaşamaya devam etti. 1831 yılında Bursa’da 10.552 hane müslüman ve 5.586 hane gayrimüslim yaşamaktaydı. Kiliseleri, sinagogları, cemaat okulları, idari yapıları ve yargı kurumları bulunan gayrimüslim azınlıklar, Osmanlı tebaası ve birer Osmanlı milleti olarak yaşadılar. Bursa'nın Osmanlı dönemindeki ticaret, zanaat ve tarım etkinliklerinde, kentin gelişiminde, Müslümanların olduğu kadar Rum, Ermeni ve Yahudi nüfusun da önemli bir payı olmuştur. 1915 Ermeni Soykırımı olayları ve 1923 Nüfus Mübadelesi sonucu Bursa'nın Hristiyan nüfusu büyük ölçüde azaldı. Yahudi nüfus ise İsrail'in kuruluşundan sonra giderek azalmıştır. Günümüzde Bursa'da gayrimüslim olarak ancak 60 civârında Yahudi vatandaşın yaşadığı tahmin edilmektedir.
Bursa'nın Gayrimüslim Cemaatleri
Bursa'da Rum, Ermeni ve Yahudi olmak üzere belli başlı 3 gayrimüslim millet yaşamaktaydı. Osmanlı'nın dini esas alarak oluşturduğu millet sistemi içinde yer alan bu azınlık grupları da kendi içlerinde farklı cemaatler şeklinde yaşamaktaydı.
Bursa Rumları
Bizans döneminden kalan ve Bursa'da yaşamaya devam eden Rumlardır. Bursa'nın Osmanlı tarafından fethi sırasında hisar içinde 7 mahalle ve 7 kiliseleri bulunmaktaydı. Bu kiliselerden bazıları camiye çevrilmiş (e.g. Üftade ve Şahadet Camileri ve Lalaşahin Medresesi), bazıları Osmanlı devri boyunca korunmuş ve cemaate hizmet etmiş, bazıları ise yıkılmıştır. Bizans mimarisi ve gümüş kubbesiyle dikkat çeken Saint Elias Manastırı (ya da Saint Elia, Gümüşlü Kümbet), Osman Bey'in vasiyeti üzerine yıkılarak Orhan Bey tarafından bugünkü Osman Gazi Türbesi olarak bilinen yere defnedilmiştir.
Bizans döneminde Uludağ manastır ve keşişleriyle ünlü, kutsal bir dağ olarak görülür ve bu dağa Olympos ya da Theoupolis (Tanrı Kenti) denirdi. Gerçekten de dağda 147 adet manastır bulunmaktaydı. Osmanlı'nın fethinden sonra keşişlerin yerini dervişler almaya başlamıştır. Osmanlı da bu dağa Keşiş Dağı demiştir.
19.yy'ın ortasına kadar Bursa'da 3 ayrı Rum cemaati bulunuyordu. Fetihten önce en büyük cemaat Surdibi'nde, bugünkü Zafer Plaza'nın karşısında yaşardı ve Agios Ioannes Prodromos adında büyük bir kiliseleri vardı. Başka bir grup I. Murad zamanında Demirkapı'dan göç ettirilen ve Demirkapı Mahallesi'ni kuran Rum cemaati idi. Bu cemaatin de bir kilisesi bulunuyordu. Simaviyan'dan göç ettirilip Kayabaşı Mahallesi'ni kuran Rumlar ise ayrı bir cemaatti. Agion Apostolon (Türkçesi: Aziz Havariler) adlı bir kiliseleri bulunuyordu. Bursa'nın Balıkpazarı (Suk-u Semek, Pazarı Mahi) mahallesi de Rum mahallesi idi.
Şehir merkezi dışında, Bursa'nın köy ve kazalarında da çok sayıda Rum cemaati yaşamaktaydı. Bursa'nın kazalarından Tirilye (Triglia), Mudanya (Moutania), Gemlik (Kios), İznik (Nikaia), Mustafakemalpaşa (Kirmasti), Karacabey (Mihaliç), Kurşunlu (Eligmoi) ve Gölyazı (Apolloniada) belli başlı Rum-yoğun yerleşim yerleriydi. Öyle ki, Tirilye Belediyesi (belediye başkanı Kasroğlu İstefani Ağa ve tüm üyeler) tamamen Rumlardan oluşuyordu. Aynı şekilde Gemlik Belediye Başkanı da Andronikos Efendi adında bir Osmanlı Rum vatandaşıydı.
Bursa Ermenileri
Bursa Ermenileri çoğunlukla Setbaşı'nda yaşardı. Öyle ki, Setbaşı bir Ermeni mahallesiydi Semtin ileri gelenlerinden Nişan Taktakyan’ın ipek fabrikası o tarihlerde bulunduğu caddeye yani İpekçilik caddesine isim verdiği gibi, mahalle sakini Ermenilerin çoğunluğu ipekçilik üzerine çalışıyordu.
Setbaşı İpekçilik caddesinde Aziz Meryem Ana (Surp Asdvadzadzin, Bogosyan) Ermeni Kilisesi ve avlusundaki Ermeni okulu (Boğosyan Ermeni Okulu) bulunuyordu. Kiliseden günümüze arda kalan yalnızca iki katlı bir köşk. Bu köşk dönemin önemli din adamlarını misafir etmiş ve kimi kaynaklara göre de Metropolitlik olarak cemaatin idari binası şeklinde kullanılmıştır.
19. yüzyılda Ermenilerin bir kısmı Fransız misyonerlerin etkisinde kalarak, kadim Gregoryen inancını terk edip Katolik ya da Protestan mezhebine geçmiş ve kendi kiliselerini kurmuşlardı. Ancak, Protestan ve Katolik Ermeni cemaatlerine verilen kilise inşa hakkı, kadim Gregoryen Ermeni toplumuna verilmemekteydi. Zaman içinde artan Gregoryen Ermeni nüfusuna mevcut kilise yeterli gelmediği için, cemaat kiliseyi yıkıp yerine daha büyük bir kilise yapmak üzere gerekli izinleri almıştır. Bursa tarihine "Kilise Meselesi" olarak geçen olayda, 1794 yılının Ramazan ayının 28. günü yenilenen ve 6 kubbeli çok yüksek bir yapı halini alan kilise, Hoca Kadın önderliğinde bin kadar müslüman kadın tarafından, tamirin maksadını aşarak yapıyı büyüttükleri ve yükselttikleri iddiasıyla hedef alınmış ve bitişiğindeki evlerle birlikte kilise yakılmıştır. Cahil halk kitleleri, bir grup müslüman din adamının yaydığı "Bursa'ya bu kilise yüzünden yağmur yağmıyor" şeklindeki tahrikler ile galeyana gelmiş ve Ermeni toplumunun ibadethanesini yerle bir etmiştir. Sadrazam tarafından olayın failleri tespit edilip cezalandırılmış ve kilise (Aziz Meryem Ana Kilisesi) yeniden inşa edilmiştir.
Bursa Yahudileri
16. yüzyıl kayıtlarına göre 1.200 kişi olan cemaatin nüfusu, 19. yüzyıla doğru 3.500-4.000 kişiye ulaşmış. O yıllar Bursa Yahudilerinin en kalabalık dönemidir. 1948’den sonra İsrail’e büyük bir göç oldu. 1960-1965 yıllarında Bursa’da 250 kadar Yahudi yaşıyordu. Bugün Bursa’da yalnızca 60 Yahudi yaşıyor.
Bursa'da Romanyot, Sefarad ve Aşkenaz olmak üzere her 3 Yahudi kavmi de ikamet etmekteydi ve her bir cemaatin de kendine has birer havrası (sinagogu) bulunurdu. Altıparmak Caddesi’nin yanında bulunan Yahudilik diye tabir edilen semtte () yaşarlardı. Aynı yerde üç sinagog vardı: Geruş, Mayor ve Etz Ahaim Sinagogları. Günümüzde Bursa Yahudileri çok küçük bir cemaat olarak yaşamaktadır. 'ndaki Geruş ve Mayor Sinagogları açık ve kullanılmaktadır. Cemaat azlığı nedeniyle devamlı bir din adamı yoktur; sinagoglar yalnızca bayramlarda ve Şabat günlerinde, İstanbul'dan gelen bir haham ile açılmaktadır. Bursa’da yaşayan ve yaşamakta olan başlıca aileler: Baruh, Saydon, Behar, Nahmiyas, Toledo, Eskenazi, Deleyon, Levi, Saban, Araf, Tovi, Kohen aileleridir.
Cemaatin şehirdeki tek mezarlığı olan Merinos Kavşağı'ndaki Yahudi Mezarlığı'nın, son yıllarda Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin Stadyum Meydanı Projesinin tam ortasında kaldığı için, istimlak edileceği söylentileri basında yer almış ve cemaati tedirgin etmiştir.
Bursa'da Azınlık Kurumları
Bursa'da, Osmanlı döneminde Darüşşifa'nın dışında gayrimüslim azınlıkların da hastaneleri bulunmaktaydı. Rumların hastanesi, Kırkmerdiven'in yanındaki Balibey Hanı'nda sekiz odadan oluşan bir mekandı. Bu hastane, 1799 yılında Kocanaib Mahallesi'ndeki bir konağa taşınmıştır. Setbaşı İlkokulu'nun bulunduğu yerde ise, Boğosyan Ermeni Okulu'nun yanında bir Ermeni Hastanesi vardı.
Bursa'da azınlık cemaatlerinin okulları da bulunmaktaydı. 19. yüzyılda Rum Ortodoks cemaatinin Bursa ve kazalarında öğretim yapan 81 okulu vardı. Bu okullar Zarifiye diye adlandırılırdı. İstanbullu Rum banker ve hayırsever Evgenidis'in yaptırdığı Evgenidia Rum Okulu 1922'ye kadar eğitime devam etmiştir. Ermeni Gregoryen toplumunun okullarında Türkçe, Ermenice, Fransızca, matematik, vokal müzik, piyano ve el işi dersleri verilmekteydi. Protestan Ermeniler, çocuklarını koleje ve Amerikan Misyonu'nun okullarına göndermekteydi. Kolejde aritmetik, coğrafya, cebir, geometri, fizik, botanik dersleri verilmekteydi. Pères Augustinus de Assomption Fransız Okulu, 1888'de din adamlarının Bursa'ya gelişlerinden hemen sonra açılmıştı. Ayrıca, 19. yüzyılda Bursa'da Yahudi cemaatinin de iki Alliance okulu vardı.
Gayrimüslimlerin Bursa'daki Kültür Mirası
Gayrimüslimlerin Bursa'daki kültürel mirası, ne yazık ki günümüze kadar gerektiği gibi korunamamıştır. Öyle ki, Bursa'nın günümüz sakinlerinin çok azı, en fazla 90 yıl öncesine kadar müslümanlarla birlikte, hatırı sayılır sayıda gayrimüslim halkın da Bursa'da yaşadığını bilir.
- Bursa Kent Müzesi, fotoğraf, bilgi ve tarihi dokümanları ile, Bursa'daki gayrimüslimlerin Bursa toplumunun tarihindeki varlığına dair bir ölçüde tanıklık sağlamaktadır.
- Setbaşı İpekçilik caddesinde bulunan Aziz Meryem Ana (Surp Asdvadzadzin, Bogosyan) Ermeni Kilisesi ve avlusundaki , Ermeni cemaati tehcir ile şehirden göç ettirilince önce sinema (Muallimler Birliği Sineması), daha sonra nikâh dairesi olarak kullanılmış, en son 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında da dönemin yöneticileri tarafından verilen emirle yıkılarak şimdiki Setbaşı İlköğretim Okulu'na dönüştürülmüştür. Kiliseden günümüze arda kalan yalnızca iki katlı bir köşk. Bu köşk dönemin önemli din adamlarını misafir etmiş ve kimi kaynaklara göre de metropolitlik olarak cemaatin idari binası şeklinde kullanılmıştır. Tarihi bina belediye tarafından önemsenmemekte ve çürümeye terk edilmektedir.
- 1831'de Setbaşı'nda kurulan Ermeni Katolik Kilisesi, 1923’ten sonra tütün deposu olarak kullanılmıştır. Şubat 2016'da basında çıkan bir habere göre, zaman içinde mülkiyeti şahsa devredilen tarihi kilise, bir internet alışveriş sitesinde 1,5 milyon dolardan satışa çıkarıldı
- Şehirdeki eski protestan kilisesi, Bursa'da yaşayan Hristiyan toplumunun ibadethane talepleri üzerine, 2004 yılında Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Erdoğan Bilenser'in girişimleriyle Bursa Fransız Kilisesi (Bursa Protestan Kilisesi) olarak restore edilmişti. 2015 yılında cemaatlerin belediye ile yaptıkları protokolün sona erdiği ve belediye tarafından kilisenin tahliye edilmesinin talep edildiği iddia edildi.
- Mübadele öncesinde Gölyazı (Apolyont) Rum toplumunun ibadethanelerinden biri olan Aziz Panteleimon Kilisesi (bazı kaynaklara göre Agios Georgios), Bursa Nilüfer Belediyesi tarafından restore edildikten sonra 2014 yılında Gölyazı Kültürevi olarak kullanıma açıldı.
- Şehrin simgelerinden Setbaşı'ndaki Mahfel Kahvehanesi de Kurtuluş Savaşı'na kadar bir Bursalı Ermeni tarafından işletilir ve Vorpahnam Gazinosu adıyla anılırdı.
Gayrimüslimlerin Bursa Ekonomisindeki Rolü
Bursa'daki gayrimüslim esnafın toplu olarak sayısını veren herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte şeriye sicilleri (mahkeme kayıtları) arasında konuyla ilgili çok sayıda bireysel belge yer almaktadır. Bu belgelerden hareketle Bursa'daki zimmîlerin (gayrimüslimlerin) büyük ölçüde hayatın her alanıyla ilgili meslekleri ifa ettikleri söylenebilir. Zira belgelerde doğrudan veya dolaylı olarak birçok zimmînin hangi meslek erbabından olduğu belirtilmektedir. Bu listelerde Bursa'daki gayrimüslimlerin kuyumculuk, boyacılık, çilingirlik, kutnuculuk, bakkallık, terzilik ve kürkçülük alanlarında yoğunlaştıkları anlaşılmaktadır.
Gayrimüslim esnaf ve tüccar da, Müslümanların tabi olduğu esnaf teşkilâtının içinde yer alır ve bu teşkilatça hazırlanan nizamnamelere göre faaliyet gösterirlerdi. Böylece zimmî esnafın faaliyetlerinin kontrol altında tutulması, vergilerinin alınması ve daha da önemlisi toplumdan soyutlanmaması sağlanmaktaydı.
Bursa esnafı arasında ortak iş kurma oldukça yaygındı. Gayrimüslimler de çoğunlukla kendi dindaşlarıyla ortak iş yapmanın yanında dindaşı olmayanlarla da ortaklık kurabiliyorlardı. Örneğin, Musa veledi David, Kemal veledi Aslan ve Bayram veledi Haydar adlı Yahudiler kendi aralarında, Anastas veledi Zefiri ve Fota veledi Yorgi adlı Rumlar kendi aralarında, Bağdadioğlu Dimitraki de Seyyit Ali Çelebi'yle birlikte şirket kurmuştu.
Konuyla ilgili arşiv vesikalarına bakıldığında Bursa'daki gayrimüslimler müstakil olarak üretim ve ticaret yapmalarının yanında zaman zaman müslümanlarla da ortak iş yapmışlar, şehrin pek çok çarşı ve hanlarında dükkân sahibi olmuşlar, müslüman esnafla komşuluk yapmışlar, esnafı ilgilendiren vergilere ortak olmuşlardır.
Kurtuluş Savaşı'nı takip eden yıllarda Mübadele ve öncesinde Ermeni Tehciri nedeniyle Rum ve Ermeni nüfus büyük ölçüde kentten tasfiye edilmişti. Bursa nüfusunun yaklaşık üçte birini oluşturan gayrimüslimlerin önemli bir kısmı esnaf, zanaatkar ve tüccardı. Gayrimüslimlerin yerine gelen mübadele göçmenlerinin büyük bölümü ise çiftçiydi. Üstelik bunların bir bölümü farklı kültür ve gelenekler taşımakta, kimi tek kelime Türkçe dahi bilmemekteydi. Durumun yarattığı toplumsal ve ekonomik karmaşa, Cumhuriyet yönetimi için aşılması gereken ciddi bir sorun olmuştur.
Rakamlarla Gayrimüslimler
1831 yılında Bursa’da 10.552 hane müslüman ve 5.586 hane gayrimüslim yaşamaktaydı. Gayrimüslimlerden 2.800’ü Ermeniydi. 1881/82-1893 yılları Osmanlı genel nüfus sayımında Bursa merkezinin nüfusu 89.663 müslüman, 31.907 gayrimüslim olmak üzere toplam 121.590 olarak tespit edilmiştir. 1881-1914 arası Hüdavendigâr vilayetinin % 10-15'i Rumlardan oluşuyordu. İkinci büyük grup şehir merkezi ve vilayetin kuzeydoğu kısımlarında (İnegöl, İzmit, İznik, Orhangazi/Pazarköy)'de yaşayan Ermenilerdi. Gemlik'in (Kios) % 92'si, Mudanya'nın (Moutania) % 69'u, Tirilye'nin (Triglia) % 95'i, Karacabey'in (Mihaliç) % 87'si Rumdu. Günümüzde 60 civarında Yahudi vatandaşımız Bursa'da yaşamaktadır. Ayrıca, sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte 100 kadar Hristiyan vatandaşımız da Bursa'da yaşamını sürdürmektedir.
Bursa'nın Ünlü Gayrimüslimleri
- Bursalı ünlü hekim Aristidi Paşa, Rum asıllıydı. Paşa’nın Hıfzısıhha (Sağlığı Koruma) adlı 4 ciltlik kitabı vardır. Bu kitaplar 1911 ve 1916 yıllarında iki cilt olarak basılmıştı.
- Bursa’nın en önemli zenginliği olan ipeğin ülkemizdeki en büyük uzmanı da kuşkusuz Kevork Torkomyan’dı. Ermeni asıllı olan Torkomyan, Bursa’da ipek böceği yetiştirilmesi ve ipek endüstrisi konusunda çalışmalar yapmıştı. 1870’li yıllarda yurtdışında bu alanda eğitim gören Torkomyan, ünlü veteriner Pastör’den de dersler almıştı. Türkiye’ye dönüşünde, 1888 yılında İpekçilik semtine ismini veren İpekçilik Enstitüsü’nü kurup öğrenci yetiştiren Torkomyan’ın bu alanda birçok kitabı da vardır.
- Bursalı Ermeni asıllı Ohannes Deroyentz birçok kitabı olan ve gazete çıkarmış olan bir yazardır.
- 1879 yılında bir Bursa turnesinde tanıştığı Ahmet Vefik Paşa aracılığı ile aralarında Ahmet Fehim, Küçük İsmail gibi oyuncularla birlikte Bursa Osmanlı Tiyatrosu'nu kuran Tovmas Fasulyeciyan.
- Bursa'nın zamanında en önemli tiyatro sanatçısı Harutyun Aleksanyan’dı. 1878 yılında tiyatroya başlayan sanatçı, Bursa’nın ünlü tiyatro grubu olan Fasulyacıyan ve Minakyan grubunda çalıştı.
- Bursalı Ermeni asıllı ünlü yorumcu ve besteci Bimen Şen. Kazpar Dergazaryan adlı bir Ermeni rahibin oğluydu. Bursa’da Surp Astvadzadzin Kilisesi’nde güzel sesiyle dikkat çekince, daha 8 yaşında iken kilisede ilahiler okumaya başladı. Şen’in ilahi okuduğu günler, çok sayıda dinleyici gelmekteydi. Dinleyiciler arasında hafızlar bile bulunurdu. Bir gün kendisini Hacı Arif Bey dinledi ve sesini çok beğendi. Daha sonra Hacı Arif Bey’in önerisiyle İstanbul’a gitti. Burada Hagopos Kıllıyan ve Lemi Atlı’dan ders aldı. Çok sayıda plak yaptı ve sattı. Gazinolarda yıllarca solistlik yaptı, konserler verdi. Atatürk kendisini dinledi. Çok sayıda bulunan bestelerinden en ünlüsü, “Yüzüm şen” adlı hüzzam bestesiydi. “Şen” soyadı da, bu şarkı nedeniyle verilmişti. Şen’in 600-800 arasında bestesi bulunduğu söylenmektedir. Bestekârın 221 notalı şarkısı, Şamlı İskender tarafından eski harflerle basıldı.
- Şair ve müzisyen Agop Efendi.
- Mudanya'nın önde gelen ailelerinden Vlahopoulolar.
- Gemlik'in önde gelen ailelerinden Zafiridiler. Hayırsever Todoraki Zafiridi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Kaplanoğlu, Raif (2 Temmuz 2015). . Çağdaş Gazeteciler Derneği, Bursa Şubesi. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ Niyego, Dora (25 Kasım 2015). . Şalom. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ Kaplanoğlu, Raif. "Bursa Kiliseleri". Bursa Araştırmaları Dergisi. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ a b c d e Özil, Ayşe. Anadolu Rumları. Kitap Yayınevi. 2016
- ^ "Bursa'nın Türbeleri ve Mezarlıkları". 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ a b c Bursa Kent Müzesi
- ^ a b c Kavık, Zübeyr (4 Temmuz 2014). . Agos. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ Güzel, Kadir (12 Ekim 2014). . KadirGüzel.com. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ Güleryüz, Naim A. . Türk Musevi Cemaati. 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ "Tarihi Yahudi Mezarlığı taşınacak mı?". Odatv. 13 Ağustos 2014. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ Bursa Kent Müzesi.
- ^ Kaymaz, H. (25 Şubat 2016). "Sahibinden 1,5 milyon dolara satılık "kilise"". Hürriyet. 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ a b Diler, G. (2 Mart 2016). . Agos. 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2016.
- ^ a b Saymaz, İ (23.02.2016). "Radikal yazdı; Bursa'daki kilise Hristiyanlar'a kaldı 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." Radikal. Erişim: 22.10.2016.
- ^ "Gölyazı Kültürevi, Nilüfer Belediyesi". 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ "Mahfel'in Tarihi". 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2016.
- ^ a b . 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bizans Imparatorlugu zamanindan beri Bursa sehrinde Hristiyan ve Yahudi toplumlari yasamaktaydi Bursa Osmanli Imparatorlugu nun kontrolune gectikten sonra da gayrimuslim toplumlar Bursa da yasamaya devam etti 1831 yilinda Bursa da 10 552 hane musluman ve 5 586 hane gayrimuslim yasamaktaydi Kiliseleri sinagoglari cemaat okullari idari yapilari ve yargi kurumlari bulunan gayrimuslim azinliklar Osmanli tebaasi ve birer Osmanli milleti olarak yasadilar Bursa nin Osmanli donemindeki ticaret zanaat ve tarim etkinliklerinde kentin gelisiminde Muslumanlarin oldugu kadar Rum Ermeni ve Yahudi nufusun da onemli bir payi olmustur 1915 Ermeni Soykirimi olaylari ve 1923 Nufus Mubadelesi sonucu Bursa nin Hristiyan nufusu buyuk olcude azaldi Yahudi nufus ise Israil in kurulusundan sonra giderek azalmistir Gunumuzde Bursa da gayrimuslim olarak ancak 60 civarinda Yahudi vatandasin yasadigi tahmin edilmektedir Bursali Ermeni kadinlarBursa nin Gayrimuslim CemaatleriBursa da Rum Ermeni ve Yahudi olmak uzere belli basli 3 gayrimuslim millet yasamaktaydi Osmanli nin dini esas alarak olusturdugu millet sistemi icinde yer alan bu azinlik gruplari da kendi iclerinde farkli cemaatler seklinde yasamaktaydi Bursa Rumlari Bizans doneminden kalan ve Bursa da yasamaya devam eden Rumlardir Bursa nin Osmanli tarafindan fethi sirasinda hisar icinde 7 mahalle ve 7 kiliseleri bulunmaktaydi Bu kiliselerden bazilari camiye cevrilmis e g Uftade ve Sahadet Camileri ve Lalasahin Medresesi bazilari Osmanli devri boyunca korunmus ve cemaate hizmet etmis bazilari ise yikilmistir Bizans mimarisi ve gumus kubbesiyle dikkat ceken Saint Elias Manastiri ya da Saint Elia Gumuslu Kumbet Osman Bey in vasiyeti uzerine yikilarak Orhan Bey tarafindan bugunku Osman Gazi Turbesi olarak bilinen yere defnedilmistir Bizans doneminde Uludag manastir ve kesisleriyle unlu kutsal bir dag olarak gorulur ve bu daga Olympos ya da Theoupolis Tanri Kenti denirdi Gercekten de dagda 147 adet manastir bulunmaktaydi Osmanli nin fethinden sonra kesislerin yerini dervisler almaya baslamistir Osmanli da bu daga Kesis Dagi demistir 19 yy in ortasina kadar Bursa da 3 ayri Rum cemaati bulunuyordu Fetihten once en buyuk cemaat Surdibi nde bugunku Zafer Plaza nin karsisinda yasardi ve Agios Ioannes Prodromos adinda buyuk bir kiliseleri vardi Baska bir grup I Murad zamaninda Demirkapi dan goc ettirilen ve Demirkapi Mahallesi ni kuran Rum cemaati idi Bu cemaatin de bir kilisesi bulunuyordu Simaviyan dan goc ettirilip Kayabasi Mahallesi ni kuran Rumlar ise ayri bir cemaatti Agion Apostolon Turkcesi Aziz Havariler adli bir kiliseleri bulunuyordu Bursa nin Balikpazari Suk u Semek Pazari Mahi mahallesi de Rum mahallesi idi Sehir merkezi disinda Bursa nin koy ve kazalarinda da cok sayida Rum cemaati yasamaktaydi Bursa nin kazalarindan Tirilye Triglia Mudanya Moutania Gemlik Kios Iznik Nikaia Mustafakemalpasa Kirmasti Karacabey Mihalic Kursunlu Eligmoi ve Golyazi Apolloniada belli basli Rum yogun yerlesim yerleriydi Oyle ki Tirilye Belediyesi belediye baskani Kasroglu Istefani Aga ve tum uyeler tamamen Rumlardan olusuyordu Ayni sekilde Gemlik Belediye Baskani da Andronikos Efendi adinda bir Osmanli Rum vatandasiydi Bursa Ermenileri Bursa Ermenileri cogunlukla Setbasi nda yasardi Oyle ki Setbasi bir Ermeni mahallesiydi Semtin ileri gelenlerinden Nisan Taktakyan in ipek fabrikasi o tarihlerde bulundugu caddeye yani Ipekcilik caddesine isim verdigi gibi mahalle sakini Ermenilerin cogunlugu ipekcilik uzerine calisiyordu Setbasi Ipekcilik caddesinde Aziz Meryem Ana Surp Asdvadzadzin Bogosyan Ermeni Kilisesi ve avlusundaki Ermeni okulu Bogosyan Ermeni Okulu bulunuyordu Kiliseden gunumuze arda kalan yalnizca iki katli bir kosk Bu kosk donemin onemli din adamlarini misafir etmis ve kimi kaynaklara gore de Metropolitlik olarak cemaatin idari binasi seklinde kullanilmistir 19 yuzyilda Ermenilerin bir kismi Fransiz misyonerlerin etkisinde kalarak kadim Gregoryen inancini terk edip Katolik ya da Protestan mezhebine gecmis ve kendi kiliselerini kurmuslardi Ancak Protestan ve Katolik Ermeni cemaatlerine verilen kilise insa hakki kadim Gregoryen Ermeni toplumuna verilmemekteydi Zaman icinde artan Gregoryen Ermeni nufusuna mevcut kilise yeterli gelmedigi icin cemaat kiliseyi yikip yerine daha buyuk bir kilise yapmak uzere gerekli izinleri almistir Bursa tarihine Kilise Meselesi olarak gecen olayda 1794 yilinin Ramazan ayinin 28 gunu yenilenen ve 6 kubbeli cok yuksek bir yapi halini alan kilise Hoca Kadin onderliginde bin kadar musluman kadin tarafindan tamirin maksadini asarak yapiyi buyuttukleri ve yukselttikleri iddiasiyla hedef alinmis ve bitisigindeki evlerle birlikte kilise yakilmistir Cahil halk kitleleri bir grup musluman din adaminin yaydigi Bursa ya bu kilise yuzunden yagmur yagmiyor seklindeki tahrikler ile galeyana gelmis ve Ermeni toplumunun ibadethanesini yerle bir etmistir Sadrazam tarafindan olayin failleri tespit edilip cezalandirilmis ve kilise Aziz Meryem Ana Kilisesi yeniden insa edilmistir 19 yuzyilda Bursa YahudileriBursa Yahudileri Bursa Mayor Sinagogu 16 yuzyil kayitlarina gore 1 200 kisi olan cemaatin nufusu 19 yuzyila dogru 3 500 4 000 kisiye ulasmis O yillar Bursa Yahudilerinin en kalabalik donemidir 1948 den sonra Israil e buyuk bir goc oldu 1960 1965 yillarinda Bursa da 250 kadar Yahudi yasiyordu Bugun Bursa da yalnizca 60 Yahudi yasiyor Bursa da Romanyot Sefarad ve Askenaz olmak uzere her 3 Yahudi kavmi de ikamet etmekteydi ve her bir cemaatin de kendine has birer havrasi sinagogu bulunurdu Altiparmak Caddesi nin yaninda bulunan Yahudilik diye tabir edilen semtte yasarlardi Ayni yerde uc sinagog vardi Gerus Mayor ve Etz Ahaim Sinagoglari Gunumuzde Bursa Yahudileri cok kucuk bir cemaat olarak yasamaktadir ndaki Gerus ve Mayor Sinagoglari acik ve kullanilmaktadir Cemaat azligi nedeniyle devamli bir din adami yoktur sinagoglar yalnizca bayramlarda ve Sabat gunlerinde Istanbul dan gelen bir haham ile acilmaktadir Bursa da yasayan ve yasamakta olan baslica aileler Baruh Saydon Behar Nahmiyas Toledo Eskenazi Deleyon Levi Saban Araf Tovi Kohen aileleridir Cemaatin sehirdeki tek mezarligi olan Merinos Kavsagi ndaki Yahudi Mezarligi nin son yillarda Bursa Buyuksehir Belediyesi nin Stadyum Meydani Projesinin tam ortasinda kaldigi icin istimlak edilecegi soylentileri basinda yer almis ve cemaati tedirgin etmistir Bursa da Azinlik KurumlariBursa Evgenidia Rum Okulu 1918 Bursa da Osmanli doneminde Darussifa nin disinda gayrimuslim azinliklarin da hastaneleri bulunmaktaydi Rumlarin hastanesi Kirkmerdiven in yanindaki Balibey Hani nda sekiz odadan olusan bir mekandi Bu hastane 1799 yilinda Kocanaib Mahallesi ndeki bir konaga tasinmistir Setbasi Ilkokulu nun bulundugu yerde ise Bogosyan Ermeni Okulu nun yaninda bir Ermeni Hastanesi vardi Bursa da azinlik cemaatlerinin okullari da bulunmaktaydi 19 yuzyilda Rum Ortodoks cemaatinin Bursa ve kazalarinda ogretim yapan 81 okulu vardi Bu okullar Zarifiye diye adlandirilirdi Istanbullu Rum banker ve hayirsever Evgenidis in yaptirdigi Evgenidia Rum Okulu 1922 ye kadar egitime devam etmistir Ermeni Gregoryen toplumunun okullarinda Turkce Ermenice Fransizca matematik vokal muzik piyano ve el isi dersleri verilmekteydi Protestan Ermeniler cocuklarini koleje ve Amerikan Misyonu nun okullarina gondermekteydi Kolejde aritmetik cografya cebir geometri fizik botanik dersleri verilmekteydi Peres Augustinus de Assomption Fransiz Okulu 1888 de din adamlarinin Bursa ya gelislerinden hemen sonra acilmisti Ayrica 19 yuzyilda Bursa da Yahudi cemaatinin de iki Alliance okulu vardi Gayrimuslimlerin Bursa daki Kultur MirasiGayrimuslimlerin Bursa daki kulturel mirasi ne yazik ki gunumuze kadar gerektigi gibi korunamamistir Oyle ki Bursa nin gunumuz sakinlerinin cok azi en fazla 90 yil oncesine kadar muslumanlarla birlikte hatiri sayilir sayida gayrimuslim halkin da Bursa da yasadigini bilir Bursa Kent Muzesi fotograf bilgi ve tarihi dokumanlari ile Bursa daki gayrimuslimlerin Bursa toplumunun tarihindeki varligina dair bir olcude taniklik saglamaktadir Setbasi Ipekcilik caddesinde bulunan Aziz Meryem Ana Surp Asdvadzadzin Bogosyan Ermeni Kilisesi ve avlusundaki Ermeni cemaati tehcir ile sehirden goc ettirilince once sinema Muallimler Birligi Sinemasi daha sonra nikah dairesi olarak kullanilmis en son 12 Eylul 1980 darbesi sonrasinda da donemin yoneticileri tarafindan verilen emirle yikilarak simdiki Setbasi Ilkogretim Okulu na donusturulmustur Kiliseden gunumuze arda kalan yalnizca iki katli bir kosk Bu kosk donemin onemli din adamlarini misafir etmis ve kimi kaynaklara gore de metropolitlik olarak cemaatin idari binasi seklinde kullanilmistir Tarihi bina belediye tarafindan onemsenmemekte ve curumeye terk edilmektedir 1831 de Setbasi nda kurulan Ermeni Katolik Kilisesi 1923 ten sonra tutun deposu olarak kullanilmistir Subat 2016 da basinda cikan bir habere gore zaman icinde mulkiyeti sahsa devredilen tarihi kilise bir internet alisveris sitesinde 1 5 milyon dolardan satisa cikarildi Sehirdeki eski protestan kilisesi Bursa da yasayan Hristiyan toplumunun ibadethane talepleri uzerine 2004 yilinda Bursa Buyuksehir Belediye Baskani Erdogan Bilenser in girisimleriyle Bursa Fransiz Kilisesi Bursa Protestan Kilisesi olarak restore edilmisti 2015 yilinda cemaatlerin belediye ile yaptiklari protokolun sona erdigi ve belediye tarafindan kilisenin tahliye edilmesinin talep edildigi iddia edildi Mubadele oncesinde Golyazi Apolyont Rum toplumunun ibadethanelerinden biri olan Aziz Panteleimon Kilisesi bazi kaynaklara gore Agios Georgios Bursa Nilufer Belediyesi tarafindan restore edildikten sonra 2014 yilinda Golyazi Kulturevi olarak kullanima acildi Sehrin simgelerinden Setbasi ndaki Mahfel Kahvehanesi de Kurtulus Savasi na kadar bir Bursali Ermeni tarafindan isletilir ve Vorpahnam Gazinosu adiyla anilirdi Gayrimuslimlerin Bursa Ekonomisindeki RoluBursa daki gayrimuslim esnafin toplu olarak sayisini veren herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte seriye sicilleri mahkeme kayitlari arasinda konuyla ilgili cok sayida bireysel belge yer almaktadir Bu belgelerden hareketle Bursa daki zimmilerin gayrimuslimlerin buyuk olcude hayatin her alaniyla ilgili meslekleri ifa ettikleri soylenebilir Zira belgelerde dogrudan veya dolayli olarak bircok zimminin hangi meslek erbabindan oldugu belirtilmektedir Bu listelerde Bursa daki gayrimuslimlerin kuyumculuk boyacilik cilingirlik kutnuculuk bakkallik terzilik ve kurkculuk alanlarinda yogunlastiklari anlasilmaktadir Gayrimuslim esnaf ve tuccar da Muslumanlarin tabi oldugu esnaf teskilatinin icinde yer alir ve bu teskilatca hazirlanan nizamnamelere gore faaliyet gosterirlerdi Boylece zimmi esnafin faaliyetlerinin kontrol altinda tutulmasi vergilerinin alinmasi ve daha da onemlisi toplumdan soyutlanmamasi saglanmaktaydi Bursa esnafi arasinda ortak is kurma oldukca yaygindi Gayrimuslimler de cogunlukla kendi dindaslariyla ortak is yapmanin yaninda dindasi olmayanlarla da ortaklik kurabiliyorlardi Ornegin Musa veledi David Kemal veledi Aslan ve Bayram veledi Haydar adli Yahudiler kendi aralarinda Anastas veledi Zefiri ve Fota veledi Yorgi adli Rumlar kendi aralarinda Bagdadioglu Dimitraki de Seyyit Ali Celebi yle birlikte sirket kurmustu Konuyla ilgili arsiv vesikalarina bakildiginda Bursa daki gayrimuslimler mustakil olarak uretim ve ticaret yapmalarinin yaninda zaman zaman muslumanlarla da ortak is yapmislar sehrin pek cok carsi ve hanlarinda dukkan sahibi olmuslar musluman esnafla komsuluk yapmislar esnafi ilgilendiren vergilere ortak olmuslardir Kurtulus Savasi ni takip eden yillarda Mubadele ve oncesinde Ermeni Tehciri nedeniyle Rum ve Ermeni nufus buyuk olcude kentten tasfiye edilmisti Bursa nufusunun yaklasik ucte birini olusturan gayrimuslimlerin onemli bir kismi esnaf zanaatkar ve tuccardi Gayrimuslimlerin yerine gelen mubadele gocmenlerinin buyuk bolumu ise ciftciydi Ustelik bunlarin bir bolumu farkli kultur ve gelenekler tasimakta kimi tek kelime Turkce dahi bilmemekteydi Durumun yarattigi toplumsal ve ekonomik karmasa Cumhuriyet yonetimi icin asilmasi gereken ciddi bir sorun olmustur Rakamlarla Gayrimuslimler1831 yilinda Bursa da 10 552 hane musluman ve 5 586 hane gayrimuslim yasamaktaydi Gayrimuslimlerden 2 800 u Ermeniydi 1881 82 1893 yillari Osmanli genel nufus sayiminda Bursa merkezinin nufusu 89 663 musluman 31 907 gayrimuslim olmak uzere toplam 121 590 olarak tespit edilmistir 1881 1914 arasi Hudavendigar vilayetinin 10 15 i Rumlardan olusuyordu Ikinci buyuk grup sehir merkezi ve vilayetin kuzeydogu kisimlarinda Inegol Izmit Iznik Orhangazi Pazarkoy de yasayan Ermenilerdi Gemlik in Kios 92 si Mudanya nin Moutania 69 u Tirilye nin Triglia 95 i Karacabey in Mihalic 87 si Rumdu Gunumuzde 60 civarinda Yahudi vatandasimiz Bursa da yasamaktadir Ayrica sayisi tam olarak bilinmemekle birlikte 100 kadar Hristiyan vatandasimiz da Bursa da yasamini surdurmektedir Bursa nin Unlu GayrimuslimleriBursali unlu hekim Aristidi Pasa Rum asilliydi Pasa nin Hifzisihha Sagligi Koruma adli 4 ciltlik kitabi vardir Bu kitaplar 1911 ve 1916 yillarinda iki cilt olarak basilmisti Bursa nin en onemli zenginligi olan ipegin ulkemizdeki en buyuk uzmani da kuskusuz Kevork Torkomyan di Ermeni asilli olan Torkomyan Bursa da ipek bocegi yetistirilmesi ve ipek endustrisi konusunda calismalar yapmisti 1870 li yillarda yurtdisinda bu alanda egitim goren Torkomyan unlu veteriner Pastor den de dersler almisti Turkiye ye donusunde 1888 yilinda Ipekcilik semtine ismini veren Ipekcilik Enstitusu nu kurup ogrenci yetistiren Torkomyan in bu alanda bircok kitabi da vardir Bursali Ermeni asilli Ohannes Deroyentz bircok kitabi olan ve gazete cikarmis olan bir yazardir 1879 yilinda bir Bursa turnesinde tanistigi Ahmet Vefik Pasa araciligi ile aralarinda Ahmet Fehim Kucuk Ismail gibi oyuncularla birlikte Bursa Osmanli Tiyatrosu nu kuran Tovmas Fasulyeciyan Bursa nin zamaninda en onemli tiyatro sanatcisi Harutyun Aleksanyan di 1878 yilinda tiyatroya baslayan sanatci Bursa nin unlu tiyatro grubu olan Fasulyaciyan ve Minakyan grubunda calisti Bursali Ermeni asilli unlu yorumcu ve besteci Bimen Sen Kazpar Dergazaryan adli bir Ermeni rahibin ogluydu Bursa da Surp Astvadzadzin Kilisesi nde guzel sesiyle dikkat cekince daha 8 yasinda iken kilisede ilahiler okumaya basladi Sen in ilahi okudugu gunler cok sayida dinleyici gelmekteydi Dinleyiciler arasinda hafizlar bile bulunurdu Bir gun kendisini Haci Arif Bey dinledi ve sesini cok begendi Daha sonra Haci Arif Bey in onerisiyle Istanbul a gitti Burada Hagopos Killiyan ve Lemi Atli dan ders aldi Cok sayida plak yapti ve satti Gazinolarda yillarca solistlik yapti konserler verdi Ataturk kendisini dinledi Cok sayida bulunan bestelerinden en unlusu Yuzum sen adli huzzam bestesiydi Sen soyadi da bu sarki nedeniyle verilmisti Sen in 600 800 arasinda bestesi bulundugu soylenmektedir Bestekarin 221 notali sarkisi Samli Iskender tarafindan eski harflerle basildi Sair ve muzisyen Agop Efendi Mudanya nin onde gelen ailelerinden Vlahopoulolar Gemlik in onde gelen ailelerinden Zafiridiler Hayirsever Todoraki Zafiridi Ayrica bakinizOsmanli Ermenileri Osmanli Rumlari Osmanli MusevileriKaynakca a b Kaplanoglu Raif 2 Temmuz 2015 Cagdas Gazeteciler Dernegi Bursa Subesi 21 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 Niyego Dora 25 Kasim 2015 Salom 6 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 Kaplanoglu Raif Bursa Kiliseleri Bursa Arastirmalari Dergisi 15 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ekim 2016 a b c d e Ozil Ayse Anadolu Rumlari Kitap Yayinevi 2016 Bursa nin Turbeleri ve Mezarliklari 22 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ekim 2016 a b c Bursa Kent Muzesi a b c Kavik Zubeyr 4 Temmuz 2014 Agos 21 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 Guzel Kadir 12 Ekim 2014 KadirGuzel com 21 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 Guleryuz Naim A Turk Musevi Cemaati 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ekim 2016 Tarihi Yahudi Mezarligi tasinacak mi Odatv 13 Agustos 2014 21 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ekim 2016 Bursa Kent Muzesi Kaymaz H 25 Subat 2016 Sahibinden 1 5 milyon dolara satilik kilise Hurriyet 28 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ekim 2016 a b Diler G 2 Mart 2016 Agos 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ekim 2016 a b Saymaz I 23 02 2016 Radikal yazdi Bursa daki kilise Hristiyanlar a kaldi 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal Erisim 22 10 2016 Golyazi Kulturevi Nilufer Belediyesi 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ekim 2016 Mahfel in Tarihi 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2016 a b 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ekim 2016