Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Centrosaurus (anlamı: keskin kertenkele), Geç Kretase döneminde (~76 milyon yıl önce) Batı Kuzey Amerika'da yaşamış Ceratopsidae ailesine mensup dinozor cinsidir.
| Centrosaurus | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Restorasyonu | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||
| †Centrosaurus apertus Lambe 1905 | |||||||||||||||
Keşif
20. yüzyılın başlarında dinozor keşiflerinin önemlilerinden biri Kuzey Amerika'nın batı kesiminde Alberta, Kanada içinde paleontolog Lawrence Lambe tarafından gerçekleştirilmiştir. İlk Centrosaurus kalıntıları olan bu fosil numuneler Kızıl Geyik Deresi civarında Geç Kretase yaşlı Judith River Formasyonu içindeki çökellerde bulunmuştur. 1904 yılında ise Lambe tarafından bu fosil numuneler Centrosaurus cinsi adı altında bilimsel olarak tanımlanmıştır.
Fiziksel özellikler
Bu dinozor cinsi ortalama olarak 5,5 metre uzunluğa erişebilirken 2 tonu aşkın vücut ağırlığına sahiptir. Centrosaurus'un çok sayıda fosil kalıntıları bulunmuştur ve yine çok sayıda fosil yatağında bu cinse ait kalıntılara rastlanmaktadır. Centrosaurus fosilleri çok büyük fiziksel varyasyon sergilemektedirler, bilhassa kafatası üzerinde yaş ve bireysel çeşitliliğe işaret eden çok sayıda yapısal farklılık mevcuttur.
Bu cinsi ilk tanımlayan Lambe'ye göre Centrosaurus karakteristik kafatası yapılarına sahiptir. Öncelikle burun üzerinde yer alan klasik bir nazal boynuz, göz çevresindeki görece ufak boynuzlar ve parietal kemik (kafatası kemiği) yapısının arkasında ve fırfır üzerinde Ceratopsidlere özgü kemik çıkıntıları simetrik iki hat oluşturacak şekilde mevcuttur.
1933'te Lull tarafından tanımlanan YPM (Yale Peabody Museum numunesi) adlı fosil numune yetişkin varsayılan bir canlıya aittir zira gelişkin bir kafatası kemiği ve oldukça ayrıntılı kafatası süslemeleri mevcuttur.
Habitat ve beslenme
Kuzey Amerika'nın batısında bulunan diğer kuzenleri gibi kafataslarının ucunda sert bir gagaya ve ağızları içinde bitki öğütme görevi gören güçlü, kesici yanak dişlerine sahiptirler. Bu cinsin üyeleri mümkün olduğunda yumuşak bitki kısımlarını titizlikle seçerek yiyen canlılar olarak düşünülmektedirler ve genel olarak odunsu ve sert bitki kısımlarını da yiyebilecekleri tahmin edilmektedir.
Nemli bölgeleri, ırmak kenarı () ve ormanlık alanları habitat olarak seçtikleri jeolojik tabakalardan anlaşılmaktadır. Eski ırmak çökelleri olarak kumtaşı seviyeleri gözlenmektedir. Kuzey Amerika kıtasının jeolojik zaman içinde sahip olduğu Batı İç Denizyolu'nun (Western Interior Seaway) düşük eğimli kıyı ovalarının çevresindeki nehir sistemleri bu hayvanlar için habitat oluşturmuştur. Kanada'daki yüzlerce bireyin fosilini içeren birçok fosil yatağına dayanarak bu canlıların sürüler halinde yaşadığı ve Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'nın merkezini kapsayan su yolunu kesen doğu-batı yönlü yıllık göçler yaptıkları iddia edilmektedir.
Paleobiyoloji
Centrosaurus, tıpkı diğer Ceratopsid üyeleri gibi biyolojik amaçlara hizmet eden kafatası yapılarına sahipti. Sahip oldukları fırfır ve üzerindeki süslemeler kuvvetle muhtemel çiftleşme dönemlerinde karşı cinsi etkilemek adına kullanılıyordu, bunun yanında vücut sıcaklığını dengelemek adına bir işlevi de olabileceği iddia edilmektedir. Nazal boynuzu da tür içi eş rekabetlerinde rakip erkeklerle güreşmek için kullanılacağı gibi kendilerine tehdit olan Gorgosaurus ve Albertosaurus gibi tyrannosaurları uzak tutmaya da yaramış olabileceği düşünülmektedir.
2020 yılında yayımlanmış bir makalede bu canlılarla ilgili bilimsel bir keşif yapılmıştır. Bilim tarihinde ilk kez fosilleşmiş bir parça üzerinde osteosarcoma adlı kötü huylu kemik tümörü bulunmuştur. Uzmanlar bu tümörlü fibula kemiğini 3 boyutlu incelemeye tabi tutup ince kesitler alarak mikroskop altında incelemişlerdir. Özellikle osteosarcoma hastası bir genç erkeğin fibula kemiği (insan fibulası) ile karşılaştırmalı olarak incelemeye alınmıştır ve her iki kemik üzerindeki lezyonların ve bozulmaların örtüştüğü görülmüştür. Her iki kemikte de en dış örtü olan kemik zarı üzerinde gelişen ve Codman Üçgeni denen hastalık yapısı görülmektedir. Bu bulgunun işaret ettiği en önemli nokta ise gibi hastalıkların evrimsel biyolojik bir bakış açısıyla oldukça köklü hastalıklar olduğunun anlaşılmasıdır.
Kaynakça
- ^ a b . fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021.
- ^ a b Paul, Gregory S. (2016). The PRINCETON FIELD GUIDE to DINOSAURS 2ND EDITION. New Jersey: Princeton University Press. ss. 289. ISBN .
- ^ Editors, Editors. "Centrosaurus facts for kids". www.kiddle.co. kiddle.
- ^ a b c d Ryan, Michael J.; ve diğerleri. "The Taphonomy of a Centrosaurus (Ornithischia: Certopsidae) Bone Bed from the Dinosaur Park Formation (Upper Campanian), Alberta, Canada, with Comments on Cranial Ontogeny". www.jstor.org. JSTOR. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.
- ^ Black, Riley. "Searching Skulls for Dinosaur Diet Clues". www.natgeo.com. National Geographic. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.
- ^ Strauss, Bob. . www.thoughtco.com. Thoughtco. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Gozlan, Marc. . www.lemonde.fr. Le Monde. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Centrosaurus anlami keskin kertenkele Gec Kretase doneminde 76 milyon yil once Bati Kuzey Amerika da yasamis Ceratopsidae ailesine mensup dinozor cinsidir Centrosaurus Yasadigi donem araligi 83 6 72 1 myo Kampaniyen PreYeYeOSDCPTJKPgNRestorasyonuBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataKlad DinosauriaTakim OrnithischiaFamilya CeratopsidaeOymak Cins Centrosaurus Lambe 1905Tip tur Centrosaurus apertusLambe 1905KesifCentrosaurus boyut karsilastirmasi 20 yuzyilin baslarinda dinozor kesiflerinin onemlilerinden biri Kuzey Amerika nin bati kesiminde Alberta Kanada icinde paleontolog Lawrence Lambe tarafindan gerceklestirilmistir Ilk Centrosaurus kalintilari olan bu fosil numuneler Kizil Geyik Deresi civarinda Gec Kretase yasli Judith River Formasyonu icindeki cokellerde bulunmustur 1904 yilinda ise Lambe tarafindan bu fosil numuneler Centrosaurus cinsi adi altinda bilimsel olarak tanimlanmistir Fiziksel ozelliklerBu dinozor cinsi ortalama olarak 5 5 metre uzunluga erisebilirken 2 tonu askin vucut agirligina sahiptir Centrosaurus un cok sayida fosil kalintilari bulunmustur ve yine cok sayida fosil yataginda bu cinse ait kalintilara rastlanmaktadir Centrosaurus fosilleri cok buyuk fiziksel varyasyon sergilemektedirler bilhassa kafatasi uzerinde yas ve bireysel cesitlilige isaret eden cok sayida yapisal farklilik mevcuttur Centrosaurus kafataslarinda ontojenetik gelisim Bu cinsi ilk tanimlayan Lambe ye gore Centrosaurus karakteristik kafatasi yapilarina sahiptir Oncelikle burun uzerinde yer alan klasik bir nazal boynuz goz cevresindeki gorece ufak boynuzlar ve parietal kemik kafatasi kemigi yapisinin arkasinda ve firfir uzerinde Ceratopsidlere ozgu kemik cikintilari simetrik iki hat olusturacak sekilde mevcuttur Centrosaurus apertus un kafatasi 1933 te Lull tarafindan tanimlanan YPM Yale Peabody Museum numunesi adli fosil numune yetiskin varsayilan bir canliya aittir zira geliskin bir kafatasi kemigi ve oldukca ayrintili kafatasi suslemeleri mevcuttur Centrosaurus surusu nehri gecerkenHabitat ve beslenmeKuzey Amerika nin batisinda bulunan diger kuzenleri gibi kafataslarinin ucunda sert bir gagaya ve agizlari icinde bitki ogutme gorevi goren guclu kesici yanak dislerine sahiptirler Bu cinsin uyeleri mumkun oldugunda yumusak bitki kisimlarini titizlikle secerek yiyen canlilar olarak dusunulmektedirler ve genel olarak odunsu ve sert bitki kisimlarini da yiyebilecekleri tahmin edilmektedir Nemli bolgeleri irmak kenari ve ormanlik alanlari habitat olarak sectikleri jeolojik tabakalardan anlasilmaktadir Eski irmak cokelleri olarak kumtasi seviyeleri gozlenmektedir Kuzey Amerika kitasinin jeolojik zaman icinde sahip oldugu Bati Ic Denizyolu nun Western Interior Seaway dusuk egimli kiyi ovalarinin cevresindeki nehir sistemleri bu hayvanlar icin habitat olusturmustur Kanada daki yuzlerce bireyin fosilini iceren bircok fosil yatagina dayanarak bu canlilarin suruler halinde yasadigi ve Gec Kretase doneminde Kuzey Amerika nin merkezini kapsayan su yolunu kesen dogu bati yonlu yillik gocler yaptiklari iddia edilmektedir PaleobiyolojiCentrosaurus tipki diger Ceratopsid uyeleri gibi biyolojik amaclara hizmet eden kafatasi yapilarina sahipti Sahip olduklari firfir ve uzerindeki suslemeler kuvvetle muhtemel ciftlesme donemlerinde karsi cinsi etkilemek adina kullaniliyordu bunun yaninda vucut sicakligini dengelemek adina bir islevi de olabilecegi iddia edilmektedir Nazal boynuzu da tur ici es rekabetlerinde rakip erkeklerle guresmek icin kullanilacagi gibi kendilerine tehdit olan Gorgosaurus ve Albertosaurus gibi tyrannosaurlari uzak tutmaya da yaramis olabilecegi dusunulmektedir 2020 yilinda yayimlanmis bir makalede bu canlilarla ilgili bilimsel bir kesif yapilmistir Bilim tarihinde ilk kez fosillesmis bir parca uzerinde osteosarcoma adli kotu huylu kemik tumoru bulunmustur Uzmanlar bu tumorlu fibula kemigini 3 boyutlu incelemeye tabi tutup ince kesitler alarak mikroskop altinda incelemislerdir Ozellikle osteosarcoma hastasi bir genc erkegin fibula kemigi insan fibulasi ile karsilastirmali olarak incelemeye alinmistir ve her iki kemik uzerindeki lezyonlarin ve bozulmalarin ortustugu gorulmustur Her iki kemikte de en dis ortu olan kemik zari uzerinde gelisen ve Codman Ucgeni denen hastalik yapisi gorulmektedir Bu bulgunun isaret ettigi en onemli nokta ise gibi hastaliklarin evrimsel biyolojik bir bakis acisiyla oldukca koklu hastaliklar oldugunun anlasilmasidir Kaynakca a b fossilworks org 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2021 a b Paul Gregory S 2016 The PRINCETON FIELD GUIDE to DINOSAURS 2ND EDITION New Jersey Princeton University Press ss 289 ISBN 978 0 691 16766 4 Editors Editors Centrosaurus facts for kids www kiddle co kiddle a b c d Ryan Michael J ve digerleri The Taphonomy of a Centrosaurus Ornithischia Certopsidae Bone Bed from the Dinosaur Park Formation Upper Campanian Alberta Canada with Comments on Cranial Ontogeny www jstor org JSTOR 22 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2021 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Black Riley Searching Skulls for Dinosaur Diet Clues www natgeo com National Geographic 22 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2021 Strauss Bob www thoughtco com Thoughtco 14 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Gozlan Marc www lemonde fr Le Monde 7 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi