Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Chester Projesi ya da Chester İmtiyazı, 10 Nisan 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Ottoman-American Development Company arasında imzalanan demiryolu ve maden işletmeciliğine dair anlaşma. Amerika Birleşik Devletlerinin Yakın Doğu'daki ilk büyük ölçekli maden çıkarma anlaşması olan Chester Projesi adını emekli amiral Colby Mitchell Chester'den almakta olup Ottoman-American Development Company'nin sözleşme şartlarını yerine getirememesinden dolayı 18 Aralık 1923'te anlaşmanın Türkiye tarafından feshedilmesiyle uygulanamadan tarihe karışmıştır.
Tarihçe
10 Nisan 1923'te yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin kongresinde onaylanan, ABD'nin petrol ve demiryollarını geliştirmesine izin verecekti. Amerika Birleşik Devletleri Senatosu anlaşmayı onaylamayı reddetti ve sonuç olarak Türkiye imtiyazı iptal etti.
Bu çok önemli bir karardı ve ABD sermayesinin ilk kez büyük ölçekte Yakın Doğu'ya girişini işaret ediyordu. Aynı tip anlaşma (Bağdat Demiryolu), Osmanlı İmparatorluğu'nu I. Dünya Savaşı'na sürükleyen kaygının önemli bir nedeniydi. Almanya, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Alman şirketlerinin demiryolları inşa etmesine izin veren imtiyazlar elde etmişti.
ABD şirketi, demiryolu hatlarının her iki tarafında 20 kilometrelik bir bölge içinde bulunan petrol sahaları da dahil olmak üzere tüm maden kaynaklarının yanı sıra boru hatlarının döşenmesi gibi yan faaliyetlerde bulunma ayrıcalığına sahip olacaktı, inşaat için su gücünün kullanılması ve Karadeniz ve İskenderun Körfezi'nde liman ve terminal tesislerinin inşası için. Şirket, kamu arazilerinin kaynaklarını kullanabilir, kum alanı, çakıl, taş ocakları ve kereste dahil olmak üzere tazminatsız ve vergiden muaf tutulmuştur. Emekli Tuğamiral Colby Mitchell Chester ABD sendikasını yönetti, böylece sendikanın resmi adı Ottoman-American Development Company olmasına rağmen Chester İmtiyazı adı kullanıldı.
Türk hükûmetinin dış ekonomik etkilerden (Osmanlı seleflerinin büyük bir özerklik kaybına neden olan) özgür olma arzusuna rağmen, imtiyaz ilişkilerle ilgili müzakerelerin yürütüldüğü Lozan Antlaşması'nda Türk devleti ile Avrupalı güçler arasında ABD'nin desteğini garanti edeceği için onaylandı.
Ayrıca, Türk hükûmetinin emperyalizm korkularını bastıran pragmatik gelişme ihtiyacı da bir etkendi. Demiryolu hibesi, eski Anadolu Demiryolunun Angora'dan (şimdi Ankara) Sivas'a uzatılması ve bir şubesi Karadeniz'deki Samsun limanına; Sivas'tan Erzurum'a ve oradan İran ve Rus sınırlarına uzanan bir hat, şubeleri Karadeniz'deki Tirebolu ve Trebizond (şimdiki Trabzon) limanlarına kadar uzanıyor; Bağdat Demiryolu üzerindeki Ulukışla'dan Kayseri üzerinden Sivas'a uzanan bir hat; Sivas'tan Harput'a ve oradan Musul'a, Bitlis ve Van'a şubeleri olan bir demiryolu ve Harput'tan İskenderun Körfezi'ndeki bir liman olan Yumurtalık'a demiryolu.
Planı hayata geçirmek için $300,000,000 dolara ihtiyaç duyulacağı tahmin ediliyordu. Anlaşma, kısmen ABD tarafındaki finansman sorunları nedeniyle ve kısmen de, Türk kontrolü ve İngiliz kontrolündeki Türkiye Petrol Şirketi'nin kontrolüne girmeyen Basra vilayetine doğru demiryolunun geliştirilmesi çağrısı nedeniyle çöktü (Basra, İngiliz mandasının bir parçası oldu)., Chester'ın iddialarıyla çeliştiği vatandaşlar adına, Ankara hükûmetine tüm prosedürü kasten düşmanca olarak nitelendirdiği bir not gönderdi. 1923'te Ankara Meclisi, imtiyaz sahiplerinin tahsis edilen süre içinde hibenin bazı şartlarını yerine getirmemeleri nedeniyle imtiyazın sona erdiğini aniden ilan etti; ancak sendikanın temsilcisi olarak Bay , Ankara'ya bizzat gitti ve 1924'te bildirildiğine göre, soruyu yeniden açmayı başardı.
Kaynakça
- ^ Yavuz, Bige Sükan (Kasım 1999). "Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi". Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 6 (24). Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. ss. 527-561. doi:10.1501/Tite_0000000135. ISSN 1303-5290.
- ^ Armaoğlu, Fahir (2017). Türk Amerikan İlişkileri: 1919-1997. İstanbul: Kronik Kitap. s. 97. ISBN .
- ^ Mango, Andrew (2002). Atatürk. Internet Archive. Woodstock, N.Y. : Overlook Press. ISBN .
- ^ Karpat, Kemal (1959). Turkey's Politics. Princeton: Princeton University Press. s. 100.
- ^ Barlas, Dilek. Etatism and Diplomacy in Turkey: Economic and Foreign Policy Strategies in an Uncertain World. 1998. s. 90.
- ^ . 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
|başlık=dış bağlantı ()
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Chester Projesi ya da Chester Imtiyazi 10 Nisan 1923 tarihinde Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Ottoman American Development Company arasinda imzalanan demiryolu ve maden isletmeciligine dair anlasma Amerika Birlesik Devletlerinin Yakin Dogu daki ilk buyuk olcekli maden cikarma anlasmasi olan Chester Projesi adini emekli amiral Colby Mitchell Chester den almakta olup Ottoman American Development Company nin sozlesme sartlarini yerine getirememesinden dolayi 18 Aralik 1923 te anlasmanin Turkiye tarafindan feshedilmesiyle uygulanamadan tarihe karismistir Projenin gecerli oldugu alanlari gosterir harita Tarihce10 Nisan 1923 te yeni kurulan Turkiye Cumhuriyeti nin kongresinde onaylanan ABD nin petrol ve demiryollarini gelistirmesine izin verecekti Amerika Birlesik Devletleri Senatosu anlasmayi onaylamayi reddetti ve sonuc olarak Turkiye imtiyazi iptal etti Bu cok onemli bir karardi ve ABD sermayesinin ilk kez buyuk olcekte Yakin Dogu ya girisini isaret ediyordu Ayni tip anlasma Bagdat Demiryolu Osmanli Imparatorlugu nu I Dunya Savasi na surukleyen kayginin onemli bir nedeniydi Almanya Osmanli Imparatorlugu ndan Alman sirketlerinin demiryollari insa etmesine izin veren imtiyazlar elde etmisti ABD sirketi demiryolu hatlarinin her iki tarafinda 20 kilometrelik bir bolge icinde bulunan petrol sahalari da dahil olmak uzere tum maden kaynaklarinin yani sira boru hatlarinin dosenmesi gibi yan faaliyetlerde bulunma ayricaligina sahip olacakti insaat icin su gucunun kullanilmasi ve Karadeniz ve Iskenderun Korfezi nde liman ve terminal tesislerinin insasi icin Sirket kamu arazilerinin kaynaklarini kullanabilir kum alani cakil tas ocaklari ve kereste dahil olmak uzere tazminatsiz ve vergiden muaf tutulmustur Emekli Tugamiral Colby Mitchell Chester ABD sendikasini yonetti boylece sendikanin resmi adi Ottoman American Development Company olmasina ragmen Chester Imtiyazi adi kullanildi Turk hukumetinin dis ekonomik etkilerden Osmanli seleflerinin buyuk bir ozerklik kaybina neden olan ozgur olma arzusuna ragmen imtiyaz iliskilerle ilgili muzakerelerin yurutuldugu Lozan Antlasmasi nda Turk devleti ile Avrupali gucler arasinda ABD nin destegini garanti edecegi icin onaylandi Ayrica Turk hukumetinin emperyalizm korkularini bastiran pragmatik gelisme ihtiyaci da bir etkendi Demiryolu hibesi eski Anadolu Demiryolunun Angora dan simdi Ankara Sivas a uzatilmasi ve bir subesi Karadeniz deki Samsun limanina Sivas tan Erzurum a ve oradan Iran ve Rus sinirlarina uzanan bir hat subeleri Karadeniz deki Tirebolu ve Trebizond simdiki Trabzon limanlarina kadar uzaniyor Bagdat Demiryolu uzerindeki Ulukisla dan Kayseri uzerinden Sivas a uzanan bir hat Sivas tan Harput a ve oradan Musul a Bitlis ve Van a subeleri olan bir demiryolu ve Harput tan Iskenderun Korfezi ndeki bir liman olan Yumurtalik a demiryolu Plani hayata gecirmek icin 300 000 000 dolara ihtiyac duyulacagi tahmin ediliyordu Anlasma kismen ABD tarafindaki finansman sorunlari nedeniyle ve kismen de Turk kontrolu ve Ingiliz kontrolundeki Turkiye Petrol Sirketi nin kontrolune girmeyen Basra vilayetine dogru demiryolunun gelistirilmesi cagrisi nedeniyle coktu Basra Ingiliz mandasinin bir parcasi oldu Chester in iddialariyla celistigi vatandaslar adina Ankara hukumetine tum proseduru kasten dusmanca olarak nitelendirdigi bir not gonderdi 1923 te Ankara Meclisi imtiyaz sahiplerinin tahsis edilen sure icinde hibenin bazi sartlarini yerine getirmemeleri nedeniyle imtiyazin sona erdigini aniden ilan etti ancak sendikanin temsilcisi olarak Bay Ankara ya bizzat gitti ve 1924 te bildirildigine gore soruyu yeniden acmayi basardi Kaynakca Yavuz Bige Sukan Kasim 1999 Fransiz Arsiv Belgelerinin Isiginda Chester Demiryolu Projesi Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi 6 24 Ankara Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu ss 527 561 doi 10 1501 Tite 0000000135 ISSN 1303 5290 Armaoglu Fahir 2017 Turk Amerikan Iliskileri 1919 1997 Istanbul Kronik Kitap s 97 ISBN 9789752430259 Mango Andrew 2002 Ataturk Internet Archive Woodstock N Y Overlook Press ISBN 978 1 58567 334 6 Karpat Kemal 1959 Turkey s Politics Princeton Princeton University Press s 100 Barlas Dilek Etatism and Diplomacy in Turkey Economic and Foreign Policy Strategies in an Uncertain World 1998 s 90 1 Subat 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2021 baslik dis baglanti yardim