Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Harput (Ermenice: Խարբերդ Harpert), Elazığ'da bulunan bir antik kenttir. MÖ 20. yüzyıldan beri yerleşimin bulunduğu Harput, tarih ve kültürüyle adeta Yukarı Fırat bölgesini temsil eder. İslam hakimiyeti öncesi ve sonrasında pek çok medeniyete ev sahipliği yapan şehir bu medeniyetlerden günümüze ulaşan eserleriyle açık hava müzesi gibidir ve önemli bir turizm merkezidir.
Խարբերդ Kharpert | |
 Harput Kalesi   Harput | |
| Konum | Elazığ |
|---|---|
| Bölge | -Asya Eyaleti, Roma -Mamuret-ül-Aziz Vilayeti, Osmanlı |
| Rakım | 1.250 m (4.101 ft) |
| Tür | Yerleşim |
| Tarihçe | |
| Devir(ler) | Antik Çağ ve Orta Çağ |
| Kültür(ler) | Roma, Bizans, Selçuklu, Artuklu, Osmanlı |
| Sit ayrıntıları | |
| Kamusal erişim | Açık |
Girişimci 'nun geliştirdiği platformunda yer alan Elazığ'ın küresel simgesi Harput, GoArt evreninde, metaverse literatüründe dünyanın ilk meta kenti olduğu kabul edilmektedir.
Tarihçe
Etimoloji
Surguroğlu; Harput adının kökeninin "Har-pu-ta-va-nas" veya "Har-pu-ta-aş" kelimelerinden türediğini, bu kelimelerin ise "Ga-ar-ba-ta" veya "Har-pu-ta-aş" adlı bir tanrı/tanrıça veya lider adından gelme olabileceğini belirtirse de, bu isimlerin nerede yer aldığını ve hangi kültüre ait olduğunu belirtmez. Bütün bu açıklamaların aksine Nurettin Ardıçoğlu, Harput'un en eski adının "Carcathiocerta" olduğunu belirtirken; "Carcath=şehir", "Certa=kale" anlamlarını koyarak, Carcathiocerta/Karkathiokerta adının "Şehir kale" anlamına geldiğini söylemektedir.
Net ve bilimsel olmayan bu isim kökeni açıklamaları ile birlikte, tarihsel gelişim sürecinde Harput kenti; çeşitli kaynaklarda Hartabert/Hartabird/Khartabirf, Haratparat, Hısn-ı Ziyad/Hisn Ziyad/Hısn Zait/Hesna de Ziyad, Zaid/Zait, Ziata Castellum, Karkathioker-ta/Carcathiocerta, Hasan Ziyad, Kharpot/ Kharpote/ Kharpeta/ Karpata", Quartapiert/Quart-Piere, Harputaş, Kharpert/ Kharberd/ Karbed/ Harberd/ Garpert/ Harbert/ Hoiberd, Harpote, Kharput/Karput, Hayr al-buyut, Harputauanas, Harpurt/Harpurd, Hartpirt/ Hargirt/ Harbit/ Harbirt/ Harbid/ Harbut, Herburt/ Herbrut/ Herput/ Herprut, Handzit/Hinzit, Ilüsnüziyad gibi adlarla anılmıştı.
Bu isimlerin pek çoğu birbirine benzer. Özellikle "Har", "Her" veya "Khar" kökenli isimler, tek grupta bir araya gelebilir. Hatta biraz zorlamayla "Quar" köklü isimleri de bu gruba eklemek mümkündür. "Hısn-ı Ziyat/ziyad" ve "Ziata Castellum" isimlerindeki "Ziyat/ziyad/ziata" kelimeleri, "kale" anlamına gelen "Castellum" ve "Hısn" kelimeleri ile birleşerek, "Ziyad kalesi" anlamında kullanılmıştır. Üç kaynakta rastlanılan "Hasan Ziyad" ismi ise, olasılıkla "Hısn-ı ziyad" dan bozularak kullanılmış olmalıdır.
Bütün bu isimler dışında olup, en farklı isimleri oluşturan "Carcathiocerta / karkathiokerta", Sophane bölgesinde bir kent adı olarak anılsa da"; bunu kanıtlayacak verilerimiz yoktur. "Hayr al-buyut" ve "Handzît/Hinzit" isimlerinin kökeni anlaşılamamıştır. "Hüsnü ziyad" adı ise, Muaviye Döneminde Harput'ta valilik yapan "İbni Ziyad"a bağlanmaktaysa da, konuya ilişkin net bilgi bulunmamaktadır.
Türk hakimiyeti öncesi
Harput, 'Altınova' denilen Elâzığ Ovası'na hakim noktada, savunmaya elverişli ve işlek yollar üzerinde, güneyi yalçın kayalıklarla kesilmiş bir tepe üzerinde bulunmaktadır. Tarihçi Hakob Manandian, Harput'un Tunç Çağı Hayasa-Azzi konfederasyonunun ana kalesi olan Ura'nın yeri olduğuna inanıyordu. Buraya yerleşen bilinen ilk medeniyet M.Ö. 2000 yıllarında Hurriler olmuştur. Hurriler, İran'ın batısından Doğu Akdeniz'e kadar olan bölge içinde yayılmışlar, M.Ö. 2. bin yılda ise en güçlü zamanlarına ulaşmışlardır.
Hurriler'den sonra bölge Hitit hakimiyeti altına girmiştir. Hititler'in 'İşuva' adını verdiği bölge içinde Harput, Hitit tabletlerinde 'Karpata' olarak geçer. Çok uzun sürmeyen Hitit hakimiyetinden sonra M.Ö. 9. yüzyıldan itibaren Harput, Doğu Anadolu Bölgesi'nde hakimiyet kurmaya çalışan Urartular ve Asurlular arasında birkaç kez el değiştirmiş, nihayetinde üstün gelen Urartular 'Supani' adını verdikleri Harput'ta uzun süre hüküm sürmüştür. Harput Kalesi'nin Urartuların hakimiyeti zamanında yapıldığı bilinmektedir.
MÖ 7. yüzyıldan itibaren İran üzerinden gelen Medler ve İskitler tarafından yönetilen kale, MÖ 3. yüzyılda Roma hakimiyetine girer. Roma İmparatorluğunun bir sınır kalesi olan Harput, birkaç kez Partlar'ın eline geçse de Roma hakimiyeti bu devletin yıkıldığı 395 yılına kadar sürmüştür. Harput Roma'nın parçalanmasından sonra Bizans devletinin eline geçmiş, Ziata adını verdikleri kale 518 yılına kadar Bizans ile Sasani devleti arasında sürekli el değiştirmiştir. Klasik dönemde Harput, Sophene Krallığı'nın, daha sonra da Ermenilerin Sophene eyaletinin bir parçasıydı. Bazı bilim adamları buranın Sophene Krallığı'nın ilk başkenti olan bölgesi olduğunu düşünüyor.
640 yılında, halife Ömer döneminin sonlarında Müslüman Araplar'ın Şam ordusu tarafından alınan kaledeki Arap hakimiyeti 11. yüzyıla kadar sürmüştür.
Türk hakimiyeti
Harput ve çevresine ilk Türk akınları, 1071 yılındaki Malazgirt Muharebesi'nden önce başlamıştır. Fakat bölge üzerinde üstünlüğünü korumaya çalışan Bizans devletinin zayıflaması 1071'den sonra olmuştur. Bizans'ın çekildiği bölgedeki otorite zayıflığından faydalanan bir Türk beyi olan Çubuk Bey 1085 yılında Çubukoğulları Beyliği'ni kurmuştur.
Selçukluların emrinde bir Türkmen beyi olan Artuk Bey, 1102 yılında Diyarbakır çevresinde Artuklu Beyliği'ni kurmuştur. 1113 yılında torunu Balak Gazi, Palu üzerine yürüyerek burayı merkez yaparak Harput'u Çubukoğulları'nın elinden aldı. Hakimiyet alanını kuzeyde Erzincan'a kadar genişleten Balak Gazi, güneyde bir yandan da Haçlı seferlerinden sonra Urfa yöresinde kurulan Hristiyan kontluğuyla da mücadele etmiştir. Haçlılarla mücadeleden sonra Halep'e kadar ilerleyen Balak Gazi 1124 yılında savaşta ölünce Harput, 1184 yılına kadar Artuklu beylerinin yönetiminde kaldı. Ulu Cami bu dönemde inşa edilen en önemli Artuklu eseridir. Artuklu beylerinin Eyyübiler'le ittifak etmesinden rahatsız olan Alaeddin Keykubat, 1234 yılında Harput'u kuşatarak aldı. 1244 yılında ise şehir Moğol istilalarında harap oldu. 14. yüzyılın ortalarına kadar İlhanlı devletinin hakimiyetinde kalan Harput, daha sonra Dulkadiroğulları'nın, Akkoyunlular'ın, Safeviler'in eline geçmiştir.
Safevilerin, Osmanlı'nın doğu sınırlarına yaptığı akınlar ve Şiileştirme faaliyetleri nedeniyle Yavuz Sultan Selim 1514 yılında doğu sınırı üzerine sefere çıkmıştır. 23 Ağustos 1514 yılında yapılan Çaldıran Muharebesi'ni kazanan Osmanlı ordusu doğu sınırlarını güvenceye aldı. Bu muharebeden sonra Osmanlı ordusu, 26 Mart 1516 Harput Kalesi'ni kuşattı ve kale Osmanlı hakimiyetine girdi.
Harput, bu tarihten sonra 19. yüzyıla kadar Diyarbekir Eyaleti'ne bağlı bir sancak merkezi olarak kaldı. 1834'te ıslah hareketleri için gönderilen Mehmed Reşid Paşa, eskisine göre önemini kaybetmiş sancak merkezini ovada yeni kurulan 'Mezre' isimli yerleşim yerine taşımıştır. Mezre adı daha sonra dönemim padişahı Abdülaziz'e ithafen Mamüratü'l Aziz, daha sonra söylenişi kolay olduğu için Elaziz, Cumhuriyetten sonra da Elâzığ olarak değiştirilmiştir.
Harput Ermenileri
bkn. Harput Ermenileri
Osmanlı Ermeni halkları 19. ve 20. yüzyılları arasında Harput ve çevresinde yaşamlarını sürdürmüştür. Kentin mimarisine birçok katkıda bulunmuşlardır. Kurtuluş savaşı ve akabinde cumhuriyetin ilanından sonra bu çevrede önemli ölçüde göç olmuştur.
İklim
Harput' da karasal iklim egemen olup, kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir. Rakımı (1250m) sebebiyle, ovada bulunan Elâzığ merkezine nispeten daha soğuktur.[]
Ulaşım
Harput'a karayolu ile her yerden rahat ulaşım sağlanır. Elâzığ Belediyesi saat başı otobüs seferleri düzenlemektedir. Demiryolu ulaşımı da mevcuttur. Yöreye en yakın havalimanı Elâzığ Havalimanıdır. Elazığ - Diyarbakır Karayolu 12. km'sinde yer almaktadır. Ulaşım Servisleri ile özel taksilerle sağlanmaktadır.
Gezi yerleri
- Harput Kalesi (M.Ö. 7. yüzyıl)
- Kale dışında bulunan kale hamamı
- Kale içinde bulunan kale zindanı
- Dabakhane Mescidi
- Meryem Ana Kilisesi (5. yüzyıl)
- Surp Hagop Kilisesi
- Surp Garabet Kilisesi (Kızıl Kilise)
- Hoca Hasan Hamamı (17. yüzyıl)
- Ulu Camii (1157)
- Alacalı Camii (1203)
- Esadiye Camii (13. yüzyıl)
- Sarahatun Camii (1465)
- Kurşunlu Camii (1740)
- Meydan Camii (16. yüzyıl)
- Ahmet Bey Camii
- Ağa Camii
- Mansur Baba türbesi (12. yüzyıl)
- Ahi Musa türbesi (1185)
- Arap Baba türbesi (1280)
- Fatih Ahmet Baba türbesi (1313)
- Anguzu Baba türbesi
- Zahiri Baba türbesi
- Buzluk Mağarası
- Harput Müzesi: Müzede Elazığ ve Harput civarında bulunan tarihi eserler sergilenmektedir. Bunlar arasında kitabeler, İçme Höyüğü buluntuları ve çeşitli etnoğrafik eserler yer almaktadır. (Nisan 2003'te kapatılmış olup 2008 yılı itibarıyla hâlen kapalıdır. Son zamanlarda tamamen yıkılması gündemdedir.)
- Şefik Gül Kültür Evi: Elâzığlı iş insanı 'ün kendi adına restore ettirdiği Şefik Gül Kültür Evi, Ulu Caminin bitişiğinde halkın ziyaretine ücretsiz olarak açık tutulmaktadır.
- Harput Konağı: Son yıllarda ayağa kaldırılan yapılardandır. Butik Otel, lokanta, şark köşelerinden oluşmaktadır. Yörenin kültürünü yansıtması açısından önemlidir.
Yöre mutfağı
Elazığ-Harput mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir. İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan pek çok yemeği vardır. Bu yemekler Türkiye'nin birçok yöresinde Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır. Kellecoş, İşgene, Harput köfte, içli köfte, taş ekmeği, peynirli ekmek (peynir ve şeker), patile, fodula, gömme, ufalama, sırrın, keşkek, tahana, orcik, dut pekmezi, tulum peyniri, şavak peyniri, söğürtme, ışkın, pirpirim, Heside, Gaygana, Pestilli Yumurta, çiğ köfte, Dolangel, Kalbur Hurması, dilber dudağı, Elazığ'a has yemek ve tatlılara örnek olarak verilebilir.
Yöreye ait üzüm ve cevizden yapılan orcik ve pestil, tulum peyniri, dut unu, çedene kahvesi veya lezzetli buzbağ şaraplarından, el sanatları ürünleri, iğne oyaları, yerel halılar, kilimler, bakır ve yemenilere.
Folklor
Zengin bir folklor çeşitliliğine sahiptir
Türkiye'de en çok bilinen çayda çıra oyunu mumla oynanan Elâzığ iline has bir oyundur. Bu oyun Dünya da "mumlu dans " olarak tanınır. Ayrıca Elâzığ halayı, temirağa, avreş, nure, keçike, ağır halay, delilo... yine Elâzığ'a has oyunlardır. "Dil Folkloru Açısından Harput Ağzı" adında yayınlanmış bilimsel bir kitabı bulunan ünlü folklor araştırmacısı ve müzik sanatçısı Fatih Kısaparmak da, aslen Harputludur.
Ünlü Harputlular
- Harputlu İshak Efendi (1803 - 1892), devlet adamı ve yazar
- Tlgadintsi (1860 - 1915), yazar
- Karekin Deveciyan (1868 - 1964), zoolog ve yazar
- Yakup Şevki Subaşı
- Mustafa Temizer (1923 - 1998), akademisyen
- Sami Şekeroğlu (d. 1937), yönetmen
- Canan Karatay (d. 1943), doktor
- Rahim Er (d. 1950), yazar ve hukukçu
- Ahmet Tevfik Ozan (d. 1953), yazar
- Muhammed Necati Şaşmaz (d. 1971), oyuncu
Bibliyografya
- İshak Sunguroğlu, Harput Yollarında
- Nureddin Ardıçoğlu, Harput Tarihi
- Tarihi Kentler ve Ermeniler: Harput, Richard G. Hovannisian, 2017, Türkçe çeviri Zulal Kılıç
- Ermeni İsyanı ve Harput Ermenileri, Ramazan Demir
Kaynakça
- ^ "Burak Soylu, dünyanın ilk meta kentini GoArt ile oluşturdu". 1 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2022.
- ^ Sunguroğlu, İshak (1958). Harput Yollarında (PDF). İstanbul. s. 76.
- ^ Lacey, James (109). Great Strategic Rivalries: From the Classical World to the Cold War. Oxford University Press. ISBN .
- ^ HARPUT'UN TARİHİ COĞRAFYASI, Selçuk HAYLİ
Dış bağlantılar
Vikikaynak'ta Kategori:Elâzığ/Harput Türküleri ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Elâzığ İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü 18 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 18 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Harput Ermenice Խարբերդ Harpert Elazig da bulunan bir antik kenttir MO 20 yuzyildan beri yerlesimin bulundugu Harput tarih ve kulturuyle adeta Yukari Firat bolgesini temsil eder Islam hakimiyeti oncesi ve sonrasinda pek cok medeniyete ev sahipligi yapan sehir bu medeniyetlerden gunumuze ulasan eserleriyle acik hava muzesi gibidir ve onemli bir turizm merkezidir HarputԽարբերդ KharpertHarput Kalesi HarputTurkiye deki konumuKonumElazigBolge Asya Eyaleti Roma Mamuret ul Aziz Vilayeti OsmanliRakim1 250 m 4 101 ft TurYerlesimTarihceDevir ler Antik Cag ve Orta CagKultur ler Roma Bizans Selcuklu Artuklu OsmanliSit ayrintilariKamusal erisimAcikHarput un eski bir resmi Kalenin guney yamacindaki bu yerlesim yerleri gunumuzde yok olmustur Harput un eski bir resmiHarput ta bir Ermeni dugunu Girisimci nun gelistirdigi platformunda yer alan Elazig in kuresel simgesi Harput GoArt evreninde metaverse literaturunde dunyanin ilk meta kenti oldugu kabul edilmektedir TarihceEtimoloji Surguroglu Harput adinin kokeninin Har pu ta va nas veya Har pu ta as kelimelerinden turedigini bu kelimelerin ise Ga ar ba ta veya Har pu ta as adli bir tanri tanrica veya lider adindan gelme olabilecegini belirtirse de bu isimlerin nerede yer aldigini ve hangi kulture ait oldugunu belirtmez Butun bu aciklamalarin aksine Nurettin Ardicoglu Harput un en eski adinin Carcathiocerta oldugunu belirtirken Carcath sehir Certa kale anlamlarini koyarak Carcathiocerta Karkathiokerta adinin Sehir kale anlamina geldigini soylemektedir Net ve bilimsel olmayan bu isim kokeni aciklamalari ile birlikte tarihsel gelisim surecinde Harput kenti cesitli kaynaklarda Hartabert Hartabird Khartabirf Haratparat Hisn i Ziyad Hisn Ziyad Hisn Zait Hesna de Ziyad Zaid Zait Ziata Castellum Karkathioker ta Carcathiocerta Hasan Ziyad Kharpot Kharpote Kharpeta Karpata Quartapiert Quart Piere Harputas Kharpert Kharberd Karbed Harberd Garpert Harbert Hoiberd Harpote Kharput Karput Hayr al buyut Harputauanas Harpurt Harpurd Hartpirt Hargirt Harbit Harbirt Harbid Harbut Herburt Herbrut Herput Herprut Handzit Hinzit Ilusnuziyad gibi adlarla anilmisti Bu isimlerin pek cogu birbirine benzer Ozellikle Har Her veya Khar kokenli isimler tek grupta bir araya gelebilir Hatta biraz zorlamayla Quar koklu isimleri de bu gruba eklemek mumkundur Hisn i Ziyat ziyad ve Ziata Castellum isimlerindeki Ziyat ziyad ziata kelimeleri kale anlamina gelen Castellum ve Hisn kelimeleri ile birleserek Ziyad kalesi anlaminda kullanilmistir Uc kaynakta rastlanilan Hasan Ziyad ismi ise olasilikla Hisn i ziyad dan bozularak kullanilmis olmalidir Butun bu isimler disinda olup en farkli isimleri olusturan Carcathiocerta karkathiokerta Sophane bolgesinde bir kent adi olarak anilsa da bunu kanitlayacak verilerimiz yoktur Hayr al buyut ve Handzit Hinzit isimlerinin kokeni anlasilamamistir Husnu ziyad adi ise Muaviye Doneminde Harput ta valilik yapan Ibni Ziyad a baglanmaktaysa da konuya iliskin net bilgi bulunmamaktadir Turk hakimiyeti oncesi Harput Altinova denilen Elazig Ovasi na hakim noktada savunmaya elverisli ve islek yollar uzerinde guneyi yalcin kayaliklarla kesilmis bir tepe uzerinde bulunmaktadir Tarihci Hakob Manandian Harput un Tunc Cagi Hayasa Azzi konfederasyonunun ana kalesi olan Ura nin yeri olduguna inaniyordu Buraya yerlesen bilinen ilk medeniyet M O 2000 yillarinda Hurriler olmustur Hurriler Iran in batisindan Dogu Akdeniz e kadar olan bolge icinde yayilmislar M O 2 bin yilda ise en guclu zamanlarina ulasmislardir Hurriler den sonra bolge Hitit hakimiyeti altina girmistir Hititler in Isuva adini verdigi bolge icinde Harput Hitit tabletlerinde Karpata olarak gecer Cok uzun surmeyen Hitit hakimiyetinden sonra M O 9 yuzyildan itibaren Harput Dogu Anadolu Bolgesi nde hakimiyet kurmaya calisan Urartular ve Asurlular arasinda birkac kez el degistirmis nihayetinde ustun gelen Urartular Supani adini verdikleri Harput ta uzun sure hukum surmustur Harput Kalesi nin Urartularin hakimiyeti zamaninda yapildigi bilinmektedir MO 7 yuzyildan itibaren Iran uzerinden gelen Medler ve Iskitler tarafindan yonetilen kale MO 3 yuzyilda Roma hakimiyetine girer Roma Imparatorlugunun bir sinir kalesi olan Harput birkac kez Partlar in eline gecse de Roma hakimiyeti bu devletin yikildigi 395 yilina kadar surmustur Harput Roma nin parcalanmasindan sonra Bizans devletinin eline gecmis Ziata adini verdikleri kale 518 yilina kadar Bizans ile Sasani devleti arasinda surekli el degistirmistir Klasik donemde Harput Sophene Kralligi nin daha sonra da Ermenilerin Sophene eyaletinin bir parcasiydi Bazi bilim adamlari buranin Sophene Kralligi nin ilk baskenti olan bolgesi oldugunu dusunuyor 640 yilinda halife Omer doneminin sonlarinda Musluman Araplar in Sam ordusu tarafindan alinan kaledeki Arap hakimiyeti 11 yuzyila kadar surmustur Harput panoramasi 1909Turk hakimiyeti Harput ve cevresine ilk Turk akinlari 1071 yilindaki Malazgirt Muharebesi nden once baslamistir Fakat bolge uzerinde ustunlugunu korumaya calisan Bizans devletinin zayiflamasi 1071 den sonra olmustur Bizans in cekildigi bolgedeki otorite zayifligindan faydalanan bir Turk beyi olan Cubuk Bey 1085 yilinda Cubukogullari Beyligi ni kurmustur Selcuklularin emrinde bir Turkmen beyi olan Artuk Bey 1102 yilinda Diyarbakir cevresinde Artuklu Beyligi ni kurmustur 1113 yilinda torunu Balak Gazi Palu uzerine yuruyerek burayi merkez yaparak Harput u Cubukogullari nin elinden aldi Hakimiyet alanini kuzeyde Erzincan a kadar genisleten Balak Gazi guneyde bir yandan da Hacli seferlerinden sonra Urfa yoresinde kurulan Hristiyan kontluguyla da mucadele etmistir Haclilarla mucadeleden sonra Halep e kadar ilerleyen Balak Gazi 1124 yilinda savasta olunce Harput 1184 yilina kadar Artuklu beylerinin yonetiminde kaldi Ulu Cami bu donemde insa edilen en onemli Artuklu eseridir Artuklu beylerinin Eyyubiler le ittifak etmesinden rahatsiz olan Alaeddin Keykubat 1234 yilinda Harput u kusatarak aldi 1244 yilinda ise sehir Mogol istilalarinda harap oldu 14 yuzyilin ortalarina kadar Ilhanli devletinin hakimiyetinde kalan Harput daha sonra Dulkadirogullari nin Akkoyunlular in Safeviler in eline gecmistir Safevilerin Osmanli nin dogu sinirlarina yaptigi akinlar ve Siilestirme faaliyetleri nedeniyle Yavuz Sultan Selim 1514 yilinda dogu siniri uzerine sefere cikmistir 23 Agustos 1514 yilinda yapilan Caldiran Muharebesi ni kazanan Osmanli ordusu dogu sinirlarini guvenceye aldi Bu muharebeden sonra Osmanli ordusu 26 Mart 1516 Harput Kalesi ni kusatti ve kale Osmanli hakimiyetine girdi Harput bu tarihten sonra 19 yuzyila kadar Diyarbekir Eyaleti ne bagli bir sancak merkezi olarak kaldi 1834 te islah hareketleri icin gonderilen Mehmed Resid Pasa eskisine gore onemini kaybetmis sancak merkezini ovada yeni kurulan Mezre isimli yerlesim yerine tasimistir Mezre adi daha sonra donemim padisahi Abdulaziz e ithafen Mamuratu l Aziz daha sonra soylenisi kolay oldugu icin Elaziz Cumhuriyetten sonra da Elazig olarak degistirilmistir Harput ErmenileriBakkal Hovhannesin dukkani Harput Ermeni Kirimi sebebiyle Harput lu Ermeniler Harput u terk ederken Mart Haziran 1915 bkn Harput Ermenileri Osmanli Ermeni halklari 19 ve 20 yuzyillari arasinda Harput ve cevresinde yasamlarini surdurmustur Kentin mimarisine bircok katkida bulunmuslardir Kurtulus savasi ve akabinde cumhuriyetin ilanindan sonra bu cevrede onemli olcude goc olmustur IklimHarput da karasal iklim egemen olup kislar soguk ve yagisli yazlar ise sicak ve kurak gecmektedir Rakimi 1250m sebebiyle ovada bulunan Elazig merkezine nispeten daha soguktur kaynak belirtilmeli UlasimHarput a karayolu ile her yerden rahat ulasim saglanir Elazig Belediyesi saat basi otobus seferleri duzenlemektedir Demiryolu ulasimi da mevcuttur Yoreye en yakin havalimani Elazig Havalimanidir Elazig Diyarbakir Karayolu 12 km sinde yer almaktadir Ulasim Servisleri ile ozel taksilerle saglanmaktadir Gezi yerleriKalenin kuzey yonunden gorunumuUlu Caminin egri minaresi Bu minare nedeniyle camiye Egri Minareli Cami de denmektedir Buzluk MagarasiHarput Kalesi M O 7 yuzyil Kale disinda bulunan kale hamami Kale icinde bulunan kale zindani Dabakhane Mescidi Meryem Ana Kilisesi 5 yuzyil Surp Hagop Kilisesi Surp Garabet Kilisesi Kizil Kilise Hoca Hasan Hamami 17 yuzyil Ulu Camii 1157 Alacali Camii 1203 Esadiye Camii 13 yuzyil Sarahatun Camii 1465 Kursunlu Camii 1740 Meydan Camii 16 yuzyil Ahmet Bey Camii Aga Camii Mansur Baba turbesi 12 yuzyil Ahi Musa turbesi 1185 Arap Baba turbesi 1280 Fatih Ahmet Baba turbesi 1313 Anguzu Baba turbesi Zahiri Baba turbesi Buzluk Magarasi Harput Muzesi Muzede Elazig ve Harput civarinda bulunan tarihi eserler sergilenmektedir Bunlar arasinda kitabeler Icme Hoyugu buluntulari ve cesitli etnografik eserler yer almaktadir Nisan 2003 te kapatilmis olup 2008 yili itibariyla halen kapalidir Son zamanlarda tamamen yikilmasi gundemdedir Sefik Gul Kultur Evi Elazigli is insani un kendi adina restore ettirdigi Sefik Gul Kultur Evi Ulu Caminin bitisiginde halkin ziyaretine ucretsiz olarak acik tutulmaktadir Harput Konagi Son yillarda ayaga kaldirilan yapilardandir Butik Otel lokanta sark koselerinden olusmaktadir Yorenin kulturunu yansitmasi acisindan onemlidir Yore mutfagiDilber dudagi adi verilen tatli Elazig Harput mutfagi yorenin ozelliklerine bagli olarak cok buyuk cesitlilik ve zenginlik gosterir Ilin kendine has ve kendi ismiyle anilan pek cok yemegi vardir Bu yemekler Turkiye nin bircok yoresinde Elazig yemegi olarak yapilmaktadir Kellecos Isgene Harput kofte icli kofte tas ekmegi peynirli ekmek peynir ve seker patile fodula gomme ufalama sirrin keskek tahana orcik dut pekmezi tulum peyniri savak peyniri sogurtme iskin pirpirim Heside Gaygana Pestilli Yumurta cig kofte Dolangel Kalbur Hurmasi dilber dudagi Elazig a has yemek ve tatlilara ornek olarak verilebilir Yoreye ait uzum ve cevizden yapilan orcik ve pestil tulum peyniri dut unu cedene kahvesi veya lezzetli buzbag saraplarindan el sanatlari urunleri igne oyalari yerel halilar kilimler bakir ve yemenilere FolklorZengin bir folklor cesitliligine sahiptir Turkiye de en cok bilinen cayda cira oyunu mumla oynanan Elazig iline has bir oyundur Bu oyun Dunya da mumlu dans olarak taninir Ayrica Elazig halayi temiraga avres nure kecike agir halay delilo yine Elazig a has oyunlardir Dil Folkloru Acisindan Harput Agzi adinda yayinlanmis bilimsel bir kitabi bulunan unlu folklor arastirmacisi ve muzik sanatcisi Fatih Kisaparmak da aslen Harputludur Unlu HarputlularHarputlu Ishak Efendi 1803 1892 devlet adami ve yazar Tlgadintsi 1860 1915 yazar Karekin Deveciyan 1868 1964 zoolog ve yazar Yakup Sevki Subasi Mustafa Temizer 1923 1998 akademisyen Sami Sekeroglu d 1937 yonetmen Canan Karatay d 1943 doktor Rahim Er d 1950 yazar ve hukukcu Ahmet Tevfik Ozan d 1953 yazar Muhammed Necati Sasmaz d 1971 oyuncuBibliyografyaIshak Sunguroglu Harput Yollarinda Nureddin Ardicoglu Harput Tarihi Tarihi Kentler ve Ermeniler Harput Richard G Hovannisian 2017 Turkce ceviri Zulal Kilic Ermeni Isyani ve Harput Ermenileri Ramazan DemirKaynakca Burak Soylu dunyanin ilk meta kentini GoArt ile olusturdu 1 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2022 Sunguroglu Ishak 1958 Harput Yollarinda PDF Istanbul s 76 Lacey James 109 Great Strategic Rivalries From the Classical World to the Cold War Oxford University Press ISBN 9789004350724 HARPUT UN TARIHI COGRAFYASI Selcuk HAYLIDis baglantilarVikikaynak ta Kategori Elazig Harput Turkuleri ile ilgili metin bulabilirsiniz Elazig Il Kultur Ve Turizm Mudurlugu 18 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 18 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde