Culfa Ermeni mezarlığı Ermenice Ջուղայի գերեզմանատուն Jughayi gerezmanatun Culfa şehri yakının

Culfa Ermeni mezarlığı (Ermenice: Ջուղայի գերեզմանատուն, Jughayi gerezmanatun) Culfa şehri yakınında bir mezarlıktı. Ermenice Jugha olarak da bilinen mezarlık, Azerbaycan'ın eksklavı olan Nahçıvan yaklaşık 10,000 anıt mezara sahiptir. Mezar taşları, çoğunlukla Orta Çağ Hristiyan Ermeni sanatının karakteristik olarak dekore edilmiş çapraz taşlarından oluşan binlerce haçkardan oluşuyordu. Mezarlık, Azerbaycan hükûmetinin anıtları yok etmek için sistematik bir kampanya başlattığı 1990'ların sonlarında hala ayakta duruyordu.

Culfa Ermeni mezarlığı
1915 yılında Aram Vruyrian tarafından çekilen bir fotoğrafta görüldüğü gibi Culfa'daki mezarlık

Konum	Culfa, Nahçıvan, Azerbaycan
Koordinatlar	38°58′27″K 45°33′53″D / 38.97417°K 45.56472°D / 38.97417; 45.56472

Tür	Toplu mezar
Din	Ortodoks Mezarlığı
Defin sayısı	1648: 10.000 1903-04: 5.000 1998: 2.700 2006: 0
Durum	Yok edildi

Azerbaycan hükûmetini kınayan ve bu tür faaliyetlerden vazgeçmeye çağıran hem Ermeni hem de uluslararası örgütler tarafından birkaç temyiz başvurusu yapıldı. 2006 yılında Azerbaycan, Avrupa Parlamentosu üyelerinin iddiaları soruşturmasını engellemiş, konuyu “önyargılı ve histerik bir yaklaşımla” suçlamış ve yalnızca Ermeni kontrolündeki bölgeyi de ziyaret etmesi hâlinde bir heyeti kabul edeceğini belirtmiştir. 2006 baharında, bölgeyi ziyaret eden Savaş ve Barış Raporları Enstitüsü'nden bir gazeteci mezarlığın görünür izlerinin kalmadığını bildirdi. Aynı yıl İran'dan çekilen fotoğraflar mezarlık alanının askeri bir atış poligonuna dönüştürüldüğünü gösterdi. Mezarlığın yıkımı Ermeni kaynakları ve bazı Ermeni olmayan kaynaklar tarafından "kültürel soykırım" eylemi olarak geniş çapta tanımlanmıştır.

2003 ve 2009'da çekilen Culfa'nın uydu fotoğraflarını inceledikten ve karşılaştırdıktan sonra, Aralık 2010'da Bilimsel Gelişme için Amerikan Birliği mezarlığın yıkıldığı ve düzleştirildiği sonucuna vardı.

Tarih

Nahçivan, Azerbaycan'a ait bir eksklavdır. Ermenistan toprakları onu Azerbaycan'ın geri kalanından ayırıyor. Eksklavın ayrıca Türkiye ve İran ile de sınırı bulunmaktadır. Ermeni Yaylası'nın merkezindeki tarihi Sünik eyaletinde, Aras Nehri yakınında bulunan Culfa, geç Orta Çağ döneminde yavaş yavaş bir köyden bir şehre büyüdü. On altıncı yüzyılda, büyük ölçüde ticaret ve işçilikle uğraşan 20.000-40.000 Ermeni nüfusu vardı. Şehrin batı kesiminde, Culfa'daki mezarlıkta bulunan en eski haçkarların tarihi dokuzuncu ile onuncu yüzyıllara dayanmakta ancak inşaatları ve özenle dekore edilmiş diğer mezar işaretlerinin inşaatı 1605'e kadar devam etmiştir. Bu, Safevi Persi I. Şah Abbas'ın yakılmış bir toprak politikası oluşturduğu, kasabanın yıkılmasını ve tüm sakinlerinin ortadan kaldırılmasını emrettiği yıldır.

Ermeniler, binlerce haçkarın yanı sıra, Hristiyan motifleri ve gravürleriyle karmaşık bir şekilde dekore edilmiş koç formunda çok sayıda mezar taşı inşa ettiler. Fransız gezgin Alexandre de Rhodes'a göre, 1648'de Culfa'yı ziyaret ettiğinde mezarlıkta hala iyi korunmuş 10.000 haçkar vardı. Bununla birlikte, birçok haçkar bu dönemden 1903-1904'te sadece 5.000 olarak sayıldığı noktaya kadar yok edildi.

İskoç sanatçı ve gezgin Robert Ker Porter 1821 kitabındaki mezarlığı şöyle tarif etti:

…geniş, yüksek ve kalın işaretli bir alan. Büyük ölçüde üç tepeden oluşur; mezarların hepsi ayarlanabilecek kadar sıkı sıkıya kaplıdır; aralarında bir ayak uzunluğu mesafe; uzun dik taşlara sahip bazıları sekiz veya on feet kadar yüksek; pek de zengin olmayan şeyler değil; ölenlerin isimlerinin yanı sıra haçlar, azizler, melekler, kuşlar, canavarlar şeklinde çeşitli hatıralar çeşitli cihazlar ile zahmetli bir şekilde oyulmuştur. En görkemli mezarlar, ayak kısımlarında düz bir taş yerine, kabaca şekillendirilmiş bir koç figürü sunar. Bazıları sadece düz biçime sahiptir; diğer mezarları garip figürler ve süslemeler en ayrıntılı oymayla süslüyor.

Encyclopædia Iranica'da yazan Vazken S. Ghougassian, mezarlığı "20. yüzyılın sonuna kadar Julfa'nın görkemli Ermeni geçmişi için en görünür maddi kanıt" olarak nitelendirdi.

Yıkımı

Arka plan

1602 ve 1603 tarihli iki Culfa haçkar, yıkılmadan önce mezarlıktan çıkarıldı ve şimdi Echmiadzin, Ermenistan'da sergileniyor.

Ermenistan ilk olarak 1998 yılında Culfa kasabasında haçkarları yok ettiği için Azerbaycan hükûmetine karşı suçlamalarda bulundu. Birkaç yıl önce Ermenistan, Karabağ Ermenilerini Dağlık Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'daki Dağlık Karabağ Bölgesi'nde bağımsızlıkları için savaşmalarını desteklemişti. Savaş, Ermenistan ve Azerbaycan arasında ateşkesin imzalandığı 1994 yılında sona erdi. Dağlık Karabağ Ermenileri, uluslararası olarak tanınmayan ancak de facto bağımsız bir devlet olan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni kurdular. Savaşın sona ermesinden bu yana, Azerbaycan'da Ermenilere karşı düşmanlık arttı. Arkeoloji'de yazan Sarah Pickman, Dağlık Karabağ'ın Ermenilere olan kaybının "Nahçivan'daki tarihi Ermeni varlığını ortadan kaldırma girişiminde rol oynadığını" kaydetti.

1998'de Azerbaycan, Ermenistan'ın haçkarların yok edildiğine dair iddialarını reddetti. İran'daki Ermeni Mimarisi örgütünün bir üyesi olan Arpiar Petrosyan, anıtları tahrip eden buldozerlere tanık olduktan ve filme aldıktan sonra başlangıçta iddialara baskı yapmıştı.

Bakü'deki Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin (NAR) daimi temsilcisi Hasan Zeynalov, Ermeni iddialarının "Ermenilerin bir başka kirli yalanı" olduğunu belirtti. Azerbaycan hükûmeti suçlamalara doğrudan yanıt vermedi, ancak "vandalizmin Azerbaycan ruhunda olmadığını" belirtti. Ermenistan'ın iddiaları, Ermeni Kültür Bakanı Gagik Gyurdjian'a göre yıkımın geçici olarak durdurulmasına yardımcı olduğu uluslararası incelemeyi kışkırttı.

Nahçivan'daki haçkarlar üzerindeki Ermeni arkeologlar ve uzmanlar, 1987'de bölgeyi ilk ziyaret ettiklerinde, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından önce, anıtların sağlam durduğunu ve bölgenin kendisinin "27.000 manastır, kilise, haçkar, mezar taşları" ve diğer kültürel eserlere sahip olduğunu belirtmiştir. 1998 yılına kadar haçkar sayısı 2.700'e düşürüldü. Culfa'nın eski mezarlığının, bu oyulmuş haçkar mezar taşlarından 10.000 kadarını barındırdığı biliniyor; bunların 2000'i 2002 yılında aynı bölgede vandalizm patlak vermesinden sonra hala bozulmamıştı.

2003'te yenilenen talepler

2003 yılında Ermeniler, Azerbaycan'ın anıtların yıkılmasını yeniden başlattığını iddia ederek protestolarını yenilediler. 4 Aralık 2002'de Ermeni tarihçiler ve arkeologlar buluştular, resmi bir şikâyette bulundular ve iddialarını soruşturmak için uluslararası kuruluşlara başvurdular. Devam eden yıkımın görgü tanığı yıkımların organize bir operasyon olduğunu tanımlar. Aralık 2005'te, Tebriz Ermeni Piskoposu Nshan Topouzyan ve diğer İranlı Ermeniler Nahçıvan ve İran arasındaki sınırı kısmen sınırlayan Aras Nehri boyunca Azerbaycan birliklerinin kalan haçkarların yıkımını balyoz ve balta kullanarak bitirdiğini gösteren daha fazla video kanıtı belgeledi.

Uluslararası tepkiler

Azerbaycan hükûmeti, suçlamaların ilk ortaya çıkarılmasından bu yana bir kınama telaşı ile karşı karşıya kaldı. İddialar ilk kez 1998'de ortaya çıktığında, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Culfa'daki anıtların yok edilmesinin durdurulmasını emretti.Uluslararası Anıtlar ve Siteler Konseyi'den (ICOMOS) yapılan faaliyetlerin sona erdirilmesi için benzer itirazlar da getirmiştir.

Azerbaycan

Ermenistan ve uluslararası örgütler tarafından ileri sürülen suçlamalara tepki olarak Azerbaycan, Ermenilerin bu bölgelerde hiçbir zaman var olmadıklarını iddia etmiştir. 2005 yılının Aralık ayında Zeynalov, bir BBC röportajında Ermenilerin "eskiden beri Azerbaycan toprakları olan Nahçıvan'da hiç yaşamadıklarını ve bu yüzden Ermeni mezarlığı ve anıtlarının bulunmadığını ve hiçbir zaman bulunmadığını" söyledi. Azerbaycan bunun yerine anıtların Ermeni değil Alban kökenli olduğunu iddia ediyor.

Yıkımla ilgili olarak, Azerbaycan'ın ABD Büyükelçisi Hafız Paşayev'e göre, tanıtılan videolar ve fotoğraflar insanların kimliğini göstermediği gibi, aslında neyi yok ettiklerini göstermedi. Bunun yerine büyükelçi, Ermeni tarafının, Ermenistan'daki Azerbaycan anıtlarının yıkıldığı iddialarından uzaklaşmak için Azerbaycan'a karşı bir propaganda kampanyası başlattığını ileri sürüyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de suçlamaları "yalan ve provokasyon" olarak nitelendirerek reddetti.

Avrupa Birliği

2006 yılında, Avrupa parlamenter üyeleri, mezarlığı teftiş etmeleri yasaklandığında Azerbaycan hükûmetini protesto ettiler. Bölgeye erişimi reddedilen Avusturyalı bir sosyalist MEP ve komite üyesi Hannes Swoboda, "Gitmemize izin vermezlerse kötü bir şey olduğuna dair net bir ipucumuz var olacaktır. Bir şey gizlenmişse nedenini sormak istiyoruz. Bunun nedeni, iddiaların bir kısmının doğru olması olabilir." demiştir. Avrupa Parlamentosu'nun muhafazakâr bir üyesi olan Doktor Charles Tannock ve diğerleri bu duyguları tekrarladı ve imhayı 2001 yılında Afganistan'ın Bamyan kentindeki Taliban tarafından tahrip edilen Buda heykelleriyle karşılaştırdı. İngiliz mimar Steven Sim, bölgenin bir uzmanı olarak, İran sınırından çekilen video çekiminin gerçek olduğunu söyledi.

Azerbaycan Avrupa Parlamentosu'nu yasakladı çünkü bir heyeti ancak Ermeni kontrolündeki bölgeyi de ziyaret ederse kabul edeceğini söyledi. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Tahir Tagizade, "Ortaya çıkan sorunlara kapsamlı bir yaklaşım getirilirse, Nahçivan Özerk Cumhuriyeti de dahil olmak üzere tüm Azerbaycan topraklarındaki Hristiyan anıtları incelemek mümkün olacak" dedi.

Avrupa Konseyi

Azerbaycan ve Ermenistan Avrupa Konseyi üyesidir. Ertelenen birkaç ziyaretten sonra, 29 Ağustos - 6 Eylül 2007 tarihleri arasında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi müfettişleri tarafından İngiliz politikacı Edward O'Hara başkanlığında yenilenmiş bir girişim planlandı. Nahçivan'ın yanı sıra heyet Bakü, Erivan, Tiflis ve Dağlık Karabağ'ı ziyaret etmeyi planladı. Müfettişler Ermenistan üzerinden Dağlık Karabağ'ı ziyaret etmeyi planladılar ve bunu kolaylaştırmak için ulaşım ayarlamışlardı. Ancak 28 Ağustos'ta Azerbaycan'ın PACE heyeti başkanı, müfettişlerin Dağlık Karabağ'a Azerbaycan üzerinden girmeleri yönünde bir talepte bulundu. 29 Ağustos'ta PACE Genel Sekreteri Mateo Sorinas, Dağlık Karabağ'a Azerbaycan'ın ihtiyaç duyduğu yolu kullanarak ulaşmakta güçlük çektiği için ziyaretin iptal edilmesi gerektiğini açıkladı. Ermenistan Dışişleri Bakanlığı, Azerbaycan'ın "sadece Nahçıvan'daki Ermeni anıtlarının yıkımını örtme niyetlerinden dolayı ziyareti durdurduğunu" belirten bir açıklama yaptı.

İran

İran hükûmeti anıtların imhasıyla ilgili endişelerini dile getirdi ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti hükûmetine (NÖC) karşı bir protesto düzenledi.

ABD

Nisan 2011'de, yeni atanan ABD'nin Azerbaycan Büyükelçisi Matthew Bryza Nahçıvan'ı ziyaret etti, ancak Azerbaycan yetkilileri tarafından Culfa'ya erişimine izin verilmedi. Bryza mezarlığı araştırmayı amaçlamıştı, ancak bunun yerine Azeri hükûmet yetkilileri tarafından önümüzdeki aylarda yeni bir yolculuğun kolaylaştırılmasına yardımcı olacakları söylendi. ABD'nin Bakü'deki büyükelçiliği tarafından yayınlanan bir açıklamada Bryza, "Mezarlık yıkımının rapor edildiği sırada söylediğim gibi, kültürel alanlara saygısızlık – özellikle de bir mezarlığın – nerede olursa olsun kınadığımız bir trajedidir." dedi.

Açıklamaya yanıt olarak, Amerika Ermeni Ulusal Komitesi (ANCA) genel müdürü Aram Hamparian, büyükelçinin "Çok az, beş yıl çok geç" yorumunu çağırdı ve onu 2006 yılında hâlen ABD Avrupa ve Avrasya İşlerinden sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı iken, yıkıma karşı daha güçlü ve daha erken konuşmaması nedeniyle eleştirdi.

Diğer

Çok sayıda Ermeni olmayan akademisyen yıkımı kınadı ve Azerbaycan hükûmetini bölgedeki faaliyetlerini daha eksiksiz bir şekilde anlatmaya çağırdı. Chicago Üniversitesi'nde antropolog ve antropoloji doçenti olan Adam T. Smith, haçkarların kaldırılmasını "insanlığın geçmişi ile olan ilişkisinde utanç verici bir bölüm, Azerbaycan hükûmetinin hem açıklama yapması hem de onarım gerektiren acınası bir eylemi." olarak yorumladı. Smith ve diğer akademisyenlerin yanı sıra birçok Amerika Birleşik Devletleri Senatörü, UNESCO ve diğer örgütler Azerbaycan hükûmetini kınayan bir mektup imzaladı.

Avustralya Katolik Üniversitesi Culfa Projesi

2013 yılında Avustralya Katolik Üniversitesi; Manning Clark House, Erivan Devlet Üniversitesi ve Sidney'deki Armenian Apostolic Church of the Holy Resurrection kilisesi ile birlikte yıkılan Culfa Mezarlığı'nın dijital olarak yeniden inşası için bir projeye başladı. Dr Judith Crispin ve Prof. Harold Short, orijinal yerlerinde bulunan Orta Çağ kaçkarların ve koç şeklindeki taşların sürükleyici bir sunumunu oluşturmak için 3D görselleştirme ve sanal gerçeklik tekniklerini kullanıyor. Culfa projesi, 25 yıllık bir süre boyunca Argam Ayvazyan tarafından çekilmiş olanlar da dahil olmak üzere, Culfa mezarlığının birçok tarihi fotoğrafından ve haritasından besleniyor. Culfa Projesi'nin ilk sonuçlarının sunumları 2016 yılında Roma'da yapıldı. 2020 yılına kadar sürecek olan proje Erivan ve Sidney'de kalıcı kurulumlarla sonuçlanacak. Culfa Projesi'nde çalışan diğer önemli akademisyenler arasında arkeolog Hamlet Petrosyan, kültür tarihçisi Dickran Kouymjian, 3D görselleştirme uzmanı Drew Baker ve Culfa mezarlığı uzmanı Simon Maghakyan yer alıyor.

2010 uydu fotoğraflarının AAAS analizi

Yabancı grupların yerinde inceleme yapmasını yasaklayan Azerbaycan'a bir yanıt olarak, 8 Aralık 2010 tarihinde Bilimsel Gelişme için Amerikan Birliği (AAAS), 2003 ve 2009'da alınan Culfa mezarlığının yüksek çözünürlüklü uydu fotoğraflarının bir analizini yayınladı. AAAS, uydu görüntülerinin yerdeki gözlemcilerin raporlarıyla tutarlı olduğu, 2003 ile 2009 yılları arasında "önemli yıkım ve arazinin kalitesindeki değişikliklerin" meydana geldiği ve mezarlık alanının "büyük olasılıkla yok edildiğini ve daha sonra hafriyat ekipmanları ile düzleştirildiği sonucuna vardı."

Uluslararası tepkinin eleştirisi

Ermeni gazeteci Haykaram Nahapetyan, mezarlığın yıkılmasını Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) tarafından kültürel mirasın yıkılması ve Bamyan Budalarının Taliban tarafından yıkılması ile karşılaştırdı. O, uluslararası toplumun Culfa'daki mezarlığın yıkılmasına verdiği yanıtı da eleştirdi. Simon Maghakyan, Batı'nın 2012 Kuzey Mali ihtilafı sırasında Talibanın Budaları yıkımını ve İslamcıların Timbuktu'daki türbelerin yıkımını kınadığını belirtti çünkü "her iki durumda da kültürel hakların ihlalcileri Batı karşıtı, El Kaide bağlantılı gruplar ve güçlü bir Batı kınamasını hak ediyor gibi görünüyor." dedi. "Aksi takdirde, Batı neden Batı'nın büyük bir enerji tedarikçisi ve Batı'dan silah satın alan Azerbaycan tarafından dünyanın en büyük ortaçağ Ermeni mezarlığının tamamen yok edilmesiyle ilgili ezici sessizliğini sürdürdü?" diye eklemiştir.

Kalan haçkarlar

Etchmiadzin Katedrali'nde Culfa haçkarlar

c. 1576
c. 1602
16'ncı yüzyıl
16'ncı yüzyıl
c. 1602

manastırında
Geghard'da
Geghard'da
Erivan'daki
Erivan St. John Kilisesi
Erivan St. John Kilisesi

Konuyla ilgili yayınlar

(Ermenice) . Ջուղա (Jugha). Erivan: Sovetakan Grogh, 1984.
Bevan, Robert. The Destruction of Memory: Architecture at War. Londra: Reaktion, 2006.
Baltrušaitis, Jurgis ve Dickran Kouymjian. "Julfa on the Arax and Its Funerary Monuments" in Études Arméniennes/Armenian Studies In Memoriam Haig Berberian. Lizbon: Galouste Gulbenkian Vakfı, 1986.
Maghakyan, Simon. "Sacred Stones Silenced in Azerbaijan 24 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." History Today. Vol. 57, Kasım 2007.

Fotoğraf galerileri

Ermeni Mimarisi Araştırmaları'nın fotoğraf galerisi Culfa Mezarlığı'nın Kısmi Manzaraları 27 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[1] 7 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Julfa Projesi sayfasında Argam Ayvazyan dijital arşivi

Belgesel filmleri

Ermeni Mimarlığı Araştırmaları Örgütü tarafından Julfa 13 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Araxes'in Yeni Gözyaşları 23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Diğer filmler

Bölüm 1 video kaset yakalandı 13 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Uydu görüntüleri

Bilimsel Gelişme için Amerikan Birliği tarafından sağlanan Uydu Görüntüleri 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .

Ayrıca bakınız

Türkiye'deki mezarlıklar listesi

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pickman (30 Haziran 2006). "Tragedy on the Araxes". . . 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ ^a ^b ^c Castle (23 Ekim 2011). "Azerbaijan 'flattened' sacred Armenian site". The Independent. 27 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ ^a ^b ^c ^d Abbasov (27 Nisan 2006). "Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes". . 9 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ ^a ^b Maghakyan (Kasım 2007). "Sacred Stones Silenced in Azerbaijan". . 57 (11). ss. 4-5. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ Ghazinyan (13 Ocak 2006). "Cultural War: Systematic destruction of Old Julfa khachkars raises international attention". . 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. ...another “cultural genocide being perpetrated by Azerbaijan.”
^ Cathie Carmichael; Richard C. Maguire (1 Mayıs 2015). The Routledge History of Genocide (İngilizce). Routledge. ISBN .
^ ^a ^b "High-Resolution Satellite Imagery and the Destruction of Cultural Artifacts in Nakhchivan, Azerbaijan". Bilimsel Gelişme için Amerikan Birliği. 8 Aralık 2010. 24 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ On this removal, see Edmund Herzig, "The Deportation of the Armenians in 1604-1605 and Europe's Myth of Shah Abbas I," in History and Literature in Iran: Persian and Islamic studies in Honour of P.W. Avery, ed. Charles Melville (London: British Academic Press, 1998), pp. 59-71.
^ "Julfa i. Safavid period". Encyclopædia Iranica. 15 Eylül 2009. 29 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ "Azeris dismiss Iran's concern over Armenian monuments in Nakhchivan 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. December 11, 1998. Retrieved April 16, 2007
^ ^a ^b "Armenian intellectuals blast 'barbaric' destruction of Nakhchivan monuments 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. February 13, 2003. Retrieved April 16, 2007
^ "Will the arrested minister become new leader of opposition? Azerbaijani press digest 18 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." . January 20, 2006. Retrieved April 15, 2007.
^ Dr Charles Tannock. Cultural heritage in Azerbaijan 3 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Speech delivered to the Plenary on February 16, 2006. The home page of Dr Charles Tannock, Member of the European Parliament for Greater London. Retrieved April 16, 2007.
^ S. Agayeva, "PACE Mission to Monitor Cultural Monuments 22 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." from Trend News Agency, Azerbaijan, dated August 22, 2007
^ Vladimir Karapetian, Spokesperson of Ministry of Foreign Affairs, responds to a question by “Armenpress” News Agency on the cancellation of the visit of the PACE subcommittee on cultural issues to the region 24 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from Armenian Ministry of Foreign Affairs dated August 29, 2007.
^ "U.S. Envoy Barred From Ancient Armenian Cemetery In Azerbaijan 26 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." (RFE/RL). April 22, 2011. Retrieved April 22, 2011.
^ "US Ambassador Visits Nakhchivan, Calls for Respect for Cultural Sites April 21, 2011 23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Embassy of the United States of America, Baku. April 21, 2011.
^ "ANCA: Bryza’s Effort ‘Far too Little, Five Years too Late’ 17 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." . April 21, 2011. Retrieved April 22, 2011.
^ Smith, Adam T. et al. A copy of the letter in PDF format 29 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ "Julfa Cemetery Digital Repatriation Project". Julfaproject.wordpress.com. 26 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2018.
^ Nahapetyan (27 Nisan 2015). "Destroying Christian Cultural Heritage Sites: Don't Only Condemn ISIS, but Also These Globally Recognized Gov't". . 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ Maghakyan (16 Ağustos 2012). "Is Western Condemnation of Cultural Destruction Reserved Exclusively for Enemies?". Armenian Weekly. 22 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

Dış bağlantılar

Culfa'daki Ermeni Mezarlığının Yok Edilmesi 5 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ermeni Mimarisi Araştırmaları broşürü
Julfa Projesi26 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Djulfa Sanal Anıtı ve Müzesi 23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Uluslararası Anıtlar ve Sitler 11 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Konseyi tarafından Culfa'daki Ermeni Mezarlığının yok edilmesi 11 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Avustralya Ermeni Ulusal Komitesi tarafından Türkiye'de yıkım kanıtı 29 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Uydu Görüntüleri Azerbaycan'da Ermeni Eserlerinin Yok Olduğunu Gösteriyor 19 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. AAAS basın açıklaması.

[Pickman-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pickman (30 Haziran 2006). "Tragedy on the Araxes". . . 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[TheIndependent-2] Castle (23 Ekim 2011). "Azerbaijan 'flattened' sacred Armenian site". The Independent. 27 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[IWPR-3] Abbasov (27 Nisan 2006). "Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes". . 9 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[HT-4] Maghakyan (Kasım 2007). "Sacred Stones Silenced in Azerbaijan". . 57 (11). ss. 4-5. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[5] Ghazinyan (13 Ocak 2006). "Cultural War: Systematic destruction of Old Julfa khachkars raises international attention". . 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. ...another “cultural genocide being perpetrated by Azerbaijan.”

[6] Cathie Carmichael; Richard C. Maguire (1 Mayıs 2015). The Routledge History of Genocide (İngilizce). Routledge. ISBN .

[AAAS-7] "High-Resolution Satellite Imagery and the Destruction of Cultural Artifacts in Nakhchivan, Azerbaijan". Bilimsel Gelişme için Amerikan Birliği. 8 Aralık 2010. 24 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[8] On this removal, see Edmund Herzig, "The Deportation of the Armenians in 1604-1605 and Europe's Myth of Shah Abbas I," in History and Literature in Iran: Persian and Islamic studies in Honour of P.W. Avery, ed. Charles Melville (London: British Academic Press, 1998), pp. 59-71.

[9] "Julfa i. Safavid period". Encyclopædia Iranica. 15 Eylül 2009. 29 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[BBCreport-10] "Azeris dismiss Iran's concern over Armenian monuments in Nakhchivan 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. December 11, 1998. Retrieved April 16, 2007

[BBCreport2-11] "Armenian intellectuals blast 'barbaric' destruction of Nakhchivan monuments 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. February 13, 2003. Retrieved April 16, 2007

[12] "Will the arrested minister become new leader of opposition? Azerbaijani press digest 18 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." . January 20, 2006. Retrieved April 15, 2007.

[13] Dr Charles Tannock. Cultural heritage in Azerbaijan 3 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Speech delivered to the Plenary on February 16, 2006. The home page of Dr Charles Tannock, Member of the European Parliament for Greater London. Retrieved April 16, 2007.

[14] S. Agayeva, "PACE Mission to Monitor Cultural Monuments 22 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." from Trend News Agency, Azerbaijan, dated August 22, 2007

[15] Vladimir Karapetian, Spokesperson of Ministry of Foreign Affairs, responds to a question by “Armenpress” News Agency on the cancellation of the visit of the PACE subcommittee on cultural issues to the region 24 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from Armenian Ministry of Foreign Affairs dated August 29, 2007.

[RFERL-16] "U.S. Envoy Barred From Ancient Armenian Cemetery In Azerbaijan 26 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." (RFE/RL). April 22, 2011. Retrieved April 22, 2011.

[Embassy-17] "US Ambassador Visits Nakhchivan, Calls for Respect for Cultural Sites April 21, 2011 23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Embassy of the United States of America, Baku. April 21, 2011.

[18] "ANCA: Bryza’s Effort ‘Far too Little, Five Years too Late’ 17 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." . April 21, 2011. Retrieved April 22, 2011.

[19] Smith, Adam T. et al. A copy of the letter in PDF format 29 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[20] "Julfa Cemetery Digital Repatriation Project". Julfaproject.wordpress.com. 26 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2018.

[21] Nahapetyan (27 Nisan 2015). "Destroying Christian Cultural Heritage Sites: Don't Only Condemn ISIS, but Also These Globally Recognized Gov't". . 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[22] Maghakyan (16 Ağustos 2012). "Is Western Condemnation of Cultural Destruction Reserved Exclusively for Enemies?". Armenian Weekly. 22 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.