Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Düzgün Baba (Kırmançça: Bava Duzgı, Kürtçe: Dızgun Bava), Dersimli Alevilerin mitolojik karakterlerinden biridir. Ayrıca Nazımiye'de Kıl köyü yakınında aynı isimle anılan bir dağı simgelemektedir. İnanışa göre o yöre halkınca Kemerê Duzgıni (Duzgı kayası), Bımbarek (Mübarek) ya da Kemerê Bımbareki (Mübarek kaya) olarak adlandırılan bu dağın zirvesinde kaybolmuştur. O Kureşan topluluğunun mitolojik atası olan Seyyid Kureş/Kuresin oğlu varsayılır. Söylencede ise Duzgı/Dızgun değil de, Haydar ya da Şah Haydar olarak geçer. Bununla birlikte ona neden 'Düzgün' denildiğine ilişkin bir rivayet de vardır. Bazı araştırmacılar yöre söylenceleri üzerinde fazlasıyla oynanmış olduğundan hareketle, Şah Haydar'ın onun asıl adı olduğu şeklindeki unsuru kuşkulu bulmuşlardır. Bu görüşe göre, Haydar Duzgı/Dızgun'un sadece lakaplarından biridir. Kategorik bir tasnif yapılacak olursa, Duzgı/Dızgun 'hayali veliler'den sayılabilir. Çünkü bu tür velilerin, çoğunlukla ya anlamı bilinmeyen ya da garip bir anlamı olan adları vardır ve onlar pek çok kez bir dağı simgelerler. Buğday Dede (Tire), Kum Baba (Şile), Çitlenbik Dede (Kemalpaşa) ve Çınar Dede gibi.
Düzgün Baba hakkındaki anlatı
Düzgün (Duzgı/Dızgun), inanışa göre keramet sahibi bir velidir. Öyle ki hakkındaki söylence, onun çok soğuk geçen bir kış ayında hayvanlarını sürekli tok ve besili tutabildiğini öyküleştirmiștir. Bu yüzden otlatmaya götürdüğü keçiler başkalarınınkine göre hep sağlıklı görünmüşlerdir. Oğlunun bunu nasıl başardığını merak eden seyit Kureş bir gün onu izlemeye karar verir. Sonunda görür ki, Haydar kuru dalların üzerine asasıyla dokunduğu zaman dallar hemen yeşeriyor ve böylece o keçileri besliyor. Keçilerden biri Kureş'in çalılıkların arkasındaki hışırtısından ürkünce, Haydar dönüp keçiye seslenir: Ne oldu sana böyle? Yoksa Kuresi Khur'u mu gördün? Bunu der demez çalılıkların ardından çıkıp kendisine doğru gelen babasını gören Düzgün Baba, babasının adını andığı için utanıp dağa doğru kaçar ve gözden kaybolup dağda sır olur.
Düzgün adının kökeni
Dersim Alevi inançlarında önemli bir yere sahip olan Düzgün Baba, Kırmancki'de Duzgı, Kurmancide ise Dızgun olarak bilinir. Dersim'e 1220 li yıllarda Dersime 12 talip aşireti ile gelen Horasan Erenlerinden "Seyyid Mahmudu'l-Kebir-Seyyid Hacı Kures'e Qûr soyundan olan ve kendi adıyla anılan Mubarek dağı diye adlandırılan ,Düzgün dağında sır olduğuna inanılan, Eren'dir Veli'dir sırrı Evliyadır[]. Anlatılanlara bakıldığında Duzgı, Düzgün veya Düzgün Baba nın soy ataları Kirmanşahtan gelmişlerdir. Konuştukları lisan da Kirmanşah'ca denilen kırmançkidir ki, bunu da aynı soydan gelenlen Kureyşanlıların Cem'lerde söyledikleri ezgi ve kullandıkları lisandan anlıyoruz. Kırmançki veya Dersimce dilinden Duzgı veya Düzgün Baba anlamı kusursuz, muntazam, doğru ve güzel anlamına gelmekle birlikte Türkçe ile de aynı içeriğe sahip olduğu gibi, Duzgün, Duzgı adı Tunceli/Dersimde Kımançki'de kutsalı ifade eder. Kurmanç diline göre ise Dızgu veya Dızgı adı hakaretli bir içeriğe dönüşmektedir.
çünkü bu ismin anlamı nedenle "Düzgün" bu orijinal ismin Türkçeye uyumlaştırılmış bir biçimidir ki, kimileri onun doğruluk ve dürüstlüğünden ötürü bu isimle anıldığını düşünmüşlerdir. Yani bu süre içinde yerel mitleri Türkçe terimlerle açıklayabilme yolunda, onlara bazı yeni unsurlar eklenmiş var sayılır.Son zamanlarda internette Ağu içen oacakların en büyüğüdür üstünüdür gibi denilerek Oniki İmam bile Ağuçana bağlanmaya çalışılmaktadır diye yazılsa da, Ağuyu içenin ve parmaklarından akıtan kişinin ve Alaaddin Keykubat'ın fırına attığı kişinin de Seyyid Hacı Kureyş olduğu konusunda birçok delil ve anlatım vardır.
Duzgı/Duzgın adının da bu dönemden itibaren düzgün sözcüğüne bağlanarak, Türkçe var sayıldığı olası görülmektedir. Böylece ismin kaynağı onun orijinal biçimi olan Duzgı/Dızgun'da gizlidir. Duzgı/Dızgun'un ise, bölgede başka bir veli olan Tuzik/Tujik Baba'nın adından dönüşmüş olduğu öne sürülmektedir. Tujik/Tuzik Kürtçede keskin, sivri anlamlarına gelir. Tujik de Duzgı gibi Dersim'de aynı zamanda bir dağı simgeliyor olup, yakın bir zamanda onun da antik bir tanrının (Zerdüşti Ermenilerinde Vahagn) devamı olduğu tespit edilmiștir. Öyle ki bu görüşün bir parçası olarak, Tujik adının Zerdüşti Ermeniler arasında 'cehennem' anlamına gelen duzakhtan geldiği, onun duzakh'ın yeni yerel dillerin telaffuzuna uyumlaştırılmış formu olduğu savunulmuștur.
Tujik aslında eski bir yanardağdır ve muhtemeldir ki ona bu ismin verilişi bu özelliğinden kaynaklanmıştır. Benzer bir örneğe Tendürek adında rastlanır. Zira Türkler bu dağı aynı zamanda Cehennem dağı olarak adlandırmışlardır. Burada da aynı motivasyon rol oynamışa benzemektedir. O da eski bir volkanik dağdır ve yöre halkının bazen dağdan gelen garip sesler duyduklarını söylemesi buna yorulmaktadır. Ayrıca Tendürek adının etimolojik kökeni dolaylı olarak cehennem metaforuna gönderme yapar. Şöyle ki, o tandır sözcüğünün başka bir forumuna dayanır ki, tandır halk nazarında bir tür küçük cehennem olarak görülen fırın anlamına gelmektedir.
Düzgün Baba kültünün kökenleri
Yakın bir zamanda Ermeni Mithrası (Mehr veya Mihr) ile Bava Duzgı/Dızgun Bava arasında bir devamlılık ilişkisi olduğu tespit edilmiş, bunu destekleyen pek çok bulgu ortaya koyulmuştur. Bu görüşe göre, Dersim dağları eski zamanlarda Hristiyanlaştırılma sürecine karşı direniş gösteren Zerdüşti Ermeniler için bir sığınak olmuştur. Her şeyden önce antik 'Dersim'i çevreleyen kuşakta bazı Zerdüşti tanrılarına ait kült yerlerinin var oluşu bunun açık işaretlerinden biri sayılır. Örneğin Bagayarič (şimdiki Pekeriç,Erzincan) Ermeni Mithrası'nın bir kült merkeziydi. Kemah (Türkiye) Ahuramazda'ya ait bir başka kült yeriydi (Ermeni Ohrmazd). Kaldı ki onlardan kalan izler bugün bazı Dersim yer adlarında tespit edilebilmiştir. En açık örnek, Mercan dağlarının adının etimolojik olarak Mithra adıyla ilişkili olmasıdır. <<Bu parağrafta yazılanların doğruluğunu kabul etmek mümkün değildir. Çünkü Seyyid Düzgünün atalarının bin'li yıllarda Anadoluya gelip inanç itikatla ve kerametle irşad etmeleri bunların Ermeni veya Zerdüşt olmadıkları bunların Muhammed Ali nesli pakinden olduğunu gösteriyor ki Dersim'deki halk kabulü de böyledir.>>
Toponomi dışındaki bazı mitolojik unsurlar bu sürekliliği daha da kristalleştirmektedir. Her şeyden önce Mithra bir tür sözleşme tanrısı olup, yalana karşı doğruluğu savunurdu. Düzgün Baba ise, Dersimli Aleviler arasında doğruluğun ve dürüstlüğün koruyucusudur. O söze güvenirliğin timsalidir. Bireyler arasında çözümlenememiş bazı müşkül sorunların, çözüm amacıyla ona havale edildiği ve bunu yapan kimsenin 'davamı Düzgün Baba'ya bıraktım,' dediği görülür. Bu nedenle bazı yazarlar onun adını (Düzgün) bu özelliğine yorarlar.
İnanışa göre, Dersimde evli biri eğer hâlâ bir oğul sahibi değilse, Düzgün Baba ziyaretine gidip kurban kesip adak adar ve bir oğul versin diye ona yalvarıp dua eder. Eğer muradı olursa da, oğluna Düzgün adını verir. Dersimde Düzgün adının yaygın oluşu bundandır. Bu özelliğe de Mithra'da rastlanır. Nitekim o Avesta'da 'oğullar veren' (putro-da) olarak da bilinir. Dersimli alevilerin -Mithra takipçilerinin yaptığı gibi- sabah güneşinin ilk ışıklarında Duzgı'ya dua etmeleri ise, bir başka açık ortak unsur olarak kaydedilmiştir. Nitekim Mithra başlangıçta güneş ışığının tanrısı olmakla birlikte zamanla bir güneş tanrısına dönüştürülmüştür.
Mithra ve Duzgı çobandırlar. Mithra bir kartal tarafından sembolize edilir. Duzgı'nın da aynı zamanda böyle bir sembolü vardır ki, Heliyo Chal olarak bilinir. İkisi de süvaridirler ve kırmızılar içindedirler. Bu nedenle Duzgı'ya Surela (<sur; kırmızı) lakabı yakıştırılmıştır. Üstelik Mithra'nın olduğu gibi (Anahita), onun da bir kız kardeşi (Xaskar) vardır. Anahita su tanrıçası olup saflığı simgelerken, Xaskar'ın ise Duzgı dağı üzerinde kutsal bir su kaynağı vardır. Bu ziyaret onun adıyla Xaskarê olarak anılır. Ziyaretçisi iyi kalpliyse, su kaynağından içtiğinde kaynağın kurumayacağına inanılır. Bu inanç saf ve lekesiz sayılan Anahita kültüne gönderme yapar. Çünkü o Avesta'da lekesiz (an-ahita) demektir. Ayrıca Xaskar adı da muhtemelen 'altından yapılmış' anlamına gelen Ermenice oskrhat sözcüğünden geliyor olup, aynı köklere işaret eder. Öyle ki, Anahita çoğunlukla altından giysileriyle tarif edilir. Sonuç olarak Xaskar ve Duzgı/Dızgun, haklarındaki baskın görüşe göre antik dönemde bu dağlık bölgede yaşamış olan Zerdüşti Ermenilerin Anahita ve Mithra kültlerinin bir devamı olarak ortaya çıkmışlardır.
Farklı görüşler
Düzgün'ün Türkçe bir isim, Düzgün Baba'nın ise Mahmud Hayrani'nin oğlu olduğunu ileri sürenler de olmuştur. Fakat Türkçe bir kelime olmasına rağmen, Düzgün'ün neden Türkiye'de değil de, sadece bu dağlık Zaza bölgesinde, Dersim'de bu kadar popüler bir isim olduğu açıklanamadığı gibi, bu gibi ideolojik kurgular hakkında şimdiye dek herhangi bir tarihsel delil de sunulamamıştır.[] Bu ismi taşıyan ne bölge tarihinde biri, ne Hacı Bektaş'ın herhangi bir tarihsel halifesi ya da yoldaşı ve ne de Mahmudi Hayrani'nin böyle bir oğlu vardır. Bazı kaynaksız teoriler aslında onun Zerdüşti Ermeni tanrılarından Mehr'in (Mithra) yöreye intikal eden Kürt aşiretlerince bir veliye dönüştürüldüğü söylemektedir.
Konuyla ilgili yayınlar
- Ahmet Kerim Gültekin, Tunceli'de Kutsal Mekân Kültü, Ankara, 2004: Kalan ()
- Ahmet Kerim Gültekin, Kutsal Mekanın Yeniden Üretimi: Kemere Duzgı’dan Düzgün Baba’ya Dersim Aleviliğinde Müzakereler ve Kültür Örüntüleri, İstanbul, 2020: Bilim ve Gelecek Yayınevi (ISBN-10 6055888653 / ISBN-13 978-6055888657)
Kaynakça
- Genel
- Aksoy, G. (2006) Dersim Alevi Kürt Mitolojisi, Raa Haq'da Dinsel Figürler, İstanbul, Komal,
- Aksoy, Gürdal (2000) 'Mithra'dan Bava Duzgın'a; Dersimde Antik Dönem İnançlarının Sürekliliği Üzerine', Munzur, sy. 2
- Baran, Volkan (2005) 'Bava Duzgı Efsanesinin Doğrusu Hangisi', Munzur, sy . 21
- Comerd, Munzir (1997) 'Dersim İnancında Duzgın', Ware, amor 11
- Çakmak, Hüseyin (2008) 'Resmi Anlatımlarda ve Halk Anlatımlarında Duzgı Efsanesi', Munzur, sy. 29
- Özel
- ^ Dersimde Zazaca konuşanlar dillerine Kırmancki, Kurmancî'ye Kırdaşkî, Kurmancî konuşanlar ise Kırmancki'ye Zazakî ya da Dımılkî der. Aralarında ses benzerliği olsa da, Kırmancki Kurmanci'den farklı olup birbirleriyle karıştırılmamalıdır.
- ^ Hüseyin Çakmak, 'Resmi Anlatımlarda ve Halk Anlatımlarında Duzgı Efsanesi', Munzur, 2008, sy. 29.
- ^ Kureşan Dersim'de önemli bir dinsel topluluk olup, antropolojik bakımdan Zerdüşti Magiler ile Yahudi Levi topluluğunu andırırlar. Zira Kureşan (Kureyşan) sadece dinsel bir topluluk ya da bir sülale olmayıp, aynı zamanda bir aşiret sayılmaktadır.
- ^ örneğin bkz. Çakmak, 2008, s. 32-3.
- ^ Gürdal Aksoy, Dersim Alevi Kürt Mitolojisi, Raa Haq'da Dinsel Figürler, İstanbul, 2006, Komal, s . 47-9 .
- ^ Khur aslında kâfir demektir. Safevi devleti döneminde Kızılbaş aşiretlerce Kuhr olarak kullanılmıştır ki, Arapça kufr ile ilişkilidir. Fakat yörede onun Sünni Kürtleri ifade ettiği ve bu nedenle Kur-manç adıyla bağlantılı olduğu düşünülmüştür. Bunun aksine, Kuresu Khur ifadesi aslında Kureşan topluluğunun bazı klanların Ermeni köklerine işaret eder görünmektedir (Khur için bkz. Gürdal Aksoy, Anadolu Aleviliği'nden Dersim'e, Alevi Tarihine Coğrafi bir Giriş, Ankara, 2009: Dipnot ; Kureş adının kökeni hakkında bkz. Gürdal Aksoy, Dersim: Alevilik, Ermenilik, Kürtlük, Ankara, 2012, Dipnot).
- ^ Düzgün adının kökeni için bkz. Aksoy, 2006, s. 50-7
- ^ Aksoy 2006, s.206-14
- ^ Aksoy 2012
- ^ İranî kökenli bu Ermenice sözcük Türkçeye tuzak olarak geçmiştir.
- ^ Aksoy, 2012, s. 99-115 .
- ^ Aksoy 2006, s. 56; Aksoy, 2012, s. 99
- ^ Aksoy, 2006, s. 37-122.
- ^ "Çadırkaya/Tercan/Erzincan". 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Mercan<Mehrcan<Mithrakana (Heinrich Hübschmann, Die Altarmenischen Ortsnamen 1967; www.archive.org/details/diealtarmenisch00hbgoog); Aksoy 2006.
- ^ bkz. Aksoy, 2006, s. 37-122.
- ^ Hamza Aksüt Aleviler adlı kitabında Kureşan ocağına ait olup olmadığı belli olmayan şecerede adı ocağın öncüsü olarak geçen Şeyh Mahmud'un, kimi araştırmacılarca Akşehirli Seyyid Mahmud Hayrani'yle bir tutulduğunu, fakat bunun kabul edilemez olduğunu, çünkü şecerenin tarihsel bir değeri olmadığın savunur (Aksüt, Aleviler, Ankara, 2009, Yurt Kitap-Yayın, s. 147 ). Zeki Görgü ise, Yazılı ve Sözlü Anlatımlarda Seyyid Mahmud Hayrani adlı kitabında, Seyyid Kureş'i Bava Duzgın'ın kardeşi, Seyyid Mahmud Hayrani'yi ise kardeşinin torunu olarak kaydetmiştir (Görgü, Yazılı ve Sözlü Anlatımlarda Seyyid Mahmud Hayrani, Ankara, 2004, Kalan yayınları, s. 9
- ^ ayrıntılı bilgi için bkz. Aksoy 2006
Dış bağlantılar
- Ahmet Kerim Gültekin “Tunceli'de Kutsal Mekan Kültü”, 2004 7 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Erdal Gezik,
- Kızılca Yürür, Alevi Ocakları/Aşiretleri Ağında bir İyileştirme Merkezi Olarak Düzgün Baba Ziyareti
- Oda Feber,
- Ahmet Kerim Gültekin "Kutsal Mekanın Yeniden Üretimi - Kemere Duzgı'dan Düzgün Baba'ya Dersim Aleviliğinde Müzakereler ve Kültür Örüntüleri" 2020
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Duzgun Baba Kirmancca Bava Duzgi Kurtce Dizgun Bava Dersimli Alevilerin mitolojik karakterlerinden biridir Ayrica Nazimiye de Kil koyu yakininda ayni isimle anilan bir dagi simgelemektedir Inanisa gore o yore halkinca Kemere Duzgini Duzgi kayasi Bimbarek Mubarek ya da Kemere Bimbareki Mubarek kaya olarak adlandirilan bu dagin zirvesinde kaybolmustur O Kuresan toplulugunun mitolojik atasi olan Seyyid Kures Kuresin oglu varsayilir Soylencede ise Duzgi Dizgun degil de Haydar ya da Sah Haydar olarak gecer Bununla birlikte ona neden Duzgun denildigine iliskin bir rivayet de vardir Bazi arastirmacilar yore soylenceleri uzerinde fazlasiyla oynanmis oldugundan hareketle Sah Haydar in onun asil adi oldugu seklindeki unsuru kuskulu bulmuslardir Bu goruse gore Haydar Duzgi Dizgun un sadece lakaplarindan biridir Kategorik bir tasnif yapilacak olursa Duzgi Dizgun hayali veliler den sayilabilir Cunku bu tur velilerin cogunlukla ya anlami bilinmeyen ya da garip bir anlami olan adlari vardir ve onlar pek cok kez bir dagi simgelerler Bugday Dede Tire Kum Baba Sile Citlenbik Dede Kemalpasa ve Cinar Dede gibi Duzgun Baba hakkindaki anlatiDuzgun Duzgi Dizgun inanisa gore keramet sahibi bir velidir Oyle ki hakkindaki soylence onun cok soguk gecen bir kis ayinda hayvanlarini surekli tok ve besili tutabildigini oykulestirmiștir Bu yuzden otlatmaya goturdugu keciler baskalarininkine gore hep saglikli gorunmuslerdir Oglunun bunu nasil basardigini merak eden seyit Kures bir gun onu izlemeye karar verir Sonunda gorur ki Haydar kuru dallarin uzerine asasiyla dokundugu zaman dallar hemen yeseriyor ve boylece o kecileri besliyor Kecilerden biri Kures in caliliklarin arkasindaki hisirtisindan urkunce Haydar donup keciye seslenir Ne oldu sana boyle Yoksa Kuresi Khur u mu gordun Bunu der demez caliliklarin ardindan cikip kendisine dogru gelen babasini goren Duzgun Baba babasinin adini andigi icin utanip daga dogru kacar ve gozden kaybolup dagda sir olur Duzgun adinin kokeniDersim Alevi inanclarinda onemli bir yere sahip olan Duzgun Baba Kirmancki de Duzgi Kurmancide ise Dizgun olarak bilinir Dersim e 1220 li yillarda Dersime 12 talip asireti ile gelen Horasan Erenlerinden Seyyid Mahmudu l Kebir Seyyid Haci Kures e Qur soyundan olan ve kendi adiyla anilan Mubarek dagi diye adlandirilan Duzgun daginda sir olduguna inanilan Eren dir Veli dir sirri Evliyadir kaynak belirtilmeli Anlatilanlara bakildiginda Duzgi Duzgun veya Duzgun Baba nin soy atalari Kirmansahtan gelmislerdir Konustuklari lisan da Kirmansah ca denilen kirmanckidir ki bunu da ayni soydan gelenlen Kureysanlilarin Cem lerde soyledikleri ezgi ve kullandiklari lisandan anliyoruz Kirmancki veya Dersimce dilinden Duzgi veya Duzgun Baba anlami kusursuz muntazam dogru ve guzel anlamina gelmekle birlikte Turkce ile de ayni icerige sahip oldugu gibi Duzgun Duzgi adi Tunceli Dersimde Kimancki de kutsali ifade eder Kurmanc diline gore ise Dizgu veya Dizgi adi hakaretli bir icerige donusmektedir cunku bu ismin anlami nedenle Duzgun bu orijinal ismin Turkceye uyumlastirilmis bir bicimidir ki kimileri onun dogruluk ve durustlugunden oturu bu isimle anildigini dusunmuslerdir Yani bu sure icinde yerel mitleri Turkce terimlerle aciklayabilme yolunda onlara bazi yeni unsurlar eklenmis var sayilir Son zamanlarda internette Agu icen oacaklarin en buyugudur ustunudur gibi denilerek Oniki Imam bile Agucana baglanmaya calisilmaktadir diye yazilsa da Aguyu icenin ve parmaklarindan akitan kisinin ve Alaaddin Keykubat in firina attigi kisinin de Seyyid Haci Kureys oldugu konusunda bircok delil ve anlatim vardir Duzgi Duzgin adinin da bu donemden itibaren duzgun sozcugune baglanarak Turkce var sayildigi olasi gorulmektedir Boylece ismin kaynagi onun orijinal bicimi olan Duzgi Dizgun da gizlidir Duzgi Dizgun un ise bolgede baska bir veli olan Tuzik Tujik Baba nin adindan donusmus oldugu one surulmektedir Tujik Tuzik Kurtcede keskin sivri anlamlarina gelir Tujik de Duzgi gibi Dersim de ayni zamanda bir dagi simgeliyor olup yakin bir zamanda onun da antik bir tanrinin Zerdusti Ermenilerinde Vahagn devami oldugu tespit edilmiștir Oyle ki bu gorusun bir parcasi olarak Tujik adinin Zerdusti Ermeniler arasinda cehennem anlamina gelen duzakhtan geldigi onun duzakh in yeni yerel dillerin telaffuzuna uyumlastirilmis formu oldugu savunulmuștur Tujik aslinda eski bir yanardagdir ve muhtemeldir ki ona bu ismin verilisi bu ozelliginden kaynaklanmistir Benzer bir ornege Tendurek adinda rastlanir Zira Turkler bu dagi ayni zamanda Cehennem dagi olarak adlandirmislardir Burada da ayni motivasyon rol oynamisa benzemektedir O da eski bir volkanik dagdir ve yore halkinin bazen dagdan gelen garip sesler duyduklarini soylemesi buna yorulmaktadir Ayrica Tendurek adinin etimolojik kokeni dolayli olarak cehennem metaforuna gonderme yapar Soyle ki o tandir sozcugunun baska bir forumuna dayanir ki tandir halk nazarinda bir tur kucuk cehennem olarak gorulen firin anlamina gelmektedir Duzgun Baba kultunun kokenleriYakin bir zamanda Ermeni Mithrasi Mehr veya Mihr ile Bava Duzgi Dizgun Bava arasinda bir devamlilik iliskisi oldugu tespit edilmis bunu destekleyen pek cok bulgu ortaya koyulmustur Bu goruse gore Dersim daglari eski zamanlarda Hristiyanlastirilma surecine karsi direnis gosteren Zerdusti Ermeniler icin bir siginak olmustur Her seyden once antik Dersim i cevreleyen kusakta bazi Zerdusti tanrilarina ait kult yerlerinin var olusu bunun acik isaretlerinden biri sayilir Ornegin Bagayaric simdiki Pekeric Erzincan Ermeni Mithrasi nin bir kult merkeziydi Kemah Turkiye Ahuramazda ya ait bir baska kult yeriydi Ermeni Ohrmazd Kaldi ki onlardan kalan izler bugun bazi Dersim yer adlarinda tespit edilebilmistir En acik ornek Mercan daglarinin adinin etimolojik olarak Mithra adiyla iliskili olmasidir lt lt Bu paragrafta yazilanlarin dogrulugunu kabul etmek mumkun degildir Cunku Seyyid Duzgunun atalarinin bin li yillarda Anadoluya gelip inanc itikatla ve kerametle irsad etmeleri bunlarin Ermeni veya Zerdust olmadiklari bunlarin Muhammed Ali nesli pakinden oldugunu gosteriyor ki Dersim deki halk kabulu de boyledir gt gt Toponomi disindaki bazi mitolojik unsurlar bu surekliligi daha da kristallestirmektedir Her seyden once Mithra bir tur sozlesme tanrisi olup yalana karsi dogrulugu savunurdu Duzgun Baba ise Dersimli Aleviler arasinda dogrulugun ve durustlugun koruyucusudur O soze guvenirligin timsalidir Bireyler arasinda cozumlenememis bazi muskul sorunlarin cozum amaciyla ona havale edildigi ve bunu yapan kimsenin davami Duzgun Baba ya biraktim dedigi gorulur Bu nedenle bazi yazarlar onun adini Duzgun bu ozelligine yorarlar Inanisa gore Dersimde evli biri eger hala bir ogul sahibi degilse Duzgun Baba ziyaretine gidip kurban kesip adak adar ve bir ogul versin diye ona yalvarip dua eder Eger muradi olursa da ogluna Duzgun adini verir Dersimde Duzgun adinin yaygin olusu bundandir Bu ozellige de Mithra da rastlanir Nitekim o Avesta da ogullar veren putro da olarak da bilinir Dersimli alevilerin Mithra takipcilerinin yaptigi gibi sabah gunesinin ilk isiklarinda Duzgi ya dua etmeleri ise bir baska acik ortak unsur olarak kaydedilmistir Nitekim Mithra baslangicta gunes isiginin tanrisi olmakla birlikte zamanla bir gunes tanrisina donusturulmustur Mithra ve Duzgi cobandirlar Mithra bir kartal tarafindan sembolize edilir Duzgi nin da ayni zamanda boyle bir sembolu vardir ki Heliyo Chal olarak bilinir Ikisi de suvaridirler ve kirmizilar icindedirler Bu nedenle Duzgi ya Surela lt sur kirmizi lakabi yakistirilmistir Ustelik Mithra nin oldugu gibi Anahita onun da bir kiz kardesi Xaskar vardir Anahita su tanricasi olup safligi simgelerken Xaskar in ise Duzgi dagi uzerinde kutsal bir su kaynagi vardir Bu ziyaret onun adiyla Xaskare olarak anilir Ziyaretcisi iyi kalpliyse su kaynagindan ictiginde kaynagin kurumayacagina inanilir Bu inanc saf ve lekesiz sayilan Anahita kultune gonderme yapar Cunku o Avesta da lekesiz an ahita demektir Ayrica Xaskar adi da muhtemelen altindan yapilmis anlamina gelen Ermenice oskrhat sozcugunden geliyor olup ayni koklere isaret eder Oyle ki Anahita cogunlukla altindan giysileriyle tarif edilir Sonuc olarak Xaskar ve Duzgi Dizgun haklarindaki baskin goruse gore antik donemde bu daglik bolgede yasamis olan Zerdusti Ermenilerin Anahita ve Mithra kultlerinin bir devami olarak ortaya cikmislardir Farkli goruslerDuzgun un Turkce bir isim Duzgun Baba nin ise Mahmud Hayrani nin oglu oldugunu ileri surenler de olmustur Fakat Turkce bir kelime olmasina ragmen Duzgun un neden Turkiye de degil de sadece bu daglik Zaza bolgesinde Dersim de bu kadar populer bir isim oldugu aciklanamadigi gibi bu gibi ideolojik kurgular hakkinda simdiye dek herhangi bir tarihsel delil de sunulamamistir kaynak belirtilmeli Bu ismi tasiyan ne bolge tarihinde biri ne Haci Bektas in herhangi bir tarihsel halifesi ya da yoldasi ve ne de Mahmudi Hayrani nin boyle bir oglu vardir Bazi kaynaksiz teoriler aslinda onun Zerdusti Ermeni tanrilarindan Mehr in Mithra yoreye intikal eden Kurt asiretlerince bir veliye donusturuldugu soylemektedir Konuyla ilgili yayinlarAhmet Kerim Gultekin Tunceli de Kutsal Mekan Kultu Ankara 2004 Kalan ISBN 9789758424481 Ahmet Kerim Gultekin Kutsal Mekanin Yeniden Uretimi Kemere Duzgi dan Duzgun Baba ya Dersim Aleviliginde Muzakereler ve Kultur Oruntuleri Istanbul 2020 Bilim ve Gelecek Yayinevi ISBN 10 6055888653 ISBN 13 978 6055888657 KaynakcaGenelAksoy G 2006 Dersim Alevi Kurt Mitolojisi Raa Haq da Dinsel Figurler Istanbul Komal ISBN 9789757102137 Aksoy Gurdal 2000 Mithra dan Bava Duzgin a Dersimde Antik Donem Inanclarinin Surekliligi Uzerine Munzur sy 2 Baran Volkan 2005 Bava Duzgi Efsanesinin Dogrusu Hangisi Munzur sy 21 Comerd Munzir 1997 Dersim Inancinda Duzgin Ware amor 11 Cakmak Huseyin 2008 Resmi Anlatimlarda ve Halk Anlatimlarinda Duzgi Efsanesi Munzur sy 29Ozel Dersimde Zazaca konusanlar dillerine Kirmancki Kurmanci ye Kirdaski Kurmanci konusanlar ise Kirmancki ye Zazaki ya da Dimilki der Aralarinda ses benzerligi olsa da Kirmancki Kurmanci den farkli olup birbirleriyle karistirilmamalidir Huseyin Cakmak Resmi Anlatimlarda ve Halk Anlatimlarinda Duzgi Efsanesi Munzur 2008 sy 29 Kuresan Dersim de onemli bir dinsel topluluk olup antropolojik bakimdan Zerdusti Magiler ile Yahudi Levi toplulugunu andirirlar Zira Kuresan Kureysan sadece dinsel bir topluluk ya da bir sulale olmayip ayni zamanda bir asiret sayilmaktadir ornegin bkz Cakmak 2008 s 32 3 Gurdal Aksoy Dersim Alevi Kurt Mitolojisi Raa Haq da Dinsel Figurler Istanbul 2006 Komal s 47 9 ISBN 9789757102137 Khur aslinda kafir demektir Safevi devleti doneminde Kizilbas asiretlerce Kuhr olarak kullanilmistir ki Arapca kufr ile iliskilidir Fakat yorede onun Sunni Kurtleri ifade ettigi ve bu nedenle Kur manc adiyla baglantili oldugu dusunulmustur Bunun aksine Kuresu Khur ifadesi aslinda Kuresan toplulugunun bazi klanlarin Ermeni koklerine isaret eder gorunmektedir Khur icin bkz Gurdal Aksoy Anadolu Aleviligi nden Dersim e Alevi Tarihine Cografi bir Giris Ankara 2009 Dipnot ISBN 9789759051877 Kures adinin kokeni hakkinda bkz Gurdal Aksoy Dersim Alevilik Ermenilik Kurtluk Ankara 2012 Dipnot Duzgun adinin kokeni icin bkz Aksoy 2006 s 50 7 Aksoy 2006 s 206 14 Aksoy 2012 Irani kokenli bu Ermenice sozcuk Turkceye tuzak olarak gecmistir Aksoy 2012 s 99 115 ISBN 978 6054412501 Aksoy 2006 s 56 Aksoy 2012 s 99 Aksoy 2006 s 37 122 Cadirkaya Tercan Erzincan 5 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Mercan lt Mehrcan lt Mithrakana Heinrich Hubschmann Die Altarmenischen Ortsnamen 1967 www archive org details diealtarmenisch00hbgoog Aksoy 2006 bkz Aksoy 2006 s 37 122 Hamza Aksut Aleviler adli kitabinda Kuresan ocagina ait olup olmadigi belli olmayan secerede adi ocagin oncusu olarak gecen Seyh Mahmud un kimi arastirmacilarca Aksehirli Seyyid Mahmud Hayrani yle bir tutuldugunu fakat bunun kabul edilemez oldugunu cunku secerenin tarihsel bir degeri olmadigin savunur Aksut Aleviler Ankara 2009 Yurt Kitap Yayin s 147 ISBN 978 975 9025 61 8 Zeki Gorgu ise Yazili ve Sozlu Anlatimlarda Seyyid Mahmud Hayrani adli kitabinda Seyyid Kures i Bava Duzgin in kardesi Seyyid Mahmud Hayrani yi ise kardesinin torunu olarak kaydetmistir Gorgu Yazili ve Sozlu Anlatimlarda Seyyid Mahmud Hayrani Ankara 2004 Kalan yayinlari s 9 ISBN 975 8424 52 1 ayrintili bilgi icin bkz Aksoy 2006Dis baglantilarAhmet Kerim Gultekin Tunceli de Kutsal Mekan Kultu 2004 7 Agustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erdal Gezik Kizilca Yurur Alevi Ocaklari Asiretleri Aginda bir Iyilestirme Merkezi Olarak Duzgun Baba Ziyareti Oda Feber Ahmet Kerim Gultekin Kutsal Mekanin Yeniden Uretimi Kemere Duzgi dan Duzgun Baba ya Dersim Aleviliginde Muzakereler ve Kultur Oruntuleri 2020