Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ak Hun İmparatorluğu (Baktriyaca: ηβοδαλο, Ebodalo) (İslam kaynaklarında Heytal, Bizans kaynaklarında Eftalit, Çin kaynaklarında Ak Hiung-nu, Hint kaynaklarında ise Sveta-Hūna olarak geçer), dördüncü yüzyılın başlarında Isığ Gölü çevresinde Avarlar'a bağlı yaşarlarken bu yüzyılın ikinci yarısında Maveraünnehir'e ve Toharistan'a yayılmış Türk devleti. Hükümdarlık 5. yüzyılda Heftal denilen aileye geçtiğinden Eftalitler olarak da bilinirler.
Ak Hun İmparatorluğu ηβοδαλο Ebodalo | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 440-567 | |||||||||||||||||||||
 Ak Hun İmpratorluğu'nun sınırları. | |||||||||||||||||||||
| Tür | Bozkır imparatorluğu | ||||||||||||||||||||
| Başkent | Kunduz Belh (Baktriya) | ||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Baktarça | ||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | |||||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Geç Antik Çağ | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Batıya doğru ilerlemelerine devam ederek Çin'in kuzeybatısındaki Gobi Çölü'nden Hazar Denizi kenarına kadar yayılan bir devlet kurmuşlardır. Ak Hunlar’ın güneye inen bir kolu da Kabil çevresinde bulunan Kuşanlar'ı yenerek Hindistan'a doğru ilerlemiş ve Hindistan'da bulunan Gupta İmparatorluğu'nun 5. yüzyılın sonlarında parçalanmasından sonra 510 yılında İndüs Vadisi'ni ve Ganj Vadisi'ni almışlardır.
Fakat Hindistan'daki Ak Hunlar altıncı yüzyılın ilk yarısından sonra tarih sahnesinden çekilerek yerli halk arasında kaybolmuşlardır. Batı Ak Hunları ise, bir taraftan Orta Asya'da hâkimiyeti temin eden Göktürklerin bir taraftan da İran'da hüküm süren Sasaniler'in arasında kalmışlar, iki taraftan saldıran kuvvetli düşmanları ile başa çıkamayarak 567 yılında tarih sahnesinden silinmişlerdir.
Ak Hunlar'ın ve adlarının kökeni
Ak Hun İmparatorluğu, Hiung-nu'ların bölünmesinden sonra batıya kayanlar tarafından kurulan bir devlettir. Çağdaş devletleri olan Sasani, Çinli ve Bizanslı kaynaklardan böyle bir devlet olduğu bahsedilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu bu devletin kurucularının Hun birliğinin bozulmasından sonra Afganistan bölgesine gelen (Uar) ve Hun kabileleri, bu bölgedeki yönetim boşluğundan yararlanarak bugünkü Afganistan ve Tacikistan çevresinde devlet kurmuşlardır. İlk dönemler Sasaniler ile iyi geçinmişlerdir. Kuzey Hindistan, Pakistan ve Keşmir'e doğru yayılmışlardır. Sasaniler'in iç politikalarına yardımcı olmuşlardır. Fars ve Bizans kaynaklarında Eftalitler olarak geçen bu devletin yönetici ailesinin "Eftal sülalesi" olduğu kanısı yaygındır ancak "Heftal adında bir kağanın sülalesi" olduğunu da söyleyenler de vardır. Fakat Ak Hunlar'ın Orta Asya steplerinden geldikleri kesindir. Çinliler ise bu devlete "Hua" demiştir. Eftalitler ile Türkiye Türkmenlerinden olan Abdallar arasında bağlantı kurulmaktadır.
Sasaniler'e göre, Ak Hunlar, beşinci yüzyılın başlarında Ceyhun Irmağı'nı geçerek komşuları Sasaniler'in sınırlarına dayandılar. Savaşçı hükümdarları Hakan'ın yönetiminde Rey önlerine kadar ilerlediler ama Sasani Hükümdarı V. Behram bu akınları durdurdu. İç Asya'da, Hun idaresinden sonra iktidara gelen Sienpiler'in yerine kurulan Avar Kağanlığı'nda, Uar ve Hun adlarında iki kabile grubu, 350'lerde, bilinmeyen bir sebeple o devletten ayrılarak, bugünkü Güney Kazakistan bozkırına gelmiş; buradaki eski Hun halkını Volga'ya doğru ittikten (Avrupa Hunları) sonra güneye yönelerek, Afganistan'ın Toharistan bölgesine inmişti.
Hakimiyetini, batıda Hirkania'ya (Gurgan, Hazar denizinin güneyi) kadar genişleten bu devlet, beşinci asır ortalarından itibaren Heftal adında yeni bir hükümdar ailesine sahip olmuş (bu ad ilk defa 457'de görülüyor) ve yıkıldığı 567 yılına kadar hem sülale, hem kavim olarak, öteki adlar ve "Ak Hun" adı ile birlikte bu adı da taşımıştır. Yapılan tespitlere göre, devlette rol oynayan kabilelerden bazıları şunlardı:
- Kadis-hun (Herat civarında. Pers kaynaklarında Hvon, Prokopios'ta Eftalit diye zikredilen bu kabile, sonra İran'ın batısına göçmüştür; "Kadisiya" yer adının menşei.)
- Zavul (Zabul; bundan Zabulistan)
- Çol (Gurgan = Curcaniye, havalisinde)
- Kernikhion (Karmir-hyon)
- Askil ya da Eskil.
Bunlardan hiç olmazsa bir kısmının yerli olduğu aşikardır.
Yönetim
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
- Hükümdarın tanrı tarafından verildiğine inanılırdı.
- Ülke ikiye ayrılıp yönetilirdi.
- Güneş doğudan doğduğu için doğu tarafı kutsal sayılır ve doğu tarafını yönetmek üstünlüktü.
- Batı tarafı asıl kağana bağlı olarak yönetilirdi.
- İslamiyet'ten önceki Türk devletlerinde taht kavgaları oluyordu. Bu da devletlerin kısa ömürlü olmasına neden oluyordu.
Siyasi ilişkiler
Ak Hun İmparatorluğu'nun en büyük iki kabilesi (Uar) ve Hun kabileleri idi. Yönetime daha çok bu kabileler hakim oluyordu. Ak Hun İmparatorluğu İran üzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasaniler ile bir anlaşma yapmışlardı. Sasaniler'in başına Bahram Gor gelince Ak Hunlar tekrar saldırıya geçmiş ve onları çok ağır bir şekilde yenmişlerdi.
Sasanilerle ilişkiler
430'da Ak Hunlar'ın başına Aksuvar geçince de, İran'ın iç işlerine karışıldı. Aksuvar himayesine aldığı I. Firuz'u İran tahtına çıkardı. Firuz, bunun karşılığında Tirmiz ve bölgelerini Ak Hunlar'a verdi. Ancak bir olay sonunda Firuz, Ak Hunlar'a savaş ilan etti. Aksuvar ile Firuz'un orduları karşı karşıya geldi. Yapılan savaşta Aksuvar, Turan taktiğini uygulayarak Firuz'u pusuya düşürdü. Firuz, Aksuvar'ın önünde diz çöktü, özür diledi ve böylece ordusunu kurtardı. Ama çok geçmeden yeniden Ak Hunlar'a savaş ilan etti. Bu savaşta Sasaniler, Aksuvar'ın kazdırdığı çukurlara saplandılar. Bu savaşta Firuz da ölmüştür. Böylece iki devlet arasında yeni bir anlaşma yapıldı. Bundan sonra Hunlar Hindistan'a seferler düzenledi. Ama yeni kurulan Göktürk Devleti, Ak Hunları sıkıştırıyordu. Bir savaş sonunda Ak Hun İmparatorluğu parçalanmıştır.
Mazdek İsyanı'nda Ak Hunlar
480 yıllarında İran'da patlak veren 'nın bastırılmasında Ak Hunlar etkin rol oynamışlardır. Bazı Sasani imparatorları Ak Hunlar'a sığınmıştır. 30 bin kişilik Hun ordusuyla Mazdek İsyanı bastırılmıştır.
İpek Yolu'nun ele geçirilmesi
Çin kaynaklarına göre, İç Asya'da Hoten, Kuça, Aksu, Kaşgar ve etrafını hakimiyetlerine alan Ak Hunlar, bu arada Kuzey Hindistan'ı da zapt etmişlerdi. Bu harekât, "Tegin" unvanını taşıyan ve Kâbil'de oturan adındaki başbuğ tarafından idare edilmişti. İpek Yolu ekonomik kaynaklarıydı.
Hindistan'ın zaptı
Altıncı yüzyılın ilk yarısında ise Toramana'nın oğlu imparatorluk güney kanadının en azametli hükümdarıdır. Ordusunda, daima yedi yüz savaş filinin bulunduğu rivayet edilir. Fakat Budist rahipler (Song Yün ve ondan bir asır sonra buraya gelen Hiuen-tsang), bu "Sveta-Hūna"dan hoşlanmamışlardır. Çünkü Mihiragula, Budizm'i ülkesi ve halkı için tehlikeli sayıyor, Budistleri kontrol altında tutuyordu. Buna karşılık, İskenderiye'den Hindistan'a giden tüccar Kosmas tarafından ve 530 tarihli ile Sanskritçe yazılı 'nde Mihiragula, Hindistan'ın en büyük hükümdarı olarak tasvir edilmektedir.
Göktürkler ile ilişkiler
Göktürkler'in güçlenmesi ve İstemi Yabgu'nun batıya yönelmesiyle Ak Hunlar ile Göktürkler karşı karşıya geldi. Güçlenen Sasaniler de eski müttefikleri Ak Hunlar'ın zayıflığından istifade etmek için Göktürkler ile antlaşma yaptılar ve Ak Hun İmparatorluğu yıkıldı. Ak Hunlar ile Göktürkler arasındaki siyasi ilişkilerin neden kötüleştiğine dair fazla bilgi olmamasına karşın bazı kaynaklarda zikredilene göre Ak Hunlar'ın yabgusunun kızı Göktürk Kağanı Kolo'nun oğlu ile evlendirilmek üzere çeyizi ile birlikte yola çıkarılmış fakat yolda kervana bir rivayete göre Sasaniler tarafından bir rivayete göre de Çinliler tarafından saldırı düzenlenmiş ve gelin adayı öldürülüp çeyizi yağmalanmıştır. Bu olaydan her iki taraf birbirini sorumlu tutmuş ve düşmanlık başlamıştı.
Egemenlik alanı
Kuzey Hindistan'ın yarısı, Afganistan ve Türkistan'ın bir bölümü Ak Hun İmparatorluğunun hüküm sürdüğü toprakları kapsar.
Sosyal yaşam
Ak Hunlar, genel olarak göçebe bir yaşam sürüyorlardı. Buna karşın Gor, ve 'yı başkent olarak da kullandılar. Ak Hunlar, Asya'nın ipek ticaretini ellerinde tuttukları sürece güçlerini korudular. Göktürkler'in İpek Yolu'nun denetimini ellerine geçirmesiyle bu üstünlüklerini yitirdiler.
Kaynakça
- ^ . ttk.org.tr. 2012. 19 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (WMV) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2013.
- ^ a b Bivar, A. D. H. "HEPHTHALITES" (İngilizce). Encyclopaedia Iranica. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2017.
- ^ Dani, A.H.; Litvinsky, B.A.; Zamir Safi, M.H. (1996). "Eastern Kushans, Kidarites in Gandhara and Kashmir, and Later Hephthalites". In Litvinsky, Guang-da & Samghabadi. ss. 163-184.
- ^ Dignas, Assistant Professor of History Beate; Dignas, Beate; Winter, Engelbert (13 Eylül 2007). Rome and Persia in Late Antiquity: Neighbours and Rivals (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN .
- ^ Goldsworthy, Adrian; Ltd, Dr Adrian Goldsworthy (2 Nisan 2009). The Fall Of The West: The Death Of The Roman Superpower (İngilizce). Orion. ISBN .
- ^ H. W. Bailey, “Hāra-hūṇa,” Asiatica.Festschrift Friedrich Weller, Leipzig, 1954, ss. 12-21.
- ^ Robert W. Thomson, tr., The History of Lazar P’arpec’i, Atlanta, 1991.
- ^ Klaproth, Heinrich Julius (1826). Tableaux historiques de l'Asie, depuis la monarchie de Cyrus jusqu'a nos jours: accompagnés de recherches historiques et éthnographique sur cette partie du monde ; avec un atlas in folio. Hauptbd (Fransızca). Schubart. ss. 257-258. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2022.
Doğulu yazarlar onlara Hayateleh ve daha yaygın olarak Türk derler. Diğer Hunlarla aralarındaki belirgin farklılık, onların Hun kökenli prensler tarafından yönetilen bir Türk halkı olduklarına inanmak için sebep verir; Bu varsayım, Tchhy veya Thie'le Türklerinin aynı zamanda Cihoun ve Hazar Denizi'ne kadar yayıldıkları için daha olasıdır: isimleri muhtemelen Hayateleh'in adının altında gizlidir.
- ^ Grousset, Rene (1970). The Empire of the Steppes - A History of Central Asia. Rutgers. s. 71. ISBN .
- ^ Hyun Jin Kim, Hunlar, s. 49.
- ^ "10. ASRA KADAR AFGANİSTAN‟DA TÜRK VARLIĞI". İRTAD. 5 Aralık 2020. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ekim 2022.
- ^ (PDF). 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010.
- ^ Ayata, Saim (2006). Kırşehir Yöresi Abdallarının Din'i İnançları Üzerine Bir Araştırma 28 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. TC. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Dinler Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Temmuz 2006, Kayseri
- ^ Gankovsky, Yu. V., et al. A History of Afghanistan, Moscow: Progress Publishers, 1982, pg 382
- ^ Litvinovsky, Boris Abramovich. History of civilizations of Central Asia, Volume 3. UNESCO; published by Motilal Banarsidass. s. 149.
Yayınlar (Türkçe Literatür)
- Çeliktaş, Müslüme Melis. Ak Hunlar Tarihi Üzerine Türkiye ve Dünyada Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011.
- Dönmez, Belma. "Eftalit-Sasani Münasebetleri Üzerine", İtil Suwi Aka Turur: EÜ TDAE Türk Tarihi Anabilim Dalı 25. Yıl Armağanı, Haz. Umut Üren, Didem Çatalkılıç, İzmir, 2017, s. 157-167.
- Ersoy, Tolga. "Bizans-Sâsâni Savaşları Bağlamında Prokopios’un Akhunları Tasviri", XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 15-17 Eylül 2014, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt - I. Kısım: Orta Asya ve Kafkasya Tarihi. Ankara: TTK, 2018, s. 89-106.
- Konukçu, Enver, “Ak Hunlar”, Türkler, C.1, Ankara, 2002,ss.1310-1318.
- Konukçu, Enver, Kuşan ve Akhunlar Tarihi (Atatürk Üniversitesi Yayınları, No. 297), Ankara: Sevinç Matbaası, 1973.
- Marsoviç, Ahunov Azat. "Tarihçi al-Tabari ve Diğer Doğu Yazarlarında Bulgar, Türk ve Eftalitler (IV-VII. yy.)", KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, C. II/1 (2000), 113-120.
- Mızrak, Egemen Çağrı. "Başlangıçtan Mihiragula Döneminin Sonlarına Kadar Hindistan Hunaları (455 – 532)", Avrasya İncelemeleri Dergisi VI/2 (2017), s. 131-147.
- Öztürk, Murat. "Akhunlar Vasıtasıyla Bozkır Kültürü İle Hint Kültürünün Karşılaşması", Turkish Studies, Vol. IX/7 (2014), p. 475-484.
- Tezcan, Mehmet. "V. - VI. Yüzyıl Ermeni Kaynaklarının Hun ve Eftalit Tarihi Bakımından Önemi", XV. Türk Tarih Kongresi Orta Asya-Kafkasya Tarihi, Ankara, Turkey, 11 - 15 September 2006, C.II, Ankara: TTK, s.273-284.
- Tezcan, Mehmet. “Kuşanlar, Akhunlar ve Eftalitler”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu (31 Ekim – 1 Kasım 2002), TTK Yayınları XXVI, 12, Ankara, s. 9-57, 2006.
- Tezcan, Mehmet. "Kuşanlar ve Eftalitler Döneminde Doğu Türkistan’da Budist Sanat ve Tercüme Faaliyetleri", Sanatta Anadolu-Asya İlişkileri. Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, haz. Turgay Yazar, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınevi, 2006, s.473-499.
- Tezcan, Mehmet. "Kuzey Hindistan ve Türkistan Bölgesinde Eftalitlerde Polyandry Geleneği ve Onların Türklükle İlişkileri Hakkında", XVI. Türk Tarih Kongresi Ankara: 20-24 Eylül 2010. Kongreye Sunulan Bildiriler, 2. Cilt. Orta Asya ve Kafkasya Tarihi, 20 - 24 September 2010, s.159-197.
- Togan, Zeki Velidi, “Eftalit Devletini Teşkil Eden Kabilelere Dair”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi (Ord. Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan Özel Sayısı), Fasikül: 1, Sayı: 13, Erzurum, 1985, s. 59-65.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Ak Hun İmparatorluğu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Columbia Encyclopedia: Hephthalites8 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- Hephthalite coins12 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (long article with a timeline)
- Article archived from the University of Washington's Silk Road exhibition - has a slightly adapted form of the Richard Heli timeline.
- (pdf)21 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Ethnonym Apar in the Turkish Inscriptions of the VIII. Century and Armenian Manuscripts - Mehmet Tezcan
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ak Hun Imparatorlugu Baktriyaca hbodalo Ebodalo Islam kaynaklarinda Heytal Bizans kaynaklarinda Eftalit Cin kaynaklarinda Ak Hiung nu Hint kaynaklarinda ise Sveta Huna olarak gecer dorduncu yuzyilin baslarinda Isig Golu cevresinde Avarlar a bagli yasarlarken bu yuzyilin ikinci yarisinda Maveraunnehir e ve Toharistan a yayilmis Turk devleti Hukumdarlik 5 yuzyilda Heftal denilen aileye gectiginden Eftalitler olarak da bilinirler Ak Hun Imparatorluguhbodalo Ebodalo440 567DamgaAk Hun Impratorlugu nun sinirlari TurBozkir imparatorluguBaskentKunduz Belh Baktriya Resmi dil ler BaktarcaYaygin dil ler Sogdca Harezmce Prakrit Turk dilleriTarihi donemGec Antik Cag Kurulusu440 Dagilisi567Onculler ArdillarKidarit KralligiSasani ImparatorluguKangjuAlkon Hunlari Nezak HunlariGokturk KaganligiSasani ImparatorluguTurk Sahiler Batiya dogru ilerlemelerine devam ederek Cin in kuzeybatisindaki Gobi Colu nden Hazar Denizi kenarina kadar yayilan bir devlet kurmuslardir Ak Hunlar in guneye inen bir kolu da Kabil cevresinde bulunan Kusanlar i yenerek Hindistan a dogru ilerlemis ve Hindistan da bulunan Gupta Imparatorlugu nun 5 yuzyilin sonlarinda parcalanmasindan sonra 510 yilinda Indus Vadisi ni ve Ganj Vadisi ni almislardir Fakat Hindistan daki Ak Hunlar altinci yuzyilin ilk yarisindan sonra tarih sahnesinden cekilerek yerli halk arasinda kaybolmuslardir Bati Ak Hunlari ise bir taraftan Orta Asya da hakimiyeti temin eden Gokturklerin bir taraftan da Iran da hukum suren Sasaniler in arasinda kalmislar iki taraftan saldiran kuvvetli dusmanlari ile basa cikamayarak 567 yilinda tarih sahnesinden silinmislerdir Ak Hunlar in ve adlarinin kokeniAk Hun Imparatorlugu Hiung nu larin bolunmesinden sonra batiya kayanlar tarafindan kurulan bir devlettir Cagdas devletleri olan Sasani Cinli ve Bizansli kaynaklardan boyle bir devlet oldugu bahsedilmektedir Yapilan arastirmalar sonucu bu devletin kurucularinin Hun birliginin bozulmasindan sonra Afganistan bolgesine gelen Uar ve Hun kabileleri bu bolgedeki yonetim boslugundan yararlanarak bugunku Afganistan ve Tacikistan cevresinde devlet kurmuslardir Ilk donemler Sasaniler ile iyi gecinmislerdir Kuzey Hindistan Pakistan ve Kesmir e dogru yayilmislardir Sasaniler in ic politikalarina yardimci olmuslardir Fars ve Bizans kaynaklarinda Eftalitler olarak gecen bu devletin yonetici ailesinin Eftal sulalesi oldugu kanisi yaygindir ancak Heftal adinda bir kaganin sulalesi oldugunu da soyleyenler de vardir Fakat Ak Hunlar in Orta Asya steplerinden geldikleri kesindir Cinliler ise bu devlete Hua demistir Eftalitler ile Turkiye Turkmenlerinden olan Abdallar arasinda baglanti kurulmaktadir Sasaniler e gore Ak Hunlar besinci yuzyilin baslarinda Ceyhun Irmagi ni gecerek komsulari Sasaniler in sinirlarina dayandilar Savasci hukumdarlari Hakan in yonetiminde Rey onlerine kadar ilerlediler ama Sasani Hukumdari V Behram bu akinlari durdurdu Ic Asya da Hun idaresinden sonra iktidara gelen Sienpiler in yerine kurulan Avar Kaganligi nda Uar ve Hun adlarinda iki kabile grubu 350 lerde bilinmeyen bir sebeple o devletten ayrilarak bugunku Guney Kazakistan bozkirina gelmis buradaki eski Hun halkini Volga ya dogru ittikten Avrupa Hunlari sonra guneye yonelerek Afganistan in Toharistan bolgesine inmisti Hakimiyetini batida Hirkania ya Gurgan Hazar denizinin guneyi kadar genisleten bu devlet besinci asir ortalarindan itibaren Heftal adinda yeni bir hukumdar ailesine sahip olmus bu ad ilk defa 457 de goruluyor ve yikildigi 567 yilina kadar hem sulale hem kavim olarak oteki adlar ve Ak Hun adi ile birlikte bu adi da tasimistir Yapilan tespitlere gore devlette rol oynayan kabilelerden bazilari sunlardi Kadis hun Herat civarinda Pers kaynaklarinda Hvon Prokopios ta Eftalit diye zikredilen bu kabile sonra Iran in batisina gocmustur Kadisiya yer adinin mensei Zavul Zabul bundan Zabulistan Col Gurgan Curcaniye havalisinde Kernikhion Karmir hyon Askil ya da Eskil Bunlardan hic olmazsa bir kisminin yerli oldugu asikardir YonetimBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Hukumdarin tanri tarafindan verildigine inanilirdi Ulke ikiye ayrilip yonetilirdi Gunes dogudan dogdugu icin dogu tarafi kutsal sayilir ve dogu tarafini yonetmek ustunluktu Bati tarafi asil kagana bagli olarak yonetilirdi Islamiyet ten onceki Turk devletlerinde taht kavgalari oluyordu Bu da devletlerin kisa omurlu olmasina neden oluyordu Siyasi iliskilerBir yani Hun para birimi I Hingila Aksunvar Pinarbasi Turkluk Aniti Ak Hun Imparatorlugu nun en buyuk iki kabilesi Uar ve Hun kabileleri idi Yonetime daha cok bu kabileler hakim oluyordu Ak Hun Imparatorlugu Iran uzerine baskilarini arttirmis ve 358 yilinda Sasaniler ile bir anlasma yapmislardi Sasaniler in basina Bahram Gor gelince Ak Hunlar tekrar saldiriya gecmis ve onlari cok agir bir sekilde yenmislerdi Sasanilerle iliskiler 430 da Ak Hunlar in basina Aksuvar gecince de Iran in ic islerine karisildi Aksuvar himayesine aldigi I Firuz u Iran tahtina cikardi Firuz bunun karsiliginda Tirmiz ve bolgelerini Ak Hunlar a verdi Ancak bir olay sonunda Firuz Ak Hunlar a savas ilan etti Aksuvar ile Firuz un ordulari karsi karsiya geldi Yapilan savasta Aksuvar Turan taktigini uygulayarak Firuz u pusuya dusurdu Firuz Aksuvar in onunde diz coktu ozur diledi ve boylece ordusunu kurtardi Ama cok gecmeden yeniden Ak Hunlar a savas ilan etti Bu savasta Sasaniler Aksuvar in kazdirdigi cukurlara saplandilar Bu savasta Firuz da olmustur Boylece iki devlet arasinda yeni bir anlasma yapildi Bundan sonra Hunlar Hindistan a seferler duzenledi Ama yeni kurulan Gokturk Devleti Ak Hunlari sikistiriyordu Bir savas sonunda Ak Hun Imparatorlugu parcalanmistir Mazdek Isyani nda Ak Hunlar 480 yillarinda Iran da patlak veren nin bastirilmasinda Ak Hunlar etkin rol oynamislardir Bazi Sasani imparatorlari Ak Hunlar a siginmistir 30 bin kisilik Hun ordusuyla Mazdek Isyani bastirilmistir Ipek Yolu nun ele gecirilmesi Cin kaynaklarina gore Ic Asya da Hoten Kuca Aksu Kasgar ve etrafini hakimiyetlerine alan Ak Hunlar bu arada Kuzey Hindistan i da zapt etmislerdi Bu harekat Tegin unvanini tasiyan ve Kabil de oturan adindaki basbug tarafindan idare edilmisti Ipek Yolu ekonomik kaynaklariydi Hindistan in zapti Altinci yuzyilin ilk yarisinda ise Toramana nin oglu imparatorluk guney kanadinin en azametli hukumdaridir Ordusunda daima yedi yuz savas filinin bulundugu rivayet edilir Fakat Budist rahipler Song Yun ve ondan bir asir sonra buraya gelen Hiuen tsang bu Sveta Huna dan hoslanmamislardir Cunku Mihiragula Budizm i ulkesi ve halki icin tehlikeli sayiyor Budistleri kontrol altinda tutuyordu Buna karsilik Iskenderiye den Hindistan a giden tuccar Kosmas tarafindan ve 530 tarihli ile Sanskritce yazili nde Mihiragula Hindistan in en buyuk hukumdari olarak tasvir edilmektedir Gokturkler ile iliskiler Gokturkler in guclenmesi ve Istemi Yabgu nun batiya yonelmesiyle Ak Hunlar ile Gokturkler karsi karsiya geldi Guclenen Sasaniler de eski muttefikleri Ak Hunlar in zayifligindan istifade etmek icin Gokturkler ile antlasma yaptilar ve Ak Hun Imparatorlugu yikildi Ak Hunlar ile Gokturkler arasindaki siyasi iliskilerin neden kotulestigine dair fazla bilgi olmamasina karsin bazi kaynaklarda zikredilene gore Ak Hunlar in yabgusunun kizi Gokturk Kagani Kolo nun oglu ile evlendirilmek uzere ceyizi ile birlikte yola cikarilmis fakat yolda kervana bir rivayete gore Sasaniler tarafindan bir rivayete gore de Cinliler tarafindan saldiri duzenlenmis ve gelin adayi oldurulup ceyizi yagmalanmistir Bu olaydan her iki taraf birbirini sorumlu tutmus ve dusmanlik baslamisti Egemenlik alaniKuzey Hindistan in yarisi Afganistan ve Turkistan in bir bolumu Ak Hun Imparatorlugunun hukum surdugu topraklari kapsar Sosyal yasamAk Hunlar genel olarak gocebe bir yasam suruyorlardi Buna karsin Gor ve yi baskent olarak da kullandilar Ak Hunlar Asya nin ipek ticaretini ellerinde tuttuklari surece guclerini korudular Gokturkler in Ipek Yolu nun denetimini ellerine gecirmesiyle bu ustunluklerini yitirdiler Kaynakca ttk org tr 2012 19 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan WMV arsivlendi Erisim tarihi 16 Ocak 2013 a b Bivar A D H HEPHTHALITES Ingilizce Encyclopaedia Iranica 26 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2017 Dani A H Litvinsky B A Zamir Safi M H 1996 Eastern Kushans Kidarites in Gandhara and Kashmir and Later Hephthalites In Litvinsky Guang da amp Samghabadi ss 163 184 Dignas Assistant Professor of History Beate Dignas Beate Winter Engelbert 13 Eylul 2007 Rome and Persia in Late Antiquity Neighbours and Rivals Ingilizce Cambridge University Press ISBN 978 0 521 84925 8 Goldsworthy Adrian Ltd Dr Adrian Goldsworthy 2 Nisan 2009 The Fall Of The West The Death Of The Roman Superpower Ingilizce Orion ISBN 978 0 297 85760 0 H W Bailey Hara huṇa Asiatica Festschrift Friedrich Weller Leipzig 1954 ss 12 21 Robert W Thomson tr The History of Lazar P arpec i Atlanta 1991 Klaproth Heinrich Julius 1826 Tableaux historiques de l Asie depuis la monarchie de Cyrus jusqu a nos jours accompagnes de recherches historiques et ethnographique sur cette partie du monde avec un atlas in folio Hauptbd Fransizca Schubart ss 257 258 24 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ekim 2022 Dogulu yazarlar onlara Hayateleh ve daha yaygin olarak Turk derler Diger Hunlarla aralarindaki belirgin farklilik onlarin Hun kokenli prensler tarafindan yonetilen bir Turk halki olduklarina inanmak icin sebep verir Bu varsayim Tchhy veya Thie le Turklerinin ayni zamanda Cihoun ve Hazar Denizi ne kadar yayildiklari icin daha olasidir isimleri muhtemelen Hayateleh in adinin altinda gizlidir Grousset Rene 1970 The Empire of the Steppes A History of Central Asia Rutgers s 71 ISBN 0 8135 0627 1 Hyun Jin Kim Hunlar s 49 10 ASRA KADAR AFGANISTAN DA TURK VARLIGI IRTAD 5 Aralik 2020 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2022 PDF 21 Subat 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Agustos 2010 Ayata Saim 2006 Kirsehir Yoresi Abdallarinin Din i Inanclari Uzerine Bir Arastirma 28 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde TC Erciyes Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dali Dinler Tarihi Bilim Dali Doktora Tezi Temmuz 2006 Kayseri Gankovsky Yu V et al A History of Afghanistan Moscow Progress Publishers 1982 pg 382 Litvinovsky Boris Abramovich History of civilizations of Central Asia Volume 3 UNESCO published by Motilal Banarsidass s 149 Yayinlar Turkce Literatur Celiktas Muslume Melis Ak Hunlar Tarihi Uzerine Turkiye ve Dunyada Yapilan Calismalarin Degerlendirilmesi Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Genel Turk Tarihi Anabilim Dali Yuksek Lisans Tezi Ankara 2011 Donmez Belma Eftalit Sasani Munasebetleri Uzerine Itil Suwi Aka Turur EU TDAE Turk Tarihi Anabilim Dali 25 Yil Armagani Haz Umut Uren Didem Catalkilic Izmir 2017 s 157 167 Ersoy Tolga Bizans Sasani Savaslari Baglaminda Prokopios un Akhunlari Tasviri XVII Turk Tarih Kongresi Ankara 15 17 Eylul 2014 Kongreye Sunulan Bildiriler II Cilt I Kisim Orta Asya ve Kafkasya Tarihi Ankara TTK 2018 s 89 106 Konukcu Enver Ak Hunlar Turkler C 1 Ankara 2002 ss 1310 1318 Konukcu Enver Kusan ve Akhunlar Tarihi Ataturk Universitesi Yayinlari No 297 Ankara Sevinc Matbaasi 1973 Marsovic Ahunov Azat Tarihci al Tabari ve Diger Dogu Yazarlarinda Bulgar Turk ve Eftalitler IV VII yy KOK Sosyal ve Stratejik Arastirmalar Dergisi C II 1 2000 113 120 Mizrak Egemen Cagri Baslangictan Mihiragula Doneminin Sonlarina Kadar Hindistan Hunalari 455 532 Avrasya Incelemeleri Dergisi VI 2 2017 s 131 147 Ozturk Murat Akhunlar Vasitasiyla Bozkir Kulturu Ile Hint Kulturunun Karsilasmasi Turkish Studies Vol IX 7 2014 p 475 484 Tezcan Mehmet V VI Yuzyil Ermeni Kaynaklarinin Hun ve Eftalit Tarihi Bakimindan Onemi XV Turk Tarih Kongresi Orta Asya Kafkasya Tarihi Ankara Turkey 11 15 September 2006 C II Ankara TTK s 273 284 Tezcan Mehmet Kusanlar Akhunlar ve Eftalitler Tarihte Turk Hint Iliskileri Sempozyumu 31 Ekim 1 Kasim 2002 TTK Yayinlari XXVI 12 Ankara s 9 57 2006 Tezcan Mehmet Kusanlar ve Eftalitler Doneminde Dogu Turkistan da Budist Sanat ve Tercume Faaliyetleri Sanatta Anadolu Asya Iliskileri Prof Dr Beyhan Karamagarali ya Armagan haz Turgay Yazar Ankara Hacettepe Universitesi Yayinevi 2006 s 473 499 Tezcan Mehmet Kuzey Hindistan ve Turkistan Bolgesinde Eftalitlerde Polyandry Gelenegi ve Onlarin Turklukle Iliskileri Hakkinda XVI Turk Tarih Kongresi Ankara 20 24 Eylul 2010 Kongreye Sunulan Bildiriler 2 Cilt Orta Asya ve Kafkasya Tarihi 20 24 September 2010 s 159 197 Togan Zeki Velidi Eftalit Devletini Teskil Eden Kabilelere Dair Ataturk Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Arastirma Dergisi Ord Prof Dr Ahmet Zeki Velidi Togan Ozel Sayisi Fasikul 1 Sayi 13 Erzurum 1985 s 59 65 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Ak Hun Imparatorlugu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Columbia Encyclopedia Hephthalites8 Aralik 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Hephthalite coins12 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde long article with a timeline Article archived from the University of Washington s Silk Road exhibition has a slightly adapted form of the Richard Heli timeline pdf 21 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Ethnonym Apar in the Turkish Inscriptions of the VIII Century and Armenian Manuscripts Mehmet Tezcan