Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi (Kendilerince χıpçak tili, բիզիմ տիլ bizim til, թաթարչա tatarça; Ermenice Հայ-ղփչաղերեն, Հայ-ղփչաղական լեզու, Հայատառ ղփչաղ), Eski Kıpçakçaya giren ölü bir Türk dilidir. Hristiyanlığın Gregoryen mezhebine mensup Ermenilerin ve Gregoryen KıpçaklarınOrta Türkçe dönemine ait 16-17. yüzyıllarda batı Ukrayna'da Ermeni alfabesini kullanarak Kıpçak Türk dilinde meydana getirdikleri vakayinameler (kronikler), dini ve hukuki belgelerle bilinir.
| Ermeni Kıpçakçası | |
|---|---|
| Xıpçaχ tili, bizim til, Tatarça | |
| Bölge | Kırım |
| Dönem | 15-16.yüzyıl |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Ermeni Kıpçakçası Türk dili tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu edebî dilin 1559-1664 yıllarından kalma eserleri daha eski 12. yüzyılın Codex Cumanicus dilinin devamı niteliğindedir. Ses bilgisi ve gramer özellikleri bakımından Karaimce, Kumanca, Urumca ve Kırım Tatarcasıyla büyük bir benzerlik göstermektedir.
Dönemleri
Ermeni Kıpçakçası 'ye göre üç dönemde ele alınabilir:
- 1. Konuşma dili olarak benimsenmesi ve dilin yazı öncesi dönemi (XIII. yy sonu – XV. yy)
- 2. Yazı dili olarak ortaya çıkışı ve yazı dilinin parlak dönemi (XVI. yy – XVII. yy ilk yarısı)
- 3. Düşüşü ve kaybolma dönemi (XVII. yy ikinci yarısı)
Yayılımı
16-17. yüzyıllarda başta Lvov ve Kamyanets-Podilski olmak üzere Ukrayna’da, Polonya’da, Romanya, Moldova, Kırım ve Türkiye’de bir buçuk yüzyıl boyunca rağbet gören Ermeni Kıpçakçası metinler 1521-1669 yıllarında Ermeni alfabesiyle, fakat Kıpçak dilinde düzenlenmiş ve günümüze kadar ulaşmış olan 112 yazılı eser yaklaşık 25-30 bin sayfaya ulaşmaktadır.
Alıntılar
Ermeni Kıpçakçasının söz varlığında Arapça, Farsça, Ermenice ve Slavca (Lehçe, Ukraynaca ve Rusça) kökenli alıntılar da bulunmaktadır.
Eserler
Ermeni Kıpçakçası ile kaleme alınmış eserlerden günümüze kadar gelebilenleri: Kiev’de (28 adet mahkeme defteri), Lvov’da (1 sözlük ve 26 farklı belge), Erivan’da (9 elyazması), Sankt-Peterburg’da (1 sözlük, velilerin yaşamlarını anlatan 1 kitap, 1 Zebur), Viyana’da (3 sözlük, 13 elyazması), Venedik’te (10 el yazması), Kraków, Varşova ve ’da (11 elyazması), Paris’te (4 elyazması), ’de (1 Zebur), Leiden’de (1 dua kitabı).
Örnek
| Kıpçakça | Türkçe |
| Başlanıyırlar töräläri ėrmėnilärniŋ ėrmėni tilindän… Tilindän ėrmėniniŋ latingä çıχargandır, latindän polskiygä, a polskiydän bizim tilgä… Nė türlü ki bu bitiktä yazılıptır ėki türlü til bilä – nėmiççä da tatarčä | Başlangıçta Ermeni töreleri Ermeni dilinde düzenlenmiştir…Ermeni dilinden Latinceye çevrilmiş, Latinceden Lehçeye, Lehçeden de bizim dile... Bu kitapta yazıldığı gibi Lehçe ve Tatarca olmak üzere iki farklı dilde yazılmıştır. |
Pederimiz duası:
- Atamız bizim ki köktesėn,
- Ari bolsun atıŋ sėniŋ,
- Kėlsin χanlıχıŋ sėniŋ,
- Bolsun ėrkiŋ sėniŋ nėčik kökte alay yėrde,
- Ötmekimizni bizim kündelik bėr bizge bugün,
- Boşat bizge borçumuznu bizim,
- Nėçik ki biz boşatırbiz bizim borçlularımızga,
- Bermegin bizni sınamaχlıχka,
- Yoχsa χutχar bizni yamandan,
- Zere sėniŋdir χanlıχ da χuvat,
- Da saŋa haybat mėŋilik.
- Amėn.
Oniki Hayvanlı Türk Takvimi
Ermeni Kıpçakçasıyla 12 Hayvanlı Takvimin ay adları:
| No | Kıpçakça | Türkçe |
| 1 | siçχn ili | sıçan yılı |
| 2 | ut ili | sığır yılı |
| 3 | p‘ars | pars |
| 4 | t‘uşχan | tavşan |
| 5 | lu | ejderha |
| 6 | ilan ~ yїlan | yılan |
| 7 | at‘ | at |
| 8 | γu | koyun |
| 9 | piç | maymun |
| 10 | t‘aχuγu | tavuk |
| 11 | it‘ | it (köpek) |
| 12 | t‘anguz ~ toηuz | domuz |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Gökdağ, Bilgehan Atsız ve Yaşar Şimşek (2014). “Gregoryan Kıpçak Türkçesi mi Ermeni Kıpçakçası mı?” 19 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Yeni Türkiye (2014): 60.
- ^ Özyetkin, Ayşe Melek (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı” 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., (Konferans) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing/CHINA (23 January 2006)
- ^ Kasapoğlu Çengel, Hülya (2012). Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Dil Araştırmaları, sayı: 10, Bahar 2012, sayfa: 17-81
- ^ a b Aynakulova, Gülnisa (2009). Ermeni Kıpçaklar mı, Gregoryern Kıpçaklar mı? 1 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Millî Folklor Üç Aylık Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. C. 11. S. 84. Kış/2009
- ^ Kasapoğlu Çengel, Hülya (2007). Ermeni harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış Töre Bitigi ve bu eserdeki töre, yargı, bitik terimleri üzerine 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Gazi Türkiyat 2007/1:77 -96
- ^ Arıkan, İbrahim (2006). Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi[]. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2006), 3/4:130-141
- ^ Chirli, Nadejda (2007). Ermeni Kıpçakçasında edat gibi kullanılan kelimeler 26 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları, sayı: 12, Kış 2007, 15-24
- ^ a b Karakaya, Merve (2010). Tarihî Kıpçak Metinlerinde Dini Terminoloji 6 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. TC. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, danışman: Hülya Kasapoğlu Çengel, Ankara 2010
- ^ a b Aynakulova, Gülnisa (2007). Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki hayvanlı Türk takvimi üzerine 7 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Millî Folklor, 2007, Yıl 19, Sayı 74, sayfa:21-28
- ^ Chirli, Nadejda (2005). Ermeni Kıpçakçasının söz varlığındaki Slavca kelimeler üzerine 31 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Enstitü dergisi / e-dergi ISSN: 1304-8899, yıl: 2005 / cilt: 14 sayı: 1
- ^ Öztürk, Abdulkadir (2011). Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesinin Yayılma Alanları 8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Bahar 2011 / Sayı 8
- ^ . 21 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ermeni Kipcakcasi ya da Ermeni harfli Kipcak Turkcesi Kendilerince xipcak tili բիզիմ տիլ bizim til թաթարչա tatarca Ermenice Հայ ղփչաղերեն Հայ ղփչաղական լեզու Հայատառ ղփչաղ Eski Kipcakcaya giren olu bir Turk dilidir Hristiyanligin Gregoryen mezhebine mensup Ermenilerin ve Gregoryen KipcaklarinOrta Turkce donemine ait 16 17 yuzyillarda bati Ukrayna da Ermeni alfabesini kullanarak Kipcak Turk dilinde meydana getirdikleri vakayinameler kronikler dini ve hukuki belgelerle bilinir Ermeni KipcakcasiXipcax tili bizim til TatarcaBolgeKirimDonem15 16 yuzyilDil ailesiTurk dilleri Kipcak grubuErmeni KipcakcasiDil kodlariISO 639 3 Ermeni Kipcakcasiyla kaleme alinmis dua Paris Ermeni Kipcakcasi Turk dili tarihinde onemli bir yere sahiptir Bu edebi dilin 1559 1664 yillarindan kalma eserleri daha eski 12 yuzyilin Codex Cumanicus dilinin devami niteligindedir Ses bilgisi ve gramer ozellikleri bakimindan Karaimce Kumanca Urumca ve Kirim Tatarcasiyla buyuk bir benzerlik gostermektedir DonemleriErmeni Kipcakcasi ye gore uc donemde ele alinabilir 1 Konusma dili olarak benimsenmesi ve dilin yazi oncesi donemi XIII yy sonu XV yy 2 Yazi dili olarak ortaya cikisi ve yazi dilinin parlak donemi XVI yy XVII yy ilk yarisi 3 Dususu ve kaybolma donemi XVII yy ikinci yarisi Yayilimi16 17 yuzyillarda basta Lvov ve Kamyanets Podilski olmak uzere Ukrayna da Polonya da Romanya Moldova Kirim ve Turkiye de bir bucuk yuzyil boyunca ragbet goren Ermeni Kipcakcasi metinler 1521 1669 yillarinda Ermeni alfabesiyle fakat Kipcak dilinde duzenlenmis ve gunumuze kadar ulasmis olan 112 yazili eser yaklasik 25 30 bin sayfaya ulasmaktadir AlintilarErmeni Kipcakcasinin soz varliginda Arapca Farsca Ermenice ve Slavca Lehce Ukraynaca ve Rusca kokenli alintilar da bulunmaktadir EserlerErmeni Kipcakcasi ile kaleme alinmis eserlerden gunumuze kadar gelebilenleri Kiev de 28 adet mahkeme defteri Lvov da 1 sozluk ve 26 farkli belge Erivan da 9 elyazmasi Sankt Peterburg da 1 sozluk velilerin yasamlarini anlatan 1 kitap 1 Zebur Viyana da 3 sozluk 13 elyazmasi Venedik te 10 el yazmasi Krakow Varsova ve da 11 elyazmasi Paris te 4 elyazmasi de 1 Zebur Leiden de 1 dua kitabi OrnekKipcakca TurkceBaslaniyirlar toralari ermenilarniŋ ermeni tilindan Tilindan ermeniniŋ latinga cixargandir latindan polskiyga a polskiydan bizim tilga Ne turlu ki bu bitikta yaziliptir eki turlu til bila nemicca da tatarca Baslangicta Ermeni toreleri Ermeni dilinde duzenlenmistir Ermeni dilinden Latinceye cevrilmis Latinceden Lehceye Lehceden de bizim dile Bu kitapta yazildigi gibi Lehce ve Tatarca olmak uzere iki farkli dilde yazilmistir Pederimiz duasi Atamiz bizim ki koktesen Ari bolsun atiŋ seniŋ Kelsin xanlixiŋ seniŋ Bolsun erkiŋ seniŋ necik kokte alay yerde Otmekimizni bizim kundelik ber bizge bugun Bosat bizge borcumuznu bizim Necik ki biz bosatirbiz bizim borclularimizga Bermegin bizni sinamaxlixka Yoxsa xutxar bizni yamandan Zere seniŋdir xanlix da xuvat Da saŋa haybat meŋilik Amen Oniki Hayvanli Turk TakvimiOniki Hayvanli Turk Takvimi Ermeni Kipcakcasiyla 12 Hayvanli Takvimin ay adlari No Kipcakca Turkce1 sicxn ili sican yili2 ut ili sigir yili3 p ars pars4 t usxan tavsan5 lu ejderha6 ilan yyilan yilan7 at at8 gu koyun9 pic maymun10 t axugu tavuk11 it it kopek 12 t anguz tohuz domuzAyrica bakinizMemluk KipcakcasiKaynakca Gokdag Bilgehan Atsiz ve Yasar Simsek 2014 Gregoryan Kipcak Turkcesi mi Ermeni Kipcakcasi mi 19 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yeni Turkiye 2014 60 Ozyetkin Ayse Melek 2006 Tarihten Bugune Turk Dili Alani 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Konferans Chinese Academy of Social Science Sino Foreign Relationship Department of Institute of History Beijing CHINA 23 January 2006 Kasapoglu Cengel Hulya 2012 Ermeni harfli Kipcak Turkcesi 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dil Arastirmalari sayi 10 Bahar 2012 sayfa 17 81 a b Aynakulova Gulnisa 2009 Ermeni Kipcaklar mi Gregoryern Kipcaklar mi 1 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milli Folklor Uc Aylik Uluslararasi Kultur Arastirmalari Dergisi C 11 S 84 Kis 2009 Kasapoglu Cengel Hulya 2007 Ermeni harfli Kipcak Turkcesiyle yazilmis Tore Bitigi ve bu eserdeki tore yargi bitik terimleri uzerine 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gazi Turkiyat 2007 1 77 96 Arikan Ibrahim 2006 Ermeni harfli Kipcak Turkcesi olu kirik baglanti Modern Turkluk Arastirmalari Dergisi 2006 3 4 130 141 Chirli Nadejda 2007 Ermeni Kipcakcasinda edat gibi kullanilan kelimeler 26 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari sayi 12 Kis 2007 15 24 a b Karakaya Merve 2010 Tarihi Kipcak Metinlerinde Dini Terminoloji 6 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde TC Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Turk Dili ve Edebiyati Anabilim Dali Turk Dili Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi danisman Hulya Kasapoglu Cengel Ankara 2010 a b Aynakulova Gulnisa 2007 Gregoryen Kipcaklar ve Oniki hayvanli Turk takvimi uzerine 7 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milli Folklor 2007 Yil 19 Sayi 74 sayfa 21 28 Chirli Nadejda 2005 Ermeni Kipcakcasinin soz varligindaki Slavca kelimeler uzerine 31 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Enstitu dergisi e dergi ISSN 1304 8899 yil 2005 cilt 14 sayi 1 Ozturk Abdulkadir 2011 Ermeni Harfli Kipcak Turkcesinin Yayilma Alanlari 8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gazi Turkiyat Turkluk Bilimi Arastirmalari Dergisi Bahar 2011 Sayi 8 21 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Mart 2013