Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.
Moldova | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Limba noastră-i o comoară (Dilimiz bir hazinedir) | |||||||
 | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir |  Kişinev47°0′K 28°55′D / 47.000°K 28.917°D | ||||||
| Resmî dil(ler) | Rumence | ||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Gagavuzca, Bulgarca ve Rusça | ||||||
| Etnik gruplar | Çoğunluk: Moldovalılar Azınlıklar: Gagavuzlar, Bulgarlar, Çingeneler, Rumenler, Ruslar... | ||||||
| Hükûmet | Yarı Başkanlık Sistemi | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 33.846 km2 (139.) | ||||||
• Su (%) | 1,6 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2021 tahminî | 2.597.100 | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2022 tahminî | ||||||
• Toplam | 39.918 milyar $ | ||||||
• Kişi başına | 13,304 $ | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2022 tahminî | ||||||
• Toplam | 14,550 milyar $ | ||||||
• Kişi başına | 5.726$ | ||||||
| Gini (2021) | ▼ 25.7 düşük | ||||||
| İGE (2022) |  0.767yüksek · 80. | ||||||
| Para birimi | Moldova Leyi (MDL) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+2 (DAS) | ||||||
• Yaz (YSU) | UTC+3 (DAS) | ||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||
| Telefon kodu | 373 | ||||||
| İnternet alan adı | .md | ||||||
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından sanayi ve tarımsal üretimdeki düşüş nedeniyle, hizmet sektörü Moldova ekonomisine hakim olacak şekilde büyümüştür ve ülkenin GSYİH'sının %60'ını aşmıştır. Moldova, kişi başına düşen GSYİH açısından Avrupa'nın en yoksul ikinci ülkesidir. Moldova, nispeten yüksek bir İnsani Gelişme Endeksi'ne sahip olmasına rağmen, Avrupa'daki en düşük sırada, dünyada 80. sırada yer alıyor.
Moldova, devlet başkanı olarak halk tarafından seçilen bir cumhurbaşkanı ve hükûmet başkanı olarak bir başbakan ile birlikte yarı başkanlık sistemi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) üyesidir.
Tarihçe
Moldova, tarihi boyunca sık sık işgallere maruz kalmıştır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihî adı Besarabya olan bölgedir. Günümüzde iki tane Moldova bulunmaktadır ve genellikle karıştırılmaktadırlar: Birisi Moldova Cumhuriyeti iken diğeri Romanya'nın bir bölgesi olan Moldova'dır. Her iki Moldova'nın tarihi Moldova Prensliği'ne gitmektedir.
Moldova Prensliği ve Rusya
Osmanlılar tarafından "Boğdan" olarak anılan Moldova Prensliği, 16. yüzyıldan 1812 yılına kadar 300 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kalmış, 1812 yılında Bükreş Antlaşması ile Moldova Prensliği'nin bir kısmı Rusya'nın egemenliğine girmiş ve 1918 yılına kadar Rus İmparatorluğu'nun bir vilayeti olarak kalmıştır. Rusya'nın egemenliği altına giren bölge 19 ve 20. yüzyıllarda "Besarabya" olarak bilinmeye başlanmıştır. 1856'da Kırım Savaşı'nı kaybeden Rusya Güney Besarabya bölgesini Moldova'ya vermiş ve üç yıl sonra Moldova (Boğdan) ile Eflak birleşerek Romanya Prensliği'ni kurmuşlardır. Ancak 1878 yılında Berlin Antlaşması ile Beserabya bölgesindeki Romanya toprakları Rusya'ya iade edilmiştir.
Romanya ile birleşme
Besarabya, 1917 Rus Devrimi sırasında Rus Cumhuriyeti içerisinde Moldova Demokratik Cumhuriyeti olarak bilinen kısa süreli özerk bir devlet olarak ortaya çıktı. Şubat 1918'de, Moldova Demokratik Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti ve daha sonra aynı yıl meclis oylamasının ardından Romanya'ya katıldı. Karara, 1924'te Ukrayna SSC'si içinde Besarabya'nın doğusundaki kısmen Moldovalıların yaşadığı topraklarda Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni (MÖSSC) oluşturan Sovyet Rusya tarafından itiraz edildi.
Büyük Romanya, 1940'ta Molotov-Ribbentrop Paktı'nın bir sonucu olarak, Stalin'in ültimatomu ile Besarabya' ve Kuzey Bukovina'yı Sovyetler Birliği'ne bırakmak zorunda kaldı. Daha öncesinde kurulmuş olan MÖSSC ile ültimatom ile elde edilmiş toprakların birleşimi ile Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Moldovya SSC) kurulmuştur.
Sovyetler Birliği dönemi
Nazi Almanyası'nın SSCB'ye saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmış, ancak Sovyet kontrolü 1944 Ağustos'unda yeniden sağlanmıştır. Moldova'nın şimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihî bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiştir. Romanya ile ilişkileri kesilmiş, Kiril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmiş, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiştir. 1950'lerde ise binlerce etnik Rumen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır.
1986'da Sovyet Lideri Mihail Gorbaçov tarafından uygulanan Glasnost politikası ile birlikte ulusal ve kültürel bağımsızlık için uğraş veren birçok bağımsız politik grup ortaya çıkmıştır. 1990 Şubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıştır. Moldova'nın bağımsızlık ve reformlara yönelik çalışmaları 1990 yılında artmıştır. Serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda çalışmalara bu yıl içerisinde başlanmıştır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlamento'da çoğunluğu sağlamış ve Anayasa'da bir dizi değişiklik yapılmıştır. Pek çok Sovyet cumhuriyetinde tam bağımsızlık, Moskova'daki başarısız darbe girişimi sonucunda kazanılmıştır.
Bağımsızlık
Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanmıştır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek Moldova Ulusal Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğunun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır. Ülkeden ayrılmayan Rus askerinin de desteği ile 2 Mart-21 Temmuz 1992 yılında Transdinyester Savaşı olmuş ve Transdinyester de facto bir bağımsızlık kazanmıştır. Günümüzde Rus askerleri halen bölgede bulunmakta ve herhangi bir birleşme adımını engellemektedir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Türki bir dil konuşan Gagavuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini korumaktadır.
Politika
Moldova 2016'ya kadar parlamenter sistemle 2016'dan sonra yarı başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik bir cumhuriyettir. Ülkede çok partili bir siyaset yapısı vardır. The Economist'in Demokrasi Endeksi, Moldova'yı "kusurlu demokrasi" olarak değerlendirmiş ve 6,23 puan vermiştir. Endeks, Moldova'nın seçim süreci ve çoğulculuk, siyasi katılım, sivil özgürlükler başlıklarında yüksek notlar verirken siyasi kültür ve devlet işleyişi başlıklarında düşük notlar vermiştir. Siyasi kültür ve devlet işleyişi bakımından Moldova sırasıyla 5,36 ve 4,38 notlarını almıştır.
Kuvvetler Ayrılığı
Yasama
Yasama yetkisi parlamentoya aittir. Parlamento 101 üyeden oluşur ve dört yıllık bir periyot için seçilir. 45 gün boyunca hükûmetin kurulamaması durumunda Cumhurbaşkanı parlamentoyu feshedip erken seçimleri ilan edebilir. Seçimler dört yılda bir yapılır ve üyeler nispi temsil sistemi ile seçilir. Anayasanın değiştirilmesi için parlamentonun 1/3'ünün destek oyu vermesi gerekmektedir.
Yürütme
Moldova'da yürütme çift başlıdır. Biri halkın doğrudan seçmiş olduğu ve tarafsız olan Cumhurbaşkanı, diğeriyse meclisin güvenoyu ile kurulan Bakanlar Kuruludur. Moldova, tarafsız olmasına rağmen Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesi, aktif politikaya müdahale etmesi ve vaatler vermesi nedeniyle yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Siyasette Cumhurbaşkanının rolü kuvvetlidir ve Başbakan üzerinde büyük bir etkisi vardır.
Cumhurbaşkanı 2000 yılına kadar doğrudan halk tarafından seçilmiş ancak 2000 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanını seçme yetkisi halktan parlamentoya alınmıştır. Bu nedenle 2000-2016 yılları arasında parlamento üyelerinin 61 çoğunluğu ile seçilmekteydi. 2009 yılında Moldova Komünistler Partisinin iktidardan düşmesi ve Avrupa Entegrasyonu İttifakanın iktidara gelmesiyle parlamentoda iki taraf da gerekli 61 çoğunluğu elde edememiş, 2012'ye kadar vekil cumhurbaşkanları ülkeyi yönetmiştir. 2012'de iki başarısız girişimin ardından Nicolae Timofti Avrupa Entegrasyonu İttifakı ve üç eski Moldova Komünistler Partisi milletvekilinin desteğiyle seçilebilmiştir. 2015'te Anayasa Mahkemesinin 2000 yılındaki anayasa değişikliğini anayasaya aykırı olarak bulması sonucunda değişiklik iptal edilmiş ve Cumhurbaşkanı yeniden doğrudan halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. 2015'ten sonra 2016 ve 2020'de yapılan seçimlerde sırasıyla Igor Dodon ve Maia Sandu (Görevde) seçilmiştir.
Yargı
Moldova anayasasına göre yargı erki bağımsız ve tarafsız olmalıdır ancak birçok uluslararası rapora göre yargı; polis, bürokrasi ile birlikte geniş yolsuzluğa sahiptir. Bu nedenle halk tarafından yargı erki sürekli eleştirilmektedir. Yargının rüşvet ve yandaş kayırmacılığı nedeniyle mafya kırsal bölgelerde güçlüdür.
2021 Moldova yasama seçimleri
Ana madde:
Bir önceki seçimlerden beri parlamentonun Moldova Demokrat Partisi, Moldova Sosyalist Partisi ve Eylem ve Dayanışma Partisi olmak üzere üçe bölünmüş şekilde olması hükûmetlerin kalıcı olamamasına neden olmuştur. 2020 yılında PAS'ın eski genel başkanı Maia Sandu'nun Cumhurbaşkanı seçilmesiyle Cumhurbaşkanlığı ile Başbakanlık arasında fikir ayrılıkları baş göstermiştir. Maia Sandu'nun aday gösterdiği Natalia Gavrilița'nın Parlamentodan iki defa güvenoyu alamamasıyla Maia Sandu, 45 gün boyunca Parlamentonun Bakanlar Kurulu seçememesi durumunda Cumhurbaşkanı'na tanınan feshetme yetkisini kullanmış ve erken seçimleri ilan etmiştir.
Eylem ve Dayanışma Partisi iktidarı
Ana madde:
Moldova halkı, 11 Temmuz 2021 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerde Eylem ve Dayanışma Partisini 101 sandalyenin 63'üyle birlikte iktidara taşımıştır. Cumhurbaşkanı Sandu, Natalia Gavrilița'ya yeniden hükûmeti kurma görevi vermiş ve PAS kontrolündeki Parlamentodan güvenoyu alınmıştır. 10 Şubat 2023'te yeterli desteğe sahip olmadığını belirterek istifa eden Gavrilița'nın yerine Cumhurbaşkanı Sandu Dorin Recean'a hükûmeti kurma görevi vermiştir. Recean, halihazırda Moldova Başbakanı'dır.
Yönetimsel birimler
Moldova'da 32 bölge, 3 belediye ve 2 özerk cumhuriyet yer almaktadır.
Gagavuzya
Gagavuzya, SSCB'nin dağılışının hemen ardından Gagavuzya Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle patlak veren sonucunda ile kurulmuştur. Gagavuz Yasası, 1990 yılında bağımsızlığını ilan eden Gagavuzya'nın Moldova içerisinde bulunan bir özerk bölge olduğunu ve topraklarınınGagavuzların yüzde 50'den fazla bulunduğu bölgelerden oluştuğunu belirtmektedir.
Gagavuzya'nın kendi polis teşkilatı, kendi parlamentosu, kendi Başkanı ve seçimleri bulunmaktadır. Gagavuzya haricindeki diğer bölgeler yöneticilerini yerel seçimlerde seçerken Gagavuzya'nın farklı bir tarihte yapılan kendi Başkanlık seçimi bulunmaktadır. Gagavuzlar hem Moldova hem Gagavuzya seçimlerinde çoğunlukla Rusya yanlısı partileri seçmektedir.
Transdinyester
Transdinyester'in nihai statüsü ise tartışmalı olmakla beraber Moldova Hükûmeti, burasının kendi topraklarının ayrılmaz bir parçası olan bir özerk bölge olarak görmektedir. Moldova'nın bir parçası olmadığı anlamına gelmemesi için Moldova kurumları, seçimlerde suiistimallere neden olsa da Transdinyester bölgesinden halkın oy kullanması için sınırın Batı tarafında sandıklar kurmakta, Moldova'dan Transdinyestere'e giden vatandaşların pasaportlarına çıkış damgası basmamaktadır.
 | |
|---|---|
| Belediyeler | Özerk Bölgeler |
| Kişinev Bălţi Bender | Gagavuzya Transdinyester |
| Bölgeler | |
Demografi
4.434.547 kişilik nüfusuyla, km² başına 108 kişi düşen bu ülkede, nüfus artış hızı -1.830 kişidir. Nüfusun %99'u okuma yazma bilir.
Nominal kişi başına düşen millî gelir $6.400 seviyesinde olup SAGP'ye göre $16.900'dür. Başkenti ve en büyük şehri Kişinev'dir. Resmi dili Rumence olup bölgesel diller Rusça ve Gagavuzca'dır.
Ortodoks Hristiyanlar nüfusun ezici bir şekilde çoğunluğunu oluşturmaktadır. 2014 sayımına göre Moldovalılar/Rumenler nüfusun %82,1'ini oluştururken Ukraynalılar %6,6; Gagavuzlar %4,6; Ruslar %4,1; Bulgarlar %1,9'dur.
- Moldovalı/Rumenler: %82,1
- Ukraynalılar: %6,6
- Gagavuz: %4,6
- Ruslar: %4,1
- Bulgarlar: %1,9
- Diğer: %0,7
Kültür
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Romanya ile kültürel bağlar
Moldova'nın güneybatı komşusu olan Romanya ile derin tarihsel bağları bulunmaktadır. İki ülke de ortak tarihe sahiptir, ancak buna karşın Moldova'nın SSCB döneminde Romanya'dan ayrı bir ülke olarak Moskova'nın bu dönemdeki Ruslaştırma politikaları sebebiyle 1991'den beri günümüzde halk arasında "Moldovalılık" ile "Rumen" kimlikleri tartışması süregelmektedir.
Şubat 2023'te Kişinev'de yapılan bir ankette Moldovalıların yüzde 32'si kendini kültürel olarak Romanya'ya bağlı görürken yüzde 40'ı ne Romanya'ya ne de Rusya'ya kültürel bir bağlılık hissetmediklerini belirtmişlerdir. Kimlik konusunda da katılımcıların yüzde 6'dan azı kendini Rumen olarak nitelerken yüzde 74'ü kendini Moldovan olarak nitelemiştir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Moldova'da demokratikleşme, perestroyka ve Moldovan milliyetçiliği etrafında kurulan iktidara gelmiştir. Bu örgüt daha sonrasında Romanya ile birleşme yanlısı bir tutuma yönelmiştir. Bu kapsamda "Sovyet Moldovan" kimliğini reddetmiş ve bunun "Besarabyalı Rumenlerin millî vasıflarını kaybettirme" amacını gücen bir Sovyet taktiği olarak görmüşlerdir. Moldova Halk Cephesinin ikinci kongresinde MHC milletvekili ve yöneticisi Iurie Roșca'nın açıkça Bükreş ile birleşmeye çağırması en sonunda ülkenin güneyinde bulunan Gagavuzlar ile Transdinyester bölgesinde bulunan Ruslar ile Ukraynalıların ayrılıkçı ayaklanmalarına neden olacak birleşme tartışmasının ulusal düzeyde herkes tarafından tartışılmasına neden olmuştur. 1991 yılında Cephe, Romanya ile birleşmeyi desteklerken Moldovalıların yalnızca yüzde 3,9'u birleşmekten yanaydı.
Günümüzde Moldovalılar, birçok ankete göre Romanya ile birleşme konusunda yarı yarıya ayrılmaktadır. Parlamentoda bulunan partilerden Komünistler Partisi, Sosyalist Parti ve açıkça birleşmeye karşı çıkarken Eylem ve Dayanışma Partisi açıktan destek vermese de Cumhurbaşkanı Sandu dahil birçok parti yöneticisi geçmişinde Romanya ile birleşme taraftarı olan ve siyaset yapmışlardır. Romanya ile birleşmeyi savunan partiler aynı zamanda Avrupa Birliği ve NATO taraftarıyken karşı çıkanlar aynı zamanda Rusya yanlısıdır.
Konum
Doğu Avrupa'da yer alan Moldova'nın denize kıyısı yoktur. Biri kuzeydoğuda biri de güneybatıda olmak üzere iki komşusu vardır: Romanya ve Ukrayna. Güneybatı komşusu olan Romanya ile derin tarihsel bağları bulunmaktadır. İki ülke de benzer kültüre sahip olup aynı dili konuşmaktadır.[]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Eylül 2012.
- ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects". IMF. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ . The World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016.
- ^ "Human Development Report 2021-22" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Nations, United. "Human Development Index" (İngilizce). 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ . web.archive.org. 25 Mart 2007. 25 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2023.
- ^ CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF MOLDOVA (PDF) (eng). 27 Temmuz 1994. s. 23. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Law on special legal status of Gagauzia (Gagauz Eri) (PDF) (eng). 23 Aralık 1994. s. 2. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Service, RFE/RL's Moldovan. "Representative Of Pro-Russia Party Wins Election For Regional Leader In Moldova's Gagauzia". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Transnistrian election fraud 'a slap in the face of Moldovan democracy'". Global Voices (İngilizce). 1 Eylül 2021. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ To, Two Tickets (15 Ağustos 2019). "How to get into (and out of) Transnistria". Two Tickets To (İngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Moldova- gross domestic product (GDP) per capita 1998-2028". Statista (İngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "CIS: GDP per capita PPP by country 2028". Statista (İngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ a b "Moldova - Ethnicity, Language, Religion | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ a b "Moldova and Romania: A Long and Complicated Relationship | Origins". origins.osu.edu (İngilizce). 27 Temmuz 2023. 28 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Un nou partid din Rep. Moldova și-a propus prin statut realizarea unirii cu România". InfoPrut (Rumence). 10 Eylül 2018. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Moldova veya resmi adiyla Moldova Cumhuriyeti Dogu Avrupa da yer alan Ukrayna ile Romanya arasinda kalan bir ulkedir Baskenti Kisinev dir ve 1991 yilinda SSCB nin dagilmasinin ardindan bagimsizligini kazanmistir Icinden Prut ve Dinyester nehirleri gecmektedir Dinyester Nehri nin dogu kiyisini bir serit halinde kapsayan bolgede tek tarafli bagimsizligini ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur MoldovaRepublica Moldova Rumence Moldova CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Limba noastră i o comoară Dilimiz bir hazinedir Milli mars Limba noastră Dilimiz source source track track track track track track track track track Baskent ve en buyuk sehirKisinev 47 0 K 28 55 D 47 000 K 28 917 D 47 000 28 917Resmi dil ler RumenceTaninan bolgesel dil ler Gagavuzca Bulgarca ve RuscaEtnik gruplarCogunluk Moldovalilar Azinliklar Gagavuzlar Bulgarlar Cingeneler Rumenler Ruslar HukumetYari Baskanlik Sistemi CumhurbaskaniMaia Sandu BasbakanDorin Recean Meclis baskaniTarihce Bagimsizlik Ilani27 Agustos 1991Yuzolcumu Toplam33 846 km2 139 Su 1 6Nufus 2021 tahmini2 597 100GSYIH SAGP 2022 tahmini Toplam39 918 milyar Kisi basina13 304 GSYIH nominal 2022 tahmini Toplam14 550 milyar Kisi basina5 726 Gini 2021 25 7 dusukIGE 2022 0 767 yuksek 80 Para birimiMoldova Leyi MDL Zaman dilimiUTC 2 DAS Yaz YSU UTC 3 DAS Trafik akisisagTelefon kodu373Internet alan adi md Sovyetler Birligi nin dagilmasinin ardindan sanayi ve tarimsal uretimdeki dusus nedeniyle hizmet sektoru Moldova ekonomisine hakim olacak sekilde buyumustur ve ulkenin GSYIH sinin 60 ini asmistir Moldova kisi basina dusen GSYIH acisindan Avrupa nin en yoksul ikinci ulkesidir Moldova nispeten yuksek bir Insani Gelisme Endeksi ne sahip olmasina ragmen Avrupa daki en dusuk sirada dunyada 80 sirada yer aliyor Moldova devlet baskani olarak halk tarafindan secilen bir cumhurbaskani ve hukumet baskani olarak bir basbakan ile birlikte yari baskanlik sistemi ile yonetilen bir cumhuriyettir Birlesmis Milletler Avrupa Konseyi Dunya Ticaret Orgutu DTO Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati AGIT GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkinma Orgutu Bagimsiz Devletler Toplulugu BDT ve Karadeniz Ekonomik Isbirligi Teskilati KEI uyesidir Tarihce1918 yilindaki Romanya ile Besarabya nin birlesme antlasmasi Moldova tarihi boyunca sik sik isgallere maruz kalmistir Cumhuriyet in esasi Prut ve Dinyester nehirlerinin arasinda tarihi adi Besarabya olan bolgedir Gunumuzde iki tane Moldova bulunmaktadir ve genellikle karistirilmaktadirlar Birisi Moldova Cumhuriyeti iken digeri Romanya nin bir bolgesi olan Moldova dir Her iki Moldova nin tarihi Moldova Prensligi ne gitmektedir Moldova Prensligi ve Rusya Osmanlilar tarafindan Bogdan olarak anilan Moldova Prensligi 16 yuzyildan 1812 yilina kadar 300 yil boyunca Osmanli Imparatorlugu na bagli kalmis 1812 yilinda Bukres Antlasmasi ile Moldova Prensligi nin bir kismi Rusya nin egemenligine girmis ve 1918 yilina kadar Rus Imparatorlugu nun bir vilayeti olarak kalmistir Rusya nin egemenligi altina giren bolge 19 ve 20 yuzyillarda Besarabya olarak bilinmeye baslanmistir 1856 da Kirim Savasi ni kaybeden Rusya Guney Besarabya bolgesini Moldova ya vermis ve uc yil sonra Moldova Bogdan ile Eflak birleserek Romanya Prensligi ni kurmuslardir Ancak 1878 yilinda Berlin Antlasmasi ile Beserabya bolgesindeki Romanya topraklari Rusya ya iade edilmistir Romanya ile birlesme Besarabya 1917 Rus Devrimi sirasinda Rus Cumhuriyeti icerisinde Moldova Demokratik Cumhuriyeti olarak bilinen kisa sureli ozerk bir devlet olarak ortaya cikti Subat 1918 de Moldova Demokratik Cumhuriyeti bagimsizligini ilan etti ve daha sonra ayni yil meclis oylamasinin ardindan Romanya ya katildi Karara 1924 te Ukrayna SSC si icinde Besarabya nin dogusundaki kismen Moldovalilarin yasadigi topraklarda Moldova Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ni MOSSC olusturan Sovyet Rusya tarafindan itiraz edildi Buyuk Romanya 1940 ta Molotov Ribbentrop Pakti nin bir sonucu olarak Stalin in ultimatomu ile Besarabya ve Kuzey Bukovina yi Sovyetler Birligi ne birakmak zorunda kaldi Daha oncesinde kurulmus olan MOSSC ile ultimatom ile elde edilmis topraklarin birlesimi ile Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Moldovya SSC kurulmustur Sovyetler Birligi donemi Sari bolge Moldova Prensligi ni ve gunumuzdeki sinirlari gostermektedir Nazi Almanyasi nin SSCB ye saldirmasi ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz unda Moldova yi Romanya ya vermek zorunda kalmis ancak Sovyet kontrolu 1944 Agustos unda yeniden saglanmistir Moldova nin simdiki sinirlari Prut ve Dinyester nehirlerinin arasindaki Besarabya denilen tarihi bolgenin SSCB tarafindan Romanya dan alinmasi ile 1947 de cizilmistir Romanya ile iliskileri kesilmis Kiril alfabesi kullanma zorunlulugu getirilmis Ruslarin ve Ukraynalilarin endustriyel bolgelere buyuk capli gocleri ozellikle desteklenmistir 1950 lerde ise binlerce etnik Rumen Orta Asya ya goc etmek zorunda birakilmistir 1986 da Sovyet Lideri Mihail Gorbacov tarafindan uygulanan Glasnost politikasi ile birlikte ulusal ve kulturel bagimsizlik icin ugras veren bircok bagimsiz politik grup ortaya cikmistir 1990 Subat inda Cumhuriyet in Yuksek Sovyet Parlamento secimleri yapilmistir Moldova nin bagimsizlik ve reformlara yonelik calismalari 1990 yilinda artmistir Serbest piyasa ekonomisine gecis yolunda calismalara bu yil icerisinde baslanmistir Yine ayni yilin ilkbaharinda yapilan secimlerde Moldova Halk Cephesi Parlamento da cogunlugu saglamis ve Anayasa da bir dizi degisiklik yapilmistir Pek cok Sovyet cumhuriyetinde tam bagimsizlik Moskova daki basarisiz darbe girisimi sonucunda kazanilmistir Bagimsizlik Darbenin bastirilmasindan sonra Moldova 27 Agustos 1991 de bagimsizligini kazanmistir Bu hareketin ardindan Ukrayna sinirinda gumruk ofisleri acilmis ve Rus askerlerinin Cumhuriyet ten ayrilmasi talep edilerek Moldova Ulusal Ordusu kurulmustur 21 Aralik 1991 tarihinde Moldova yonetimi halkin buyuk olcude karsi cikmasina ragmen Almati da yapilan toplantida esit ve kurucu uye olarak Bagimsiz Devletler Toplulugunun olusmasina yonelik anlasmayi imzalamistir Ulkeden ayrilmayan Rus askerinin de destegi ile 2 Mart 21 Temmuz 1992 yilinda Transdinyester Savasi olmus ve Transdinyester de facto bir bagimsizlik kazanmistir Gunumuzde Rus askerleri halen bolgede bulunmakta ve herhangi bir birlesme adimini engellemektedir Sovyetler Birligi nin dagilmasindan sonra uluslararasi sistemin gundemini mesgul eden etnik sorunlar Moldova nin da gundemini sekillendirecek potansiyel bir faktor olarak karsimiza cikmaktadir Ancak Turki bir dil konusan Gagavuzlara verilen ozerklik Sovyetler Birligi nin dagilmasindan sonra barisci yolla cozumlenen ilk ve tek etnik sorun olma ozelligini korumaktadir PolitikaMoldova 2016 ya kadar parlamenter sistemle 2016 dan sonra yari baskanlik sistemiyle yonetilen demokratik bir cumhuriyettir Ulkede cok partili bir siyaset yapisi vardir The Economist in Demokrasi Endeksi Moldova yi kusurlu demokrasi olarak degerlendirmis ve 6 23 puan vermistir Endeks Moldova nin secim sureci ve cogulculuk siyasi katilim sivil ozgurlukler basliklarinda yuksek notlar verirken siyasi kultur ve devlet isleyisi basliklarinda dusuk notlar vermistir Siyasi kultur ve devlet isleyisi bakimindan Moldova sirasiyla 5 36 ve 4 38 notlarini almistir Moldova Cumhurbaskani Maia Sandu Ekim 2021 Kuvvetler Ayriligi Yasama Yasama yetkisi parlamentoya aittir Parlamento 101 uyeden olusur ve dort yillik bir periyot icin secilir 45 gun boyunca hukumetin kurulamamasi durumunda Cumhurbaskani parlamentoyu feshedip erken secimleri ilan edebilir Secimler dort yilda bir yapilir ve uyeler nispi temsil sistemi ile secilir Anayasanin degistirilmesi icin parlamentonun 1 3 unun destek oyu vermesi gerekmektedir Yurutme Moldova da yurutme cift baslidir Biri halkin dogrudan secmis oldugu ve tarafsiz olan Cumhurbaskani digeriyse meclisin guvenoyu ile kurulan Bakanlar Kuruludur Moldova tarafsiz olmasina ragmen Cumhurbaskanin halk tarafindan secilmesi aktif politikaya mudahale etmesi ve vaatler vermesi nedeniyle yari baskanlik sistemiyle yonetilmektedir Siyasette Cumhurbaskaninin rolu kuvvetlidir ve Basbakan uzerinde buyuk bir etkisi vardir Cumhurbaskani 2000 yilina kadar dogrudan halk tarafindan secilmis ancak 2000 yilinda yapilan anayasa degisikligi ile Cumhurbaskanini secme yetkisi halktan parlamentoya alinmistir Bu nedenle 2000 2016 yillari arasinda parlamento uyelerinin 61 cogunlugu ile secilmekteydi 2009 yilinda Moldova Komunistler Partisinin iktidardan dusmesi ve Avrupa Entegrasyonu Ittifakanin iktidara gelmesiyle parlamentoda iki taraf da gerekli 61 cogunlugu elde edememis 2012 ye kadar vekil cumhurbaskanlari ulkeyi yonetmistir 2012 de iki basarisiz girisimin ardindan Nicolae Timofti Avrupa Entegrasyonu Ittifaki ve uc eski Moldova Komunistler Partisi milletvekilinin destegiyle secilebilmistir 2015 te Anayasa Mahkemesinin 2000 yilindaki anayasa degisikligini anayasaya aykiri olarak bulmasi sonucunda degisiklik iptal edilmis ve Cumhurbaskani yeniden dogrudan halk tarafindan secilmeye baslanmistir 2015 ten sonra 2016 ve 2020 de yapilan secimlerde sirasiyla Igor Dodon ve Maia Sandu Gorevde secilmistir Yargi Moldova anayasasina gore yargi erki bagimsiz ve tarafsiz olmalidir ancak bircok uluslararasi rapora gore yargi polis burokrasi ile birlikte genis yolsuzluga sahiptir Bu nedenle halk tarafindan yargi erki surekli elestirilmektedir Yarginin rusvet ve yandas kayirmaciligi nedeniyle mafya kirsal bolgelerde gucludur 2021 Moldova yasama secimleri Ana madde Bir onceki secimlerden beri parlamentonun Moldova Demokrat Partisi Moldova Sosyalist Partisi ve Eylem ve Dayanisma Partisi olmak uzere uce bolunmus sekilde olmasi hukumetlerin kalici olamamasina neden olmustur 2020 yilinda PAS in eski genel baskani Maia Sandu nun Cumhurbaskani secilmesiyle Cumhurbaskanligi ile Basbakanlik arasinda fikir ayriliklari bas gostermistir Maia Sandu nun aday gosterdigi Natalia Gavrilița nin Parlamentodan iki defa guvenoyu alamamasiyla Maia Sandu 45 gun boyunca Parlamentonun Bakanlar Kurulu secememesi durumunda Cumhurbaskani na taninan feshetme yetkisini kullanmis ve erken secimleri ilan etmistir Eylem ve Dayanisma Partisi iktidari Ana madde Moldova halki 11 Temmuz 2021 tarihinde gerceklestirilen secimlerde Eylem ve Dayanisma Partisini 101 sandalyenin 63 uyle birlikte iktidara tasimistir Cumhurbaskani Sandu Natalia Gavrilița ya yeniden hukumeti kurma gorevi vermis ve PAS kontrolundeki Parlamentodan guvenoyu alinmistir 10 Subat 2023 te yeterli destege sahip olmadigini belirterek istifa eden Gavrilița nin yerine Cumhurbaskani Sandu Dorin Recean a hukumeti kurma gorevi vermistir Recean halihazirda Moldova Basbakani dir Yonetimsel birimlerBaskent Kisinev Moldova da 32 bolge 3 belediye ve 2 ozerk cumhuriyet yer almaktadir Gagavuzya Gagavuzya SSCB nin dagilisinin hemen ardindan Gagavuzya Cumhuriyeti nin ilan edilmesiyle patlak veren sonucunda ile kurulmustur Gagavuz Yasasi 1990 yilinda bagimsizligini ilan eden Gagavuzya nin Moldova icerisinde bulunan bir ozerk bolge oldugunu ve topraklarininGagavuzlarin yuzde 50 den fazla bulundugu bolgelerden olustugunu belirtmektedir Gagavuzya nin kendi polis teskilati kendi parlamentosu kendi Baskani ve secimleri bulunmaktadir Gagavuzya haricindeki diger bolgeler yoneticilerini yerel secimlerde secerken Gagavuzya nin farkli bir tarihte yapilan kendi Baskanlik secimi bulunmaktadir Gagavuzlar hem Moldova hem Gagavuzya secimlerinde cogunlukla Rusya yanlisi partileri secmektedir Transdinyester TiraspolDinyester Vadisi nden bir gorunumMoldova Etnik Haritasi Transdinyester in nihai statusu ise tartismali olmakla beraber Moldova Hukumeti burasinin kendi topraklarinin ayrilmaz bir parcasi olan bir ozerk bolge olarak gormektedir Moldova nin bir parcasi olmadigi anlamina gelmemesi icin Moldova kurumlari secimlerde suiistimallere neden olsa da Transdinyester bolgesinden halkin oy kullanmasi icin sinirin Bati tarafinda sandiklar kurmakta Moldova dan Transdinyestere e giden vatandaslarin pasaportlarina cikis damgasi basmamaktadir Belediyeler Ozerk BolgelerKisinev Bălţi Bender Gagavuzya TransdinyesterBolgelerDemografiMoldova da Gagavuzlarin Oranini Gosteren Harita Rumenlerin Moldovalilarin ve Ulahlarin Etnik Haritasi 4 434 547 kisilik nufusuyla km basina 108 kisi dusen bu ulkede nufus artis hizi 1 830 kisidir Nufusun 99 u okuma yazma bilir Nominal kisi basina dusen milli gelir 6 400 seviyesinde olup SAGP ye gore 16 900 dur Baskenti ve en buyuk sehri Kisinev dir Resmi dili Rumence olup bolgesel diller Rusca ve Gagavuzca dir Ortodoks Hristiyanlar nufusun ezici bir sekilde cogunlugunu olusturmaktadir 2014 sayimina gore Moldovalilar Rumenler nufusun 82 1 ini olustururken Ukraynalilar 6 6 Gagavuzlar 4 6 Ruslar 4 1 Bulgarlar 1 9 dur Moldovali Rumenler 82 1 Ukraynalilar 6 6 Gagavuz 4 6 Ruslar 4 1 Bulgarlar 1 9 Diger 0 7KulturBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Romanya ile kulturel baglar Moldova nin guneybati komsusu olan Romanya ile derin tarihsel baglari bulunmaktadir Iki ulke de ortak tarihe sahiptir ancak buna karsin Moldova nin SSCB doneminde Romanya dan ayri bir ulke olarak Moskova nin bu donemdeki Ruslastirma politikalari sebebiyle 1991 den beri gunumuzde halk arasinda Moldovalilik ile Rumen kimlikleri tartismasi suregelmektedir Subat 2023 te Kisinev de yapilan bir ankette Moldovalilarin yuzde 32 si kendini kulturel olarak Romanya ya bagli gorurken yuzde 40 i ne Romanya ya ne de Rusya ya kulturel bir baglilik hissetmediklerini belirtmislerdir Kimlik konusunda da katilimcilarin yuzde 6 dan azi kendini Rumen olarak nitelerken yuzde 74 u kendini Moldovan olarak nitelemistir Sovyetler Birligi nin dagilmasinin ardindan Moldova da demokratiklesme perestroyka ve Moldovan milliyetciligi etrafinda kurulan iktidara gelmistir Bu orgut daha sonrasinda Romanya ile birlesme yanlisi bir tutuma yonelmistir Bu kapsamda Sovyet Moldovan kimligini reddetmis ve bunun Besarabyali Rumenlerin milli vasiflarini kaybettirme amacini gucen bir Sovyet taktigi olarak gormuslerdir Moldova Halk Cephesinin ikinci kongresinde MHC milletvekili ve yoneticisi Iurie Roșca nin acikca Bukres ile birlesmeye cagirmasi en sonunda ulkenin guneyinde bulunan Gagavuzlar ile Transdinyester bolgesinde bulunan Ruslar ile Ukraynalilarin ayrilikci ayaklanmalarina neden olacak birlesme tartismasinin ulusal duzeyde herkes tarafindan tartisilmasina neden olmustur 1991 yilinda Cephe Romanya ile birlesmeyi desteklerken Moldovalilarin yalnizca yuzde 3 9 u birlesmekten yanaydi Gunumuzde Moldovalilar bircok ankete gore Romanya ile birlesme konusunda yari yariya ayrilmaktadir Parlamentoda bulunan partilerden Komunistler Partisi Sosyalist Parti ve acikca birlesmeye karsi cikarken Eylem ve Dayanisma Partisi aciktan destek vermese de Cumhurbaskani Sandu dahil bircok parti yoneticisi gecmisinde Romanya ile birlesme taraftari olan ve siyaset yapmislardir Romanya ile birlesmeyi savunan partiler ayni zamanda Avrupa Birligi ve NATO taraftariyken karsi cikanlar ayni zamanda Rusya yanlisidir KonumDogu Avrupa da yer alan Moldova nin denize kiyisi yoktur Biri kuzeydoguda biri de guneybatida olmak uzere iki komsusu vardir Romanya ve Ukrayna Guneybati komsusu olan Romanya ile derin tarihsel baglari bulunmaktadir Iki ulke de benzer kulture sahip olup ayni dili konusmaktadir kaynak belirtilmeli Ayrica bakinizGagavuzya Moldova da LGBT haklariKaynakca Arsivlenmis kopya 29 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Eylul 2012 a b c d Report for Selected Countries and Subjects IMF 2 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 The World Bank 10 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2016 Human Development Report 2021 22 Ingilizce United Nations Development Programme 10 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 Nations United Human Development Index Ingilizce 10 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 web archive org 25 Mart 2007 25 Mart 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2023 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF MOLDOVA PDF eng 27 Temmuz 1994 s 23 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 31 Aralik 2023 KB1 bakim Tanimlanamayan dil link Law on special legal status of Gagauzia Gagauz Eri PDF eng 23 Aralik 1994 s 2 13 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 31 Aralik 2023 KB1 bakim Tanimlanamayan dil link Service RFE RL s Moldovan Representative Of Pro Russia Party Wins Election For Regional Leader In Moldova s Gagauzia RadioFreeEurope RadioLiberty Ingilizce 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 Transnistrian election fraud a slap in the face of Moldovan democracy Global Voices Ingilizce 1 Eylul 2021 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 To Two Tickets 15 Agustos 2019 How to get into and out of Transnistria Two Tickets To Ingilizce 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 Moldova gross domestic product GDP per capita 1998 2028 Statista Ingilizce 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 CIS GDP per capita PPP by country 2028 Statista Ingilizce 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 a b Moldova Ethnicity Language Religion Britannica www britannica com Ingilizce 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 a b Moldova and Romania A Long and Complicated Relationship Origins origins osu edu Ingilizce 27 Temmuz 2023 28 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023 Un nou partid din Rep Moldova și a propus prin statut realizarea unirii cu Romania InfoPrut Rumence 10 Eylul 2018 31 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2023