Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani Batı'da Alfraganus olarak da bilinen Türk Müslüman astronom ve 9. yüzyıl'da yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir. Ay'daki "Alfraganus" kraterinin ismi O'na ithafen verilmiştir.
Fergani | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani 800 veya 805 |
| Ölüm | 870 Fergana, Özbekistan |
| Milliyet | Türk |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Dalı | Astronomi ve Matematik |
| Etkilendikleri | Batlamyus, Ptolemy |
| Etkiledikleri | Birûni |
Yaşamı
Fergani'nin 9.yüzyıl başlarında dünyaya geldiği, 861 yılında hayatta olduğu ve bundan kısa bir süre sonra vefat ettiği kabul edilmektedir.
İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana'da yaptı. Sonra, Bağdat'a gitti. Kısa sürede kendisini tanıtan Fergani, astronomi ve matematik alanında kendisini kabul ettirdi. Abbasi halifeleri Memun, Mutasım, ve devirlerinde önemli ilmi araştırmalar yaptı ve birçok eser yazdı. Halife Mütevekkil, konusunda söz sahibi olan Fergani'yi 861 yılında Nil kıyısındaki ölçümleri yapabilmek için, Ravda adasında bulunan nilometrenin inşasını yönetmesi ve yapılan ölçüm işlerine nezaret etmesi için Mısır'a gönderdi.
Astronomi
Fergani, Aklın prensiplerine uygun olmayan astronomiyi ilk defa tenkid edenler arasında yer aldı. Gök cisimlerinin, Batlamyus ve izindekilerinin iddia ettiği gibi bazı akıl dışı ruhi cisimler olduğunu kabul etmedi. Onların, akli, kati, ve daireler şeklinde hareketlere sahip olduklarını ispatladı. Kainatın ve gezegenlerin hacim ve büyüklükleri ile birbirine uzaklıklarını inceledi. Yaptığı hesaplamalar, Kopernik'e kadar Batı astronomisinde değişmez ölçüler olarak kabul edilerek asırlarca kullanıldı. Fergani, Güneş'in yarıçapının uzunluğunun 3250 olduğunu söyledi. Bu da 6.410.000 metre ve 3990 eşitti.
Fergani, Güneş'in de kendine göre hareketli olduğunu, ilim tarihinde ilk defa keşfeden alimdir. Kendi devrine kadar gök cisimlerinin hareketi biliniyordu. Ancak, Güneş'in de bir yörügesinin bulunduğunu kendi etrafında batıdan doğuya doğru döndüğünü ilk defa keşfeden alim Ferganidir. Ayrıca 41 yıl devam eden astronomi incelemelerinde enlem (paralel)ler arasındaki mesafeyi hesapladı.
Fergani, Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir usul de buldu. Bu usulle, 842 yılında bir Güneş tutulması olacağını önceden tespit etti ve o gün bu konuda rasatlarda bulunup incelemeler yaptı. Dünya'nın yuvarlak olduğu konusunda yeni deliller gösterdi.
Fergani, 856 yılında Kahire'ye gitmiş ve Usturlab Yapımı Üzerine adlı bir eser yayınlamıştır.
Fergani Astronomi bilimine ve bu bilimin gelişmesine yaptığı çalışmalar ile çok büyük katkılarda bulunmuştur. Ay'daki Alfraganus kraterinin ismi ona ithafen verilmiştir.
Astronominin Unsurları
Astronominin Unsurları (Elements of Astronomy), Fergani'nin astronomi üzerine yazdığı en önemli eserlerinden biridir. 833 yılında yazıldığı tahmin edilen kitap, Batlamyus'un Almagest adlı kitabının betimleyici ve yeterli bir özeti niteliği taşımaktadır. Bu kitap, 12. yüzyıl'da tarafından Liber de Aggregationibus Scientie Stellarum et Principiis Celestium Motuum adıyla Latince'ye çevirlmiş ve Regiomontanus devrine kadar, Avrupa'da çok popüler bir eser olmuştur. Eser üçüncü defa Latinceye tarafından Muhammedis Alfragani Arabis Chronologia et astronomica elementa adıyla çevrilmiştir 1590 ve 1618 yıllarında Frankfurt'ta basılmıştır. Bu çeviride eserin tarafından yapılan İbranice çevirisi esas alınmıştır. Jacob Anatoli'nin İbranice çevirisi Qizzur Almagesti adıyla 1231-1235'lerde yapılmıştır. Bu çeviride büyük olasılıkla Gerardo Cremonesse'nin çevirisi kullanılmıştır. Anatoli'nin çevirisi Fergani'ninkinden 3 bölüm fazladır. Bunlardan sonuncusu (33. Bölüm) coğrafya ile ilgilidir ve yeryüzündeki yerlerin konumları ve gün uzunlukları yer alır.
Eser, son olarak Hollandalı oryantalist tarafından, 17. yüzyıl'da Leiden nüshası temel alınarak Muhammedis Fil. Ketiri Ferganensis. qui Vulgo Alfraganus Dicitur. Elementa Astronomica. Arabice & Latine. Cum Notis ad Res Exoticas sive Orientales, quae in iis Occurrunt adı ile Latince'ye çevrilmiş ve 1669'da Amsterdam'da basılmıştır.
Bu eser, astronomi alanında 13.yüzyıl bilim insanı 'nun kaleme aldığı Yer Küresi adlı astronomi kitabına kadar bir el kitabı olarak kullanılmıştır. Sacrobosco, kendi kitabını yazarken bu eserden faydalanmıştır. Ayrıca Dante'nin ünlü eseri İlahi Komedya'daki evren görüşü Fergani'den alınmadır.
Mekanik
Fergani, fizik ve mekanik alanlarında da çalışmalarda bulunmuştur. Çizimini kendi hazırladığı ve yapımına nezaret ettiği Nil nehri sularının hızını ve seviyesini ölçen Mikyas ül-Cedid adında bir alet yapmıştır.
Fergani, astronomi ve mekanikten başka matematik ve alanlarında çalışmalar yapmıştır.
Fergani, halife el-Memun'dan başlayarak, el-Mütevekkil zamanına kadar El Cezire (Mezopotamya)'de yaptığı araştırmalar, yazdığı eserler ve bulduğu ölçüm aletleriyle zamanın önde gelen alimleri arasında yer aldı. O'nun astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik sahasındaki çalışmaları bu ilim dallarıın gelişmesine önemli ölçüde yardımcı oldu. Onların temellerini güçlendirdi ve yeni gelişmelere yol açtı. Daha sonraki devirlerde aynı konularla ilgilenen alimler, Fergani’nin eserlerinden istifade ettiler. Fergani’nin tesirleri o devirdeki bütün Türkistanlı alimlerin üzerinde görülmektedir.
Fergani’nin tesiri, Avrupalı bilginler üzerinde de görülmektedir. Latinceye tercüme edilen eserleri, asırlarca Avrupa üniversitelerinde okutuldu. Hazırladığı zicler, Fransız matematikçisi ve ’nin en çok faydalandığı eserler arasında yer aldı.
Eserleri
- Usul el-İlm el-Nücum: Yıldızlarla ilgili bir eserdir. Kitabın diğer isimleri şunlardır; El-Medhal fi el-Mejisti, El-Medhal ila İlm el-Heyet el-Eflak, Kitab el-Füsul el-Selasin
- El-Kamil fi el-Usturlab: Usturlab yapımına ilişkindir. Fi Sanat el-Usturlab adıyla da tanınır.
Kaynakça
- Sabra, Abdelhamid I. (1971). "Farghānī, Abu'l-ʿAbbās Aḥmad Ibn Muḥammad Ibn Kathīr al-". Dictionary of Scientific Biography. IV. New York: Charles Scribner's Sons. pp. 541–545. .
- Jacobus Golius (ed.), كتاب محمد بن كثير الفرغاني في الحركات السماوية وجوامع علم النجوم، بتفسير الشيخ الفاضل يعقوب غوليوس / Muhammedis Fil. Ketiri Ferganensis, qui vulgo Alfraganus dicitur, Elementa astronomica, Arabicè & Latinè. Cum notis ad res exoticas sive Orientales, quae in iis occurrunt, Amsterdam 1669; Reprint Frankfurt 1986 and 1997.
- El-Fergânî, The Elements of Astronomy, textual analysis, translation into Turkish, critical edition & facsimile by Yavuz Unat, edited by Şinasi Tekin & Gönül Alpay Tekin, Harvard University 1998.
- Richard Lorch (ed.), Al-Farghānī on the Astrolabe. Arabic text edited with translation and commentary, Stuttgart, 2005, .
- Yavuz Unat, El-Fergânî, Cevami İlm en-Nucûm ve Usûl el-Harekât es-Semâviyye, Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esası, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bilimin ve Felsefenin Doğulu Öncüleri Dizisi 14, Ankara 2012. 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2016.
- ^ Sir Patrick Moore, The Data Book of Astronomy,CRC Press,2000,BG 48ref Henry Corbin, The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy, North Atlantic Books, 1998, pg 44
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ Texts, Documents and Artefacts: Islamic Studies in Honour of D.S. Richards. Edited by Chase F. Robinson, Brill Academic Publishers, BG 25
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ebu el Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el Fergani Bati da Alfraganus olarak da bilinen Turk Musluman astronom ve 9 yuzyil da yetismis en unlu astronomlardan biridir Ay daki Alfraganus kraterinin ismi O na ithafen verilmistir FerganiDogumEbu el Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el Fergani 800 veya 805Olum870 Fergana OzbekistanMilliyetTurkDinIslamKariyeriDaliAstronomi ve MatematikEtkilendikleriBatlamyus PtolemyEtkiledikleriBiruniYasamiFergani nin 9 yuzyil baslarinda dunyaya geldigi 861 yilinda hayatta oldugu ve bundan kisa bir sure sonra vefat ettigi kabul edilmektedir Ilim tahsilini zamanin kultur merkezi olan Fergana da yapti Sonra Bagdat a gitti Kisa surede kendisini tanitan Fergani astronomi ve matematik alaninda kendisini kabul ettirdi Abbasi halifeleri Memun Mutasim ve devirlerinde onemli ilmi arastirmalar yapti ve bircok eser yazdi Halife Mutevekkil konusunda soz sahibi olan Fergani yi 861 yilinda Nil kiyisindaki olcumleri yapabilmek icin Ravda adasinda bulunan nilometrenin insasini yonetmesi ve yapilan olcum islerine nezaret etmesi icin Misir a gonderdi AstronomiFergani Gozlem Yaparken Fergani Aklin prensiplerine uygun olmayan astronomiyi ilk defa tenkid edenler arasinda yer aldi Gok cisimlerinin Batlamyus ve izindekilerinin iddia ettigi gibi bazi akil disi ruhi cisimler oldugunu kabul etmedi Onlarin akli kati ve daireler seklinde hareketlere sahip olduklarini ispatladi Kainatin ve gezegenlerin hacim ve buyuklukleri ile birbirine uzakliklarini inceledi Yaptigi hesaplamalar Kopernik e kadar Bati astronomisinde degismez olculer olarak kabul edilerek asirlarca kullanildi Fergani Gunes in yaricapinin uzunlugunun 3250 oldugunu soyledi Bu da 6 410 000 metre ve 3990 esitti Fergani Gunes in de kendine gore hareketli oldugunu ilim tarihinde ilk defa kesfeden alimdir Kendi devrine kadar gok cisimlerinin hareketi biliniyordu Ancak Gunes in de bir yorugesinin bulundugunu kendi etrafinda batidan doguya dogru dondugunu ilk defa kesfeden alim Ferganidir Ayrica 41 yil devam eden astronomi incelemelerinde enlem paralel ler arasindaki mesafeyi hesapladi Fergani Gunes tutulmasini onceden tespit eden bir usul de buldu Bu usulle 842 yilinda bir Gunes tutulmasi olacagini onceden tespit etti ve o gun bu konuda rasatlarda bulunup incelemeler yapti Dunya nin yuvarlak oldugu konusunda yeni deliller gosterdi Fergani 856 yilinda Kahire ye gitmis ve Usturlab Yapimi Uzerine adli bir eser yayinlamistir Fergani nin Bilime Katkilarindan dolayi Ona Hurmeten Ay daki bir kratere onun ismi verilmistir Fergani Astronomi bilimine ve bu bilimin gelismesine yaptigi calismalar ile cok buyuk katkilarda bulunmustur Ay daki Alfraganus kraterinin ismi ona ithafen verilmistir Astronominin UnsurlariAstronominin Unsurlari Elements of Astronomy Fergani nin astronomi uzerine yazdigi en onemli eserlerinden biridir 833 yilinda yazildigi tahmin edilen kitap Batlamyus un Almagest adli kitabinin betimleyici ve yeterli bir ozeti niteligi tasimaktadir Bu kitap 12 yuzyil da tarafindan Liber de Aggregationibus Scientie Stellarum et Principiis Celestium Motuum adiyla Latince ye cevirlmis ve Regiomontanus devrine kadar Avrupa da cok populer bir eser olmustur Eser ucuncu defa Latinceye tarafindan Muhammedis Alfragani Arabis Chronologia et astronomica elementa adiyla cevrilmistir 1590 ve 1618 yillarinda Frankfurt ta basilmistir Bu ceviride eserin tarafindan yapilan Ibranice cevirisi esas alinmistir Jacob Anatoli nin Ibranice cevirisi Qizzur Almagesti adiyla 1231 1235 lerde yapilmistir Bu ceviride buyuk olasilikla Gerardo Cremonesse nin cevirisi kullanilmistir Anatoli nin cevirisi Fergani ninkinden 3 bolum fazladir Bunlardan sonuncusu 33 Bolum cografya ile ilgilidir ve yeryuzundeki yerlerin konumlari ve gun uzunluklari yer alir Fergani nin Astronomi Unsurlari ve Kronoloji isimli Kitabi Eser son olarak Hollandali oryantalist tarafindan 17 yuzyil da Leiden nushasi temel alinarak Muhammedis Fil Ketiri Ferganensis qui Vulgo Alfraganus Dicitur Elementa Astronomica Arabice amp Latine Cum Notis ad Res Exoticas sive Orientales quae in iis Occurrunt adi ile Latince ye cevrilmis ve 1669 da Amsterdam da basilmistir Bu eser astronomi alaninda 13 yuzyil bilim insani nun kaleme aldigi Yer Kuresi adli astronomi kitabina kadar bir el kitabi olarak kullanilmistir Sacrobosco kendi kitabini yazarken bu eserden faydalanmistir Ayrica Dante nin unlu eseri Ilahi Komedya daki evren gorusu Fergani den alinmadir MekanikFergani fizik ve mekanik alanlarinda da calismalarda bulunmustur Cizimini kendi hazirladigi ve yapimina nezaret ettigi Nil nehri sularinin hizini ve seviyesini olcen Mikyas ul Cedid adinda bir alet yapmistir Fergani astronomi ve mekanikten baska matematik ve alanlarinda calismalar yapmistir Fergani halife el Memun dan baslayarak el Mutevekkil zamanina kadar El Cezire Mezopotamya de yaptigi arastirmalar yazdigi eserler ve buldugu olcum aletleriyle zamanin onde gelen alimleri arasinda yer aldi O nun astronomi matematik cografya ve mekanik sahasindaki calismalari bu ilim dallariin gelismesine onemli olcude yardimci oldu Onlarin temellerini guclendirdi ve yeni gelismelere yol acti Daha sonraki devirlerde ayni konularla ilgilenen alimler Fergani nin eserlerinden istifade ettiler Fergani nin tesirleri o devirdeki butun Turkistanli alimlerin uzerinde gorulmektedir Fergani nin tesiri Avrupali bilginler uzerinde de gorulmektedir Latinceye tercume edilen eserleri asirlarca Avrupa universitelerinde okutuldu Hazirladigi zicler Fransiz matematikcisi ve nin en cok faydalandigi eserler arasinda yer aldi EserleriUsul el Ilm el Nucum Yildizlarla ilgili bir eserdir Kitabin diger isimleri sunlardir El Medhal fi el Mejisti El Medhal ila Ilm el Heyet el Eflak Kitab el Fusul el Selasin El Kamil fi el Usturlab Usturlab yapimina iliskindir Fi Sanat el Usturlab adiyla da taninir KaynakcaSabra Abdelhamid I 1971 Farghani Abu l ʿAbbas Aḥmad Ibn Muḥammad Ibn Kathir al Dictionary of Scientific Biography IV New York Charles Scribner s Sons pp 541 545 ISBN 0 684 10114 9 Jacobus Golius ed كتاب محمد بن كثير الفرغاني في الحركات السماوية وجوامع علم النجوم بتفسير الشيخ الفاضل يعقوب غوليوس Muhammedis Fil Ketiri Ferganensis qui vulgo Alfraganus dicitur Elementa astronomica Arabice amp Latine Cum notis ad res exoticas sive Orientales quae in iis occurrunt Amsterdam 1669 Reprint Frankfurt 1986 and 1997 El Fergani The Elements of Astronomy textual analysis translation into Turkish critical edition amp facsimile by Yavuz Unat edited by Sinasi Tekin amp Gonul Alpay Tekin Harvard University 1998 Richard Lorch ed Al Farghani on the Astrolabe Arabic text edited with translation and commentary Stuttgart 2005 ISBN 3 515 08713 3 Yavuz Unat El Fergani Cevami Ilm en Nucum ve Usul el Harekat es Semaviyye Astronominin Ozeti ve Gogun Hareketlerinin Esasi T C Kultur ve Turizm Bakanligi Bilimin ve Felsefenin Dogulu Onculeri Dizisi 14 Ankara 2012 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 26 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2016 Sir Patrick Moore The Data Book of Astronomy CRC Press 2000 BG 48ref Henry Corbin The Voyage and the Messenger Iran and Philosophy North Atlantic Books 1998 pg 44 Arsivlenmis kopya 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Agustos 2015 Texts Documents and Artefacts Islamic Studies in Honour of D S Richards Edited by Chase F Robinson Brill Academic Publishers BG 25