Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fırtına dalgası, deniz yüzeyinin fırtına veya kasırga gibi bir alçak basınç sistemi nedeniyle kabarması. Fırtına dalgaları, başlıca rüzgârın deniz yüzeyini itmesi sonucu dalgaların deniz seviyesi üzerinde yuğulmasıyla oluşur. Bizzat ( olmadan) alçak basınç ve suyun derinliği de fırtına dalgalarının oluşmasında etkilidir.
Gel-git kabarması kıyısal su taşkını ya da tsunami benzeri yükselen sudan kaynaklanan bir olgudur ve şiddeti dalgalarının sürelerinden su gövdesinin fırtınaya oranının uyumundan ve sığlığından etkilenen düşük basınçlı ısı sistemleri (tropikal siklon ve güçlü ) ile ilişkilendirilir. Çoğu kayıplar gel-git kabarmasının sonucu olarak tropikal siklonlar boyunca oluşur.
Gel-git kabarmasının oluşmasına katkısı olan iki meteorolojisel olgu fırtınanın içine doğru spiral çizen uzun feç rüzgârları ve su kubbelerinden kaynaklanan ve fırtına merkezine doğru süzülen düşük basınçtır. İkinci etki ise en yoğun tropikal sistemlerle ilişkilendirilen zararlarından sorumludur.
Tarihsel fırtına kabarmaları
Bay- Bengal bölgesinde 500.000 kadar insanın ölümüne yol açan en ölümcül gel-git kabarması 1970 yılında kaydedilmiştir. bölegisinin deniz seviyesinin altında olan kıyısı onu tropikal siklonlardan kaynaklanan gel-git kabarmalarına açık dayanıksız hale getirir. Yirmi birinci yüzyılda meydana gelen en ölümcül gel-git kabarması meydana geldi ve Myanmar da Mayıs 2008 de 138.000 den fazla insanı öldürdü. Bu yüzyıldaki bir diğer en ölümcül gel-git ise tayfunu idi ve merkez Filipinlerde 2013 yılında 3600 den fazla insanın ölmesine be tahmini 14 milyar dolardan fazla ekonomik kayıplar yaşanmasına sebep oldu.
1900 yılındaki , Texas, Galvestonu vuran , kıyıya yıkıcı bir dalgalanam sürdü – 6000 ile 12000 arasında can kaybına yol açtı- ve Birleşik Devlet’lerdeki en ölümcül doğal felaket olarak tarihe geçti.
Tarihte kaydedilen en yüksek dalga fırtına gel-git, siklonu tarafından 1899 yılında üretildi: 13 , Avusturya da 13 metre olduğu tahmine edilmektedir ancak 200 yılında yayınlanan çalışma bunların çoğunluğunun dik kıyısal topolojiden kaynaklanan dalga tırmanması olabileceğini görüşündeydi. Amerika Birleşik Devletleri'nde, kaydedilen en büyük fırtınalardan biri 2005 yılında , Bay st Louis (38 ft), (30 ft) and (35 ft) in Mississippi yaşam alanlarında (41,5 ft) 8 metreden daha fazla gel-git kabarması oluşturan maksimum gel-git Katrina kasırgası tarafından oluşturuldu. Bir diğer kaydedilmiş fırtına ise Ekim 2012 de New York şehrinde meydana gelen Sandy kasırgası idi ve 4.2 m’lik bir dalga boyuna sahipti.
Mekanik
Fırtına süresince dalga boylarının değişmesi olayında en az beş farklı işlem dahil edilebilir: basınç etkisi, direkt rüzgâr etkisi, Dünya’nın dönmesinin etkisi, dalgaların etkisi ve yağmur etkisi. Tropikal siklonun basınç etkileri, açık okyanuslardaki su seviyelerinin düşük atmosferik bölgelerde düşmesine, yüksek basınçlı bölgelerde yükselmesine neden olur. Artan su seviyesi düşük atmosferik basıncı yok eder ki Su yüzeyinin altında bazı düzlemde toplam basınç sabit kalır. Bu etki deniz seviyesinden yükseldikçe her bir milibar için 10 mm (0,39 in) artar.
Güçlü yüzey rüzgârları adı verilen bir etki ile yüzey dalgalarının 45 derecelik açıya sahip olmasına neden olurlar. Rüzgâr stresleri “rüzgâr ayarlaması” olarak bilinen, su seviyelerinin rüzgâr yönünde artmasına, rüzgâr yönünün tersine azalmasına neden olan bir eğilimdir. Bu suyu çanağın bir tarafına kendi rüzgârının yönünde üflemesiyle gerçekleşir. Çünkü Ekman Spirali’nin etkileri su boyunca dikey olarak yayılır, etki derinlikle ters orantılıdır. Bir açık sahilde basınç etkisi ve “rüzgâr ayarlaması” baylara astronomik medcezir ile aynıdır.
Dünyanın dönmesi, dalgaları Kuzey Yarım Küre de sağa doğru eğen Güney yarım Küre de sola doğru eğen Coriolis etkilerine neden olur. Bu eğilme dalgaların kıyı ile daha dik bir şekilde iletişime geçirdiği zaman, bu durum dalgalanmayı güçlendirir ve dalgayı kıyıdan eğdiği zaman, dalgalanmayı azaltıcı bir etkiye sebep olur.
Dalgaların etkisi, doğrudan rüzgâr tarafından güçlendirildiği zaman, fırtınanın rüzgâr gücü kaynaklı dalgalarından bağımsızdır. Güçlü rüzgâr, geniş güçlü dalgaları hareketi yönünde hızlandırır. Bu yüzey dalgaları açık sularda oldukça küçük su taşımasından sorumlu olmasına rağmen, yakın kıyılarda önemli su taşımalarından sorumlu olabilir. Dalgalar bir çizgi üzerinde daha fazla veya daha kıyıya daha az paralel kırıldığı zaman, kıyıya doğru önemli ölçüde su taşırlar. Kırıldıkları zaman, su parçacıkları kıyıya doğru hareket ederek büyük bir momentuma sahip olurlar ve kırılmadan önce dalganın iki katını aşan ortalama su hattı üzerinde eğimli sahil oluşturabilirler.
Yağış etkisi yoğunluklu olarak haliçlerde yaşanmaktadır. Kasırgalar geniş alanlar üzerine 12 in (300 mm) kadar 24 saat süreyle yağış bırakabilirler ve yağmur yoğunlukları yerel bölgelerde daha yüksektir. Bunun sonucu olarak yağış hızlı bir şeklide suyun onları kurutan nehirlere doğru kabarmasını sağlar. Bu da fırtına kaynaklı suların okyanustan kabararak haliçlerden düşen yağışı karşılayarak, su seviyesinin yakınındaki medcezirsel haliçlerde yükselmesine sebep olur.
Kabarma ve kıyıdaki dalga yükseklikleri yapılandırma ve okyanus tabanının biyografyasından etkilenir. Kıyı daha düşük bir dalgalanma, ancak daha yüksek ve daha güçlü bir dalga üretme eğilimindedir sonradan kıyıya dik bir düşüş vardır ve dar bir raf veya bir yakınında derin su üretir. Bu durum en iyi Florida nın güney kıyılarında örneklenmiştir. Florida platosunun su derinliğinin 91 metreye (299 ft) ulaştığı uçları, Palm Sahilinin 3000 m (9800 ft) açıklarında ve yalnızca 7000 m (23.000 ft) açıklarında uzanır: derinlik 180 m (590 ft) üzerinde artar.
Aksine Kuzey Amerika boyunca uzanan sahiller örneğin Teksas’dan Florida’ya Mexico-Gulf ya da Asya’ daki Bengal-Bay Uzun, hafif eğimli raflar ve sığ su derinliklerine sahiptir. Florida’nın Gulf köşesinde, Florida Platosu 160 kilometre (99 mi) den daha fazla Collier Ülkesinin Marco adasının açıklarında uzanır. Florida Keys ve anakara arasında uzanan Florida Bay’ı oldukça sığdır ; derinlikler genellikle 0.3 m (0.98 ft) ve 2 m (6.6 ft) . Bu alanlar fırtına dalgası kabarmalarına maruz kalırlar ancak bunlar küçük dalgalardır. Farklılık daha derin dalgalarda, kabarmanın aşağı doğru kabarmasından ve kasırgadan uzaklaşmasından kaynaklanır. Ancak daha sığ ve nazikçe eğilimli raflara girerek, kabarma dağılamaz ancak karaya doğru sürüklenir. Kara yüzeyinin topoğrafyası fırtına ölçülerindeki diğer bir önemli bir unsurdur. Deniz seviyesinin altındaki yerler su baskınları için daha fazla risk altındadır.
Verilen bir topoğrafya ve derinlik ölçümü için kabarma yalnızca dalgaların zirve yüksekliklerinden etkilenmez: fırtınanın büyüklüğü de kabarmanın zirvesini etkiler. Fırtına fazla alanı kapladıkça, gibi herhangi bir fırtına ile yığılı su yüzüne bir çıkış yolu vardır ve bu kaçış mekanizması (aynı tepe rüzgâr hızı için) dalgalanma kuvvetine orantılı olarak azalır.
Asya bölgelerinde, Filipinler, tayfunların fırtına kabarmalarından en çok etkilenen alanlarından biridir çünkü Japonya, Tayvan, Çin, Vietnam, Kamboçya’yı etkileyen tayfun yolları üzerinde bulunur.
Tropikal siklonlar gibi yoğun çöküntüler meteotsunami adı verilen kıyıdaki su yüksekliklerini birdenbire yükselten bir tür kabarma oluşturabilirler. Derin siklonlar olması durumundaki bu düşük atmosferik basınç ve içe doğru dönen kaldırılmış su kubbelerinin altında ve fırtına ile tandem halinde yolculuk eden rüzgârlar nedeniyle oluşur. Bu su kubbeleri hedef kıyıya ulaştığında, sığ bölgelerde şaha kalkarlar; deprem sonucu oluşan tsunamilere benzerler.
Ekstratropikal kabarmalar
Tropikal Siklonlara benzer bir şekilde, ekstra tropikal siklonlar da su yükselmesine sebep olurlar. Ancak, çoğu tropikal siklon fırtına kabarmasının aksine, ekstra tropikal siklonlar sisteme bağlı olarak daha geniş alanlarda daha uzun süreli daha yüksek su kabarmalarına neden olurlar. Bu birçok sebep yüzünden olabilir örneğin fırtına boyutu, sistemi fırtına kabarmasına maruz bırakacak farklı yöndeki rüzgârlar bunlardan bazılarıdır.
Ekstra tropikal fırtına kabarmasının başka bir bileşeni de negatif su seviyeleridir. Eğer güçlü rüzgârlar açık denize doğru eserse, koy içindeki su seviyelerinin büyük ölçüde arttığı durumlar meydana gelebilir ki bu da kıyıya bağlı gemiler için büyük bir tehdit oluşturabilir. Eğer negatif su seviyeleri yeterince kötü ise, gemiler porttan ayrılmayı engelleyerek deniz tabanına oturabilir.
Kuzey Amerika’da, ekstra siklon fırtına kabarmaları Pasifik ve Alaska sahillerinde ve Atlantik Sahili’nin 31°N kuzeyinde oluşabilir. Ekstra tropikal siklonlar için de kış aylarında bu siklonlar sahili etkilediğinde söz konusu olabilir.
13 Kasım 2009 Birleşik Devletler’de önemli bir ekstra tropikal siklon fırtına kabarması olayını kaydetti. ekstratropikal kalıntıları Birleşik Devletlerin Güneydoğusunda ‘de gelişti. Olay sırasında, doğudan gelen fırtına gücü rüzgârları, Chesapeake Koy’u gibi yerlere suyun girmesini zorlayarak düşük basınç merkezinin kuzey çevrelerinde belli günler mevcuttu. Su durmadan nehir ağzından kıyıya doğru biriktiği için ve taze sular haliçe düştüğü için su seviyeleri önemli ölçüde arttı ve ve normalin üzerinde 8 ft (2.4) metre seviyelerinde Chesapeake’nin belli bölgelerinde günler boyunca kaldı.
Kabarmanın ölçümü
Tahmini gelgit ve gözlemlenen su artışı arasındaki farka bakılarak, kabarma kıyılardaki gelgitsel istasyonlarda doğrudan ölçülebilir.Kabarmayı ölçmenin başka bir yolu da yaklaşan bir tropikal siklonun kıyı şeridi boyunca basınç dönüştürücülerin dağıtımıdır. Bu ilk defa 2005 yılındaki için test edilmiştir. Bu tip sensörler su altında kalacak bölgelere koyulabilir ve üzerindeki su yüksekliğini doğru bir şekilde ölçebilirler.
Bir siklondan gelen dalgalanma geriledikten sonra, sörveyörlerinin ekipleri fotoğrafları ve işaretleri yazılı açıklamalar içeren titiz ve ayrıntılı süreçte, arazi üzerindeki yüksek su işaretleri (HWM) haritasını çıkarırlar. HWM fırtına olay yerini ve sel sularının yükselmesi gösterir. HWM incelendiğinde, su yüksekliği çeşitli bileşenleri kırık olabilir eğer dalgalanma atfedilen kısmı tespit edilebilirse, böylece, o işareti fırtına kabarması olarak sınıflandırılabilir. Aksi takdirde, bu fırtına gelgit olarak sınıflandırılır. Karada HWM dikey verisi (bir referans koordinat sistemi) referans alınmıştır. Değerlendirme sırasında, HWM işareti güvene dayalı dört kategoriye ayrılır; "Mükemmel" dalgalanma sonrası fırtına analizinde NHC tarafından kullanılan sadece HWM değerlendirildi.
Fırtına medceziri ve fırtına kabarması olarak iki çeşit ölçü kullanılmaktadır. Fırtına gelgiti bir dikey referans noktasını ( veya ) kullanılarak ölçülür. Fırtına kabarması dalgaların normal hareketinin ötesinde beklenen su yükselmesi olarak tanımlandığından, medcezir tahmininin iyi bilinmesi ve kabarmaya maruz olan bölgelerdeki yavaş değişimini varsayımıyla fırtına kabarması medcezir tahminlerini kullanarak ölçülür. Gelgitler bölgesel olgular olduğundan, fırtına kabarması yalnızca yakındaki mbir gelgit istasyonu ile olan ilişkisine bakılarak ölçülebilir. Bir istasyonda gelgit tezgâh işareti bilgileri o yerde deniz seviyesi (MSL) anlamına jeodezik datum dikey bir çeviri sağlar, sonra gelgit tahmin çıkarılarak normal su yüksekliğinin üstünde bir dalgalanma yüksekliği verir.
Slosh
Birleşik Devletlerdeki Ulusal Kasırga Merkezi, kasırgaları açılımı Sea, Lake ve Overland Surges from Hurricanes olan SLOSH Modelini kullanarak tahmine etmektedir. Model yüzde yirmi oranında doğru tahminler yapmaktadır.. SLOSH girdileri tropikal siklonun merkez basıncını, fırtına büyüklüğünü, siklonun ileri hareketi, yolu ve maksimum korunan rüzgârlarını içermektedir. Önceden tanımlanmış ve SLOSH havzası adı verilen bir grid üzerinde bölgesel topoğrafya, haliç ve nehir uyumu, deniz tabanının derinliği, astronomik gelgitlerin yanı sıra fiziksel özellikler de hesaba katılır. Örtüşen SLOSH havzaları Amerika kıtasının kuzey ve güney kıyılarında tanımlanır. Bazı fırtına simülasyonları birden fazla SLOSH havzası kullanabilirler. Örneğin Katrina SLOSH modeli hem Ponchartrainn Gölü/ New Orleans Havzası için hem de Missisipi Ses Havzası için Meksika toprak kaymasının kuzey Gulf’u için kullanıldı. Modelden alınan en son çıktı suyun maximum dış örtüsünü, başka bir deyişle her bölgede bulunan MEOW, verir. Tahmin belirsizliklerini kaldırmak içim, genellikle çeşitli modeller değişken girdi parametreleriyle MOMs, yani Maximum of Maximums, haritaları oluşturmak için çalışır. Ve kasırga tahliye çalışmaları için, temsili izlerden oluşan bir fırtına ailesi, değişen yoğunluk, yarıçap ve hızlarda, herhangi bir tropikal siklon oluşumu için en kötü durum su yükseklikleri üretmek için modellenmiştir. Bu çalışmaların sonuçları genellikle SLOSH un birkaç bin defa çalıştırılmasıyla oluşturulur. Bu çalışmalar çeşitli devletler için, Federal Acil Durum Yönetim Ajansı sözleşme kapsamında, USACE tarafından tamamlanan ve onların Hurricane Tahliye Çalışmaları (HES) web sitesinde mevcuttur edilmiştir .Onlar asgari SSHS kategorisini tanımlamak için gölgeli kıyı ilçe haritaları, dahil ilçenin her alanda, sellere neden olur kasırga .
Azaltma
Meteorolojisel çalışmalar ciddi fırtına ve kasırgalar hakkında uyarsa bile, kıyısal sel riskinin yüksek olduğu bölgelerde özel fırtına kabarması uyarıları bulunmaktadır. Bunlar örneğin Hollanda,İspanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık’ta uygulanmıştır.
1953 Kuzey Denizi Sel’inden sonra sonra tanıtılan bir profilaktik yöntem baraj ve baraj kapakları (fırtına dalgalanma bariyerleri) kurulmasıdır. Bunlar arazi fırtına kabarması tehdidi altında iken serbest geçişe izin verecek şekilde açık ancak arazi fırtına kabarması tehdidi altında iken kapalıdır. Büyük fırtına kabarması bariyerleri Hollanda’daki ve dir ve bunlar Delta Work, Londra’daki The ve Rusya’daki Sankt-Peterburg projelerinin de bir parçasıdırlar.
Hollanda’da kullanımda olan başka bir modern gelişme de, yüzer yapılı ıslak toprakların köşelerinde, konut alanlarının kurulmasıdır. Bu ıslak topraklar akarsuları yer temin eder ve kabarmalar çevredeki yapılara zarar vermez. Bunun yanı sıra bir yandan doğal yapıyı korurken bir yandan da dalgalanmaları ve bentlerin vereceği zararları da önlemiş olurlar.
Anakaralar için fırtına denizden yaklaştığı zaman, karadan yaklaşmasına göre daha büyük bir tehdit oluşturmaktadır.
Notlar
- ^ a b Meteoroloji Sözlüğü'nde fırtına dalgasının "fırtına oladığı hâlde" oluştuğu söylenmesine rağmen, aynı tanımda "kasırgalarda olduğu gibi (...) küçük bir alçak basınç merkezide aynı boyutta dalga yaratabilecek güce ulaşır" (yazım hataları özgün metinden) denilmesinden, bu dalgaların başlıca fırtınalarda oluştuğu, ama uygun koşullarda küçük alçak basınç alanlarında da meydana gelebildiği anlaşılmaktadır. Zaten sözlükte terimin İngilizce karşılığı olarak verilen "storm surge", başlıca fırtına ve kasırgalar sonucu meydana gelen dalgaları ifade etmektedir. "Storm surge" hakkındaki İngilizce kaynaklara bkz. Meteoroloji Sözlüğü 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., T.C. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. Erişim tarihi 28 Ağustos 2011
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Firtina dalgasi deniz yuzeyinin firtina veya kasirga gibi bir alcak basinc sistemi nedeniyle kabarmasi Firtina dalgalari baslica ruzgarin deniz yuzeyini itmesi sonucu dalgalarin deniz seviyesi uzerinde yugulmasiyla olusur Bizzat olmadan alcak basinc ve suyun derinligi de firtina dalgalarinin olusmasinda etkilidir Gel git kabarmasi kiyisal su taskini ya da tsunami benzeri yukselen sudan kaynaklanan bir olgudur ve siddeti dalgalarinin surelerinden su govdesinin firtinaya oraninin uyumundan ve sigligindan etkilenen dusuk basincli isi sistemleri tropikal siklon ve guclu ile iliskilendirilir Cogu kayiplar gel git kabarmasinin sonucu olarak tropikal siklonlar boyunca olusur Gel git kabarmasinin olusmasina katkisi olan iki meteorolojisel olgu firtinanin icine dogru spiral cizen uzun fec ruzgarlari ve su kubbelerinden kaynaklanan ve firtina merkezine dogru suzulen dusuk basinctir Ikinci etki ise en yogun tropikal sistemlerle iliskilendirilen zararlarindan sorumludur Tarihsel firtina kabarmalariBay Bengal bolgesinde 500 000 kadar insanin olumune yol acan en olumcul gel git kabarmasi 1970 yilinda kaydedilmistir bolegisinin deniz seviyesinin altinda olan kiyisi onu tropikal siklonlardan kaynaklanan gel git kabarmalarina acik dayaniksiz hale getirir Yirmi birinci yuzyilda meydana gelen en olumcul gel git kabarmasi meydana geldi ve Myanmar da Mayis 2008 de 138 000 den fazla insani oldurdu Bu yuzyildaki bir diger en olumcul gel git ise tayfunu idi ve merkez Filipinlerde 2013 yilinda 3600 den fazla insanin olmesine be tahmini 14 milyar dolardan fazla ekonomik kayiplar yasanmasina sebep oldu 1900 yilindaki Texas Galvestonu vuran kiyiya yikici bir dalgalanam surdu 6000 ile 12000 arasinda can kaybina yol acti ve Birlesik Devlet lerdeki en olumcul dogal felaket olarak tarihe gecti Tarihte kaydedilen en yuksek dalga firtina gel git siklonu tarafindan 1899 yilinda uretildi 13 Avusturya da 13 metre oldugu tahmine edilmektedir ancak 200 yilinda yayinlanan calisma bunlarin cogunlugunun dik kiyisal topolojiden kaynaklanan dalga tirmanmasi olabilecegini gorusundeydi Amerika Birlesik Devletleri nde kaydedilen en buyuk firtinalardan biri 2005 yilinda Bay st Louis 38 ft 30 ft and 35 ft in Mississippi yasam alanlarinda 41 5 ft 8 metreden daha fazla gel git kabarmasi olusturan maksimum gel git Katrina kasirgasi tarafindan olusturuldu Bir diger kaydedilmis firtina ise Ekim 2012 de New York sehrinde meydana gelen Sandy kasirgasi idi ve 4 2 m lik bir dalga boyuna sahipti MekanikFirtina suresince dalga boylarinin degismesi olayinda en az bes farkli islem dahil edilebilir basinc etkisi direkt ruzgar etkisi Dunya nin donmesinin etkisi dalgalarin etkisi ve yagmur etkisi Tropikal siklonun basinc etkileri acik okyanuslardaki su seviyelerinin dusuk atmosferik bolgelerde dusmesine yuksek basincli bolgelerde yukselmesine neden olur Artan su seviyesi dusuk atmosferik basinci yok eder ki Su yuzeyinin altinda bazi duzlemde toplam basinc sabit kalir Bu etki deniz seviyesinden yukseldikce her bir milibar icin 10 mm 0 39 in artar Guclu yuzey ruzgarlari MediaWiki Badtitletext adi verilen bir etki ile yuzey dalgalarinin 45 derecelik aciya sahip olmasina neden olurlar Ruzgar stresleri ruzgar ayarlamasi olarak bilinen su seviyelerinin ruzgar yonunde artmasina ruzgar yonunun tersine azalmasina neden olan bir egilimdir Bu suyu canagin bir tarafina kendi ruzgarinin yonunde uflemesiyle gerceklesir Cunku Ekman Spirali nin etkileri su boyunca dikey olarak yayilir etki derinlikle ters orantilidir Bir acik sahilde basinc etkisi ve ruzgar ayarlamasi baylara astronomik medcezir ile aynidir Dunyanin donmesi dalgalari Kuzey Yarim Kure de saga dogru egen Guney yarim Kure de sola dogru egen Coriolis etkilerine neden olur Bu egilme dalgalarin kiyi ile daha dik bir sekilde iletisime gecirdigi zaman bu durum dalgalanmayi guclendirir ve dalgayi kiyidan egdigi zaman dalgalanmayi azaltici bir etkiye sebep olur Dalgalarin etkisi dogrudan ruzgar tarafindan guclendirildigi zaman firtinanin ruzgar gucu kaynakli dalgalarindan bagimsizdir Guclu ruzgar genis guclu dalgalari hareketi yonunde hizlandirir Bu yuzey dalgalari acik sularda oldukca kucuk su tasimasindan sorumlu olmasina ragmen yakin kiyilarda onemli su tasimalarindan sorumlu olabilir Dalgalar bir cizgi uzerinde daha fazla veya daha kiyiya daha az paralel kirildigi zaman kiyiya dogru onemli olcude su tasirlar Kirildiklari zaman su parcaciklari kiyiya dogru hareket ederek buyuk bir momentuma sahip olurlar ve kirilmadan once dalganin iki katini asan ortalama su hatti uzerinde egimli sahil olusturabilirler Yagis etkisi yogunluklu olarak haliclerde yasanmaktadir Kasirgalar genis alanlar uzerine 12 in 300 mm kadar 24 saat sureyle yagis birakabilirler ve yagmur yogunluklari yerel bolgelerde daha yuksektir Bunun sonucu olarak yagis hizli bir seklide suyun onlari kurutan nehirlere dogru kabarmasini saglar Bu da firtina kaynakli sularin okyanustan kabararak haliclerden dusen yagisi karsilayarak su seviyesinin yakinindaki medcezirsel haliclerde yukselmesine sebep olur Kabarma ve kiyidaki dalga yukseklikleri yapilandirma ve okyanus tabaninin biyografyasindan etkilenir Kiyi daha dusuk bir dalgalanma ancak daha yuksek ve daha guclu bir dalga uretme egilimindedir sonradan kiyiya dik bir dusus vardir ve dar bir raf veya bir yakininda derin su uretir Bu durum en iyi Florida nin guney kiyilarinda orneklenmistir Florida platosunun su derinliginin 91 metreye 299 ft ulastigi uclari Palm Sahilinin 3000 m 9800 ft aciklarinda ve yalnizca 7000 m 23 000 ft aciklarinda uzanir derinlik 180 m 590 ft uzerinde artar Aksine Kuzey Amerika boyunca uzanan sahiller ornegin Teksas dan Florida ya Mexico Gulf ya da Asya daki Bengal Bay Uzun hafif egimli raflar ve sig su derinliklerine sahiptir Florida nin Gulf kosesinde Florida Platosu 160 kilometre 99 mi den daha fazla Collier Ulkesinin Marco adasinin aciklarinda uzanir Florida Keys ve anakara arasinda uzanan Florida Bay i oldukca sigdir derinlikler genellikle 0 3 m 0 98 ft ve 2 m 6 6 ft Bu alanlar firtina dalgasi kabarmalarina maruz kalirlar ancak bunlar kucuk dalgalardir Farklilik daha derin dalgalarda kabarmanin asagi dogru kabarmasindan ve kasirgadan uzaklasmasindan kaynaklanir Ancak daha sig ve nazikce egilimli raflara girerek kabarma dagilamaz ancak karaya dogru suruklenir Kara yuzeyinin topografyasi firtina olculerindeki diger bir onemli bir unsurdur Deniz seviyesinin altindaki yerler su baskinlari icin daha fazla risk altindadir Verilen bir topografya ve derinlik olcumu icin kabarma yalnizca dalgalarin zirve yuksekliklerinden etkilenmez firtinanin buyuklugu de kabarmanin zirvesini etkiler Firtina fazla alani kapladikca gibi herhangi bir firtina ile yigili su yuzune bir cikis yolu vardir ve bu kacis mekanizmasi ayni tepe ruzgar hizi icin dalgalanma kuvvetine orantili olarak azalir Asya bolgelerinde Filipinler tayfunlarin firtina kabarmalarindan en cok etkilenen alanlarindan biridir cunku Japonya Tayvan Cin Vietnam Kambocya yi etkileyen tayfun yollari uzerinde bulunur Tropikal siklonlar gibi yogun cokuntuler meteotsunami adi verilen kiyidaki su yuksekliklerini birdenbire yukselten bir tur kabarma olusturabilirler Derin siklonlar olmasi durumundaki bu dusuk atmosferik basinc ve ice dogru donen kaldirilmis su kubbelerinin altinda ve firtina ile tandem halinde yolculuk eden ruzgarlar nedeniyle olusur Bu su kubbeleri hedef kiyiya ulastiginda sig bolgelerde saha kalkarlar deprem sonucu olusan tsunamilere benzerler Ekstratropikal kabarmalarTropikal Siklonlara benzer bir sekilde ekstra tropikal siklonlar da su yukselmesine sebep olurlar Ancak cogu tropikal siklon firtina kabarmasinin aksine ekstra tropikal siklonlar sisteme bagli olarak daha genis alanlarda daha uzun sureli daha yuksek su kabarmalarina neden olurlar Bu bircok sebep yuzunden olabilir ornegin firtina boyutu sistemi firtina kabarmasina maruz birakacak farkli yondeki ruzgarlar bunlardan bazilaridir Ekstra tropikal firtina kabarmasinin baska bir bileseni de negatif su seviyeleridir Eger guclu ruzgarlar acik denize dogru eserse koy icindeki su seviyelerinin buyuk olcude arttigi durumlar meydana gelebilir ki bu da kiyiya bagli gemiler icin buyuk bir tehdit olusturabilir Eger negatif su seviyeleri yeterince kotu ise gemiler porttan ayrilmayi engelleyerek deniz tabanina oturabilir Kuzey Amerika da ekstra siklon firtina kabarmalari Pasifik ve Alaska sahillerinde ve Atlantik Sahili nin 31 N kuzeyinde olusabilir Ekstra tropikal siklonlar icin de kis aylarinda bu siklonlar sahili etkilediginde soz konusu olabilir 13 Kasim 2009 Birlesik Devletler de onemli bir ekstra tropikal siklon firtina kabarmasi olayini kaydetti ekstratropikal kalintilari Birlesik Devletlerin Guneydogusunda de gelisti Olay sirasinda dogudan gelen firtina gucu ruzgarlari Chesapeake Koy u gibi yerlere suyun girmesini zorlayarak dusuk basinc merkezinin kuzey cevrelerinde belli gunler mevcuttu Su durmadan nehir agzindan kiyiya dogru biriktigi icin ve taze sular halice dustugu icin su seviyeleri onemli olcude artti ve ve normalin uzerinde 8 ft 2 4 metre seviyelerinde Chesapeake nin belli bolgelerinde gunler boyunca kaldi Kabarmanin olcumuTahmini gelgit ve gozlemlenen su artisi arasindaki farka bakilarak kabarma kiyilardaki gelgitsel istasyonlarda dogrudan olculebilir Kabarmayi olcmenin baska bir yolu da yaklasan bir tropikal siklonun kiyi seridi boyunca basinc donusturuculerin dagitimidir Bu ilk defa 2005 yilindaki icin test edilmistir Bu tip sensorler su altinda kalacak bolgelere koyulabilir ve uzerindeki su yuksekligini dogru bir sekilde olcebilirler Bir siklondan gelen dalgalanma geriledikten sonra sorveyorlerinin ekipleri fotograflari ve isaretleri yazili aciklamalar iceren titiz ve ayrintili surecte arazi uzerindeki yuksek su isaretleri HWM haritasini cikarirlar HWM firtina olay yerini ve sel sularinin yukselmesi gosterir HWM incelendiginde su yuksekligi cesitli bilesenleri kirik olabilir eger dalgalanma atfedilen kismi tespit edilebilirse boylece o isareti firtina kabarmasi olarak siniflandirilabilir Aksi takdirde bu firtina gelgit olarak siniflandirilir Karada HWM dikey verisi bir referans koordinat sistemi referans alinmistir Degerlendirme sirasinda HWM isareti guvene dayali dort kategoriye ayrilir Mukemmel dalgalanma sonrasi firtina analizinde NHC tarafindan kullanilan sadece HWM degerlendirildi Firtina medceziri ve firtina kabarmasi olarak iki cesit olcu kullanilmaktadir Firtina gelgiti bir dikey referans noktasini veya kullanilarak olculur Firtina kabarmasi dalgalarin normal hareketinin otesinde beklenen su yukselmesi olarak tanimlandigindan medcezir tahmininin iyi bilinmesi ve kabarmaya maruz olan bolgelerdeki yavas degisimini varsayimiyla firtina kabarmasi medcezir tahminlerini kullanarak olculur Gelgitler bolgesel olgular oldugundan firtina kabarmasi yalnizca yakindaki mbir gelgit istasyonu ile olan iliskisine bakilarak olculebilir Bir istasyonda gelgit tezgah isareti bilgileri o yerde deniz seviyesi MSL anlamina jeodezik datum dikey bir ceviri saglar sonra gelgit tahmin cikarilarak normal su yuksekliginin ustunde bir dalgalanma yuksekligi verir Slosh Birlesik Devletlerdeki Ulusal Kasirga Merkezi kasirgalari acilimi Sea Lake ve Overland Surges from Hurricanes olan SLOSH Modelini kullanarak tahmine etmektedir Model yuzde yirmi oraninda dogru tahminler yapmaktadir SLOSH girdileri tropikal siklonun merkez basincini firtina buyuklugunu siklonun ileri hareketi yolu ve maksimum korunan ruzgarlarini icermektedir Onceden tanimlanmis ve SLOSH havzasi adi verilen bir grid uzerinde bolgesel topografya halic ve nehir uyumu deniz tabaninin derinligi astronomik gelgitlerin yani sira fiziksel ozellikler de hesaba katilir Ortusen SLOSH havzalari Amerika kitasinin kuzey ve guney kiyilarinda tanimlanir Bazi firtina simulasyonlari birden fazla SLOSH havzasi kullanabilirler Ornegin Katrina SLOSH modeli hem Ponchartrainn Golu New Orleans Havzasi icin hem de Missisipi Ses Havzasi icin Meksika toprak kaymasinin kuzey Gulf u icin kullanildi Modelden alinan en son cikti suyun maximum dis ortusunu baska bir deyisle her bolgede bulunan MEOW verir Tahmin belirsizliklerini kaldirmak icim genellikle cesitli modeller degisken girdi parametreleriyle MOMs yani Maximum of Maximums haritalari olusturmak icin calisir Ve kasirga tahliye calismalari icin temsili izlerden olusan bir firtina ailesi degisen yogunluk yaricap ve hizlarda herhangi bir tropikal siklon olusumu icin en kotu durum su yukseklikleri uretmek icin modellenmistir Bu calismalarin sonuclari genellikle SLOSH un birkac bin defa calistirilmasiyla olusturulur Bu calismalar cesitli devletler icin Federal Acil Durum Yonetim Ajansi sozlesme kapsaminda USACE tarafindan tamamlanan ve onlarin Hurricane Tahliye Calismalari HES web sitesinde mevcuttur edilmistir Onlar asgari SSHS kategorisini tanimlamak icin golgeli kiyi ilce haritalari dahil ilcenin her alanda sellere neden olur kasirga AzaltmaMeteorolojisel calismalar ciddi firtina ve kasirgalar hakkinda uyarsa bile kiyisal sel riskinin yuksek oldugu bolgelerde ozel firtina kabarmasi uyarilari bulunmaktadir Bunlar ornegin Hollanda Ispanya Amerika Birlesik Devletleri ve Birlesik Krallik ta uygulanmistir 1953 Kuzey Denizi Sel inden sonra sonra tanitilan bir profilaktik yontem baraj ve baraj kapaklari firtina dalgalanma bariyerleri kurulmasidir Bunlar arazi firtina kabarmasi tehdidi altinda iken serbest gecise izin verecek sekilde acik ancak arazi firtina kabarmasi tehdidi altinda iken kapalidir Buyuk firtina kabarmasi bariyerleri Hollanda daki ve dir ve bunlar Delta Work Londra daki The ve Rusya daki Sankt Peterburg projelerinin de bir parcasidirlar Hollanda da kullanimda olan baska bir modern gelisme de yuzer yapili islak topraklarin koselerinde konut alanlarinin kurulmasidir Bu islak topraklar akarsulari yer temin eder ve kabarmalar cevredeki yapilara zarar vermez Bunun yani sira bir yandan dogal yapiyi korurken bir yandan da dalgalanmalari ve bentlerin verecegi zararlari da onlemis olurlar Anakaralar icin firtina denizden yaklastigi zaman karadan yaklasmasina gore daha buyuk bir tehdit olusturmaktadir Notlar a b Meteoroloji Sozlugu nde firtina dalgasinin firtina oladigi halde olustugu soylenmesine ragmen ayni tanimda kasirgalarda oldugu gibi kucuk bir alcak basinc merkezide ayni boyutta dalga yaratabilecek guce ulasir yazim hatalari ozgun metinden denilmesinden bu dalgalarin baslica firtinalarda olustugu ama uygun kosullarda kucuk alcak basinc alanlarinda da meydana gelebildigi anlasilmaktadir Zaten sozlukte terimin Ingilizce karsiligi olarak verilen storm surge baslica firtina ve kasirgalar sonucu meydana gelen dalgalari ifade etmektedir Storm surge hakkindaki Ingilizce kaynaklara bkz Meteoroloji Sozlugu 28 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Devlet Meteoroloji Isleri Genel Mudurlugu Erisim tarihi 28 Agustos 2011