Myanmar

Myanmar (Birmanca: မြန်မာ, Myanma), resmî adıyla Myanmar Birliği Cumhuriyeti, diğer isimleriyle Burma (Birmanca: ဗမာ, Bama) ya da Birmanya, Güneydoğu Asya'da bir ülkedir. Kuzeybatıda Bangladeş ve Hindistan, kuzeydoğuda Çin, doğuda Laos, güneydoğuda Tayland ile komşudur. Güney ve güneybatıda Andaman Denizi ve Bengal Körfezi'ne kıyısı vardır. Myanmar Güneydoğu Asya anakarasındaki en büyük, Asya genelinde ise 10. büyük ülkedir. 2017 verilerine göre nüfusu 54 milyondur. Başkenti Nepido, en büyük şehri Yangon'dur.

Myanmar Birliği Cumhuriyeti ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်‌ (Birmanca) Pyihtaungsu Thamada Myanma Naingngantaw
Bayrak Arma
Millî marş ("Dünyanın Sonuna Kadar")
Başkent	Nepido
En büyük şehir	Yangon
Resmî dil(ler)	Birmanca
Tanınan bölgesel dil(ler)
Etnik gruplar (2018)	68% Birmanlar 9% Şanlar 7% Karenler 4% Arakanlılar 3% Çinliler 2% Hintler 2% Monlar 5% diğer
Resmî din	Budizm
Demonim	Burmalı
Hükûmet	Askeri cunta altında üniter meclisten bağımsız parlamenter anayasal cumhuriyet
• Devlet İdare Konseyi Başkanı Min Aung Hlaing • Devlet İdare Konseyi Başkan Yardımcısı Soe Win •  Myint Swe (vekil)
Yasama organı
• Üst meclis
• Alt meclis
• Pyu şehir devletleri y. MÖ 180 • Pagan Krallığı 23 Aralık 849 •  16 Ekim 1510 • Konbaung Hanedanı 29 Şubat 1752 •  1 Ocak 1886 • Britanya Birmanyası'nın 4 Ocak 1948 •  2 Mart 1962 • "Burma"dan "Myanmar"a isim değişikliği 18 Haziran 1989 •  restorasyonu 30 Mart 2011 • 2. darbe 1 Şubat 2021
Yüzölçümü
• Toplam	678.500 km^2 (40.)
• Su (%)	3,06
Nüfus
• 2017 sayımı	53.582.855 (26.)
• Yoğunluk	76/km^2 (125.)
GSYİH (SAGP)	2019 tahminî
• Toplam	355 milyar $ (51.)
• Kişi başına	6.707 $ (128..)
GSYİH (nominal)	2019 tahminî
• Toplam	66 milyar $ (72.)
• Kişi başına	1.245 $ (155.)
Gini (2015)	38.1 orta
İGE (2019)	0.583 orta · 147.
Para birimi	Kyat (mmK)
Zaman dilimi	UTC+6:30 (MMT)
Telefon kodu	+95
İnternet alan adı	.mm

Myanmar'daki ilk uygarlıklar Yukarı Myanmar'da Tibet-Birman dillerini konuşan Pyu şehir devletleri ile Aşağı Burma'da Mon krallıklarıdır. 9. yüzyılda Birmanlar yukarı İravadi vadisine geldiler ve 1050'lerde Pagan Krallığı'nın kurulmasıyla Birman dili, kültürü ve Theravada Budizm'i ülkeye hakim oldu. Pagan Krallığı Moğol istilaları sonucu dağıldı ve birbiriyle çatışan gruplar ortaya çıktı. 16. yüzyılda Toungoo hanedanı ülkeyi birleştirdi ve Güneydoğu Asya tarihinin en büyük imparatorluğunu kurdu. 19. yüzyıl başlarında Konbaung hanedanı ülkede hakimiyet kurdu, Manipur ve Assam kısa bir dönem kontrol altına alındı. Britanyalı East India Company 19. yüzyılda gerçekleşen üç İngiliz-Birman Savaşı sonucunda yönetimi ele geçirdi ve ülke Britanya sömürgesi oldu. II. Dünya Savaşı'nda Japon işgaline uğradı, 1945'te Müttefiklerce geri alındı. 1948'de bağımsızlık verildi. 1962'deki bir askerî darbenin ardından Burma Sosyalist Program Partisi altında bir askerî diktatörlük haline geldi.

Bağımsızlık yılları boyunca Myanmar sayısız etnik grup arasında yaşanan gerilimlere ve 70 yılı aşan bir süredir devam eden yakın tarihin en uzun iç savaşlardan birine sahne oldu. Bu süre içinde Birleşmiş Milletler ve bazı diğer örgütler sürekli ve sistematik insan hakları ihlalleri bildirdiler. 2010 genel seçimlerinin ardından 2011'de askerî cunta resmen feshedildi ve sivil bir hükûmet iktidara geldi. Bu el değiştirme ve Ang San Su Çi ile diğer siyasi mahkûmların serbest bırakılması, ülkenin insan hakları karnesini iyileştirdi. Dış ilişkilerde de ilerlemeler yaşandı, ülkeye uygulanan ekonomik yaptırımlar gevşetildi ve ticaret kolaylaştı. Ancak hükûmetin azınlıklara yönelik tutumu ile etnik ve dini çatışmalara sert müdahaleleri eleştiri konusu olmaya devam etti. 2015 seçimlerinde Ang San Su Çi'nin partisi çift meclisli parlamentonun her iki kanadında çoğunluğu elde etti. Halen ülke üzerinde etkin bir gücü bulunan Myanmar ordusu 1 Şubat 2021'de bir askerî darbe gerçekleştirerek yönetimi ele geçirdi.

Myanmar Doğu Asya Zirvesi, Bağlantısızlar Hareketi, ASEAN ve BIMSTEC üyesidir. Eski bir Britanya sömürgesi olmasına rağmen İngiliz Milletler Topluluğu üyesi değildir. Ülke yeşim ve diğer değerli taşlar, petrol, doğal gaz ve diğer doğal kaynaklar bakımından zengindir. Ayrıca çevresindeki ülkelere kıyasla yenilenebilir enerji potansiyeli yüksek bir ülkedir. 2013'te nominal GSYİH 56,7 milyon dolar, satın alma gücü paritesine göre 221,5 milyar dolardır. Myanmar dünyanın ekonomik olarak en eşitsiz ülkelerindendir, ekonomimin büyük bölümü askeri hükûmetin destekçileri tarafından kontrol edilmektedir. 2020 İnsani Gelişme Endeksi'nde 147. sıradadır.

Etimoloji

Ülkenin tarihî adı ülke nüfusunun yarısından fazlasını oluşturan Birmanlardan gelen Burma'dır. Ülkede 1989'da tesis edilen askerî rejim, ülkenin sömürge döneminin izlerini silmek adına Burma olan ülke adını yine Birmanların adının bir başka çeşitlemesinden gelen Myanmar olarak değiştirmiştir ve bu ad günümüzde de resmen kullanılmaktadır. Bu yeni ad ülkedeki rejime destek veren Çin gibi ülkelerce hemen benimsenmişken Batılı ülkeler bu adı reddederek eski ad Burma'yı uzun süre kullansa da ülkedeki demokratikleşme hareketleri sonrası bu tavır yumuşamıştır. Ülkenin eski adı Burma'nın Türkçedeki kullanımı ise Fransızca Birmanie'de gelen Birmanya olup mevcut ad olduğu gibi kullanılmaktadır.

Tarihçe

Myanmar'da gelişkin bir Buda uygarlığı var­dır. Terk edilmiş bir kent olan Pagan'da bu uygarlıktan izler görülür. Kentte 9-13. yüz­yıllar arasında yapılmış binlerce Buda tapına­ğı bulunmaktadır. 11-19. yüzyıllarda Birmanya prensleri ara­sında amansız savaşlar oldu. 1820'de büyük Myanmar generali Maha Bandula, Hindis­tan'ın İmphal (Manipur) ve Assam eyaletleri­ni ele geçirip Bengal'e yönelince Hindistan'a o zaman egemen olan İngilizler, Myanmar'ya savaş açtılar. Maha Bandula geri püs­kürtüldü ve Myanmarlılar yalnızca Assam ve İmphal üzerindeki isteklerinden vazgeçmekle kalmadılar, aynı zamanda Aşağı Birmanya'nın Arakan ve Tenasserim bölgelerini de İngilizler'e bırakmak zorunda kaldılar. 1826-82'de İngilizler, Aşağı Myanmar'ı adım adım ele geçirdiler. Kral Thibavv'la 1886'da yapılan savaştan sonra, başkenti Mandalay olan Yu­karı Birmanya da İngilizler'in denetimi altına girdi. 1919'dan 1937'ye kadar Myanmar, "Birmanya" adı altında Hin­distan'ın bir eyaleti olarak İngiliz yönetimin­de kaldı. 1948 yılında İngiltere sömürge yönetimi fiilen bitti.

1962 yılında General Ne Win başkanlığındaki askerler yönetime el koydu. 2007'de askeri diktaya karşı Budist rahiplerin öncü rol oynadığı Safran Devrimi adlı girişim başarısız olmasına karşın, ülkede 2008 yılında ilan edilen yeni anayasanın ardından, 2010 yılında gerçekleştirilen seçimler sonucunda cumhuriyet rejimine geçiş yapıldı. Myanmar ordusunun desteğine sahip Birlik, Dayanışma ve Kalkınma Partisi'nin seçimleri %80'lik bir oy oranıyla kazandığının ilan edildiği seçimlerde Nobel ödüllü Aung San Suu Kyi liderliğindeki Ulusal Demokrasi Birliği partisi de geniş çaplı usulsüzlüklerin yaşandığını ileri sürerek seçimleri boykot etti. Ancak 23 Aralık 2012 yılında 664 üyeli parlamentoda milletvekillerinin çeşitli görevlere atanmasıyla boşalan 45 sandalye için yapılan ara seçimlerde Ulusal Demokrasi Birliği partisi 40 sandalyeyi kazandı.

4 Mayıs 2008'de oluşan Nargis kasırgası nedeniyle son belirlemelere göre yaklaşık 51.000 kişi ölmüş, 41.000 kaybolmuştur. İktidardaki askerî cunta, ısrarlar sonucu 8 Mayıs 2008'de uluslararası yardımları kabul etmiştir.

Coğrafya

Köppen iklim sınıflandırmasına göre Myanmar haritası.

Myanmar Güneydoğu Asya'da 678.500 kilometrekare (262.000 sq mi) kadar alana yayılmıştır. Şubat 2011 itibarıyla Myanmar 14 eyalet ve bölgeden, 67 ilden, 330 ilçeden, 64 alt-ilçeden, 337 kasabadan, 2,914 vard bölgesinden ve 68,290 köyden oluşmaktadır. Kuzeydoğuda Bangladeş'in Chittagong iliyle Hindistan'ın Mizoram, Manipur, Nagaland ve Arunaçel Pradeş eyaletleriyle sınır komşusudur. Kuzey ve kuzeydoğuda Çin'in Tibet ve Yünnan bölgelerine 2.185 km (1.358 mi) uzunluğunda sınırı vardır. Güneydoğuda Laos ve Tayland ile komşudur. Ülkenin ayrıca Bengal Körfezi'ne ve Andaman Denizi'ne güney ve güneybatısından 1.930 km (1.200 mi) uzunluğunda kıyısı bulunmaktadır.

Kuzeyde Hengduan Dağları, Çin ile olan sınırı belirlemektedir. Ülkenin en yüksek dağı olan , Kaçin eyaletinde yer almaktadır. Yüksekliği 5.881 metre (19.295 ft)'dir.

İdari bölümler

Myanmar yedi eyalete (ပြည်နယ်) ve yedi bölgeye (တိုင်းဒေသကြီး) ayrılmıştır. Bölgeler etnik köken temelli oluşturulmuş birimlerdir, eyaletler ise birçok etnik grubu içinde barındırır.

Aşağıda 31 Aralık 2001 tarihine ait bir tablo bulunmaktadır.

No.	Eyalet/Bölge	İl	Kasaba	Şehir	Vard bölgesi	Köy grupları	Köyler
1	Kaçin Eyaleti	4	18	20	116	606	2630
2	Kayah Eyaleti	2	7	7	29	79	624
3	Kayin Eyaleti	3	7	10	46	376	2092
4	Çin Eyaleti	2	9	9	29	475	1355
5	Sagaing Bölgesi	8	37	37	171	1769	6095
6	Tanintharyi Bölgesi	3	10	10	63	265	1255
7	Bago Bölgesi	4	28	33	246	1424	6498
8		5	25	26	160	1543	4774
9	Mandalay Bölgesi	7	31	29	259	1611	5472
10	Mon Eyaleti	2	10	11	69	381	1199
11	Arakan Eyaleti	4	17	17	120	1041	3871
12		4	45	20	685	634	2119
13	Şan Eyaleti	11	54	54	336	1626	15513
14	Ayeyarwady Bölgesi	6	26	29	219	1912	11651
	Toplam	63	324	312	2548	13742	65148

Siyaset

Tataristan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı R.N. Minnikhanov'un Devlet İdare Konseyi Başkanı, Myanmar Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri Yüksek Başkomutanı Kıdemli General Min Aung Hlaing ile görüşmesi.

İnsan hakları

1947 yılından bu yana devam eden Arakan İsyanı'nda Myanmar Ordusu ile Myanmar'daki Müslüman azınlık Rohingyalar arasında sık sık çatışmalar yaşanmakta, 2012 Arakan Bölgesi ayaklanmaları ile artan çatışmalar sırasında Myanmar Hükûmeti ve siviller tarafından Müslüman azınlığa yönelik saldırı katliam yapılmıştır.

2016 yılında Myanmar Dinî İşler Bakanı Aung Ko ülkede yaşayan Budistleri tam vatandaş ilan etmiş Müslümanları ise “yan ve yarı vatandaş" şeklinde tanımlanmıştır.

2021 Myanmar Askeri Darbesi

Myanmar ordusu tarafından 1 Şubat 2021 günü iktidardaki lidere ve kabinesine karşı askeri darbe gerçekleşti. Ordu, ülkeyi 1 yıl yöneteceğini açıkladı. 2 Şubat 2021'de Myanmar Genelkurmay Başkanı Min Aung Hlaing tarafından 8 üst düzey askerden ve 3 sivilden oluşan ve yürütme yetkisine sahip olan Devlet İdare Konseyi kuruldu.

Ekonomi

Doğal kaynaklar

Başlıca doğal kaynakları petrol, kereste, kalay, antimon, çinko, bakır, tungsten, kurşun, kömür, mermer, kireç taşı, değerli taşlar, doğal gaz ve su enerjisidir.

Toplum

Din

Ülkede İslamiyet

Çoğunluğu Budist olan Myanmar’da resmî makamlar, Müslümanların nüfusun % 4’ünü oluşturduğunu iddia etmektedirler. Ancak müslüman önderler bu oranın % 10 ile 14 aralığında olduğunu söylemektedirler. Müslümanların etnik köken dağılımı ise şöyledir: % 68 Hint, % 30 , % 2 Çin asıllı. Müslümanların % 41’i Arakan bölgesinde geri kalanı ise ülkenin diğer bölgelerinde yaşamaktadırlar. Büyük çoğunluğu Hanefi mezhebindendir.

Hint asıllı Müslümanlar çoğunlukla başkent ve çevresinde yaşarken Bengal, Urdu ve Myanmar dillerinin karışımı bir dili konuşan Rohingyalar Arakan bölgesinde yaşamaktadırlar. Diğer göre daha fakir olan Rohingyalar savaş, sürgün ve baskılara mâruz kalmışlardır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Arakan’da Müslüman devleti kurma faaliyetleri silâhlı çatışmalara ve hükûmetin askerî operasyonlar yapmasına neden oldu. Binlerce Müslüman yurtlarından çıkarıldı ve camileri, okulları, evleri zarar gördü. Bunlardan geriye dönenleri Myanmar hükûmeti ülkeye kaçak yollardan giren yabancılar olarak kabul etti.

1989 ve 1991 yıllarındaki operasyonlar sonucunda 250.000 müslüman tekrar Bangladeş’e sığındı ve ancak BMMYK’nın baskısı neticesinde 1992’de ülkeye geri dönebildiler. Müslümanların bir kısmı hâlen mülteci olarak Bangladeş’te kamplarda yaşamaktadır. Myanmar hükûmeti Rohingyalar’a tam vatandaşlık hakkı vermeyi reddederek onların Myanmar vatandaşı sayılabilmeleri için vatandaşlık kanununa göre İngiliz işgali ve Hint göçmen akını başlamadan yani atalarının 1824 tarihinden önce ülkede yaşadıklarını ispatlamaya zorlamaktadır. 1948’den beri savaşan Müslümanlar ise 1999’da ’nı ve 2000 yılında da ’nü kurarak faaliyetlerini Bangladeş üzerinden sürdürmektedirler.

Ülkedeki müslümanlar arasında sosyal yaşamda ve dinî görevleri ifa etme hususunda farklı görüntüler sergilenmektedir. Hint asıllılar konuşma dili olarak Urduca’yı kullanırken yerliler Myanmar dilini kullanmaktadır. Hint asıllılar dini vecibelerine daha çok dikkat ederken yerliler ise eski Budist kültüründen gelen alışkanlıklarıyla karışmış bir dini hayat sürdürmektedir. Siyasi ve sosyokültürel açıdan da bölünmüşlük vardır ve her toplumun kendi derneği vardır.

Büyük şehirler

Ayrıca bakınız

• Myanmar, Thayet Myo Türk Şehitliği
• Bagan Antik Kenti

Kaynakça

1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017. 
2. ^ (PDF). constituteproject.org. 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2017. 
3. ^ (PDF). Multicultural Health Policy Unit. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2018. 
4. ^ ^{a b} "Myanmar Population (2018) – Worldometers". worldometers.info. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
5. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2020. 
6. ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2019. 
7. ^ ^{a b} Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
8. ^ ^{a b} "Burma". The World Factbook. U.S. Central Intelligence Agency. 10 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2021. 
9. ^ O'Reilly, Dougald JW (2007). Early civilizations of Southeast Asia. United Kingdom: Altamira Press. ISBN . 
10. ^ Lieberman, p. 152
11. ^ . web.archive.org. 25 Ağustos 2013. 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2021. 
12. ^ . Human Rights Watch. 1 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2013. . Amnesty International USA. 29 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2013. . Human Rights Watch. 22 Ocak 2012. 30 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2013. 
13. ^ Madhani, Aamer (16 Kasım 2012). "Obama administration eases Burma sanctions before visit". USA Today. 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2021. Fuller, Thomas; Geitner, Paul (23 Nisan 2012). "European Union Suspends Most Myanmar Sanctions". The New York Times. 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2021. 
14. ^ Greenwood, Faine (27 Mayıs 2013). . Undispatch.com. 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2014. . Reuters. 11 Haziran 2012. 6 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2021. "Q&A: Communal violence in Burma". BBC. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2013. 
15. ^ "Myanmar military takes control of country after detaining Aung San Suu Kyi" (İngilizce). BBC News. 1 Şubat 2021. 31 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
16. ^ Vakulchuk, Roman; Kyaw Kyaw Hlaing; Edward Ziwa Naing; Indra Overland; Beni Suryadi and Sanjayan Velautham (2017). Myanmar’s Attractiveness for Investment in the Energy Sector. A Comparative International Perspective. Norwegian Institute of International Affairs (NUPI) and Myanmar Institute of Strategic and International Studies (MISIS) Report. p. 8.
17. ^ "Burma (Myanmar)". World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2021. 
18. ^ Eleven Media (4 Eylül 2013). . The Nation. 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2014. McCornac, Dennis (22 October 2013). . Democratic Voice of Burma. 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2014. 
19. ^ Bilener, Tolga (Ekim 2017). "Burma mı, Birmanya mı, Myanmar mı?". #tarih, 41. Kafa Grup. s. 16. ISSN 2148-547X. 
20. ^ Patrick Hesp, (Ed.) (2000). Geographica's World Reference. Random House Australia. ss. 738, 741. 
21. ^ "Myanmar. States & Regions". Myanmar's NET. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
22. ^ List of Districts, Townships, Cities/Towns, Wards, Village Groups and Villages in Union of Myanmar published by Ministry of Home Affairs, Government of Union of Myanmar on 31 December 2001
23. ^ "Budistler neden Müslümanları öldürüyor?". NTV.com.tr. 3 Mayıs 2013. 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Nisan 2016. 
24. ^ "Myanmar dini işleri bakanı: Müslümanlar yarı vatandaş". Habertürk. 5 Nisan 2016. 14 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ağustos 2016. 
25. ^ "Myanmar'da darbe: Ordu neden yönetime el koydu, bundan sonra ne olacak?". 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
26. ^ "Myanmar Military Announces New State Administrative Council". 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
27. ^ ^{a b c} TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 32, sayfa: 253-255