Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gelgit kuvveti veya gelgit oluşturan kuvvet, bir cismi, diğer cisimden gelen yerçekimi alanındaki güçteki uzamsal değişimler nedeniyle başka bir cismin kütle merkezine doğru veya bundan uzağa doğru uzatan bir yerçekimi etkisidir. Katı dünya gelgitleri, gelgit kilitlenmesi, gök cisimlerinin parçalanması ve Roche sınırı dahilinde halka sistemlerinin oluşumu ve aşırı durumlarda nesnelerin dahil olmak üzere gelgitlerden ve buna bağlı diğer etkilerin oluşumundan sorumludur. Bunun nedeni, bir cismin bir diğerinin uyguladığı yerçekimi alanının, o cismin parçaları arasında sabit olmaması nedeniyle yakın kısmın, uzak kısma göre daha güçlü bir şekilde çekilmesidir. Oluşan bu fark yakın tarafta pozitif, uzak tarafta ise negatiftir, bu da nesnenin gerilmesine neden olmaktadır. Bu nedenle gelgit kuvveti aynı zamanda diferansiyel kuvvet, artık kuvvet veya yerçekimi alanının ikincil etkisi olarak da bilinmektedir.
Gök mekaniğinde kullanılmakta olan "gelgit kuvveti" ifadesi, bir cismin veya malzemenin (örneğin gelgit suyu) esas olarak ikinci bir cismin (örneğin Dünya) yerçekimi etkisi altında olduğu, ancak aynı zamanda üçüncü bir cismin (örneğin Ay) yerçekimi etkileriyle tedirgin edildiği bir durumu ifade edebilir. Bu tür durumlarda tedirgin edici kuvvete gelgit kuvveti adı verilmektedir (örneğin, Ay'daki bozucu kuvvet ) ki bu, üçüncü cismin ikinciye uyguladığı kuvvet ile üçüncü cismin birinciye uyguladığı kuvvet arasındaki farktır.
Açıklama
Bir cisme (cisim 1) başka bir cismin (cisim 2) yerçekimi etki ettiğinde, cismin cisim 2'ye bakan tarafı ile cisim 2'den uzağa bakan tarafı arasındaki fark 1. cisim açısından önemli ölçüde değişebilir. Şekil 4, küresel bir cisim (cisim 1) üzerinde başka bir cisim (cisim 2) tarafından uygulanan diferansiyel yerçekimi kuvvetini göstermektedir. Gelgit kuvvetleri olarak adlandırılan bu kuvvetler her iki cisimde de gerilmelere neden olur ve onları deforme edebilir, hatta aşırı durumlarda birini veya diğerini parçalayabilir.Roche limiti, gelgit etkilerinin bir cismin parçalanmasına neden olacağı bir gezegenden uzaklıktır, çünkü gezegenden gelen farklı kütleçekim kuvveti cismin parçalarının birbirini çekmesinin üstesinden gelir. Kütleçekim alanı tekdüze olsaydı bu gerilmeler meydana gelmezdi, çünkü tekdüze bir alan yalnızca tüm cismin aynı yönde ve aynı oranda birlikte hızlanmasına neden olurdu.
Güneş, Dünya ve Ay
Dünya Ay'dan 81 kat daha büyüktür ancak yarıçapı kabaca Ay'ın 4 katıdır. Sonuç olarak, aynı mesafede, Ay'ın yüzeyindeki Dünya'nın gelgit kuvveti, Dünya'nın yüzeyindeki Ay'ın gelgit kuvvetinden yaklaşık 20 kat daha güçlüdür[8].
| Gelgit kuvvetine neden olan yerçekimsel cisim | Gelgit kuvvetine maruz kalan cisim | Çap ve mesafe | Gelgit ivmesi | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Cisim | Kütle ( m ) | Vücut | Yarıçap ( r ) | Mesafe ( d ) |  |  |
| Güneş | 1,99 | Dünya | 6,37 | 1,50 | 3,81 | 5,05 |
| Ay | 7,34 | Dünya | 6,37 | 3,84 | 2,24 | 1,10 |
| Dünya | 5,97 | Ay | 1,74 | 3,84 | 6,12 | 2,44 |
| m kütledir; r yarıçaptır; d mesafedir; 2 r çaptır G yer çekimi sabitidir = 6,67430(15)×10-11 m3⋅kg−1⋅s−2 | ||||||
Etkileri
Sonsuz küçüklükte elastik bir küre söz konusu olduğunda, gelgit kuvvetinin etkisi hacimde herhangi bir değişiklik olmaksızın cismin şeklini bozmaktır. Küre, diğer cisme doğru ve ondan uzağa bakan iki çıkıntısı olan bir elipsoide dönüşür. Daha büyük cisimler oval bir şekle dönüşür ve hafifçe sıkışır, Ay'ın etkisi altında Dünya okyanuslarına olan da budur. Dünya ve Ay ortak kütle merkezleri ya da etrafında yörüngede dönerler ve aralarındaki çekim kuvveti bu hareketi sürdürmek için gerekli merkezcil kuvveti sağlar. Dünya üzerinde, bu çift merkeze çok yakın bir gözlemci için durum, 1. cisim olarak Dünya'nın, 2. cisim olarak Ay'ın yerçekimi tarafından etkilendiği bir durumdur. Dünya'nın tüm kısımları Ay'ın çekim kuvvetine maruz kalarak okyanuslardaki suyun yeniden dağılmasına, Ay'a yakın ve uzak taraflarda şişkinlikler oluşturmasına neden olur.
Bir cisim gelgit kuvvetlerine maruz kalarak döndüğünde, iç sürtünme dönme kinetik enerjisinin ısı olarak kademeli bir şekilde dağılmasına neden olur. Dünya ve Ay'ın durumunda, dönme kinetik enerjisinin kaybı yüzyıl başına yaklaşık 2 milisaniyelik bir kazançla sonuçlanır. Eğer cisim ana merkezine yeterince yakınsa, bu durum Dünya'nın uydusu örneğinde olduğu gibi, yörünge hareketine gelgitsel olarak kilitlenmiş bir dönüşle sonuçlanabilir. Jüpiter'in uydusu Io üzerinde dramatik volkanik etkiler yaratır. Gelgit kuvvetlerinin neden olduğu gerilimler de Dünya'nın uydusu Ay'da aylık düzenli ay depremlerine neden olmaktadır.
Gelgit kuvvetleri, ısı enerjisini kutuplara doğru taşıyarak küresel sıcaklıkları ılımlı hale getiren okyanus akıntılarına katkıda bulunur. Gelgit kuvvetlerindeki değişimlerin 6 ila 10 yıllık aralıklarla küresel sıcaklık kayıtlarındaki serin dönemlerle ilişkili olduğu ve gelgit zorlamasındaki harmonik atım değişimlerinin bin yıllık iklim değişikliklerine katkıda bulunabileceği öne sürülmüştür. Bugüne kadar bin yıllık iklim değişiklikleri ile güçlü bir bağlantı bulunamamıştır.
Gelgit etkileri özellikle nötron yıldızları ya da kara delikler gibi yüksek kütleli küçük cisimlerin yakınında belirginleşir ve bu cisimler içe doğru akan maddenin "" sorumludur. Gelgit kuvvetleri, çeken cisimlerin Ay ve daha az ölçüde Güneş olduğu Dünya okyanuslarının gelgitini yaratır. Gelgit kuvvetleri aynı zamanda gelgit kilitlenmesinden, gelgit ivmesinden ve gelgit ısınmasından da sorumludur. Gelgitler ayrıca sismisiteye de neden olabilir.
Gelgit kuvvetleri, dünyanın iç kısmında iletken sıvılar üreterek dünyanın manyetik alanını da etkiler.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . nasa.gov. NASA. 11 Şubat 2022. 11 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2022.
- ^ "On the tidal force" 10 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., I. N. Avsiuk, in "Soviet Astronomy Letters", vol. 3 (1977), pp. 96–99.
- ^ See p. 509 in "Astronomy: a physical perspective", M. L. Kutner (2003).
- ^ R Penrose (1999). The Emperor's New Mind: Concerning Computers, Minds, and the Laws of Physics. Oxford University Press. s. 264. ISBN .
tidal force.
- ^ Thérèse Encrenaz; J -P Bibring; M Blanc (2003). The Solar System. Springer. s. 16. ISBN .
- ^ "2018 CODATA Value: Newtonian constant of gravitation". The NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty. NIST. 20 May 2019. Erişim tarihi: 2019-05-20.
- ^ R. S. MacKay; J. D. Meiss (1987). Hamiltonian Dynamical Systems: A Reprint Selection. CRC Press. s. 36. ISBN .
- ^ Rollin A Harris (1920). The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge. 26. Encyclopedia Americana Corp. ss. 611-617.
- ^ . www.haydenplanetarium.org. 14 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2016.
- ^ Keeling, Charles D.; Whorf, Timothy P. (5 Ağustos 1997). "Possible forcing of global temperature by the oceanic tides". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 94 (16): 8321-8328. ISSN 0027-8424. (PMID) 11607740.
- ^ Munk, Walter; Dzieciuch, Matthew; Jayne, Steven (15 Şubat 2002). "Millennial Climate Variability: Is There a Tidal Connection?". Journal of Climate (İngilizce). 15 (4): 370-385. doi:10.1175/1520-0442(2002)015<0370:MCVITA>2.0.CO;2. ISSN 0894-8755. 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2023.
- ^ "Hungry for Power in Space". New Scientist. 123: 52. 23 Eylül 1989. Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
Dış bağlantılar
- Gravitational Tides by J. Christopher Mihos of Case Western Reserve University
- Audio: Cain/Gay – Astronomy Cast Tidal Forces – July 2007.
- Gray, Meghan; Merrifield, Michael. . Sixty Symbols. for the University of Nottingham. 11 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Pau Amaro Seoane. . 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2018.
- by Mikolaj Sawicki of John A. Logan College and the University of Colorado.
- by Donald E. Simanek
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gelgit kuvveti veya gelgit olusturan kuvvet bir cismi diger cisimden gelen yercekimi alanindaki gucteki uzamsal degisimler nedeniyle baska bir cismin kutle merkezine dogru veya bundan uzaga dogru uzatan bir yercekimi etkisidir Kati dunya gelgitleri gelgit kilitlenmesi gok cisimlerinin parcalanmasi ve Roche siniri dahilinde halka sistemlerinin olusumu ve asiri durumlarda nesnelerin dahil olmak uzere gelgitlerden ve buna bagli diger etkilerin olusumundan sorumludur Bunun nedeni bir cismin bir digerinin uyguladigi yercekimi alaninin o cismin parcalari arasinda sabit olmamasi nedeniyle yakin kismin uzak kisma gore daha guclu bir sekilde cekilmesidir Olusan bu fark yakin tarafta pozitif uzak tarafta ise negatiftir bu da nesnenin gerilmesine neden olmaktadir Bu nedenle gelgit kuvveti ayni zamanda diferansiyel kuvvet artik kuvvet veya yercekimi alaninin ikincil etkisi olarak da bilinmektedir Cubuklu sarmal gokada NGC 169 ile daha kucuk bir yoldas arasindaki gelgit etkilesimi Gok mekaniginde kullanilmakta olan gelgit kuvveti ifadesi bir cismin veya malzemenin ornegin gelgit suyu esas olarak ikinci bir cismin ornegin Dunya yercekimi etkisi altinda oldugu ancak ayni zamanda ucuncu bir cismin ornegin Ay yercekimi etkileriyle tedirgin edildigi bir durumu ifade edebilir Bu tur durumlarda tedirgin edici kuvvete gelgit kuvveti adi verilmektedir ornegin Ay daki bozucu kuvvet ki bu ucuncu cismin ikinciye uyguladigi kuvvet ile ucuncu cismin birinciye uyguladigi kuvvet arasindaki farktir AciklamaSekil 4 Ay in Dunya yuzeyindeki yercekimi artik alani Gunes ten kaynaklanan baska ve daha zayif bir diferansiyel etki ile birlikte gelgit ureten kuvvet olarak bilinir Bu gelgit hareketini yonlendiren birincil mekanizmadir ve eszamanli iki gelgit siskinligini aciklar Dunya nin donusu ayni yerde gunde iki yuksek gelgit olusumunu daha da aciklar Bu sekilde Dunya merkezdeki siyah daire Ay ise sagda uzakta yer almaktadir Hem gelgit alanini kalin kirmizi oklar hem de Ay in S etiketi Dunya nin yuzeyine ve merkezine O etiketi uyguladigi yercekimi alanini ince mavi oklar gostermektedir Dunya nin sagindaki ve solundaki oklarin disa dogru yonu Ay in zenitte veya semtikademde oldugu yeri gosterir Bir cisme cisim 1 baska bir cismin cisim 2 yercekimi etki ettiginde cismin cisim 2 ye bakan tarafi ile cisim 2 den uzaga bakan tarafi arasindaki fark 1 cisim acisindan onemli olcude degisebilir Sekil 4 kuresel bir cisim cisim 1 uzerinde baska bir cisim cisim 2 tarafindan uygulanan diferansiyel yercekimi kuvvetini gostermektedir Gelgit kuvvetleri olarak adlandirilan bu kuvvetler her iki cisimde de gerilmelere neden olur ve onlari deforme edebilir hatta asiri durumlarda birini veya digerini parcalayabilir Roche limiti gelgit etkilerinin bir cismin parcalanmasina neden olacagi bir gezegenden uzakliktir cunku gezegenden gelen farkli kutlecekim kuvveti cismin parcalarinin birbirini cekmesinin ustesinden gelir Kutlecekim alani tekduze olsaydi bu gerilmeler meydana gelmezdi cunku tekduze bir alan yalnizca tum cismin ayni yonde ve ayni oranda birlikte hizlanmasina neden olurdu Gunes Dunya ve Ay Dunya Ay dan 81 kat daha buyuktur ancak yaricapi kabaca Ay in 4 katidir Sonuc olarak ayni mesafede Ay in yuzeyindeki Dunya nin gelgit kuvveti Dunya nin yuzeyindeki Ay in gelgit kuvvetinden yaklasik 20 kat daha gucludur 8 Gelgit kuvvetine neden olan yercekimsel cisim Gelgit kuvvetine maruz kalan cisim Cap ve mesafe Gelgit ivmesiCisim Kutle m Vucut Yaricap r Mesafe d 2rd3 displaystyle frac 2r d 3 Gm 2rd3 displaystyle Gm frac 2r d 3 Gunes 1 99 Dunya 6 37 1 50 3 81 5 05Ay 7 34 Dunya 6 37 3 84 2 24 1 10Dunya 5 97 Ay 1 74 3 84 6 12 2 44m kutledir r yaricaptir d mesafedir 2 r captir G yer cekimi sabitidir 6 67430 15 10 11 m3 kg 1 s 2EtkileriSekil 5 Saturn un halkalari ana uydularinin yorungeleri icindedir Gelgit kuvvetleri halkalardaki malzemenin yercekimsel birlesmesine karsi cikarak uydulari olusturur Sonsuz kucuklukte elastik bir kure soz konusu oldugunda gelgit kuvvetinin etkisi hacimde herhangi bir degisiklik olmaksizin cismin seklini bozmaktir Kure diger cisme dogru ve ondan uzaga bakan iki cikintisi olan bir elipsoide donusur Daha buyuk cisimler oval bir sekle donusur ve hafifce sikisir Ay in etkisi altinda Dunya okyanuslarina olan da budur Dunya ve Ay ortak kutle merkezleri ya da etrafinda yorungede donerler ve aralarindaki cekim kuvveti bu hareketi surdurmek icin gerekli merkezcil kuvveti saglar Dunya uzerinde bu cift merkeze cok yakin bir gozlemci icin durum 1 cisim olarak Dunya nin 2 cisim olarak Ay in yercekimi tarafindan etkilendigi bir durumdur Dunya nin tum kisimlari Ay in cekim kuvvetine maruz kalarak okyanuslardaki suyun yeniden dagilmasina Ay a yakin ve uzak taraflarda siskinlikler olusturmasina neden olur Bir cisim gelgit kuvvetlerine maruz kalarak dondugunde ic surtunme donme kinetik enerjisinin isi olarak kademeli bir sekilde dagilmasina neden olur Dunya ve Ay in durumunda donme kinetik enerjisinin kaybi yuzyil basina yaklasik 2 milisaniyelik bir kazancla sonuclanir Eger cisim ana merkezine yeterince yakinsa bu durum Dunya nin uydusu orneginde oldugu gibi yorunge hareketine gelgitsel olarak kilitlenmis bir donusle sonuclanabilir Jupiter in uydusu Io uzerinde dramatik volkanik etkiler yaratir Gelgit kuvvetlerinin neden oldugu gerilimler de Dunya nin uydusu Ay da aylik duzenli ay depremlerine neden olmaktadir Gelgit kuvvetleri isi enerjisini kutuplara dogru tasiyarak kuresel sicakliklari ilimli hale getiren okyanus akintilarina katkida bulunur Gelgit kuvvetlerindeki degisimlerin 6 ila 10 yillik araliklarla kuresel sicaklik kayitlarindaki serin donemlerle iliskili oldugu ve gelgit zorlamasindaki harmonik atim degisimlerinin bin yillik iklim degisikliklerine katkida bulunabilecegi one surulmustur Bugune kadar bin yillik iklim degisiklikleri ile guclu bir baglanti bulunamamistir Sekil 1 Shoemaker Levy 9 Kuyruklu Yildizi nin 1994 yilinda 1992 yilindaki bir gecis sirasinda Jupiter in gelgit kuvvetlerinin etkisiyle parcalanmasinin ardindan Gelgit etkileri ozellikle notron yildizlari ya da kara delikler gibi yuksek kutleli kucuk cisimlerin yakininda belirginlesir ve bu cisimler ice dogru akan maddenin sorumludur Gelgit kuvvetleri ceken cisimlerin Ay ve daha az olcude Gunes oldugu Dunya okyanuslarinin gelgitini yaratir Gelgit kuvvetleri ayni zamanda gelgit kilitlenmesinden gelgit ivmesinden ve gelgit isinmasindan da sorumludur Gelgitler ayrica sismisiteye de neden olabilir Gelgit kuvvetleri dunyanin ic kisminda iletken sivilar ureterek dunyanin manyetik alanini da etkiler source source source source source source source source Sekil 2 Bu simulasyon super kutleli bir kara deligin yercekimsel gelgitleri tarafindan parcalanan bir yildizi gostermektedir Ayrica bakinizGalaktik gelgit Uzay zaman egriligiKaynakca nasa gov NASA 11 Subat 2022 11 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Temmuz 2022 On the tidal force 10 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde I N Avsiuk in Soviet Astronomy Letters vol 3 1977 pp 96 99 See p 509 in Astronomy a physical perspective M L Kutner 2003 R Penrose 1999 The Emperor s New Mind Concerning Computers Minds and the Laws of Physics Oxford University Press s 264 ISBN 978 0 19 286198 6 tidal force Therese Encrenaz J P Bibring M Blanc 2003 The Solar System Springer s 16 ISBN 978 3 540 00241 3 2018 CODATA Value Newtonian constant of gravitation The NIST Reference on Constants Units and Uncertainty NIST 20 May 2019 Erisim tarihi 2019 05 20 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link R S MacKay J D Meiss 1987 Hamiltonian Dynamical Systems A Reprint Selection CRC Press s 36 ISBN 978 0 85274 205 1 Rollin A Harris 1920 The Encyclopedia Americana A Library of Universal Knowledge 26 Encyclopedia Americana Corp ss 611 617 www haydenplanetarium org 14 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ekim 2016 Keeling Charles D Whorf Timothy P 5 Agustos 1997 Possible forcing of global temperature by the oceanic tides Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 94 16 8321 8328 ISSN 0027 8424 PMID 11607740 Munk Walter Dzieciuch Matthew Jayne Steven 15 Subat 2002 Millennial Climate Variability Is There a Tidal Connection Journal of Climate Ingilizce 15 4 370 385 doi 10 1175 1520 0442 2002 015 lt 0370 MCVITA gt 2 0 CO 2 ISSN 0894 8755 23 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2023 Hungry for Power in Space New Scientist 123 52 23 Eylul 1989 Erisim tarihi 14 Mart 2016 Dis baglantilarGravitational Tides by J Christopher Mihos of Case Western Reserve University Audio Cain Gay Astronomy Cast Tidal Forces July 2007 Gray Meghan Merrifield Michael Sixty Symbols for the University of Nottingham 11 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Pau Amaro Seoane 4 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Aralik 2018 by Mikolaj Sawicki of John A Logan College and the University of Colorado by Donald E Simanek