Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Girih (Farsça گره, "düğüm" anlamında) veya Farsça gereh sazi ("düğüm atmak") İslam sanatında mimari ve diğer el sanatlarında kullanılan, köşeli geometrik şekillerden oluşan, girift bir şerit örgü süs sanatıdır.
İran İslam sanatında, gereh-sazi desenleri, tuğla işçiliğinde (), stükko ve mozaik fayans işlerinde görülür. Girih, düzenli dizili noktalardan yayılan ve bu noktalarda kesişen çizgilerden meydana gelen geometrik (genelde yıldız ve çokgen) tasarımlar olarak tanımlanmıştır.
Tahta işçiliğindeki anlamıyla gereh-sazi iki şekilden birinde olabilir. Birinci biçimiyle bir kafes işlemesi olarak yapılır, bunun içi boş bırakılırdı veya boşlukları tahta, renkli cam veya başka malzemelerle doldurulur. İkinci biçimiyle, mozaik pano şeklinde yapılabilir, altıgenler, yıldız ve diğer geometrik şekiller içeririrdi, genelde cami, saray ve özel meskenleri süslemekte kullanılırdı.
Girihin üç boyutlu karşılığı mukarnas olarak adlandırılır. Mukarnas, sarkıtlı kubbe altı süslemesidir.
Tarih
Tahta işçiliği
Tahta kafeslerden günümüze kalan en eski örnekler 1311 yılından kalmış Nayin'deki Cuma Camii'nin trabzanlarıdır. Yıldız ve çokgen şekilli süslemenin en eski örneklerinden biri, 1369 tarihli bir minberdir, Fars vilayetindeki Bavanat şehrindeki Cuma Camii'nden bulunurdu, günümüzde İran Ulusal Müzesi'inde bulunur.
Bu tahta işçiliği tekniği Safavi döneminde çok popülerdi, özellikle İsfahan'da çeşitli eski yapılarda örneklerini görmek mümkündür. Pencere için yapılan bu kafes işlemlerinde boşluklar camla doldurulurdu. Daha sonraki tarihlerde, kafeslerdeki boşluklar kapanmış, parçalar daha ince yapılmış, yıldız ve çokgen çizimleri daha yoğun ve karmaşık hâle gelmiştir. Tavanlarda kullanılan girih desenleri mozaik, boya ve yaldızla süslenirdi. Kaçar Hanedanı döneminde eğri çizgiler ve çiçek örüntüleri kullanılmaya başlandı, ayrıca ayna parçaları da eklendi.
Mimari
Mimari tarz olarak girihten bahseden en eski kaynak yaklaşık 1565 yılına rastlar.Topkapı Parşömeni gibi 15. yüzyıl sonlarından kalma girih desen koleksiyonları bulunmuştur.
Girihte simetrik geometrik şekiller kullanılırdı; 6-, 8- ve 12- köşeli yıldızlar, çeşitli konveks çokgenlerle birleştirilirdi. Bunlar şeritler ile birbirinden ayrılır ve çoğu zaman şeritler birbirinin altından ve üstünden geçiyormuş gibi çizilerek bir "dokuma" havası verilirdi. Tekrar eden tarzda çizildikleri için bu şekiller sonsuza kadar devam etme potansiyeline sahiptir. En eski girihler düzgün aralıklı noktalar etrafında iki-, üç-, dört- ve altı-katlı dönel simetri sahipti.
Girih tarzının öncülleri Bizans dönemi Suriye'sinde görülebilir. Emevi döneminden kalma Şam'daki Büyük Cami'nin pencere kafeslerinde 3 katlı dönel simetriye sahip girift desenler görülebilir, ama bunlar daha sonraları İran'da ortaya çıkacak olan girih örüntüleri kadar karmaşık değildi. 10. yüzyılda İsfahan'daki 'nin kapısında köşeli geometrik desenler vardır. Ama tam anlamıyla teşekkül etmiş girih desenleri İran'a 11. yüzyıldan önce görülmez. Üzerinde girift geometrik desenler olan oyma stükko paneller ve diğer girih örnekleri 11. ve 12. yüzyılda İran'ın Kazvin ve Horasan bölgelerinde bulunmuştur.
İlhanlı Devleti döneminde girih, mimari repertuvarın bir parçası olmaya devam etmiştir. 14. yüzyılda girih genel dekorasyondaki ağırlığını kaybetmiş ve Timur Devleti döneminde yerini bitkisel desenlere bırakmıştır. Ancak, Timur sonra Orta Asya'sında geometrik şerit desenleri önemli bir dekoratif biçim olmaya devam etmiştir.
Yapımı
 |  | |
Pergel ve çizgilikle yapılabilen basit bir girih örneği | Topkapı Sarayı'nda girih pencere kafesi |
İlk girihler pergel ve çizgilik (yani işaretsiz cetvel) ile yapılırdı ve düzenli bir noktalar dizilimi üzerine yerleştirilirdi. Bu desenler, iki boyutlu bir kristal yapısı gibi, düzlemi düzgün şekilde karolayan birim şekillerden oluşuyordu. Bu yüzden şekiller iki-, üç-, dört- ve altı-katlı dönel simetriye sahipti.
1200 yılı civarında girihlerde 5- ve 10-katlı dönel simetriye sahip olan ve çokgenler belirmeye başladı. Bu şekillerin de pergel ve çizgilik ile çizilmesi mümkündür. Ancak, 15. yüzyıl civarında ongen (veya on köşeli yıldız) içeren desenlerin artık periyodik olmadığı bir düzene sahipti. Bu şekiller pergel ve çizgilikle değil, düzlemi aralarında boşluk bırakmadan kaplayabilen girih karoları ile üretiliyorlardı. Üzerinde şerit çizgileri olan bu karolar ile düzlem döşenince, şeritlerden bir girih meydana geliyordu. Ongenli girihlerin yapımında, pergel ve çizgilik yerine girih karoları kullanılmasına ne zaman geçilmiş olduğu henüz kesin bilinmemektedir. Yaklaşık 1200 yılında inşa edilmiş yapılardaki girih desenlerinin girih karolarıyla yapılmış olması muhtemel sayılmaktadır.
-
![image]()
Girih karoları. -
![image]()
Girih karolarıyla oluşturulmuş bir girih deseni. -
![image]()
Yandaki girih deseninin görüldüğü Yeşil Camii (Bursa) giriş kapısı detayı.
1453'te İsfahan'da inşa edilen türbesinin girih desenleri çok daha karmaşık bir yapıya sahipti. Bu türbenin desenleri , yani düzenli tekrarlanmayan bir yapıya sahiptir. Darb-ı İmam desenlerinin bir diğer özelliği farklı boyutlarda olmasıdır: türbeye uzaktan bakılınca görülen desenin bir benzeri, ona daha yakından bakıldığında, büyük desenin içinde yer alan detay desende yer almaktadır.
15. yüzyıldan kalma Topkapı Parşömeni'nde girih desenlerin yapılması için girih karolarının kullanılmakta olduğu belgelenmiştir; parşömendeki çizimde, girih şerit deseni ile, bu şekli yaratacak girih karoları üst üste çizilidir.
Kaynakça
- ^ . web.archive.org. 8 Aralık 2015. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- ^ "Islamic Art and the Argument from Academic Geometry". sonic.net. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- ^ "Gerek Sazi". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.
- ^ a b c d "Gereh Sazi". Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.[]
- ^ Peter J. Lu and Paul J. Steinhardt (2007). (PDF). Science. 315 (5815). ss. 1106-1110. Bibcode:2007Sci...315.1106L. doi:10.1126/science.1135491. (PMID) 17322056. 7 Ekim 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.
- ^ (PDF). 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Girih Farsca گره dugum anlaminda veya Farsca gereh sazi dugum atmak Islam sanatinda mimari ve diger el sanatlarinda kullanilan koseli geometrik sekillerden olusan girift bir serit orgu sus sanatidir Hafiziye turbesinin kubbesinin altindaki girih deseni Iran Islam sanatinda gereh sazi desenleri tugla isciliginde stukko ve mozaik fayans islerinde gorulur Girih duzenli dizili noktalardan yayilan ve bu noktalarda kesisen cizgilerden meydana gelen geometrik genelde yildiz ve cokgen tasarimlar olarak tanimlanmistir Tahta isciligindeki anlamiyla gereh sazi iki sekilden birinde olabilir Birinci bicimiyle bir kafes islemesi olarak yapilir bunun ici bos birakilirdi veya bosluklari tahta renkli cam veya baska malzemelerle doldurulur Ikinci bicimiyle mozaik pano seklinde yapilabilir altigenler yildiz ve diger geometrik sekiller iceririrdi genelde cami saray ve ozel meskenleri suslemekte kullanilirdi Girihin uc boyutlu karsiligi mukarnas olarak adlandirilir Mukarnas sarkitli kubbe alti suslemesidir TarihTahta isciligi Tahta kafeslerden gunumuze kalan en eski ornekler 1311 yilindan kalmis Nayin deki Cuma Camii nin trabzanlaridir Yildiz ve cokgen sekilli suslemenin en eski orneklerinden biri 1369 tarihli bir minberdir Fars vilayetindeki Bavanat sehrindeki Cuma Camii nden bulunurdu gunumuzde Iran Ulusal Muzesi inde bulunur Bu tahta isciligi teknigi Safavi doneminde cok populerdi ozellikle Isfahan da cesitli eski yapilarda orneklerini gormek mumkundur Pencere icin yapilan bu kafes islemlerinde bosluklar camla doldurulurdu Daha sonraki tarihlerde kafeslerdeki bosluklar kapanmis parcalar daha ince yapilmis yildiz ve cokgen cizimleri daha yogun ve karmasik hale gelmistir Tavanlarda kullanilan girih desenleri mozaik boya ve yaldizla suslenirdi Kacar Hanedani doneminde egri cizgiler ve cicek oruntuleri kullanilmaya baslandi ayrica ayna parcalari da eklendi Mimari Mimari tarz olarak girihten bahseden en eski kaynak yaklasik 1565 yilina rastlar Topkapi Parsomeni gibi 15 yuzyil sonlarindan kalma girih desen koleksiyonlari bulunmustur Girihte simetrik geometrik sekiller kullanilirdi 6 8 ve 12 koseli yildizlar cesitli konveks cokgenlerle birlestirilirdi Bunlar seritler ile birbirinden ayrilir ve cogu zaman seritler birbirinin altindan ve ustunden geciyormus gibi cizilerek bir dokuma havasi verilirdi Tekrar eden tarzda cizildikleri icin bu sekiller sonsuza kadar devam etme potansiyeline sahiptir En eski girihler duzgun aralikli noktalar etrafinda iki uc dort ve alti katli donel simetri sahipti Girih tarzinin onculleri Bizans donemi Suriye sinde gorulebilir Emevi doneminden kalma Sam daki Buyuk Cami nin pencere kafeslerinde 3 katli donel simetriye sahip girift desenler gorulebilir ama bunlar daha sonralari Iran da ortaya cikacak olan girih oruntuleri kadar karmasik degildi 10 yuzyilda Isfahan daki nin kapisinda koseli geometrik desenler vardir Ama tam anlamiyla tesekkul etmis girih desenleri Iran a 11 yuzyildan once gorulmez Uzerinde girift geometrik desenler olan oyma stukko paneller ve diger girih ornekleri 11 ve 12 yuzyilda Iran in Kazvin ve Horasan bolgelerinde bulunmustur Ilhanli Devleti doneminde girih mimari repertuvarin bir parcasi olmaya devam etmistir 14 yuzyilda girih genel dekorasyondaki agirligini kaybetmis ve Timur Devleti doneminde yerini bitkisel desenlere birakmistir Ancak Timur sonra Orta Asya sinda geometrik serit desenleri onemli bir dekoratif bicim olmaya devam etmistir YapimiPergel ve cizgilikle yapilabilen basit bir girih ornegi Topkapi Sarayi nda girih pencere kafesi Ilk girihler pergel ve cizgilik yani isaretsiz cetvel ile yapilirdi ve duzenli bir noktalar dizilimi uzerine yerlestirilirdi Bu desenler iki boyutlu bir kristal yapisi gibi duzlemi duzgun sekilde karolayan birim sekillerden olusuyordu Bu yuzden sekiller iki uc dort ve alti katli donel simetriye sahipti 1200 yili civarinda girihlerde 5 ve 10 katli donel simetriye sahip olan ve cokgenler belirmeye basladi Bu sekillerin de pergel ve cizgilik ile cizilmesi mumkundur Ancak 15 yuzyil civarinda ongen veya on koseli yildiz iceren desenlerin artik periyodik olmadigi bir duzene sahipti Bu sekiller pergel ve cizgilikle degil duzlemi aralarinda bosluk birakmadan kaplayabilen girih karolari ile uretiliyorlardi Uzerinde serit cizgileri olan bu karolar ile duzlem dosenince seritlerden bir girih meydana geliyordu Ongenli girihlerin yapiminda pergel ve cizgilik yerine girih karolari kullanilmasina ne zaman gecilmis oldugu henuz kesin bilinmemektedir Yaklasik 1200 yilinda insa edilmis yapilardaki girih desenlerinin girih karolariyla yapilmis olmasi muhtemel sayilmaktadir Girih karolari Girih karolariyla olusturulmus bir girih deseni Yandaki girih deseninin goruldugu Yesil Camii Bursa giris kapisi detayi Topkapi Parsomeni nden iki desen Solda ust uste cizilmis buyuk olcekli kirmizi ve kucuk olcekli siyah iki desen ozbenzeslik gostermektedir Sagda kalin duz cizgiler girih desenini noktali cizgiler ise onu olusturan girih karolarini gostermektedir 1453 te Isfahan da insa edilen turbesinin girih desenleri cok daha karmasik bir yapiya sahipti Bu turbenin desenleri yani duzenli tekrarlanmayan bir yapiya sahiptir Darb i Imam desenlerinin bir diger ozelligi farkli boyutlarda olmasidir turbeye uzaktan bakilinca gorulen desenin bir benzeri ona daha yakindan bakildiginda buyuk desenin icinde yer alan detay desende yer almaktadir 15 yuzyildan kalma Topkapi Parsomeni nde girih desenlerin yapilmasi icin girih karolarinin kullanilmakta oldugu belgelenmistir parsomendeki cizimde girih serit deseni ile bu sekli yaratacak girih karolari ust uste cizilidir Kaynakca web archive org 8 Aralik 2015 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2024 Islamic Art and the Argument from Academic Geometry sonic net 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mayis 2024 Gerek Sazi 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2012 a b c d Gereh Sazi Erisim tarihi 1 Ocak 2012 olu kirik baglanti Peter J Lu and Paul J Steinhardt 2007 PDF Science 315 5815 ss 1106 1110 Bibcode 2007Sci 315 1106L doi 10 1126 science 1135491 PMID 17322056 7 Ekim 2009 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2011 PDF 26 Mart 2009 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2011