Güneş Dil Teorisi Türkçenin dünya tarihindeki ilk dillerden biri olduğunu savunan sözdebilimsel ve sözdedilbilim

Güneş Dil Teorisi, Türkçenin dünya tarihindeki ilk dillerden biri olduğunu savunan sözdebilimsel ve sözdedilbilimsel bir teoridir. Teori, 1930'lu yıllarda Mustafa Kemal Atatürk tarafından desteklendi ve bizzat geliştirildi, ancak dilbilimciler tarafından kabul görmedi ve kısa sürede önemini yitirdi. Terimin kökeni, "dili Güneşe saygı göstermek için yarattığı varsayılan Güneş'e tapan Orta Asyalılardı".

Geçmiş

Ulus gazetesinde 1935 yılında dillerin kökeni sorunu ile ilgili Notlarımızı anlatan izah başlığıyla imzasız makaleler yayımlandı. 14 Kasım 1935 tarihinde Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili adıyla makaleler kitap hâline getirildi. TDK Genel Sekreteri İbrahim Necmi Dilmen, Tahsin Mayatepek ile yazışmasında bu notların ve açıklamalarının Atatürk'e ait olduğunu ancak "kendileri isimlerinin ilanını arzu buyurmadıklarından" imzasız yayımlandığını açıklar. Bu notların hazırlanmasında Rus dilci Pekarski, Fransız Hilarie de Barenton ve B. Carra de Vaux'un eserlerinden faydalanılmıştı. Necmi Dilmen'in mektubunda Atatürk'ün yazdığı anlaşılan Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımdan Türk Dili isimli kitapta, Sırp asıllı Avusturyalı dil bilimci Dr. Phil. Hermann Kvergić'in (Fransızca:La Psychologie de Quelques Éléments des Langues Turques) isimli 41 sayfalık basılmamış Fransızca eserinden de faydalandığı açıklanmıştır.

Bu tez, yazarı tarafından 1935 yılında Viyana’dan önce Türk Dil Kurumundan Ahmet Cevat Emre'ye gönderildi. Emre'nin kıymetsiz bulduğu mektubuna cevap alamayan Kvergić, bu kez eserini doğrudan Atatürk’e gönderdi. Teorideki esas fikir bizzat Atatürk tarafından geliştirildi ve sunuldu.

Güneş Dil Teorisi, 1930'lu yıllarda Atatürk tarafından desteklenmiş, Türk Dilini Tetkik Cemiyetinin düzenlediği 3. Dil Kurultayı'nda katılımcılar tarafından tartışılmış ve hatta kurultay raporunda katılımcı dil bilimciler tarafından da araştırılmasını teşvik edilmiştir. Atatürk'ün 1938 yılındaki ölümünün ardından İbrahim Necmi Dilmen Ankara Üniversitesindeki Güneş-Dil Teorisi ile ilgili derslerine son verdi. Öğrencileri bunun sebebini sorduklarında "Güneş öldükten sonra onun teorisi nasıl hayatta kalabilirdi" diye cevap vermişti.

1990'lı yıllarda bazı yazarlar tarafından, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ilkeleri, ilk yıllarındaki icraatları ve Atatürk İlkeleri hakkında, Güneş-Dil Teorisi çalışmaları örnek verilerek resmî devlet ideolojisi ve etnisitenin inkâr edilmesi gibi tanımlama ve yorumlar getirilmiştir. Bu amaçla Atatürk'ün desteklediği Güneş-Dil Teorisi ve Türk Tarih Tezi hakkında akıl dışı rivayetler uydurulduğu ve Atatürk'ün, "safsatalara inanan biri" olarak gösterilmek istendiği yazılmıştır. Bunların, Atatürk Devrimleri'ni ve onların etkilerini eleştirme maksadı taşıdığı ve postmodernist dalganın etkisiyle yapılan maksatlı yayınlar olduğu savunulur.

Teorinin içeriği ve siyasi hedefleri

Hermann Kvergić'in teorisinin ana fikri "Türk dilinin dünyada esas bir dil olduğu ve dünya dillerindeki birçok kelimenin de Türkçeden türediği"ydi.

Güneş Dil Teorisi'nin tarih içerisinde oynadığı rol, Atatürk Devrimleri'ni anlamak açısından önemlidir. Ümmetten millete geçme aşamasında olan ve Batı karşısında kendisini aşağılanmış hisseden Türk milletine özgüven aşılamak Teori'nin amaçları arasında görülmüştür. Teori, Atatürk Devrimleri'nin yıktığı düzenle ve Avrupa merkezci tarih teorileriyle hesaplaşma çabası olarak değerlendirilmektedir. Atatürk Türk Tarih Tezi'ni desteklemek için Kvergić'in hipotezinin geliştirilmesini istiyordu. Çünkü kendisine güvenen ve saygı duyan bir millet bilincinin uyanmasını istiyordu. Avrupalı tarihçilerin Türkleri aşağılamasına yanıt olarak "Türk dili, Taş ve Maden devrinde kültür kelimelerini göç yolu ile yeryüzündeki dillere yayan kadim büyük bir kültür dilidir." mesajı verilecekti.

Çalıştaylar tarafından tespit edilen örnek kelimeler

Diller ve Anlamları
Sümerce	Türkçe	Anlamı
ad	ata	ata, baba
ib	ip	ip
us	us	akıl
Maya	Türkçe	Anlamı
Aşak	Uşak	Uşak, Hizmetli
Çep	Çapa	Toprağı işlemek için kullanılan kazı aracı
Tepek	Tepe	Tepe

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Hintz, Lisel (2018). Identity Politics Inside Out: National Identity Contestation and Foreign Policy in Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN .
^ Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics (İngilizce). 6. Pergamon Press. s. 3391. ISBN .
^ Lewis, Geoffrey, aynı eser, erişim tarihi 28 Ocak 2009 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Fransızca)
Alıntı: Atatürk'ün kuramla ilgili sorumluluğu tartışmasızdır ama açık ki işin tüm hamallığını da o yapmamıştır.
^ La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
Alıntı: Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da taraftarlarının savları çok zayıf kaldı.
^ Aytürk, İlker (November 2004). "Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk's Turkey". Middle Eastern Studies. 40 (6): 1-25. doi:10.1080/0026320042000282856. hdl:11693/49528 . ISSN 0026-3206. OCLC 86539631.
^ Kemal Şenoğlu, Mayatepek Raporları, Türk Tarih Tezi ve Mu Kıtası, 2006, , Kaynak Yayınları
^ Age, Şenoğlu, Ek-2:Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili
^ Age, Zürcher, s.88 (Fransızca)
^ Geoffrey Lewis, The Turkish language reform: A catastrophic success, 11 Şubat 2002
^ Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991,
^ Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991
^ Türk tarih tezi ve Mu kıtası, Kemal Şenoğlu,
^ Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Güneş Dil Teorisi maddesi
^ Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.

[1] Hintz, Lisel (2018). Identity Politics Inside Out: National Identity Contestation and Foreign Policy in Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN .

[2] Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics (İngilizce). 6. Pergamon Press. s. 3391. ISBN .

[3] Lewis, Geoffrey, aynı eser, erişim tarihi 28 Ocak 2009 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Fransızca)
Alıntı: Atatürk'ün kuramla ilgili sorumluluğu tartışmasızdır ama açık ki işin tüm hamallığını da o yapmamıştır.

[4] La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
Alıntı: Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da taraftarlarının savları çok zayıf kaldı.

[5] Aytürk, İlker (November 2004). "Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk's Turkey". Middle Eastern Studies. 40 (6): 1-25. doi:10.1080/0026320042000282856. hdl:11693/49528 . ISSN 0026-3206. OCLC 86539631.

[6] Kemal Şenoğlu, Mayatepek Raporları, Türk Tarih Tezi ve Mu Kıtası, 2006, , Kaynak Yayınları

[7] Age, Şenoğlu, Ek-2:Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili

[8] Age, Zürcher, s.88 (Fransızca)

[9] Geoffrey Lewis, The Turkish language reform: A catastrophic success, 11 Şubat 2002

[10] Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991,

[11] Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991

[12] Türk tarih tezi ve Mu kıtası, Kemal Şenoğlu,

[ml-13] Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Güneş Dil Teorisi maddesi

[Lewis-14] Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.