Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halaçça, İran’da konuşulan bir Türk dilidir. Yazı dili kimliği yoktur, ağız olarak konuşurlara sahiptir. 2017 sayımlarına göre 52.800 konuşanı vardır. Bu dil Alman türkolog Gerhard Doerfer'in dikkatini çekmesiyle o güne kadar dilleri açısından sıradan bir Türk halkı oldukları, Azericenin bir ağzını konuştukları düşünülen Halaçlar ve dilleri Türk dilbilim araştırmalarında önemli bir yere sahip oldu. Fakat daha sonra Halaçlar'ın bir Azeri halkı olmadığı gibi dilleri de Azericenin bir ağzı olmayıp Eski Türkçeden de özellikler gösteren bir Türk dili olduğu ortaya çıktı. Dil, günümüzde büyük ölçüde Farslaşmıştır. Dilde belirsiz kökenli yaklaşık 150 kelime vardır.
| Halaçça | |
|---|---|
| خلج | |
 Halaçcanın konuşulduğu bölgeler | |
| Ana dili olanlar | İran |
| Konuşan sayısı | 52.800 (2017) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Diyalektler | Talx-āb Xarrāb Dāγān |
| Yazı sistemi | Fars alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | tut |
| ISO 639-3 | klj |
Halaç dili, Argu adı verilen eski bir Türk dilinin torunudur. 11.yüzyıl Türk sözlükbilimcisi Kâşgarlı Mahmud, çoğunlukla bugünkü Halaç ile uyumlu olan Halaç dilinin yazılı örneklerini veren ilk kişiydi.
Coğrafi dağılım
Halaç ağırlıklı olarak İran'ın Merkezi eyaletinde konuşulmaktadır. Doerfer, konuşmacıların sayısını 1968'de yaklaşık 17.000 ve 1978'de 20.000 olarak belirtmektedir;Ethnologue, konuşmacıların nüfusunun 2017 yılına kadar 52.800'e yükseldiğini bildirmektedir.
Lehçeler
Halaçça'nın ana lehçeleri Kuzey ve Güneydir. Bu lehçelerde, bireysel köyler ve konuşmacı grupları farklı konuşma kalıplarına sahiptir.
Dilbilgisi
Ses bilgisi
Ünsüzler
Halaççanın Türk dilleri arasındaki yeri konusunda en belirleyici yönü belki de Ana Altayca *p- sesinin devamı sayılan Ana Türkçe varsayımsal *h- sesini yaşatıyor olmasıdır. Orta Moğolcada h- ve çağdaş Mançu Tunguz dillerinden Nanaycada p- olarak görülen bu ses Türk dillerinde dağınık olarak görülüyorsa da, düzenli olarak yaşadığı tek dil Halaççadır.
Ünlüler
Halaççanın belirleyici yönlerinden biri de Ana Türkçede var olduğu kabul edilen birincil uzun ünlüleri korumasıdır. Yakutça ve Türkmenceden başka uzun ünlülerin düzenli olarak korunduğu tek Türk dili Halaççadır. Doerfer’e göre ise Halaççada yalnızca bilinen türden ünlü uzunluğu bulunmayıp, olağan uzunluktaki ünlülerin yanı sıra üçüncü olarak bir de ikiz uzun ünlüler vardır, yani Halaççada üç tür a ünlüsü ve üç tür ünlü niceliği (quantitiit) vardır.
Ad çekimi
| Hâl | Sonek | Türkçesi |
|---|---|---|
| - | - | |
| -A, -KA | -e | |
| -I, -NI | -i | |
| -čA | -de | |
| -dA | -den | |
| -lAn, -lA, -nA | -le, sayesinde | |
| -vāra | gibi |
Alfabe kullanımı
| Kullanılan | Yazıçevrimi |
|---|---|
| ا | a, ā; ẹ̄; آ ā |
| ب | b |
| پ | p |
| ت | t |
| ث | s̱ |
| ج | c |
| چ | ç |
| ح | ḥ |
| خ | ḫ |
| ر | r |
| ز | z |
| ژ | j |
| د | d |
| ذ | ẕ |
| س | s |
| ﺵ | ş |
| ص | ṣ |
| ض | ḍ, ż |
| ط | ṭ |
| ظ | ẓ |
| ﻉ | ʿ |
| ﻍ | ġ |
| ف | f |
| ق | ḳ |
| ك | k |
| گ | g |
| ل | l |
| م | m |
| ن | n, ŋ |
| و | v; او u, ü, o, ö, ū, ǖ |
| ه | h; ﻪ e, a |
| لا | la |
| ى | y; اى i, ï, ī, ï̄ |
| ىٌ | ė |
| ء | ʾ |
Kelime bilgisi
Halaç kelime dağarcığının çekirdeği Türkçedir, ancak birçok kelime Farsçadan ödünç alınmıştır. Komşu Türk dillerinden, yani Azerbaycan'dan gelen kelimeler de vardır.
Sayılar
Halaç sayıları Türkçedir, ancak bazı konuşmacılar "80" ve "90" sayılarını Farsça terimlerle değiştirir:
- 1 - [biː]
- 2 - [æk.ki]
- 3 - [yʃ]
- 4 - [tœœɾt]
- 5 - [bieʃ]
- 6 - [al.ta]
- 7 - [jæt.ti]
- 8 - [sæk.kiz]
- 9 - [toq.quz]
- 10 - [uon]
- 20 - [ji.giɾ.mi]
- 30 - [hot.tuz]
- 40 - [qiɾq]
- 50 - [æl.li]
- 60 - [alt.miʃ]
- 70 - [yæt.miʃ]
- 80 - [saj.san] (Türkçe), [haʃ.tad] (Farsça)
- 90 - [toqx.san] (Türkçe), [na.vad] (Farsça)
- 100 - [jyːz]
- 1000 - [min], [miŋk]
Kaynakça
- ^ "ethnologue.com". 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Nisan 2009.
- ^ a b Lars Johanson, Éva Ágnes Csató Johanson, (1998), The Turkic Languages, p. 81
- ^ a b Gerhard Doerfer, (1978), Khalaj and its relation to the other Turkic languages, p. 17-20
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ a b c d (PDF). 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Aralık 2019.
- ^ (PDF). 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2009.
- ^ Martine Robbeets, (2015), Diachrony of Verb Morphology: Japanese and the Transeurasian Languages, p. 8
- ^ Ölmez, Mehmet (February 1995). "Halaçlar ve Halaçça" (PDF). Çağdaş Türk Dili (in Turkish). 7 (84): 15–22. ISSN 1300-1345. OCLC 222016380. Archived (PDF) from the original on 2011-11-12. Retrieved 2020-03-18.
 | Türk dilleri ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halacca Iran da konusulan bir Turk dilidir Yazi dili kimligi yoktur agiz olarak konusurlara sahiptir 2017 sayimlarina gore 52 800 konusani vardir Bu dil Alman turkolog Gerhard Doerfer in dikkatini cekmesiyle o gune kadar dilleri acisindan siradan bir Turk halki olduklari Azericenin bir agzini konustuklari dusunulen Halaclar ve dilleri Turk dilbilim arastirmalarinda onemli bir yere sahip oldu Fakat daha sonra Halaclar in bir Azeri halki olmadigi gibi dilleri de Azericenin bir agzi olmayip Eski Turkceden de ozellikler gosteren bir Turk dili oldugu ortaya cikti Dil gunumuzde buyuk olcude Farslasmistir Dilde belirsiz kokenli yaklasik 150 kelime vardir HalaccaخلجHalaccanin konusuldugu bolgelerAna dili olanlarIranKonusan sayisi52 800 2017 Dil ailesiTurk dilleri Saz TurkcesiArgu grubu HalaccaDiyalektlerTalx ab Xarrab DaganYazi sistemiFars alfabesiDil kodlariISO 639 2tutISO 639 3klj Halac dili Argu adi verilen eski bir Turk dilinin torunudur 11 yuzyil Turk sozlukbilimcisi Kasgarli Mahmud cogunlukla bugunku Halac ile uyumlu olan Halac dilinin yazili orneklerini veren ilk kisiydi Cografi dagilimHalac agirlikli olarak Iran in Merkezi eyaletinde konusulmaktadir Doerfer konusmacilarin sayisini 1968 de yaklasik 17 000 ve 1978 de 20 000 olarak belirtmektedir Ethnologue konusmacilarin nufusunun 2017 yilina kadar 52 800 e yukseldigini bildirmektedir Lehceler Halacca nin ana lehceleri Kuzey ve Guneydir Bu lehcelerde bireysel koyler ve konusmaci gruplari farkli konusma kaliplarina sahiptir DilbilgisiSes bilgisi Unsuzler Halaccanin Turk dilleri arasindaki yeri konusunda en belirleyici yonu belki de Ana Altayca p sesinin devami sayilan Ana Turkce varsayimsal h sesini yasatiyor olmasidir Orta Mogolcada h ve cagdas Mancu Tunguz dillerinden Nanaycada p olarak gorulen bu ses Turk dillerinde daginik olarak goruluyorsa da duzenli olarak yasadigi tek dil Halaccadir Unluler Halaccanin belirleyici yonlerinden biri de Ana Turkcede var oldugu kabul edilen birincil uzun unluleri korumasidir Yakutca ve Turkmenceden baska uzun unlulerin duzenli olarak korundugu tek Turk dili Halaccadir Doerfer e gore ise Halaccada yalnizca bilinen turden unlu uzunlugu bulunmayip olagan uzunluktaki unlulerin yani sira ucuncu olarak bir de ikiz uzun unluler vardir yani Halaccada uc tur a unlusu ve uc tur unlu niceligi quantitiit vardir Ad cekimi Hal Sonek Turkcesi A KA e I NI i cA de dA den lAn lA nA le sayesinde vara gibiAlfabe kullanimiKullanilan Yazicevrimiا a a ẹ آ aب bپ pت tث s ج cچ cح ḥخ ḫر rز zژ jد dذ ẕس sﺵ sص ṣض ḍ zط ṭظ ẓﻉ ʿﻍ ġف fق ḳك kگ gل lم mن n ŋو v او u u o o u ǖه h ﻪ e aلا laى y اى i i i i ى eء ʾKelime bilgisiHalac kelime dagarciginin cekirdegi Turkcedir ancak bircok kelime Farscadan odunc alinmistir Komsu Turk dillerinden yani Azerbaycan dan gelen kelimeler de vardir Sayilar Halac sayilari Turkcedir ancak bazi konusmacilar 80 ve 90 sayilarini Farsca terimlerle degistirir 1 biː 2 aek ki 3 yʃ 4 tœœɾt 5 bieʃ 6 al ta 7 jaet ti 8 saek kiz 9 toq quz 10 uon 20 ji giɾ mi 30 hot tuz 40 qiɾq 50 ael li 60 alt miʃ 70 yaet miʃ 80 saj san Turkce haʃ tad Farsca 90 toqx san Turkce na vad Farsca 100 jyːz 1000 min miŋk Kaynakca ethnologue com 3 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Nisan 2009 a b Lars Johanson Eva Agnes Csato Johanson 1998 The Turkic Languages p 81 a b Gerhard Doerfer 1978 Khalaj and its relation to the other Turkic languages p 17 20 Arsivlenmis kopya 11 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2021 a b c d PDF 18 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2009 Arsivlenmis kopya 11 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Aralik 2019 PDF 18 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2009 Martine Robbeets 2015 Diachrony of Verb Morphology Japanese and the Transeurasian Languages p 8 Olmez Mehmet February 1995 Halaclar ve Halacca PDF Cagdas Turk Dili in Turkish 7 84 15 22 ISSN 1300 1345 OCLC 222016380 Archived PDF from the original on 2011 11 12 Retrieved 2020 03 18 Turk dilleri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz