Aselüler yaşam olarak da bilinen hücresel olmayan yaşam, yaşam döngüsünün en azından bir kısmında hücresel bir yapı olmadan var olan yaşamdır. Tarihsel olarak, çoğu yaşam tanımı bir organizmanın bir veya daha fazla hücreden oluşması gerektiğini varsaymıştır, ancak bazıları için bu, artık gerekli görülmemektedir ve modern kriterler diğer yapısal düzenlemelere dayanan yaşam biçimlerine izin vermektedir.
Hücresel olmayan yaşam için birincil adaylar virüslerdir. Bazı biyologlar virüsleri organizma olarak kabul ederken, diğerleri kabul etmezler. Birincil itirazları, bilinen hiçbir virüsün otonom üreme yeteneğine sahip olmamasıdır; kendilerini kopyalamak için diğer hücrelere ihtiyaçları vardır.
Hücresel olmayan yaşam olarak virüsler
Virüslerin doğası, patojen olarak keşfedilmelerinin ardından uzun yıllar boyunca belirsizliğini korumuştur. İlk başta zehir veya toksin, daha sonra da "bulaşıcı proteinler" olarak tanımlandılar, ancak mikrobiyolojideki ilerlemelerle birlikte genetik materyale, tanımlanmış bir yapıya ve kendilerini oluşturan parçalardan kendiliğinden bir araya gelme yeteneğine sahip oldukları anlaşıldı. Bu durum, virüslerin temelde organik mi yoksa inorganik mi - çok küçük biyolojik organizmalar mı yoksa çok büyük biyokimyasal moleküller mi - olarak görülmeleri gerektiği konusunda kapsamlı tartışmalara yol açmıştır. 1950'lerden bu yana birçok bilim insanı virüsleri kimya ve yaşam arasındaki sınırda, canlı ve cansız arasındaki gri bir alanda var olan varlıklar olarak düşünmüştür.
Viral replikasyon ve kendi kendine birleşme, hücrelerin ve virüslerin, bencil genetik bilginin RNA dünyasındaki üreticilere parazitlik yaptığı bir replikatör havuzu olarak, hayatta kalmak için iki strateji olarak, çevresel koşullara yanıt olarak kazanılmış veya kendi kendine bir araya gelen organik moleküller olarak başlamış olabileceği hipotezlerine daha fazla güven kazandırdığı için yaşamın kökeni çalışmaları üzerinde etkileri vardır.
Viroidler
Viroidler biyologlar tarafından bilinen en küçük bulaşıcı patojenlerdir ve protein kılıfları olmaksızın yalnızca kısa dairesel, tek sarmallı RNA ipliklerinden oluşurlar. Çoğunlukla bitki patojenleridir ve bazıları ticari öneme sahip hayvan patojenleridir. Viroid genomlarının boyutu son derece küçük olup 246 ila 467 nükleobaz arasında değişmektedir. Buna karşılık, kendi başlarına enfeksiyona neden olabilen bilinen en küçük virüslerin genomu yaklaşık 2.000 nükleobaz boyutundadır. Viroidler, yeni bir biyolojik alt-viral patojenler aleminin bilinen ilk temsilcileridir.
Viroid RNA herhangi bir protein için kodlama yapmaz. Çoğaltma mekanizması, normalde DNA'dan mesajcı RNA senteziyle ilişkili bir konak hücre enzimi olan 'yi ele geçirir ve bunun yerine viroidin RNA'sını bir şablon olarak kullanarak yeni RNA'nın "yuvarlanan daire" sentezini katalize eder. Bazı viroidler ribozimdir ve daha büyük replikasyon ara ürünlerinden birim boyutlu genomların kendi kendine bölünmesine ve bağlanmasına izin veren katalitik özelliklere sahiptir.
Viroidler bitki virolojisinin ötesinde bir önem kazanmıştır çünkü kökenlerinin olası bir açıklaması, DNA veya proteinin evriminden önceki varsayımsal, eski ve hücresel olmayan bir RNA dünyasından "yaşayan kalıntıları" temsil etmeleridir. Bu görüş ilk olarak 1980'lerde ortaya atılmış ve 2010'larda yaşamın cansız maddeden evrimleşmesindeki (abiyogenez) önemli ara adımları açıklamak için yeniden popülerlik kazanmıştır.
Obeliskler
Ocak 2024'te, obelisk adı verilen viroid benzeri, ancak farklı, RNA tabanlı elementlerin olası keşfi duyuruldu. Obeliskler, insan mikrobiyomunun sekans veri tabanlarında bulundu ve muhtemelen bağırsak bakterilerinde barındırılıyor. Bunlar, oblin adı verilen iki farklı proteini ve RNA'larının öngörülen çubuk benzeri ikincil yapısını kodlamaları bakımından viroidlerden farklıdır.
Taksonomi
Yaşamın taksonomik üst alemlerini tartışırken, "Acytota" ve "Aphanobionta" terimleri zaman zaman viral bir alemin veya üst alemin adı olarak kullanılır. Buna karşılık gelen hücresel yaşam adı Cytota olacaktır. Hücresel olmayan organizmalar ve hücresel yaşam, yaşamın en üst düzey iki alt bölümü olacak ve yaşam bir bütün olarak organizmalar, Naturae, Biota veya Vitae olarak bilinecektir.Cytota taksonu kendi içinde üç üst düzey alt bölüm, Bacteria, Archaea ve Eukarya üst alemlerini içerecektir.[]
İlk evrensel ortak ata (FUCA), LUCA'nın, kardeş soylarının ve şu anda yaşayan her hücrenin en eski atası olduğu için taksonomide önerilen hücresel olmayan yaşam formuna bir örnektir.
Ayrıca bakınız
- Nanob
- Plazmid
- Eobiont
- (Viral ajan)
- Virüs evrimi
Kaynakça
- ^ a b "What is Non-Cellular Life?". Wise Geek. Conjecture Corporation. 2009. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009.
- ^ . infohost.nmt.edu. 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017.
- ^ Benner, Steven A. (26 Ocak 2017). "Defining Life". Astrobiology. 10 (10). ss. 1021-1030. Bibcode:2010AsBio..10.1021B. doi:10.1089/ast.2010.0524. ISSN 1531-1074. (PMC) 3005285 $2. (PMID) 21162682.
- ^ Trifonov, Edward (2012). (PDF). Journal of Biomolecular Structure & Dynamics. 29 (4). ss. 647-650. doi:10.1080/073911012010525017. (PMID) 22208269. 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017 – JBSD vasıtasıyla.
- ^ Ma, Wentao (26 Eylül 2016). "The essence of life". Biology Direct. 11 (1). s. 49. doi:10.1186/s13062-016-0150-5. ISSN 1745-6150. (PMC) 5037589 $2. (PMID) 27671203.
- ^ a b Villarreal, Luis P. (December 2004). "Are Viruses Alive?". Scientific American. 291 (6). ss. 100-105. Bibcode:2004SciAm.291f.100V. doi:10.1038/scientificamerican1204-100. (PMID) 15597986. 22 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2013.
- ^ a b Forterre, Patrick (3 Mart 2010). "Defining Life: The Virus Viewpoint". Orig Life Evol Biosph. 40 (2). ss. 151-160. Bibcode:2010OLEB...40..151F. doi:10.1007/s11084-010-9194-1. (PMC) 2837877 $2. (PMID) 20198436.
- ^ Luketa, Stefan (2012). "New views on the megaclassification of life" (PDF). Protistology. 7 (4). ss. 218-237. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Ekim 2016.
- ^ Greenspan, Neil (28 Ocak 2013). "Are Viruses Alive?". The Evolution & Medicine Review. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2016.
- ^ Lwoff, A. (1 Ocak 1957). "The Concept of Virus". Microbiology. 17 (2). ss. 239-253. doi:10.1099/00221287-17-2-239. (PMID) 13481308.
- ^ Koonin EV; Senkevich TG; Dolja VV (2006). "The ancient Virus World and evolution of cells". Biol. Direct. Cilt 1. s. 29. doi:10.1186/1745-6150-1-29. (PMC) 1594570 $2. (PMID) 16984643.
- ^ Vlassov AV; Kazakov SA; Johnston BH; Landweber LF (August 2005). "The RNA world on ice: a new scenario for the emergence of RNA information". J. Mol. Evol. 61 (2). ss. 264-73. Bibcode:2005JMolE..61..264V. doi:10.1007/s00239-004-0362-7. (PMID) 16044244.
- ^ Nussinov, Mark D.; Vladimir A. Otroshchenkob; Salvatore Santoli (1997). "Emerging Concepts of Self-organization and the Living State". Biosystems. 42 (2–3). ss. 111-118. doi:10.1016/S0303-2647(96)01699-1. (PMID) 9184757.
- ^ Diener TO (August 1971). "Potato spindle tuber "virus". IV. A replicating, low molecular weight RNA". Virology. 45 (2). ss. 411-28. doi:10.1016/0042-6822(71)90342-4. (PMID) 5095900.
- ^ "ARS Research Timeline – Tracking the Elusive Viroid". 2 Mart 2006. 6 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- ^ Tsagris, E. M.; Martínez De Alba, A. E.; Gozmanova, M; Kalantidis, K (2008). "Viroids". Cellular Microbiology. 10 (11). ss. 2168-79. doi:10.1111/j.1462-5822.2008.01231.x. (PMID) 18764915.
- ^ Daròs, J. A.; Elena, S. F.; Flores, R (2006). "Viroids: An Ariadne's thread into the RNA labyrinth". EMBO Reports. 7 (6). ss. 593-8. doi:10.1038/sj.embor.7400706. (PMC) 1479586 $2. (PMID) 16741503.
- ^ a b Diener, T. O. (1989). "Circular RNAs: Relics of precellular evolution?". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 86 (23). ss. 9370-4. Bibcode:1989PNAS...86.9370D. doi:10.1073/pnas.86.23.9370. (PMC) 298497 $2. (PMID) 2480600.
- ^ Villarreal, Luis P. (2005). Viruses and the evolution of life. Washington, D.C.: ASM Press. s. 31. ISBN .
- ^ Flores, R; Gago-Zachert, S; Serra, P; Sanjuán, R; Elena, S. F. (2014). "Viroids: Survivors from the RNA world?" (PDF). Annual Review of Microbiology. Cilt 68. ss. 395-414. doi:10.1146/annurev-micro-091313-103416. hdl:10261/107724. (PMID) 25002087. 22 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2018.
- ^ (25 Eylül 2014). "A Tiny Emissary From the Ancient Past". The New York Times. 27 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Kasım 2014.
- ^ Sidik, Saima (29 Ocak 2024). "'Wildly weird' RNA bits discovered infesting the microbes in our guts". Nature. doi:10.1038/d41586-024-00266-7. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2024.
- ^ Pennisi, Elizabeth (26 Ocak 2024). "'It's insane': New viruslike entities found in human gut microbes". Science. doi:10.1126/science.znxt3dk. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2024.
- ^ Witzany, G (2016). "Crucial steps to life: From chemical reactions to code using agents". Biosystems. Cilt 140. ss. 49-57. Bibcode:2016BiSys.140...49W. doi:10.1016/j.biosystems.2015.12.007. (PMID) 26723230. 26 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019.
- ^ Prosdocimi, Francisco; José, Marco V.; de Farias, Sávio Torres (2019), Pontarotti, Pierre (Ed.), "The First Universal Common Ancestor (FUCA) as the Earliest Ancestor of LUCA's (Last UCA) Lineage", Evolution, Origin of Life, Concepts and Methods (İngilizce), Cham: Springer International Publishing, ss. 43-54, doi:10.1007/978-3-030-30363-1_3, ISBN , 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 2 Kasım 2023
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Aseluler yasam olarak da bilinen hucresel olmayan yasam yasam dongusunun en azindan bir kisminda hucresel bir yapi olmadan var olan yasamdir Tarihsel olarak cogu yasam tanimi bir organizmanin bir veya daha fazla hucreden olusmasi gerektigini varsaymistir ancak bazilari icin bu artik gerekli gorulmemektedir ve modern kriterler diger yapisal duzenlemelere dayanan yasam bicimlerine izin vermektedir Adenovirus illustrasyonu Hucresel olmayan yasam icin birincil adaylar viruslerdir Bazi biyologlar virusleri organizma olarak kabul ederken digerleri kabul etmezler Birincil itirazlari bilinen hicbir virusun otonom ureme yetenegine sahip olmamasidir kendilerini kopyalamak icin diger hucrelere ihtiyaclari vardir Hucresel olmayan yasam olarak viruslerViruslerin dogasi patojen olarak kesfedilmelerinin ardindan uzun yillar boyunca belirsizligini korumustur Ilk basta zehir veya toksin daha sonra da bulasici proteinler olarak tanimlandilar ancak mikrobiyolojideki ilerlemelerle birlikte genetik materyale tanimlanmis bir yapiya ve kendilerini olusturan parcalardan kendiliginden bir araya gelme yetenegine sahip olduklari anlasildi Bu durum viruslerin temelde organik mi yoksa inorganik mi cok kucuk biyolojik organizmalar mi yoksa cok buyuk biyokimyasal molekuller mi olarak gorulmeleri gerektigi konusunda kapsamli tartismalara yol acmistir 1950 lerden bu yana bircok bilim insani virusleri kimya ve yasam arasindaki sinirda canli ve cansiz arasindaki gri bir alanda var olan varliklar olarak dusunmustur Viral replikasyon ve kendi kendine birlesme hucrelerin ve viruslerin bencil genetik bilginin RNA dunyasindaki ureticilere parazitlik yaptigi bir replikator havuzu olarak hayatta kalmak icin iki strateji olarak cevresel kosullara yanit olarak kazanilmis veya kendi kendine bir araya gelen organik molekuller olarak baslamis olabilecegi hipotezlerine daha fazla guven kazandirdigi icin yasamin kokeni calismalari uzerinde etkileri vardir ViroidlerViroidler biyologlar tarafindan bilinen en kucuk bulasici patojenlerdir ve protein kiliflari olmaksizin yalnizca kisa dairesel tek sarmalli RNA ipliklerinden olusurlar Cogunlukla bitki patojenleridir ve bazilari ticari oneme sahip hayvan patojenleridir Viroid genomlarinin boyutu son derece kucuk olup 246 ila 467 nukleobaz arasinda degismektedir Buna karsilik kendi baslarina enfeksiyona neden olabilen bilinen en kucuk viruslerin genomu yaklasik 2 000 nukleobaz boyutundadir Viroidler yeni bir biyolojik alt viral patojenler aleminin bilinen ilk temsilcileridir Viroid RNA herhangi bir protein icin kodlama yapmaz Cogaltma mekanizmasi normalde DNA dan mesajci RNA senteziyle iliskili bir konak hucre enzimi olan yi ele gecirir ve bunun yerine viroidin RNA sini bir sablon olarak kullanarak yeni RNA nin yuvarlanan daire sentezini katalize eder Bazi viroidler ribozimdir ve daha buyuk replikasyon ara urunlerinden birim boyutlu genomlarin kendi kendine bolunmesine ve baglanmasina izin veren katalitik ozelliklere sahiptir Viroidler bitki virolojisinin otesinde bir onem kazanmistir cunku kokenlerinin olasi bir aciklamasi DNA veya proteinin evriminden onceki varsayimsal eski ve hucresel olmayan bir RNA dunyasindan yasayan kalintilari temsil etmeleridir Bu gorus ilk olarak 1980 lerde ortaya atilmis ve 2010 larda yasamin cansiz maddeden evrimlesmesindeki abiyogenez onemli ara adimlari aciklamak icin yeniden populerlik kazanmistir Obeliskler Ocak 2024 te obelisk adi verilen viroid benzeri ancak farkli RNA tabanli elementlerin olasi kesfi duyuruldu Obeliskler insan mikrobiyomunun sekans veri tabanlarinda bulundu ve muhtemelen bagirsak bakterilerinde barindiriliyor Bunlar oblin adi verilen iki farkli proteini ve RNA larinin ongorulen cubuk benzeri ikincil yapisini kodlamalari bakimindan viroidlerden farklidir TaksonomiYasamin taksonomik ust alemlerini tartisirken Acytota ve Aphanobionta terimleri zaman zaman viral bir alemin veya ust alemin adi olarak kullanilir Buna karsilik gelen hucresel yasam adi Cytota olacaktir Hucresel olmayan organizmalar ve hucresel yasam yasamin en ust duzey iki alt bolumu olacak ve yasam bir butun olarak organizmalar Naturae Biota veya Vitae olarak bilinecektir Cytota taksonu kendi icinde uc ust duzey alt bolum Bacteria Archaea ve Eukarya ust alemlerini icerecektir kaynak belirtilmeli Ilk evrensel ortak ata FUCA LUCA nin kardes soylarinin ve su anda yasayan her hucrenin en eski atasi oldugu icin taksonomide onerilen hucresel olmayan yasam formuna bir ornektir Ayrica bakinizNanob Plazmid Eobiont Viral ajan Prion Virus evrimiKaynakca a b What is Non Cellular Life Wise Geek Conjecture Corporation 2009 21 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Agustos 2009 infohost nmt edu 19 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2017 Benner Steven A 26 Ocak 2017 Defining Life Astrobiology 10 10 ss 1021 1030 Bibcode 2010AsBio 10 1021B doi 10 1089 ast 2010 0524 ISSN 1531 1074 PMC 3005285 2 PMID 21162682 Trifonov Edward 2012 PDF Journal of Biomolecular Structure amp Dynamics 29 4 ss 647 650 doi 10 1080 073911012010525017 PMID 22208269 27 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2017 JBSD vasitasiyla Ma Wentao 26 Eylul 2016 The essence of life Biology Direct 11 1 s 49 doi 10 1186 s13062 016 0150 5 ISSN 1745 6150 PMC 5037589 2 PMID 27671203 a b Villarreal Luis P December 2004 Are Viruses Alive Scientific American 291 6 ss 100 105 Bibcode 2004SciAm 291f 100V doi 10 1038 scientificamerican1204 100 PMID 15597986 22 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Nisan 2013 a b Forterre Patrick 3 Mart 2010 Defining Life The Virus Viewpoint Orig Life Evol Biosph 40 2 ss 151 160 Bibcode 2010OLEB 40 151F doi 10 1007 s11084 010 9194 1 PMC 2837877 2 PMID 20198436 Luketa Stefan 2012 New views on the megaclassification of life PDF Protistology 7 4 ss 218 237 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Ekim 2016 Greenspan Neil 28 Ocak 2013 Are Viruses Alive The Evolution amp Medicine Review 23 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Nisan 2016 Lwoff A 1 Ocak 1957 The Concept of Virus Microbiology 17 2 ss 239 253 doi 10 1099 00221287 17 2 239 PMID 13481308 Koonin EV Senkevich TG Dolja VV 2006 The ancient Virus World and evolution of cells Biol Direct Cilt 1 s 29 doi 10 1186 1745 6150 1 29 PMC 1594570 2 PMID 16984643 Vlassov AV Kazakov SA Johnston BH Landweber LF August 2005 The RNA world on ice a new scenario for the emergence of RNA information J Mol Evol 61 2 ss 264 73 Bibcode 2005JMolE 61 264V doi 10 1007 s00239 004 0362 7 PMID 16044244 Nussinov Mark D Vladimir A Otroshchenkob Salvatore Santoli 1997 Emerging Concepts of Self organization and the Living State Biosystems 42 2 3 ss 111 118 doi 10 1016 S0303 2647 96 01699 1 PMID 9184757 Diener TO August 1971 Potato spindle tuber virus IV A replicating low molecular weight RNA Virology 45 2 ss 411 28 doi 10 1016 0042 6822 71 90342 4 PMID 5095900 ARS Research Timeline Tracking the Elusive Viroid 2 Mart 2006 6 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Tsagris E M Martinez De Alba A E Gozmanova M Kalantidis K 2008 Viroids Cellular Microbiology 10 11 ss 2168 79 doi 10 1111 j 1462 5822 2008 01231 x PMID 18764915 Daros J A Elena S F Flores R 2006 Viroids An Ariadne s thread into the RNA labyrinth EMBO Reports 7 6 ss 593 8 doi 10 1038 sj embor 7400706 PMC 1479586 2 PMID 16741503 a b Diener T O 1989 Circular RNAs Relics of precellular evolution Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 86 23 ss 9370 4 Bibcode 1989PNAS 86 9370D doi 10 1073 pnas 86 23 9370 PMC 298497 2 PMID 2480600 Villarreal Luis P 2005 Viruses and the evolution of life Washington D C ASM Press s 31 ISBN 1 55581 309 7 Flores R Gago Zachert S Serra P Sanjuan R Elena S F 2014 Viroids Survivors from the RNA world PDF Annual Review of Microbiology Cilt 68 ss 395 414 doi 10 1146 annurev micro 091313 103416 hdl 10261 107724 PMID 25002087 22 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 15 Aralik 2018 25 Eylul 2014 A Tiny Emissary From the Ancient Past The New York Times 27 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Kasim 2014 Sidik Saima 29 Ocak 2024 Wildly weird RNA bits discovered infesting the microbes in our guts Nature doi 10 1038 d41586 024 00266 7 30 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2024 Pennisi Elizabeth 26 Ocak 2024 It s insane New viruslike entities found in human gut microbes Science doi 10 1126 science znxt3dk 30 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2024 Witzany G 2016 Crucial steps to life From chemical reactions to code using agents Biosystems Cilt 140 ss 49 57 Bibcode 2016BiSys 140 49W doi 10 1016 j biosystems 2015 12 007 PMID 26723230 26 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Temmuz 2019 Prosdocimi Francisco Jose Marco V de Farias Savio Torres 2019 Pontarotti Pierre Ed The First Universal Common Ancestor FUCA as the Earliest Ancestor of LUCA s Last UCA Lineage Evolution Origin of Life Concepts and Methods Ingilizce Cham Springer International Publishing ss 43 54 doi 10 1007 978 3 030 30363 1 3 ISBN 978 3 030 30363 1 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 2 Kasim 2023