Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jan Hus ya da Johannes Huss (d. 1370 civ., Bohemya – ö. 6 Temmuz 1415, Konstanz, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu) Hristiyan teolog.
| Jan Hus | |
|---|---|
 Jan Hus'a ait ressamı bilinmeyen hayali bir 16. yüzyıl tablosu | |
| Doğumu | y. 1372 , Bohemya Krallığı |
| Ölümü | 6 Temmuz 1415 (45-46 yaşında) Konstanz |
| Çağı | Rönesans felsefesi |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Hussit |
Etkilendikleri
| |
Etkiledikleri | |
Hayatı
Eğitimi
Babası muhtemelen bir arabacı olan Jan Hus, önce Prachatice’deki Latin okulunda, 1390’dan sonra da Prag’da eğitim aldı. Prag Üniversitesi'ndeki eğitiminden sonra 1396 yılında yüksekokul öğretmenliğine başladı. Çek harflerindeki diyakritik işaretlerin (Türkçede c ve s harfine eklenen çengeller ile ç ve ş yapılması gibi ama sesli harflere konuluyor) ve (bu da sessiz harflere konuluyor. Bizim g’nin üstüne koyduğumuz işaret gibi) işaretlerinin öncüsü kabul edilir.
Bohemya kralı ’in kız kardeşi Anna’nın İngiltere kralı II. Richard ile evlenmesinden sonra Oxford Üniversitesi'nde okuyan Çek asilleri Oxford’lu teolog John Wycliff’in önce felsefi sonra da teolojik ve kilise politikalarına dair yazılarını Prag’a getirmeye başladılar. Hus, bu sayede 1398’den itibaren Wycliff’in öğretileri ile tanıştı. Wycliff, İngiltere'deki din adamlarının ahlaki çöküşünü göstererek kilisenin dünyevi güç ve servetlere yüz çevirmesi gerektiğini yazıyordu.
Jan Hus 1398’de teoloji eğitimi yapmaya başladı ve 1400’de papaz olarak kutsandı. 1401 yılında ise felsefe fakültesinin dekanı yapıldı. 1402’de profesör oldu ve 1409’dan 1410’a kadar Prag Üniversitesi rektörlüğünü yaptı. Teoloji ve felsefe dersleri verdi.
Rahip ve Vaiz olarak Etkileri
Rahip Hus 1402’den sonra eski Prag’da yer alan Çek dilinde vaazlar vermeye başladı ve dinî ayinler sırasında Çek dilinde birlikte ilahiler söyleme anlayışına öncülük etti. Hus, önce Hasenberg baspiskoposu sayesinde büyük bir prestij kazandı ve birçok defa Konsil olarak seçildi. Bavyera kraliçesi Sophie’nin günah çıkarttığı rahip oldu. Hus, zamanın genel düşünce biçimine ve moda olmuş alışkanlıklara karşı çıkıyor, halkın değişik kesimlerine, özellikle de kunduracılar, şapkacılar, kuyumcular, şarap tüccarları ve hancılara güçlü ve erdemli bir yaşam biçimi sürdürmek üzerine vaazlar veriyordu.
Hus, John Wyclif’in eserlerinin etkisi ile kilisenin dünyevi mal varlığını, din adamlarının paraya doymazlığını ve bunların çürümüşlüğünü anlatıyordu. Coşku içinde dünyevileşmiş olan kilisenin bir reformdan geçmesi için mücadele ediyor; yerleşmiş bir anlayış olan dinî konularda Papa’nın son karar mercii olmasını reddedip, dinî konulardaki otoritenin sadece İncil olduğunu ileri sürüyordu. John Wyclif’ten kader anlayışını devralmış, buna herkesin kendi ulusal dilinde ibadet etmesi anlayışını eklemişti.
1408’de Prag başpiskoposu Hus’un öğretilerini duydu ve onu konsillikten azletti. Ama Hus yetkilerinin alınmasını umursamadı ve papalık ve piskoposluk kurumuna karşı vaazlarını sürdürdüğü gibi Bohemya’nın önemli bir kesimini de kendi safına çekmeyi başardı.
Prag baspiskoposunun, yükselen reform isteklerini bastırabilmek için bulduğu yöntem şöyleydi: O zamanki üç Papa’dan biri olan ’e başvurdu ve Hus icin John Wyclif’in kitaplarını iade etmesi ve öğretilerini reddettiğini ilan etmesi şeklinde bir ceza verilmesini sağladı. Bunun dışında da kilisenin öğretileri dışındaki bütün öğretiler yasaklandı. Hus’un cezası 9 Mart 1410’da ilan edildi, Wyclif’e ait 200’den fazla el yazması kitap resmi olarak yakıldı ve Hus hakkında Roma’da dava açıldı. Hus’un Roma’daki avukatının başarısız olması üzerine 1410 Temmuzunda kilise Hus’u aforoz etti. Papa XIII. Georgius, Hus’u Şubat 1411’de lanetledi. Hus hakkında Prag’dan sürgün kararı çıkarıldı. Bunun üzerine Prag’da protestolar yapılmaya başlandı.
Hus’un çok sevilmesinden ve halkın yaptığı gösterilerin doruğa ulaşmasından dolayı Hus, kralın koruması altında bir yıl daha Prag’daki vaazlarını sürdürmeyi başardı. Papa XIII. Georgius haçlı ordusuna katılması ve günah çıkarması şeklinde bir karar verdiyse de Hus bunu dinlemedi.
Büyük Bölünme
Jan Hus'un yaşadığı dönem aynı zamanda Hristiyanlığın yaşadığı bir buhran dönemine denk geldi. Papa VIII. Bonifacius (1234–1303)’nin ölümünden sonra siyasal dengeleri gözeten kardinaller Roma'dan değil Fransa'dan bir papa seçerler. Ne var ki, 1305’te papa yapılan Fransız V. Clemens (1264–1314) Roma'ya değil Fransa’nın Avignon kentine yerleşir. Ve ardından gelen 7 papa Avignon'da oturmayı sürdürür. Avignon papalığı 1377'de XI. Gregorius (1329–1378) Roma’ya geri dönene kadar sürer. Gregorius Roma'ya geldikten bir yıl sonra ölür ve bazı kardinaller geleneksel dinsel uygulamanın aksine bir davranışla İtalya'dan bir papa seçerler. Ama buna karşı çıkan diğer bir kardinal grubu bir Fransız'ı papa seçer. Böylece Hristiyanlık papalık seçimi dolayısıyla ikiye bölünmüş olur. İngiltere ve Roma imparatorluğu Roma'daki papayı tanırken, Fransa ve Kastilya bölgesi Fransız papayı destekler.
Soruna çözüm bulmak amacıyla 1409 yılında Piza konsili toplanır. Konsil kararına göre iki konsil de çekilecek ve konsil yeni bir papa seçecektir. Ancak konsil kararı kargaşalığı çözmek bir yana daha da büyütür. İki papa da kendilerini destekleyenlerin etkisiyle çekilmeyi kabul etmez. Böylece ili papa yerine 3 papa olur.
Hristiyanlıkta bu büyük bölünmenin yaşandığı dönemde Bohemya bu çekişmenin uzağında kalır ve Hus'un reformist ve milliyetçi görüşleri geniş bir sempati kazanır. Hus bir milli kahraman haline gelir.
Jan Hus’un Konstanz Konsili tarafından yakılarak infaz edilmesinden sonra onun eserlerine dayanarak gelişen Hussi hareketi ortaya çıktı.
Konstanz Konsili
Büyük Bölünmeye son vermek için 1414 ile 1418 arasında Konstanz'da yeni bir konsil toplanır. Hus'un da bu konsile çağrılarak dinlenmesine karar verilir. Bunu sağlayabilmek için Kutsal Roma-Cermen imparatoru Sigismund Hus'a can güvenliği konusunda garanti verir.
Konsil öncelikle 3 papanın da görevlerinden ayrılmaları gerektiğine karar verir. V. Martinus (1368–1431) yeni Papa olarak seçilir ve böylece Büyük Bölünme sona erdirilir. Ardından imparatorun verdiği güvenceye rağmen Hus tutuklanır ve kendisinden yaptıklarının yanlış olduğunu söylemesi istenir. Hus bu teklifi reddeder ve Konsil tarafından yakılarak cezalandırılmasına karar verilir. Hus 6 Temmuz 1415'te kitaplarıyla birlikte yakılır ve külleri Ren Nehri'ne atılır.
Hussitler Savaşı
Milli kahraman Jan Hus'un yakılarak idamı Çek halkı arasında kargaşaya ve ayaklanmaya neden olur. Almanlara karşı duyulan öfke yükselir ve Hussitler Savaşı adı verilen ve 1419-1436 arasında süren savaş başlar. Bu sırada Hus'un destekçileri de aralarında anlaşmazlığa düşerler ve Aşırı Husçular (en güçlü oldukları kent Tabor olduğu için Tabor Husçuları da denir) ve ılımlı Husçular olarak ikiye ayrılırlar. Her iki grup da Kutsal Kitabı temel alıyor ve buna aykırı olan şeylerin Hristiyanlıktan ayıklamak gerektiğini söylüyorlardı. Ilımlı Husçular, Kutsal Kitap'a temelden ve açıkça karşı olanları ayıklamak gerekli derken, Aşırı Husçular kitapta yer almayan her şeyi kökünden kazımaktan yanalardı. 1431'de toplanan Basel Konsili ılımlıları kendi yanına çekerek radikalleri tamamen ortadan kaldırdı.
Gelenek
Profesör Tomáš Garrigue Masaryk 6 Temmuz 1915'te Cenevre Üniversitesi'nde yaptığı konuşmada Hus'un adını Avusturya'ya karşı savunmak için ve Temmuz 1917'de Rusya'daki ilk kolordu asker unvanını kullandı.
Kaynakça
- ^ Franzen August: Malé dějiny církve. Karmelitánské nakladatelství (2006). Sayfa 179;
- ^ Friedrich Wilhelm Bautz: Jan Hus. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 2, Hamm 1990, , Sp. 1194–1198.
- ^ Hıristiyanlık Tarihi. Caroline T. Marshall. Yeni Yaşam Yayınları. 1977. s. 338 .
- ^ a b Resul Çatalbaş, Anglikan kilisesinin ortaya çıkışı ve özellikleri, Ankara Üniversitesi
- ^ PRECLÍK, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), first issue, váz. kniha, 219 pages, vydalo nakladatelství “Paris” Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (In association with the Masaryk Democratic Movement, Prague, CZ), 2019, , pp.17 - 25, 33 - 45, 70 – 76, 159 – 184, 187 - 199
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jan Hus ya da Johannes Huss d 1370 civ Bohemya o 6 Temmuz 1415 Konstanz Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu Hristiyan teolog Jan HusJan Hus a ait ressami bilinmeyen hayali bir 16 yuzyil tablosuDogumuy 1372 Bohemya KralligiOlumu6 Temmuz 1415 45 46 yasinda KonstanzCagiRonesans felsefesiBolgesiBati felsefesiOkuluHussitEtkilendikleri John Wycliffe Conrad WaldhauserEtkiledikleri John Wesley Girolamo Savonarola Martin Luther VIII Henry Jean CalvinHayatiEgitimi Babasi muhtemelen bir arabaci olan Jan Hus once Prachatice deki Latin okulunda 1390 dan sonra da Prag da egitim aldi Prag Universitesi ndeki egitiminden sonra 1396 yilinda yuksekokul ogretmenligine basladi Cek harflerindeki diyakritik isaretlerin Turkcede c ve s harfine eklenen cengeller ile c ve s yapilmasi gibi ama sesli harflere konuluyor ve bu da sessiz harflere konuluyor Bizim g nin ustune koydugumuz isaret gibi isaretlerinin oncusu kabul edilir Bohemya krali in kiz kardesi Anna nin Ingiltere krali II Richard ile evlenmesinden sonra Oxford Universitesi nde okuyan Cek asilleri Oxford lu teolog John Wycliff in once felsefi sonra da teolojik ve kilise politikalarina dair yazilarini Prag a getirmeye basladilar Hus bu sayede 1398 den itibaren Wycliff in ogretileri ile tanisti Wycliff Ingiltere deki din adamlarinin ahlaki cokusunu gostererek kilisenin dunyevi guc ve servetlere yuz cevirmesi gerektigini yaziyordu Jan Hus 1398 de teoloji egitimi yapmaya basladi ve 1400 de papaz olarak kutsandi 1401 yilinda ise felsefe fakultesinin dekani yapildi 1402 de profesor oldu ve 1409 dan 1410 a kadar Prag Universitesi rektorlugunu yapti Teoloji ve felsefe dersleri verdi Rahip ve Vaiz olarak Etkileri Rahip Hus 1402 den sonra eski Prag da yer alan Cek dilinde vaazlar vermeye basladi ve dini ayinler sirasinda Cek dilinde birlikte ilahiler soyleme anlayisina onculuk etti Hus once Hasenberg baspiskoposu sayesinde buyuk bir prestij kazandi ve bircok defa Konsil olarak secildi Bavyera kralicesi Sophie nin gunah cikarttigi rahip oldu Hus zamanin genel dusunce bicimine ve moda olmus aliskanliklara karsi cikiyor halkin degisik kesimlerine ozellikle de kunduracilar sapkacilar kuyumcular sarap tuccarlari ve hancilara guclu ve erdemli bir yasam bicimi surdurmek uzerine vaazlar veriyordu Hus John Wyclif in eserlerinin etkisi ile kilisenin dunyevi mal varligini din adamlarinin paraya doymazligini ve bunlarin curumuslugunu anlatiyordu Cosku icinde dunyevilesmis olan kilisenin bir reformdan gecmesi icin mucadele ediyor yerlesmis bir anlayis olan dini konularda Papa nin son karar mercii olmasini reddedip dini konulardaki otoritenin sadece Incil oldugunu ileri suruyordu John Wyclif ten kader anlayisini devralmis buna herkesin kendi ulusal dilinde ibadet etmesi anlayisini eklemisti 1408 de Prag baspiskoposu Hus un ogretilerini duydu ve onu konsillikten azletti Ama Hus yetkilerinin alinmasini umursamadi ve papalik ve piskoposluk kurumuna karsi vaazlarini surdurdugu gibi Bohemya nin onemli bir kesimini de kendi safina cekmeyi basardi Prag baspiskoposunun yukselen reform isteklerini bastirabilmek icin buldugu yontem soyleydi O zamanki uc Papa dan biri olan e basvurdu ve Hus icin John Wyclif in kitaplarini iade etmesi ve ogretilerini reddettigini ilan etmesi seklinde bir ceza verilmesini sagladi Bunun disinda da kilisenin ogretileri disindaki butun ogretiler yasaklandi Hus un cezasi 9 Mart 1410 da ilan edildi Wyclif e ait 200 den fazla el yazmasi kitap resmi olarak yakildi ve Hus hakkinda Roma da dava acildi Hus un Roma daki avukatinin basarisiz olmasi uzerine 1410 Temmuzunda kilise Hus u aforoz etti Papa XIII Georgius Hus u Subat 1411 de lanetledi Hus hakkinda Prag dan surgun karari cikarildi Bunun uzerine Prag da protestolar yapilmaya baslandi Hus un cok sevilmesinden ve halkin yaptigi gosterilerin doruga ulasmasindan dolayi Hus kralin korumasi altinda bir yil daha Prag daki vaazlarini surdurmeyi basardi Papa XIII Georgius hacli ordusuna katilmasi ve gunah cikarmasi seklinde bir karar verdiyse de Hus bunu dinlemedi Buyuk Bolunme Jan Hus un yasadigi donem ayni zamanda Hristiyanligin yasadigi bir buhran donemine denk geldi Papa VIII Bonifacius 1234 1303 nin olumunden sonra siyasal dengeleri gozeten kardinaller Roma dan degil Fransa dan bir papa secerler Ne var ki 1305 te papa yapilan Fransiz V Clemens 1264 1314 Roma ya degil Fransa nin Avignon kentine yerlesir Ve ardindan gelen 7 papa Avignon da oturmayi surdurur Avignon papaligi 1377 de XI Gregorius 1329 1378 Roma ya geri donene kadar surer Gregorius Roma ya geldikten bir yil sonra olur ve bazi kardinaller geleneksel dinsel uygulamanin aksine bir davranisla Italya dan bir papa secerler Ama buna karsi cikan diger bir kardinal grubu bir Fransiz i papa secer Boylece Hristiyanlik papalik secimi dolayisiyla ikiye bolunmus olur Ingiltere ve Roma imparatorlugu Roma daki papayi tanirken Fransa ve Kastilya bolgesi Fransiz papayi destekler Soruna cozum bulmak amaciyla 1409 yilinda Piza konsili toplanir Konsil kararina gore iki konsil de cekilecek ve konsil yeni bir papa sececektir Ancak konsil karari kargasaligi cozmek bir yana daha da buyutur Iki papa da kendilerini destekleyenlerin etkisiyle cekilmeyi kabul etmez Boylece ili papa yerine 3 papa olur Hristiyanlikta bu buyuk bolunmenin yasandigi donemde Bohemya bu cekismenin uzaginda kalir ve Hus un reformist ve milliyetci gorusleri genis bir sempati kazanir Hus bir milli kahraman haline gelir Jan Hus un Konstanz Konsili tarafindan yakilarak infaz edilmesinden sonra onun eserlerine dayanarak gelisen Hussi hareketi ortaya cikti Konstanz KonsiliJan Hus un infazini gosteren 1485 tarihli bir cizim Buyuk Bolunmeye son vermek icin 1414 ile 1418 arasinda Konstanz da yeni bir konsil toplanir Hus un da bu konsile cagrilarak dinlenmesine karar verilir Bunu saglayabilmek icin Kutsal Roma Cermen imparatoru Sigismund Hus a can guvenligi konusunda garanti verir Konsil oncelikle 3 papanin da gorevlerinden ayrilmalari gerektigine karar verir V Martinus 1368 1431 yeni Papa olarak secilir ve boylece Buyuk Bolunme sona erdirilir Ardindan imparatorun verdigi guvenceye ragmen Hus tutuklanir ve kendisinden yaptiklarinin yanlis oldugunu soylemesi istenir Hus bu teklifi reddeder ve Konsil tarafindan yakilarak cezalandirilmasina karar verilir Hus 6 Temmuz 1415 te kitaplariyla birlikte yakilir ve kulleri Ren Nehri ne atilir Hussitler SavasiMilli kahraman Jan Hus un yakilarak idami Cek halki arasinda kargasaya ve ayaklanmaya neden olur Almanlara karsi duyulan ofke yukselir ve Hussitler Savasi adi verilen ve 1419 1436 arasinda suren savas baslar Bu sirada Hus un destekcileri de aralarinda anlasmazliga duserler ve Asiri Huscular en guclu olduklari kent Tabor oldugu icin Tabor Husculari da denir ve ilimli Huscular olarak ikiye ayrilirlar Her iki grup da Kutsal Kitabi temel aliyor ve buna aykiri olan seylerin Hristiyanliktan ayiklamak gerektigini soyluyorlardi Ilimli Huscular Kutsal Kitap a temelden ve acikca karsi olanlari ayiklamak gerekli derken Asiri Huscular kitapta yer almayan her seyi kokunden kazimaktan yanalardi 1431 de toplanan Basel Konsili ilimlilari kendi yanina cekerek radikalleri tamamen ortadan kaldirdi GelenekProfesor Tomas Garrigue Masaryk 6 Temmuz 1915 te Cenevre Universitesi nde yaptigi konusmada Hus un adini Avusturya ya karsi savunmak icin ve Temmuz 1917 de Rusya daki ilk kolordu asker unvanini kullandi Kaynakca Franzen August Male dejiny cirkve Karmelitanske nakladatelstvi 2006 Sayfa 179 ISBN 80 7195 082 3 Friedrich Wilhelm Bautz Jan Hus In Biographisch Bibliographisches Kirchenlexikon BBKL Band 2 Hamm 1990 ISBN 3 88309 032 8 Sp 1194 1198 Hiristiyanlik Tarihi Caroline T Marshall Yeni Yasam Yayinlari 1977 s 338 ISBN 975 8318 86 1 a b Resul Catalbas Anglikan kilisesinin ortaya cikisi ve ozellikleri Ankara Universitesi PRECLIK Vratislav Masaryk a legie Masaryk and legions first issue vaz kniha 219 pages vydalo nakladatelstvi Paris Karvina Zizkova 2379 734 01 Karvina ve spolupraci s Masarykovym demokratickym hnutim In association with the Masaryk Democratic Movement Prague CZ 2019 ISBN 978 80 87173 47 3 pp 17 25 33 45 70 76 159 184 187 199