Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kürt alfabeleri, Kürt dillerinin yazılması için kullanılan yazı sistemleridir. Günümüzde çoğunlukla kullanılan iki sistem vardır (Bedirhan alfabesi ve Sorani alfabesi). Türkiye'deki Kürtler tarafından kullanılan şekli 1932 yılında, Celadet Ali Bedirhan tarafından Latin alfabesinden uyarlanmıştır.[] Bu alfabeye Kurmancî, Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir. Türkiye ve Suriye'deki Kürtler tarafından kullanılmaktadır. Arap alfabesinden uyarlanmış olan Soranî alfabesi ise Irak ve İran'da kullanılmaktadır. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya'da yaşayan Kürtler ise Kiril alfabesini kullanırlar. Bütün alfabelerin bir yazı sisteminde birleştirilmesini amaçlayan bazı Kürt dilbilimciler Yekgirtî adında yeni bir Latin alfabesi hazırladılar.[]
Şemo-Marogulov alfabesi, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükûmetinin kararıyla 1928-1929 yılları arasında Erebê Şemo ve İsahak Marogulov tarafından hazırlanan Kürtçenin ilk Latin alfabesidir.Riya Teze gazetesindeki yazılarda bu Kürt alfabesindeki harfler kullanılarak yayımlanmıştır.
Hawar dergisinin 8. sayısında Celadet Ali Bedirhan Riya Teze hakkında şu övgülerde bulunur:
| “ | Kürtçe bir gazete, yeni harfler ile, anlaşılır bir Kürtçe ile, Erivan’da, güzel ve güçlü bir biçimde çıkıyor. Reya Teze aynı adı gibi tazedir, yenidir, Hawar’dan da eskidir, daha uzun ömürlüdür. | ” |
Kurmancî, Yekgirtû ve Soranî Alfabelerinin karşılaştırması
| Kurmancî | Yekgirtû | Sorani - Yalnız harf | Sorani - ön | Sorani - orta | Sorani - son | IPA | Alfabe Benzerliği ve Okunuş Tarzları |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A,a | A,a fla | ا | ئا | — | ـا | Türkçedeki A gibi Okunur | |
| B,b | B,b | ﺏ | ﺑ | ـبـ | ـب | Türkçedeki B gibi Okunur | |
| C,c | J,j | ﺝ | ﺟ | ـجـ | ـج | Türkçedeki C gibi Okunur | |
| Ç,ç | C,c | چ | ﭼ | ـچـ | ـچ | Türkçedeki Ç gibi Okunur | |
| D,d | D,d | ﺩ | — | ــد | Türkçedeki D gibi Okunur | ||
| E,e | E,e | ﮦ | ﺋﮫ | — | ﮫ | keşke; erken | |
| Ê,ê | É,é | ێ | ئێـ | ـێـ | ـێ | kedi | |
| F,f | F,f | ﻑ | ﻓ | ـفـ | ﻒ | Türkçedeki F gibi Okunur | |
| G,g | G,g | ﮒ | ﮔ | ـگـ | ـگ | Türkçedeki G gibi Okunur | |
| H,h | H,h | ﻫ | ﻫ | ـهـ | ـهـ | hesap | |
| — | H',h' | ح | حـ | ـحـ | ـح | sabah | |
| ' | — | ع | عـ | ـعـ | ـع | Azericedeki Ğ gibi Okunur | |
| I,i | I,i | — | kişi; kısım | ||||
| Î,î | Í,í | ﯼ | ﺋﯾ | ـيـ | ﯽ | askerî | |
| J,j | Jh,jh | ﮊ | — | ـژ | Türkçedeki J gibi Okunur | ||
| K,k | K,k | ﮎ | ﮐ | ـکـ | ﮏ | Türkçedeki K gibi Okunur | |
| L,l | L,l | ﻝ | ﻟ | ـلـ | ـل | lamba | |
| — | ll | ڵ, ڶ | ڵــ, ڶــ | ـڵـ, ـڶـ | ـڵ, ـڶ | kalın | |
| M,m | M,m | ﻡ | ﻣ | ـمـ | ـم | Türkçedeki M gibi Okunur | |
| N,n | N,n | ﻥ | ﻧ | ـنـ | ـن | Türkçedeki N gibi Okunur | |
| O,o | O,o | ۆ | ئۆ | - | ـۆ | Türkçedeki O gibi Okunur, ama uzun O | |
| P,p | P,p | پ | پــ | ـپـ | ـپ | Türkçedeki P gibi Okunur | |
| Q,q | Q,q | ﻕ | ﻗ | ـقـ | ـق | Tatarcanın Q'sı gibi gibi küçük dilden Okunur | |
| R,r | R,r | ﺭ | — | ـر | Türkçedeki R gibi Okunur | ||
| — | rr | ڕ, ڒ, ڔ | — | ـڕ, ـڒ, ـڔ | |||
| S,s | S,s | ﺱ | ﺳ | ـسـ | ـس | Türkçedeki S gibi Okunur | |
| Ş,ş | Sh,sh | ﺵ | ﺷ | ـشـ | ـش | Türkçedeki Ş gibi Okunur | |
| T,t | T,t | ﺕ | ﺗ | ـتـ | ـت | Türkçedeki T gibi Okunur | |
| U,u | U,u | ﻭ | — | ـو | kuyu | ||
| Û,û | Ú,ú | ﻭﻭ, ۇ | — | ـوﻭ, ـۇ | şûra | ||
| — | Ù,ù | ۈ | — | ـۈ | |||
| V,v | V,v | ڤ, ۋ | ڤـ | ـڤـ | ـڤ,ـۋ | Türkçedeki V gibi Okunur | |
| W,w | W,w | ﻭ | — | ـو | İngilizcedeki W gibi Okunur | ||
| X,x | X,x | ﺥ | ﺧ | ـخـ | ـخ | ıhlamur | |
| Ẍ,ẍ | Xh,xh | ﻍ | ﻏ | ـغـ | ـغ | Çerkescedeki Гъ Okunur | |
| Y,y | Y,y | ﯼ | يـ | — | Türkçedeki Y gibi Okunur | ||
| Z,z | Z,z | ﺯ | — | ـز | Türkçedeki Z gibi Okunur | ||
Harfler ve ses değerleri
- X: Kürtçede, Tatarcada ve Azericede kullanılır. Küçük dilin eteğinde bulunan yumuşak dokudan gelen bir H sesidir (IPA [x~χ]). Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, ağzın arka kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmî harflerinden birisidir. İstanbul Türkçesinde H harfinin I ve U harflerinin yanında çıkan bir versiyonu olarak rastlanır (Örnek: ıhlamur) İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki H harfleri ağzın arkasından çıkar. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)…
- W: Kürtçede ve ayrıca Tatarcada bulunur. Açık bir V sesidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V sesinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W sesinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir.
- Ê: Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...
- Î: Türkçede ve Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işaret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin: Millî, Dînî, Çîdem, Dîdem, Îzan, Mîde...
- Û: Kürtçede ve Türkçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: Mûris, Mûzip, Sûni… Türkçede bu harf kendisinden önce gelen harfin damaklaşmasına sebep olur (Örnek: hükûmet), ancak aynı olay Kürtçede gözlemlenmez.
- Ḽ: (Küçük harf: ḽ veya ℓ̗) Kürt alfabesinde ڵ ve Kiril Latinizasyonunda Љ sesini karşılamak için üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime bulunduğu için ince L sesi için ayrıca bir harf yoktur. [] Bunlar daha çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L sesleri dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: Ḽâℓ̗ , Rôℓ̗ ... Üzerinde işaret bulunan ڵ veya noktalı ڶ harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır.
- Q: Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki küçük dilden çıkarılan kalın K sesini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar.
Kaynakça
- ^ Têmûrê Xelîl. Elfabeya pêşin, romana pêşin û romannivîsê pêşin 21 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Kürtçe) 26 Mayıs 2009, Erişim tarihi: 8 Aralık 2016.
- ^ Marogulov u Ə. Ş. (1929). Xө-xө hinbuna xөndьna nvisara kyrmançi, Nəşre dəwləţe Şewre Ərmənistane, Revan.
- ^ Celile Celil. Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2008, Erişim tarihi: 8 Aralık 2016,
- ^ . 13 Kasım 2017. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
- ^ Bedirxan, Celadet Ali (2002). "Elfabeya kurdî & Bingehên gramera kurdmancî" (pdf). www.nefel.com NEFEL. 9 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF).
Dış bağlantılar
- A table of the various Kurdish alphabets20 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- Kurdish language, alphabet and pronunciation28 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kurt alfabeleri Kurt dillerinin yazilmasi icin kullanilan yazi sistemleridir Gunumuzde cogunlukla kullanilan iki sistem vardir Bedirhan alfabesi ve Sorani alfabesi Turkiye deki Kurtler tarafindan kullanilan sekli 1932 yilinda Celadet Ali Bedirhan tarafindan Latin alfabesinden uyarlanmistir kaynak belirtilmeli Bu alfabeye Kurmanci Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir Turkiye ve Suriye deki Kurtler tarafindan kullanilmaktadir Arap alfabesinden uyarlanmis olan Sorani alfabesi ise Irak ve Iran da kullanilmaktadir Eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya da yasayan Kurtler ise Kiril alfabesini kullanirlar Butun alfabelerin bir yazi sisteminde birlestirilmesini amaclayan bazi Kurt dilbilimciler Yekgirti adinda yeni bir Latin alfabesi hazirladilar kaynak belirtilmeli Semo Marogulov alfabesi Semo Marogulov alfabesi Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hukumetinin karariyla 1928 1929 yillari arasinda Erebe Semo ve Isahak Marogulov tarafindan hazirlanan Kurtcenin ilk Latin alfabesidir Riya Teze gazetesindeki yazilarda bu Kurt alfabesindeki harfler kullanilarak yayimlanmistir Hawar dergisinin 8 sayisinda Celadet Ali Bedirhan Riya Teze hakkinda su ovgulerde bulunur Kurtce bir gazete yeni harfler ile anlasilir bir Kurtce ile Erivan da guzel ve guclu bir bicimde cikiyor Reya Teze ayni adi gibi tazedir yenidir Hawar dan da eskidir daha uzun omurludur Kurmanci Yekgirtu ve Sorani Alfabelerinin karsilastirmasiKurmanci Yekgirtu Sorani Yalniz harf Sorani on Sorani orta Sorani son IPA Alfabe Benzerligi ve Okunus TarzlariA a A afla ا ئا ـا aː Turkcedeki A gibi OkunurB b B b ﺏ ﺑ ـبـ ـب b Turkcedeki B gibi OkunurC c J j ﺝ ﺟ ـجـ ـج ʤ Turkcedeki C gibi OkunurC c C c چ ﭼ ـچـ ـچ tʃ Turkcedeki C gibi OkunurD d D d ﺩ ــد d Turkcedeki D gibi OkunurE e E e ﮦ ﺋﮫ ﮫ ɛ ae keske erkenE e E e ێ ئێـ ـێـ ـێ eː kediF f F f ﻑ ﻓ ـفـ ﻒ f Turkcedeki F gibi OkunurG g G g ﮒ ﮔ ـگـ ـگ g Turkcedeki G gibi OkunurH h H h ﻫ ﻫ ـهـ ـهـ h hesap H h ح حـ ـحـ ـح ħ sabah ع عـ ـعـ ـع ʕ Azericedeki G gibi OkunurI i I i ɪ ɨ kisi kisimI i I i ﯼ ﺋﯾ ـيـ ﯽ iː askeriJ j Jh jh ﮊ ـژ ʒ Turkcedeki J gibi OkunurK k K k ﮎ ﮐ ـکـ ﮏ k Turkcedeki K gibi OkunurL l L l ﻝ ﻟ ـلـ ـل l lamba ll ڵ ڶ ڵــ ڶــ ـڵـ ـڶـ ـڵ ـڶ lˁ kalinM m M m ﻡ ﻣ ـمـ ـم m Turkcedeki M gibi OkunurN n N n ﻥ ﻧ ـنـ ـن n Turkcedeki N gibi OkunurO o O o ۆ ئۆ ـۆ o Turkcedeki O gibi Okunur ama uzun OP p P p پ پــ ـپـ ـپ p Turkcedeki P gibi OkunurQ q Q q ﻕ ﻗ ـقـ ـق q Tatarcanin Q si gibi gibi kucuk dilden OkunurR r R r ﺭ ـر r Turkcedeki R gibi Okunur rr ڕ ڒ ڔ ـڕ ـڒ ـڔ r S s S s ﺱ ﺳ ـسـ ـس s Turkcedeki S gibi OkunurS s Sh sh ﺵ ﺷ ـشـ ـش ʃ Turkcedeki S gibi OkunurT t T t ﺕ ﺗ ـتـ ـت t Turkcedeki T gibi OkunurU u U u ﻭ ـو ʊ kuyuU u U u ﻭﻭ ۇ ـوﻭ ـۇ uː sura U u ۈ ـۈ y V v V v ڤ ۋ ڤـ ـڤـ ـڤ ـۋ v Turkcedeki V gibi OkunurW w W w ﻭ ـو w Ingilizcedeki W gibi OkunurX x X x ﺥ ﺧ ـخـ ـخ x ihlamurẌ ẍ Xh xh ﻍ ﻏ ـغـ ـغ ʁ Cerkescedeki G OkunurY y Y y ﯼ يـ j Turkcedeki Y gibi OkunurZ z Z z ﺯ ـز z Turkcedeki Z gibi OkunurHarfler ve ses degerleriX Kurtcede Tatarcada ve Azericede kullanilir Kucuk dilin eteginde bulunan yumusak dokudan gelen bir H sesidir IPA x x Normal H sesinden biraz daha sert ve hiriltilidir H sesi hicbir engele takilmadan cikarken agzin arka kisminda titresir Arapcadaki Hi خ harfidir Azericenin resmi harflerinden birisidir Istanbul Turkcesinde H harfinin I ve U harflerinin yaninda cikan bir versiyonu olarak rastlanir Ornek ihlamur Ic ve Dogu Anadolu agizlarinda siklikla rastlanir Ornegin Baxmax Bakmak fiilinin okunusu Baḥmaḥ seklindedir ancak kelimenin icindeki H harfleri agzin arkasindan cikar Caxmax Caḥmaḥ Cakmak Yanmax Yanmaḥ Yanmak W Kurtcede ve ayrica Tatarcada bulunur Acik bir V sesidir Klasik V sesinden kesinlikle farklidir V sesinde dudaklar birbirine degerken bu seste W sesinde tipki U sesinde oldugu gibi dudaklarin birbirine degmesi soz konusu degildir Arapcadaki Vav و ve bati dillerindeki w sesi baslica orneklerdir E Kurtcede kullanilir Uzatilarak okunan ince bir e sesidir Bu harfe Kurtce ve Zazaca kelimelerde yine yogun olarak rastlanir Turkcede sadece birkac kelimede mevcut oldugu icin kullanimi ongorulmemistir Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunusu ile bir fikir edinmemiz mumkundur Ornegin Memur Poetika Neyzen Telif I Turkcede ve Kurtcede kullanilir Uzatilarak okunan bir i sesidir Kullanimda I harfindeki noktanin uzerine isaret koyulmasi cift noktalama gerektirdiginden yalnizca duzeltme imi kullanilir nokta duser Ornegin Milli Dini Cidem Didem Izan Mide U Kurtcede ve Turkcede kullanilir Hafif uzatilarak okunan bir u sesidir Dogru kullanim icin kural olarak biraz uzatilmasi gerekir Ornegin Muris Muzip Suni Turkcede bu harf kendisinden once gelen harfin damaklasmasina sebep olur Ornek hukumet ancak ayni olay Kurtcede gozlemlenmez Ḽ Kucuk harf ḽ veya ℓ Kurt alfabesinde ڵ ve Kiril Latinizasyonunda Љ sesini karsilamak icin uretilmistir Turkcede bu ayrimin gerceklestigi cok az kelime bulundugu icin ince L sesi icin ayrica bir harf yoktur kaynak belirtilmeli Bunlar daha cok duzeltme isareti ile gosterilen sozcuklerde yer alirlar Bu harfin yer aldigi kelimelerin tamamindaki L sesleri dilin ucunun damaga dogru cekilmesiyle cikarilan ve normal L sesine gore biraz daha ince olan bir sesi gosterir Ḽaℓ Roℓ Uzerinde isaret bulunan ڵ veya noktali ڶ harfi Arapca Bosnak alfabesinde ve Sorani Kurt alfabesinde ince L sesini gostermek icin kullanilir Q Kurtcede ve ayrica Tatarcada ve Azericede kullanilir Anadolu Turkcesindeki kucuk dilden cikarilan kalin K sesini gosterir Ornegin Qomsu Komsu Arapcadaki Kaf ق harfini karsilar Kaynakca Temure Xelil Elfabeya pesin romana pesin u romannivise pesin 21 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kurtce 26 Mayis 2009 Erisim tarihi 8 Aralik 2016 Marogulov u E S 1929 Xo xo hinbuna xondna nvisara kyrmanci Nesre dewleţe Sewre Ermenistane Revan Celile Celil Kurt Halk Tarihinden 13 Ilginc Yaprak 20 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2008 Erisim tarihi 8 Aralik 2016 ISBN 9756106785 13 Kasim 2017 17 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Subat 2020 Bedirxan Celadet Ali 2002 Elfabeya kurdi amp Bingehen gramera kurdmanci pdf www nefel com NEFEL 9 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan PDF Dis baglantilarA table of the various Kurdish alphabets20 Aralik 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Kurdish language alphabet and pronunciation28 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde