Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kaliş bir tortul kayaçtır. Sertleştirilmiş doğal çimento kalsiyum karbonat ile birleşmiş bu bağlar, çakıl,kum, kil ve alüvyon gibi diğer materyallerle birleşerek kalişi oluşturur. Dünya genelinde Aridisol ve Morrisol'un bulunduğu toprak türlerinde görülen kayaçtır. Genellikle kurak ve yarı kurak bölgeleri kapsayarak merkez ve Batı Avustralya, Kalahari Çölü, Amerika’nın bazı yüksek ovalarında, Sonora Çölü ve Suudi Arabistan'ın doğusu AL-HASA’ da bulunur. Kaliş sert toprak kalsit- beton ve Hindistan'da da dayanıklı taş kum ve çakıl karışımı (kankar) olarak da bilinir. Caliche İspanyolca bir kelime olarak bilinir. Orijinali Latincedeki calx kelimesidir. Anlamı kireç taşı(CaO)’tir.
Kaliş genellikle mevcut saf olmayan maddelere bağlı olarak açık renkli ama bazı yerlerde beyaza yakın açık pembe veya kırmızımsı kahverengi renge sahiptir.Genellikle yüzey veya yüzeye yakın yerlerde daha açık renklerde bulunurlar.Ancak bazen toprak altında derin rezervlerde de bulunurlar ve buralarda daha koyu renktedirler.Sonuç olarak kalın katmanlarda, ince katmanlarda ve yüzeyin hemen altında oluşurlar ve bu kalişin rengini etkiler.
Kaliş ayrıca Şili ve Peru'nun kuzeyinde nitrat tuzu dahil edilmiş zengin mineral depolarına sahiptir.Kolombiya ve Meksika'da çeşitli katmanlarda kil gibi görülür. Buna ilave olarak kuvarsit, boksit, kaolinit, laterit, kalsiyum, opal ve sodyum nitrat gibi farklı formlarda kullanılmaktadır.
Formasyonu
Kaliş minerallerin toprağın üst tabakasından (A horizonu) sızıntı yapması ve bir sonraki tabakaya (B horizonu) birikmesi üzerine oluşur, yüzeyin altında yaklaşık 3 ile 10 fit derinliktedir. Genellikle yarı kurak bölgelerdeki karbonatlardan oluşur. Kurak bölgelerde, daha az çözülen mineraller, bütün karbonatlar topraktan süzüldükten sonra kaliş katmanları oluştururlar. Tortulaşmış kalsiyum karbonat birikir. İlk taneler, daha sonra küçük kümeler, daha sonra belirgin bir tabaka ve son olarak, daha kalın, sağlam bir yatak oluşur. kaliş katmanları şekillendiğinde, katman kademeli olarak derinleşir ve sonunda en üst toprak tabakasının altında yatan ana materyale girer.
Bununla birlikte, Kaliş başka şekillerde de oluşur. Su, kılcal damarlara doğru yükseldiğinde oluşabilir. Kurak bir bölgede, yağmur suyu yere çabuk batar. Daha sonra, yüzey kuruyuncaya kadar, yüzeyin altındaki su yükselir ve çözünmüş mineralleri alt tabakalardan taşır. Bu su hareketi, yüzeye yaklaştıkça daha ince ve daha da büyüyen bir kaliş oluşturur. Bitkilerde kaliş'in oluşumuna katkıda bulunabilir. Bitki kökleri, terleme yoluyla suyu alır ve çözünmüş kalsiyum karbonatın arkasına bırakır, bu da kaliş oluşturacak şekilde çöker. Ayrıca, gözenekli kayaçların mostralarında veya suyun sıkıştığı ve buharlaştığı kaya fissürlerinde oluşabilir. Genel olarak, kaliş tortulaşması yavaş bir süreçtir. Ancak, kurak mekânlarda yeterli nem varsa bir drenaj alanını engelleyecek kadar hızlı birikebilir.
Doğal Olay Örnekeri
Her ne kadar kalişin formasyonları iyi anlaşılsa da orijinal olan şili kalişi tam olarak bilinmiyor. Bir ihtimale göre tortular tarih öncesi iç denizlerin çekilmesiyle oluştu. Diğer bir teori ise And Dağları’ndaki hava değişimi nedeniyle oluştuğu yönünde. Dünyanın en büyük kalsit beton yataklarının bulunduğu ’daki yüzeyindeki kalkerler, günümüzde kurutulmuş bir tarih öncesi göle aittir. Kaliş ulaşımı kolay ve ucuz olduğunda ana materyal olarak yaygınca kullanılır. Fakat yağmura ve neme karşı dayanıklı olmadığından bu taş temel olarak kireç taşı gibi sert taş yerine asla kullanılmaz.
Ekonomik Kullanımlar
Şeker Rafine Etme
Şekeri rafine etmek için neredeyse saf bir kalsiyum karbon kaynağı gereklidir. Bu karışım 95%oranında kalsiyum karbonat (CaCO3) ve biraz da magnezyum içerir. Buna ek olarak, malzeme belirli fiziksel gereksinimleri karşılamalıdır, böylece yandığında parçalanmaz. Kalifikasyon genellikle şeker rafine etme şartlarının tümünü karşılamasa da, kireç taşı gibi başka bir kalsiyum karbonat kaynağının mevcut olmadığı alanlarda kullanılır. Kaliş taşının gereksinimleri karşılamak için zenginleştirmeyi gerektirirken, kullanımında kireç taşı nakliyesinden önemli ölçüde daha ucuz olabilmektedir
Şili Kaliş Yatakları
Kuzey Şili’deki Atakama Çölünde, Salitre ile benzer kaliş olarak adlandırılan bir karışımın geniş kalıntıları, alçı taşı, sodyum klorit, diğer tuzlar ve kumdan oluşmaktadır. Salitre sodyum nitrat (NaNO3) ve potasyum nitrat (KNO3) bileşimidir. Salitra, 1. Dünya savaşına kadar Avrupadaki nitratında endüstriyel olarak büyük miktarlarda üretilmesene kadar Şili için önemli bir ihracat gelir kaynağı oldu.Bu birikimler dünyanın bilinen en büyük nitrat kaynağıdır. İçeriğinde %25 sodyum nitrat ve %3 potasyum nitrat, ayrıca iyodat mineralleri, sodyum klorür, sodyum sülfat ve sodyum borat vardır. Kaliş yatakları 0,2 ila 5 metre kalınlığındadır ve çeşitli ürünler üretilmesi için mayınlanır ve reçine edilirler. Kaliş sodyum nitratta dahil olmak üzere (tarım ve endüstri kullanımları için), potasyum nitrat, sodyum sülfat, iyot ve iyodür türlerini içerir.
Türkiye'deki Konumu
Türkiye’de kalker kabuklar pek fazla yaygın değildir. Çünkü bunun oluşumu için klimatik şartlar elverişli değildir. Mevcut şekiller daha çok fosil şekiller olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Türkiye’de en tipik kalişler N.mülazımoğlu-M.ardos’un araştırmalarına paralel olarak Adana bölgesinde saptanmıştır. Bunlar Ceyhan çevresinde oldukça büyük bir yayılım göstermektedirler.
Misis dağlarının doğu yamaçlarında kalişler, oldukça kalın bir formasyon halindedirler. Buradaki mezozoik kalkerlerinin az eğimli kısımlarında, adeta onları kaplamış olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bazen beyaz, bazen de kirli sarı renklerde ortaya çıkan bu kalişler yer yer taşınmışlardır. Taşınma, yamaç boyunca olmuştur. Nitekim dağın etek kısımlarında ve hatta onun önündeki ovalık alanda oldukça kalın kaliş formasyonlarına rastlanır. Bu bölgede açılmış olan bir su kuyusunda 20 metreden daha kalın taşınmış kaliş depolarına rastlanmaktadır. Taşınmış olanlar, toprakla karışık halde bulunmaktadırlar ve bu kısımlarda suya pek rastlanmaz. Su ancak, taşınmış kaliş geçildikten sonra ortaya çıkmaktadır. Bu ise, kalişin geçirimliliği dolayısıyla oluşmuştur. Çünkü, taşınmış olan kaliş aşınıma karşı fazla dirençli değildir. Sertleşme kapasitesi hemen hemen yok gibidir. Görünüm olarak, toz kireç halindedir. Bunun bir başka benzerine, Yalova doğusundaki Çınarcık’ta ve Çanakkale yöresinde rastlanmıştır.
Sonuç olarak, şimdiki iklime bağdaşmayan bu formasyonlar şimdikinden daha sıcak ve daha kurak bir iklimin etkisi altında oluşmuşlardır. Yani bunlar, Türkiye için fosil şekillerdir. Ancak taşınmaları ve birikmeleri oldukça yenidir ve yapılan incelemelerle holosen devrinde oluştuğu düşünülmektedir. Çınarcık ve Çanakkale’dekilerin de durumu aynıdır. Bir kuvaterner formasyonu olan kalişlerin Türkiye’de muhakkak pek çok örnekleri daha bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ p. 157, A Most Damnable Invention: Dynamite, Nitrates, and the Making of the Modern World, Stephen R. Bown, Macmillan, 2005, .
- ^ C. Michael Hogan (2008) Makgadikgadi, The Megalithic Portal, ed. A. Burnham [1] 8 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ ARDOS.M, Türkiye'de Kuaterner Jeomorfolojisi,Çantay Kitabevi, 2.Baskı, 1996, syf.89-90
Diğer Okumalar
- Breazeale, J.F. and H.V. Smith. Caliche in Arizona. University of Arizona: Agricultural Experiment Station Bulletin 131 (15 April 1930): 419-441.
- Price, William Armstrong. Reynosa Problem of Southern Texas, and Origin of Caliche. Bulletin of the American Association of Petroleum Geologists 17.5 (1933): 488-522.
- Reeves, C.C., Jr. Caliche: Origin, Classification, Morphology and Uses. Lubbock, Texas: Estacado Books, 1976.
- Reeves, C.C., Jr. and J.D. Suggs. Caliche of Central and Southern Llano Estacado, Texas: Notes. Journal of Sedimentary Petrology 34.3 (1964): 669-672.
https://en.wikipedia.org/wiki/Caliche 27 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kalis bir tortul kayactir Sertlestirilmis dogal cimento kalsiyum karbonat ile birlesmis bu baglar cakil kum kil ve aluvyon gibi diger materyallerle birleserek kalisi olusturur Dunya genelinde Aridisol ve Morrisol un bulundugu toprak turlerinde gorulen kayactir Genellikle kurak ve yari kurak bolgeleri kapsayarak merkez ve Bati Avustralya Kalahari Colu Amerika nin bazi yuksek ovalarinda Sonora Colu ve Suudi Arabistan in dogusu AL HASA da bulunur Kalis sert toprak kalsit beton ve Hindistan da da dayanikli tas kum ve cakil karisimi kankar olarak da bilinir Caliche Ispanyolca bir kelime olarak bilinir Orijinali Latincedeki calx kelimesidir Anlami kirec tasi CaO tir nda kalis formasyonu Kalis genellikle mevcut saf olmayan maddelere bagli olarak acik renkli ama bazi yerlerde beyaza yakin acik pembe veya kirmizimsi kahverengi renge sahiptir Genellikle yuzey veya yuzeye yakin yerlerde daha acik renklerde bulunurlar Ancak bazen toprak altinda derin rezervlerde de bulunurlar ve buralarda daha koyu renktedirler Sonuc olarak kalin katmanlarda ince katmanlarda ve yuzeyin hemen altinda olusurlar ve bu kalisin rengini etkiler Kalis ayrica Sili ve Peru nun kuzeyinde nitrat tuzu dahil edilmis zengin mineral depolarina sahiptir Kolombiya ve Meksika da cesitli katmanlarda kil gibi gorulur Buna ilave olarak kuvarsit boksit kaolinit laterit kalsiyum opal ve sodyum nitrat gibi farkli formlarda kullanilmaktadir FormasyonuKalis minerallerin topragin ust tabakasindan A horizonu sizinti yapmasi ve bir sonraki tabakaya B horizonu birikmesi uzerine olusur yuzeyin altinda yaklasik 3 ile 10 fit derinliktedir Genellikle yari kurak bolgelerdeki karbonatlardan olusur Kurak bolgelerde daha az cozulen mineraller butun karbonatlar topraktan suzuldukten sonra kalis katmanlari olustururlar Tortulasmis kalsiyum karbonat birikir Ilk taneler daha sonra kucuk kumeler daha sonra belirgin bir tabaka ve son olarak daha kalin saglam bir yatak olusur kalis katmanlari sekillendiginde katman kademeli olarak derinlesir ve sonunda en ust toprak tabakasinin altinda yatan ana materyale girer Bununla birlikte Kalis baska sekillerde de olusur Su kilcal damarlara dogru yukseldiginde olusabilir Kurak bir bolgede yagmur suyu yere cabuk batar Daha sonra yuzey kuruyuncaya kadar yuzeyin altindaki su yukselir ve cozunmus mineralleri alt tabakalardan tasir Bu su hareketi yuzeye yaklastikca daha ince ve daha da buyuyen bir kalis olusturur Bitkilerde kalis in olusumuna katkida bulunabilir Bitki kokleri terleme yoluyla suyu alir ve cozunmus kalsiyum karbonatin arkasina birakir bu da kalis olusturacak sekilde coker Ayrica gozenekli kayaclarin mostralarinda veya suyun sikistigi ve buharlastigi kaya fissurlerinde olusabilir Genel olarak kalis tortulasmasi yavas bir surectir Ancak kurak mekanlarda yeterli nem varsa bir drenaj alanini engelleyecek kadar hizli birikebilir Dogal Olay OrnekeriCaliche sedimentary rock Ridgecrest Kern County California Her ne kadar kalisin formasyonlari iyi anlasilsa da orijinal olan sili kalisi tam olarak bilinmiyor Bir ihtimale gore tortular tarih oncesi ic denizlerin cekilmesiyle olustu Diger bir teori ise And Daglari ndaki hava degisimi nedeniyle olustugu yonunde Dunyanin en buyuk kalsit beton yataklarinin bulundugu daki yuzeyindeki kalkerler gunumuzde kurutulmus bir tarih oncesi gole aittir Kalis ulasimi kolay ve ucuz oldugunda ana materyal olarak yayginca kullanilir Fakat yagmura ve neme karsi dayanikli olmadigindan bu tas temel olarak kirec tasi gibi sert tas yerine asla kullanilmaz Ekonomik KullanimlarSeker Rafine Etme Sekeri rafine etmek icin neredeyse saf bir kalsiyum karbon kaynagi gereklidir Bu karisim 95 oraninda kalsiyum karbonat CaCO3 ve biraz da magnezyum icerir Buna ek olarak malzeme belirli fiziksel gereksinimleri karsilamalidir boylece yandiginda parcalanmaz Kalifikasyon genellikle seker rafine etme sartlarinin tumunu karsilamasa da kirec tasi gibi baska bir kalsiyum karbonat kaynaginin mevcut olmadigi alanlarda kullanilir Kalis tasinin gereksinimleri karsilamak icin zenginlestirmeyi gerektirirken kullaniminda kirec tasi nakliyesinden onemli olcude daha ucuz olabilmektedir Sili Kalis Yataklari Kuzey Sili deki Atakama Colunde Salitre ile benzer kalis olarak adlandirilan bir karisimin genis kalintilari alci tasi sodyum klorit diger tuzlar ve kumdan olusmaktadir Salitre sodyum nitrat NaNO3 ve potasyum nitrat KNO3 bilesimidir Salitra 1 Dunya savasina kadar Avrupadaki nitratinda endustriyel olarak buyuk miktarlarda uretilmesene kadar Sili icin onemli bir ihracat gelir kaynagi oldu Bu birikimler dunyanin bilinen en buyuk nitrat kaynagidir Iceriginde 25 sodyum nitrat ve 3 potasyum nitrat ayrica iyodat mineralleri sodyum klorur sodyum sulfat ve sodyum borat vardir Kalis yataklari 0 2 ila 5 metre kalinligindadir ve cesitli urunler uretilmesi icin mayinlanir ve recine edilirler Kalis sodyum nitratta dahil olmak uzere tarim ve endustri kullanimlari icin potasyum nitrat sodyum sulfat iyot ve iyodur turlerini icerir Turkiye deki KonumuTurkiye de kalker kabuklar pek fazla yaygin degildir Cunku bunun olusumu icin klimatik sartlar elverisli degildir Mevcut sekiller daha cok fosil sekiller olarak karsimiza cikmaktadirlar Turkiye de en tipik kalisler N mulazimoglu M ardos un arastirmalarina paralel olarak Adana bolgesinde saptanmistir Bunlar Ceyhan cevresinde oldukca buyuk bir yayilim gostermektedirler Misis daglarinin dogu yamaclarinda kalisler oldukca kalin bir formasyon halindedirler Buradaki mezozoik kalkerlerinin az egimli kisimlarinda adeta onlari kaplamis olarak karsimiza cikmaktadirlar Bazen beyaz bazen de kirli sari renklerde ortaya cikan bu kalisler yer yer tasinmislardir Tasinma yamac boyunca olmustur Nitekim dagin etek kisimlarinda ve hatta onun onundeki ovalik alanda oldukca kalin kalis formasyonlarina rastlanir Bu bolgede acilmis olan bir su kuyusunda 20 metreden daha kalin tasinmis kalis depolarina rastlanmaktadir Tasinmis olanlar toprakla karisik halde bulunmaktadirlar ve bu kisimlarda suya pek rastlanmaz Su ancak tasinmis kalis gecildikten sonra ortaya cikmaktadir Bu ise kalisin gecirimliligi dolayisiyla olusmustur Cunku tasinmis olan kalis asinima karsi fazla direncli degildir Sertlesme kapasitesi hemen hemen yok gibidir Gorunum olarak toz kirec halindedir Bunun bir baska benzerine Yalova dogusundaki Cinarcik ta ve Canakkale yoresinde rastlanmistir Sonuc olarak simdiki iklime bagdasmayan bu formasyonlar simdikinden daha sicak ve daha kurak bir iklimin etkisi altinda olusmuslardir Yani bunlar Turkiye icin fosil sekillerdir Ancak tasinmalari ve birikmeleri oldukca yenidir ve yapilan incelemelerle holosen devrinde olustugu dusunulmektedir Cinarcik ve Canakkale dekilerin de durumu aynidir Bir kuvaterner formasyonu olan kalislerin Turkiye de muhakkak pek cok ornekleri daha bulunmaktadir Kaynakca p 157 A Most Damnable Invention Dynamite Nitrates and the Making of the Modern World Stephen R Bown Macmillan 2005 ISBN 0 312 32913 X C Michael Hogan 2008 Makgadikgadi The Megalithic Portal ed A Burnham 1 8 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ARDOS M Turkiye de Kuaterner Jeomorfolojisi Cantay Kitabevi 2 Baski 1996 syf 89 90Diger OkumalarBreazeale J F and H V Smith Caliche in Arizona University of Arizona Agricultural Experiment Station Bulletin 131 15 April 1930 419 441 Price William Armstrong Reynosa Problem of Southern Texas and Origin of Caliche Bulletin of the American Association of Petroleum Geologists 17 5 1933 488 522 Reeves C C Jr Caliche Origin Classification Morphology and Uses Lubbock Texas Estacado Books 1976 Reeves C C Jr and J D Suggs Caliche of Central and Southern Llano Estacado Texas Notes Journal of Sedimentary Petrology 34 3 1964 669 672 https en wikipedia org wiki Caliche 27 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi