Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karakalpaklar (Karakalpakça: Qaraqalpaqlar, Қарақалпақлар, قاراقلپقلر), Özbekistan'ın kuzeybatısındaki Karakalpakistan'a özgü bir Türk etnik grubudur. 18. yüzyılda, Ceyhun Nehrinin alt kısımlarına ve Aral Denizi'nin Güney kıyısındaki Ceyhun'un (eski) deltasına yerleştiler. "Karakalpak" adı iki kelimeden gelir: siyah anlamına gelen "kara" ve şapka anlamına gelen "kalpak". Karakalpaklar dünya çapında yaklaşık 620.000 kişidir ve bunların yaklaşık 500.000'i Özbek Karakalpakistan Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır.
Qaraqalpaqlar | |
|---|---|
 | |
| Toplam nüfus | |
550.000 - 650.000 (tahmin) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Özbekistan •  Karakalpakistan | 518,301 |
 Kazakistan | 56,000 |
 Türkmenistan | 5,000 |
 Rusya | 4,466 |
| Diller | |
| Din | |
Tarihçe
Uzun yıllar Kazaklarla iç içe yaşayan Karakalpaklara ilişkin tarihi kayıtlar ancak 16. yüzyıla kadar iner. Eski yurtlarının Kazan ve Astrahan arasındaki Volga kıyıları olduğu, oradan Amuderya çevresine göç ettikleri bildirilmektedir. 18. yüzyılda Amuderya yöresine yerleşen Karakalpaklar, Özbekler ve Kazaklar dışında bölgede az sayıda Türkmen ve Rus azınlıkları da yaşamaktadır. Karakalpakistan, 1936 yılı Aralık ayında Özbekistan’a katılmıştır. 1 Aralık 1990′da Cumhuriyet Yüksek Konseyi tarafından Karakalpakistan’ın özerkliği kabul edilerek Özbekistan’ın ilk ve tek özerk cumhuriyeti olduğu onaylanmıştır. Kentlerde oturanların oranı % 48 dolayındadır. Başlıca kentler Nukus, Hoceyli, Biruni, Tahyataş, Çimbay, Turtkul ve Altıkıl’dır.
Etimoloji
Karakalpak adı, "Kara" ve "kalpak" kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Tarihçi Reşidüddin Hamedani (Farsça: رشیدالدین فضلالله همدانی, Rashid ad-Din Fadhlullah Hamadani)'ye göre Karakalpak Türkleri Moğol işgalinde "Kavm-i Külah-i Siyah" (Kara Külahlı Ulus) diye bilinirdi.
Orta Çağ'ın erken dönemlerinde Karaborkli boyu Aral Gölü yakınlarındaki Peçenek boyu olarak görünüyor. Bilimsel eserlerde Karaborkli, Karakalpak ve Siyah Kulahan (Siyah Şapkalılar) adının aynı anlama geldikleri yazılmıştır. Eski Rus yıllıklarında Çorniye Klobuki, Arap kaynaklarında Karabörklü olarak anılmışlardır.
Günümüzde Karakalpak adıyla bilinen bu ulustan, tarihi kaynaklarda ilk olarak ancak XVI. yüzyıl sonunda (1578) bahsedilir.
Nüfus
Yerleşim alanları Amuderya Deltası ve Aral Gölü'nün güneyidir. Bu bölge Karakalpakistan olarak da bilinir. Dünya'da sayıları ortalama 650,000 olan Karakalpaklar'dan, yaklaşık 400,000'i şimdiki Özbekistan’a bağlı özerk bir cumhuriyet olan Karakalpakistan (Özbekçe: Qoraqalpog‘iston Respublikasi ; Karakalpakça: Қарақалпақстан Республикасы veya Qarakalpaqstan Respublikasi)'da, yaşarlar.
Diller
Karakalpakça Türk lehçelerinin Kıpçak grubuna ait bir lehçedir. Karakalpakçayı bir Kazak ağzı olarak gören Türkologlar, Karakalpakçaya Güney Kazakçası da derler.
İnanç
Karakalpaklar'da İslam dininin sünni fıkıh mezheplerinden biri olan Hanefi (Arapça: الحنفية veya المذهب الحنفي) yaygındır. Ancak, onların İslam dinini benimsemeleri tam dönem olarak bilinmese de, diğer etnik gruplar gibi 10. ve 13. yüzyıllar arasında olması daha uygundur.
Ünlüler
Ünlü Mahtumkulu Firaki (Türkmence: Magtymguly, Farsça: مخدومقلی فراغی, Makhdumqoli Faraghi) Türkmen şairin güçlü şiirleri, sadece Türkmen şairlerine tesir etmemiş; Berdak (Karakalpakça: Berdaq G'arg'abay ulı), Acıniyaz (Karakalpakça: A'jiniyaz Qosıbay ulı) ve Gunhoca gibi XIX. yüzyıl Karakalpak şairlerini de etkilemiştir. Mahtumkulu'nun şiirlerinin çoğunu Berdak ve Acıniyaz, Karakalpak Türkçesine aktarmışlar; bu şiirler, halk arasına yayılmış ve sonradan bazıları Karakalpak şairlerinin şiirleriyle karıştırılır hale gelmiştir. Bunların çoğu, halk arasında Acıniyaz'ın ve Berdak'ın şiirleri olarak bilinmektedir. Şöhreti Karakalpaklar arasında yayılmış olan Mahtumkulu'nun şiirleri, Karakalpak düğünlerinin türküsü olagelmiştir.
- Acıniyaz (edebiyat unvanı Ziywar) XIX asırda Karakalpak kökleşik edebiyatının en görkemli temsilcilerinden biridir.
- Berdak ünlü bir Karakalpak şairi
Berdak'tan bir şiir;
- Mu'yten, Qon'ırat, Qıtay, Qıpshaq
- Keneges, Mang'ıt, Aqpıshaq
- Ba'ri atlı urıw qaraqalpaq
- U'rgenishti jaylag'an eken.......
- Qaraqalpaq U'rgenishten qashtı
- Buxara ta'repke astı dep ko'rsetedi.
Notlar
Kaynakça
- Bekmuratova, Amangul and others. 2002. "Comments on Karakalpak discourse structure." (İngilizce)
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karakalpaklar Karakalpakca Qaraqalpaqlar Қarakalpaklar قاراقلپقلر Ozbekistan in kuzeybatisindaki Karakalpakistan a ozgu bir Turk etnik grubudur 18 yuzyilda Ceyhun Nehrinin alt kisimlarina ve Aral Denizi nin Guney kiyisindaki Ceyhun un eski deltasina yerlestiler Karakalpak adi iki kelimeden gelir siyah anlamina gelen kara ve sapka anlamina gelen kalpak Karakalpaklar dunya capinda yaklasik 620 000 kisidir ve bunlarin yaklasik 500 000 i Ozbek Karakalpakistan Cumhuriyeti nde yasamaktadir KarakalpaklarQaraqalpaqlarToplam nufus550 000 650 000 tahmin Onemli nufusa sahip bolgelerOzbekistan Karakalpakistan518 301Kazakistan56 000Turkmenistan5 000Rusya4 466DillerKarakalpakcaDinIslam Sunni Gocebe Karakalpaklar 1932 TarihceUzun yillar Kazaklarla ic ice yasayan Karakalpaklara iliskin tarihi kayitlar ancak 16 yuzyila kadar iner Eski yurtlarinin Kazan ve Astrahan arasindaki Volga kiyilari oldugu oradan Amuderya cevresine goc ettikleri bildirilmektedir 18 yuzyilda Amuderya yoresine yerlesen Karakalpaklar Ozbekler ve Kazaklar disinda bolgede az sayida Turkmen ve Rus azinliklari da yasamaktadir Karakalpakistan 1936 yili Aralik ayinda Ozbekistan a katilmistir 1 Aralik 1990 da Cumhuriyet Yuksek Konseyi tarafindan Karakalpakistan in ozerkligi kabul edilerek Ozbekistan in ilk ve tek ozerk cumhuriyeti oldugu onaylanmistir Kentlerde oturanlarin orani 48 dolayindadir Baslica kentler Nukus Hoceyli Biruni Tahyatas Cimbay Turtkul ve Altikil dir EtimolojiKarakalpak adi Kara ve kalpak kelimelerinin birlesmesinden olusur Tarihci Residuddin Hamedani Farsca رشیدالدین فضل الله همدانی Rashid ad Din Fadhlullah Hamadani ye gore Karakalpak Turkleri Mogol isgalinde Kavm i Kulah i Siyah Kara Kulahli Ulus diye bilinirdi Orta Cag in erken donemlerinde Karaborkli boyu Aral Golu yakinlarindaki Pecenek boyu olarak gorunuyor Bilimsel eserlerde Karaborkli Karakalpak ve Siyah Kulahan Siyah Sapkalilar adinin ayni anlama geldikleri yazilmistir Eski Rus yilliklarinda Corniye Klobuki Arap kaynaklarinda Karaborklu olarak anilmislardir Gunumuzde Karakalpak adiyla bilinen bu ulustan tarihi kaynaklarda ilk olarak ancak XVI yuzyil sonunda 1578 bahsedilir NufusYerlesim alanlari Amuderya Deltasi ve Aral Golu nun guneyidir Bu bolge Karakalpakistan olarak da bilinir Dunya da sayilari ortalama 650 000 olan Karakalpaklar dan yaklasik 400 000 i simdiki Ozbekistan a bagli ozerk bir cumhuriyet olan Karakalpakistan Ozbekce Qoraqalpog iston Respublikasi Karakalpakca Қarakalpakstan Respublikasy veya Qarakalpaqstan Respublikasi da yasarlar DillerKarakalpakca Turk lehcelerinin Kipcak grubuna ait bir lehcedir Karakalpakcayi bir Kazak agzi olarak goren Turkologlar Karakalpakcaya Guney Kazakcasi da derler InancKarakalpaklar da Islam dininin sunni fikih mezheplerinden biri olan Hanefi Arapca الحنفية veya المذهب الحنفي yaygindir Ancak onlarin Islam dinini benimsemeleri tam donem olarak bilinmese de diger etnik gruplar gibi 10 ve 13 yuzyillar arasinda olmasi daha uygundur UnlulerUnlu Mahtumkulu Firaki Turkmence Magtymguly Farsca مخدومقلی فراغی Makhdumqoli Faraghi Turkmen sairin guclu siirleri sadece Turkmen sairlerine tesir etmemis Berdak Karakalpakca Berdaq G arg abay uli Aciniyaz Karakalpakca A jiniyaz Qosibay uli ve Gunhoca gibi XIX yuzyil Karakalpak sairlerini de etkilemistir Mahtumkulu nun siirlerinin cogunu Berdak ve Aciniyaz Karakalpak Turkcesine aktarmislar bu siirler halk arasina yayilmis ve sonradan bazilari Karakalpak sairlerinin siirleriyle karistirilir hale gelmistir Bunlarin cogu halk arasinda Aciniyaz in ve Berdak in siirleri olarak bilinmektedir Sohreti Karakalpaklar arasinda yayilmis olan Mahtumkulu nun siirleri Karakalpak dugunlerinin turkusu olagelmistir Aciniyaz edebiyat unvani Ziywar XIX asirda Karakalpak koklesik edebiyatinin en gorkemli temsilcilerinden biridir Berdak unlu bir Karakalpak sairi Berdak tan bir siir Mu yten Qon irat Qitay Qipshaq Keneges Mang it Aqpishaq Ba ri atli uriw qaraqalpaq U rgenishti jaylag an eken Qaraqalpaq U rgenishten qashti Buxara ta repke asti dep ko rsetedi Notlar Encyclopedia Britannica Ingilizce 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2021 Paul Pelliot 1951 102 Ahmedov Boribay Istoriko Geograficeskaya Literatura Sredney Azii XVII XVIII vv II Pismenniye Pamyatniki Taskent 1985 sayfa 62 KaynakcaBekmuratova Amangul and others 2002 Comments on Karakalpak discourse structure Ingilizce Dis baglantilar