Katerina Zeno Venedik Cumhuriyeti nin italyan politikacısı ve diplomatı Akkoyunlu hükümdar Uzun Hasan ın Venedik e

Katerina Zeno; — Venedik Cumhuriyeti'nin İtalyan politikacısı ve diplomatı. Akkoyunlu, hükümdar Uzun Hasan'ın Venedik elçisi olmasıyla ünlüdür.

Katerina Zeno
Zeno ailesinin arması
Doğum	12 Temmuz 1418 Venedik
Ölüm	1478 Venedik
Vatandaşlık	Venedik
Meslek	Diplomat, Yazar, Büyükelçi
Tanınma nedeni	Akkoyunlu devletini ziyaretiyle
Din	Katolik
Evlilik	Violante Krispo

Hayatı

Zeno, 12 Temmuz 1418'de Venedik'te doğdu. Zeno ailesinin bir üyesi olarak soylu bir ailede doğdu. Babası Pietro Zeno Dragone (ö. 1430), annesi Anna Morosini'ydi. Anna Morosini, bir süre Venedik Dojosu olan Michele Morosini'nin erkek kardeşinin kızıydı. Zeno'nun Antonio ve Niccolo adında iki erkek kardeşi ve Antonia adında bir kız kardeşi vardı. Kız kardeşi 1439'da Antonio Zorzi ile evlendi.

Katerino Zeno, annesi ve amcaları aracılığıyla Venedik elit toplumuna dahil edildi. Zeno, 1445 ve 1446'da İskenderiye ve Tanais seferlerine katıldı.

1448'den itibaren kamu görevlerini yerine getirmeye başladı, 1448-1450'de küçük mahkemelerde eyalet savcısı olarak çalıştı ve 1448-1455'te birkaç kez Kırklar Konseyi'ne seçildi ve 1450'de Venedik şehrinin parçalarından biri olan San Marco'nun caposetiere'si (başkanı) oldu.

1453'te Niccolò Crispo'nun kızı Violante Crispi ile evlendi ve bu evlilikten en az bir oğlu oldu. 1457 doğumlu oğlu Pietro, İstanbul elçisi olarak görev yaptı. Ayrıca Zeno'nun bu evlilikten en az iki kızı vardı. Adriana adında bir kız, 1476'da Federico Gradenigo ile evlendi ve adı bilinmeyen başka bir kız, Andros Lordu Leone di Sommaripa ile evlendi. Zeno'nun hizmetlerinin takdiri olarak Venedik Cumhuriyeti, 8 Ocak 1476'da kızlarının her birine 1.500 dükalık maaş vermeye başladı. Octavianus adında ikinci bir oğlu olup olmadığı kesin olarak bilinmemektedir.

1455'te Suriye ve Beyrut'a giden yolu finanse eden Zeno, 1463'te gemi kaptanı oldu, 1467'de ise malların taşınmasını denetleyen bir kamu görevlisi olarak çalıştı.

Akkoyunlu İmparatorluğu Büyükelçiliği

2 Aralık 1463'te Venedik Cumhuriyeti Senatosu, Fatih Sultan Mehmed'e karşı Akkoyunlular ve Anadolu beylikleriyle ittifak yapılmasına karar verdi. 1464'ten sonra Venedik yönetimi Akkoyunlu sarayına çok sayıda elçi gönderdi. Böylece Osmanlı ile 16 yıl sürecek savaşın başlangıcı belirlenmiş oldu.

7 Mart 1471'de Zeno, kendisinden önceki iki adayın teklifi reddetmesi üzerine Venedik elçisi olarak Uzun Hasan'a gönderildi. Elçiliğinin asıl görevi Osmanlı hükümdarı II. Mehmed'e karşı iki devlet arasında ittifak kurmaktı. Büyükelçiliğe atanmasının bir diğer nedeni ise eşinin, Uzun Hasan'ın eşi Bizans prensesi Teodora Despina Hatun ile akrabalık iddialarıydı. Ancak bu akrabalığın var olup olmadığı veya ne derecede olduğu henüz kanıtlanamamıştır ve belirsizliğini korumaktadır. Zeno seyahat günlüğünde Despina Hatu'nun kendisiyle ilgilendiğini, onunla konuştuğunu ve akrabalarını sorduğunu yazdı. Zeno Venedik'e döndükten sonra bile Despina'nın ailesi ilgilendi ve çocuklarıyla ilgili notlar aldı. Despina Hatu'nun mezar yeri hakkında yazdıklarının yanı sıra dini inançları hakkında da notlar aldı:

“

Despina, döneminin en dindar kadınlarından biriydi ve bu nedenle Hıristiyanlığa olan güzel inancını sürdürdü. Her gün Kutsal Akşam Yemeği törenini Roma Kilisesi'nin yöntemlerine göre organize ediyordu ve kendisi de buna büyük bir bağlılıkla katılıyordu. Kocası başka bir dine mensup olmasına ve karısının dinine düşman olmasına rağmen bu konuda ona hiçbir şey söylemedi ve onu dininden çıkmaya zorlamamıştır. Gerçekten şaşırtıcı olan, bunların birbirine nasıl uyum sağladığıdır.

”

Zeno, 1472 yılının Nisan ayında Uzun Hasan'ın sarayına ulaştı ve bir buçuk yıl orada kaldı. Bu süre zarfında Uzun Hasan'la iyi ilişkiler geliştiren Zeno, ailesiyle de iyi ilişkiler kurdu. 1473 yılında Şam şehrinde Uzun Hasan'ın kızlarıyla tanıştı. Onun çabaları sonucunda Uzun Hasan ile Venedik arasında ittifak oluşmuş ve Uzun Hasan'ın mektubuyla memleketine dönmüştür. Onun Akkoyunlu sarayındaki yerini Iosafat Barbaro ve Ambrozio Kontarini aldı.

Zeno'nun 9 Şubat 1472'de Venedik'e gönderdiği mektubunda Josaphat Barbaro'nun yazdıklarına ek olarak 100 kadar uzman savaşçının gönderileceği bildiriliyor. Zeno'nun Kasım 1472'de yazdığı bir mektupta, gemide iki mühendis bulunan iki gemi, 400 poundluk altı büyük top, 50 poundluk 10 top, 10 bronz ve demirden yapılmış sancak, 1.000 varil barut, 10.000 uzun demir mızrak, 3000'e kadar mermi, 3000'e kadar güçlü kürek, 2000 bel ve 1000'e kadar schiopettio getirdiği biliniyor. Bu malzemeler Trabzon'da uygun bir yerde Akkoyunlu temsilcilerine teslim edilecekti. Zeno'nun Venedik'e yazdığı mektuplar ya da Uzun Hasan'ın İtalyancaya çevrilen mektupları Osmanlılarla yapılan savaşa dair detaylı bilgiler içermektedir. Akkoyunlu generallerinden Yusif Mirza ve Karamanoğullarından Pir Ahmed, Tokat başta olmak üzere Anadolu'nun çeşitli bölgelerini yağmalayarak Osmanlı ordularını mağlup ettiler. Şehzade Mustafa (ö. 1474) ve Anadolu beyleri Davud Paşa (ö. 1498), Bursa'ya yaklaşan bu Türkmen ordusunu ancak ateşli silahların yardımıyla durdurabildiler. Yuzif Mirza'dan önce "Emir Ömer Bey" komutasındaki bir Akkoyunlu ordusunun Tokat'a saldırdığı ancak Şehzade Bayezid'e yenilerek Diyarbakır'a çekildiği biliniyor. Bu noktada diğer mektuplarda adı geçen Ömer Bey ile Emir Bey'in aynı kişi olduğu bilinmektedir. Ancak Zeno'nun seyahatnamesinde "amarbei Giusultan Nichienizza" dediği için bu iki kişinin aslında aynı kişi olduğu şüphelidir. Zeno'nun yazdıklarından onun yetenekli bir general olduğu düşünülüyor. Üstelik Zeno, bazılarının İtalyan tarzı süvari kıyafeti giymiş, diğerlerinin ise deri veya ipek zırhlara sahip 100.000 kişilik bir orduya liderlik ettiğini yazıyor.

Söz verilen silahlar Mersin'e teslim edilmesine rağmen Osmanlılar harekete geçerek yükün taşınmasını engelledi. Sonuç olarak Uzun Hasan'ın ordusu ateşli silahsız kaldı.

Zeno, dönüş yolunda Osmanlı'ya yakalanma tehlikesiyle karşı karşıya kalmış ve parası o kadar bitmişti ki, hizmetkarlarından birini yolculuğuna devam etmek için köle olarak bırakmıştı. Dönüşünün ardından Polonya kralı II. Casimir, Kutsal Roma İmparatoru III. Frederik ve Macar kralı Matthias Corvinus ile ittifak kurmaya çalıştı ancak böyle bir sonuç elde edemedi. Ancak 20 Nisan 1474'te I. Matthias tarafından şövalye ilan edildi. Uzun Hasan'ın cevabını Venedik'te duyururken kendisini "Muhteşem Domino Katerino Zeno" olarak tanıttı.

Sonraki faaliyyetleri

Zeno, 22 Ağustos 1474'te Roma ve Napoli'ye gönderilen diplomatik heyete dahil edildi ve 8 Ağustos'ta yedek kuvvetler hakimliğine atandı ve Ocak 1475'te bu görevi yapmaya başladı. 29 Eylül 1476'da Onlar Konseyi'ne atandı, sonraki aylarda birçok kez sorumlu veya engizisyoncu olarak görev yaptı ve Mayıs 1477'de Arsenal'in patronu olarak atandı. Bu pozisyon çok önemli olmasına rağmen, geleneksel olarak On Konseyi'nin önceki liderlerine verilmiştir.

Zeno'nun Haziran 1478'den önce öldüğü biliniyor. Ölüm nedeninin kolera olduğu düşünülüyor. Crociferi kilisesine gömüldü. Hayatı boyunca çok sayıda eser yazmış ve eserleri ölümünden sonra torunu tarafından yayımlanmıştır. Genişletilip düzenlenerek 1558'de Niccolò Zeno tarafından Commentari adıyla yayımlandı. Zeno'nun bir gezgin olarak popülaritesi aynı zamanda Vincenzo Formaleoni'nin 1783 tarihli destanı Storia Curiosa'ya da ilham vermiştir.

Notlar

^ Zeno notlarında eşi Violante'nin annesi Eudoxia Valenza'nın Trabzon İmparatoru IV. John'un kızı olduğunu belirtiyor. Bu imparator aynı zamanda Theodora Despina'nın da babasıydı. Bu durumda Zeno'nun karısı Despina'nın kız kardeşinin kızıydı. Azerbaycanlı tarihçi Yagub Mahmudov da Zeno'nun notunu eserinde olduğu gibi sunuyor. Her halükarda tarihi belgeler Despina'nın imparatorun tek çocuğu olduğunu gösteriyor. Eudoxia için alternatif kimlikler öne sürülse de bunu kesin olarak kanıtlayacak bir materyal mevcut değil. Örneğin Eudoxia'nın IV. John'un kızı değil, aslında babası IV. Aleksios'un kızı olduğu ileri sürülmüştür. Böylelikle Despina'nın kız kardeşi yerine teyzesi olur ve Violante, kız kardeşinin kızı yerine teyzesinin kızı olur. Ancak modern tarihçiler Eudoxia'nın Komnenos hanedanına ait olmadığını, Yunan ya da Ceneviz olduğunu iddia ediyor.

Kaynakça

^ Tassini 2009.
^ Staley 2008, s. 317.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Mazzon 2020.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Caraci 1937.
^ Mahmudov 1986, s. 12.
^ Mahmudov 2012, s. 99.
^ Başkan 2015, s. 40.
^ Başkan 2015, s. 42.
^ Yıldız 2020, s. 98.
^ Yıldız 2020, s. 110.
^ Yıldız 2020, s. 111.
^ Uzunçarşılı 1988, s. 91-92.
^ Zeno 1558.

Kaynak

di Martino Mazzon (2020). ZENO, Caterino. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.

di Giuseppe Caraci (1937). ZENO, Caterino. Enciclopedia Italiana. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Niccolò Zeno (1558). De i commentarii del viaggio in Persia di m. Caterino Zeno il K. & delle guerre fatte nell' imperio persiano, dal tempo di Vssuncassano in quà libri due : Et dello scoprimento dell'isole Frislanda, Eslanda, Engrouelanda, Estotilanda, & Icaria, fatto sotto il Polo artico, da due fratelli Zeni, m. Nicolò il K. e m. Antonio. Libro vno. Con vn disegno particolare di tutte le dette parte di Tramontana da lor scoperte. Venedik. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Mahmudlu Yagub Mikayıl oğlu (2012). Səyyahlar, kəşflər, Azərbaycan. Bakı: təhsil. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Edgcumbe Staley (2008). The dogaressas of Venice : The wives of the doges. Londra: T. W. Laurie. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Giuseppe Tassini (2009). Curiosità Veneziane. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Yahya Başkan (2015). DESPİNA HATUN’UN MEZARI MESELESİ. Malatya: İnönü Üniversitesi Uluslararsı Sosyal Bilimler Dergisi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Venedikli Diplomatlarca Kaleme Alınan Resmî Mektuplarda Akkoyunlu Askerî Gücü. Harp Tarihi Dergisi, Sayı 1. 2020. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
Yagub Mahmudov (1986). Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə əlaqələri. Bakı. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1988). Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

[7] Zeno notlarında eşi Violante'nin annesi Eudoxia Valenza'nın Trabzon İmparatoru IV. John'un kızı olduğunu belirtiyor. Bu imparator aynı zamanda Theodora Despina'nın da babasıydı. Bu durumda Zeno'nun karısı Despina'nın kız kardeşinin kızıydı. Azerbaycanlı tarihçi Yagub Mahmudov da Zeno'nun notunu eserinde olduğu gibi sunuyor. Her halükarda tarihi belgeler Despina'nın imparatorun tek çocuğu olduğunu gösteriyor. Eudoxia için alternatif kimlikler öne sürülse de bunu kesin olarak kanıtlayacak bir materyal mevcut değil. Örneğin Eudoxia'nın IV. John'un kızı değil, aslında babası IV. Aleksios'un kızı olduğu ileri sürülmüştür. Böylelikle Despina'nın kız kardeşi yerine teyzesi olur ve Violante, kız kardeşinin kızı yerine teyzesinin kızı olur. Ancak modern tarihçiler Eudoxia'nın Komnenos hanedanına ait olmadığını, Yunan ya da Ceneviz olduğunu iddia ediyor.

[FOOTNOTETassini2009-1] Tassini 2009.

[FOOTNOTEStaley2008317-2] Staley 2008, s. 317.

[FOOTNOTEMazzon2020-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Mazzon 2020.

[FOOTNOTECaraci1937-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Caraci 1937.

[FOOTNOTEMahmudov198612-5] Mahmudov 1986, s. 12.

[FOOTNOTEMahmudov201299-6] Mahmudov 2012, s. 99.

[FOOTNOTEBaşkan201540-8] Başkan 2015, s. 40.

[FOOTNOTEBaşkan201542-9] Başkan 2015, s. 42.

[FOOTNOTEYıldız202098-10] Yıldız 2020, s. 98.

[FOOTNOTEYıldız2020110-11] Yıldız 2020, s. 110.

[FOOTNOTEYıldız2020111-12] Yıldız 2020, s. 111.

[FOOTNOTEUzunçarşılı198891-92-13] Uzunçarşılı 1988, s. 91-92.

[FOOTNOTEZeno1558-14] Zeno 1558.