Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2021) () |
Kibrit ya da çakmaksız, ağaç dallarından yontularak kürdana benzetilen ve başına sıvı yapışkan bir madde sürüldükten sonra, üzerine fosfor içeren bir katı karışım konularak oluşturulan yanıcı maddedir.
Genellikle bir kibrit kutusu 40 çöp ile bir kibritin tutuşturulması için gereken sağ ve sol yüzeylerinde şerit halinde birer bölge barındırır. Bir kibriti tutuşturmak için kibrit, yer alan bu bölgeye sürtülür. Sürtünme yoluyla oluşan ısınma ve yanma reaksiyonu kibrit çöpünün uç kısmının alev almasını sağlamaktadır.
Köken ve Kullanımı
Asıl anlamı kükürt olan kibrit kelimesi Arapçadan Türkçeye geçmiştir. Türkiye Türkçesindeki eş anlamlıları alışkan, çalma, kükürt ve odluçöp kelimeleridir. Türk lehçelerinde kibrit, alışqan (Azerbaycan); siriñke, kükirt (Kazak); şireñke, kükürt (Kırgız); gugurt (Özbek); şırpı, kükirt (Tatar); kükürt, otluçöp (Türkmen); serengge, gugut (Uygur) sözcükleri kibrit anlamında kullanılmaktadır. Anadolu ağızlarında kibrit anlamında kullanılan sözcükler ise şunlardır: akuşgan, alışgan / alışkan, ataşlık / ateşlik, avza / aze / ecza / erza / eza / irza, başot, bıçka / bışka / pışka / sıpışka, cırıt, çakmaksız, çalacak, çaldut, çalgı, çalma, çırpıl, çıtır, çıtlak, çirpit / kirpit, çitçit, fingo, fuka, ispirle / ispirto, kırt kırt, kükürt, neft, sermek / sernik / şernik, sürgüç, sürtme / sürsür / sürtüke, şama, şihata, yakar / yanar / yanarca, zırnık, zilve.
İçeriği
Kibrit ucu, kükürt (S) ve oksitleyici olarak potasyum klorattan (KClO3) oluşur. Potasyum klorat kükürtün yanmasını sağlayan oksijeni veren maddedir. Ayrıca sürtünmeyi artırıcı çok ince cam tozu ve bu karışımı bir arada tutacak bağlayıcı olarak tutkal veya nişasta kullanılır.
Kibrit çöpü; ağaçtan elde edilen ahşap materyalin kibrit çöpü boyutlarına getirilip yanmayı kolaylaştırmak için parafin emdirilmesi ile hazırlanır. Hazırlanan bu çöplere kükürt ve potasyum klorat karışımı tutkal yardımıyla tutturulur. (Piyasada kükürtsüz kibrit de satılmaktadır)
Kibrit ucunun sürtüldüğü kibrit kutusunun yan yüzeyleri kırmızı fosfor (P), cam tozu ve bağlayıcıdan oluşmaktadır.
Tarihçe
Kibrit, 1809'da İngiliz bilim adamları tarafından icat edildi. Bu küçücük âlet, sadece uçlarından biri, içinde potasyum klorat bulunan bir karışıma batırılmış küçük bir kükürtlü tahta parçasından ibaretti. Tutuşturmak için yoğun sülfürik aside daldırmak gerekiyordu. Bu da tehlikeli ve oyalayıcı bir işti.
Kullanılışı daha basit olan ilk kibrit 1831 yılında, Dole'de, on dokuz yaşındaki genç bir Fransız öğrenci olan tarafından geliştirildi. Sauria bu karışıma, en basit sürtünmeyle alev alıveren beyaz fosfor katmayı akıl etti. Daha sonra, İsveç'te, çakma yerine sürülen bir başka karışıma kırmızı fosfor katıldı ve kibritin ucunda sadece potasyum klorat kaldı, böylece İsveç kibriti bulunmuş oldu.
Not: Beyaz fosforun tersine, kırmızı fosfor zehirli değildir.
Osmanlı Kibrit Fabrikası 1897 yılında kuruldu. Türkiye, 1929'a kadar kibriti Avrupa'dan ithal ederdi. İlk fabrika 1932 yılında İstanbul'un Büyükdere semtinde kuruldu. Yirmi yıl devlet tekelinde tutulan kibrit yapımı işi 1952'de serbest bırakıldı ve bu tarihten sonra özel fabrikalar da kuruldu.
Etimoloji
Arapça kbrt kökünden gelen kibrīt كبريت "kükürt" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Aramice/Süryanice aynı anlama gelen kebrītā veya kubritā כבריתא sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Akatça aynı anlama gelen kibrītu veya kubrītu sözcüğünden alıntıdır.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Kibrit ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2023.
- ^ Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi
- ^ TDK & Dokuz Eylül Üniversitesi, Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Yeni Eş ve Yakın Anlamlılar Sözlüğü
- ^ NTV Haber, 18.10.2022, Kibrit Eş Anlamlısı - Kibrit Kelimesinin Eş Anlamlısı Nedir?
- ^ Kültür Bakanlığı, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü
- ^ Kurtuluş Öztopçu, Dictionary of the Turkic Languages
- ^ TDK, Derleme Sözlüğü
- ^ "Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji". www.etimolojiturkce.com. 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Şubat 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Kibrit haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kibrit ya da cakmaksiz agac dallarindan yontularak kurdana benzetilen ve basina sivi yapiskan bir madde suruldukten sonra uzerine fosfor iceren bir kati karisim konularak olusturulan yanici maddedir Yanan bir kibritin gorsel ornegi Genellikle bir kibrit kutusu 40 cop ile bir kibritin tutusturulmasi icin gereken sag ve sol yuzeylerinde serit halinde birer bolge barindirir Bir kibriti tutusturmak icin kibrit yer alan bu bolgeye surtulur Surtunme yoluyla olusan isinma ve yanma reaksiyonu kibrit copunun uc kisminin alev almasini saglamaktadir Koken ve KullanimiAsil anlami kukurt olan kibrit kelimesi Arapcadan Turkceye gecmistir Turkiye Turkcesindeki es anlamlilari aliskan calma kukurt ve odlucop kelimeleridir Turk lehcelerinde kibrit alisqan Azerbaycan sirinke kukirt Kazak sirenke kukurt Kirgiz gugurt Ozbek sirpi kukirt Tatar kukurt otlucop Turkmen serengge gugut Uygur sozcukleri kibrit anlaminda kullanilmaktadir Anadolu agizlarinda kibrit anlaminda kullanilan sozcukler ise sunlardir akusgan alisgan aliskan ataslik ateslik avza aze ecza erza eza irza basot bicka biska piska sipiska cirit cakmaksiz calacak caldut calgi calma cirpil citir citlak cirpit kirpit citcit fingo fuka ispirle ispirto kirt kirt kukurt neft sermek sernik sernik surguc surtme sursur surtuke sama sihata yakar yanar yanarca zirnik zilve IcerigiKibrit ucu kukurt S ve oksitleyici olarak potasyum klorattan KClO3 olusur Potasyum klorat kukurtun yanmasini saglayan oksijeni veren maddedir Ayrica surtunmeyi artirici cok ince cam tozu ve bu karisimi bir arada tutacak baglayici olarak tutkal veya nisasta kullanilir Kibrit copu agactan elde edilen ahsap materyalin kibrit copu boyutlarina getirilip yanmayi kolaylastirmak icin parafin emdirilmesi ile hazirlanir Hazirlanan bu coplere kukurt ve potasyum klorat karisimi tutkal yardimiyla tutturulur Piyasada kukurtsuz kibrit de satilmaktadir Kibrit ucunun surtuldugu kibrit kutusunun yan yuzeyleri kirmizi fosfor P cam tozu ve baglayicidan olusmaktadir TarihceKibrit 1809 da Ingiliz bilim adamlari tarafindan icat edildi Bu kucucuk alet sadece uclarindan biri icinde potasyum klorat bulunan bir karisima batirilmis kucuk bir kukurtlu tahta parcasindan ibaretti Tutusturmak icin yogun sulfurik aside daldirmak gerekiyordu Bu da tehlikeli ve oyalayici bir isti Kullanilisi daha basit olan ilk kibrit 1831 yilinda Dole de on dokuz yasindaki genc bir Fransiz ogrenci olan tarafindan gelistirildi Sauria bu karisima en basit surtunmeyle alev aliveren beyaz fosfor katmayi akil etti Daha sonra Isvec te cakma yerine surulen bir baska karisima kirmizi fosfor katildi ve kibritin ucunda sadece potasyum klorat kaldi boylece Isvec kibriti bulunmus oldu Not Beyaz fosforun tersine kirmizi fosfor zehirli degildir Osmanli Kibrit Fabrikasi 1897 yilinda kuruldu Turkiye 1929 a kadar kibriti Avrupa dan ithal ederdi Ilk fabrika 1932 yilinda Istanbul un Buyukdere semtinde kuruldu Yirmi yil devlet tekelinde tutulan kibrit yapimi isi 1952 de serbest birakildi ve bu tarihten sonra ozel fabrikalar da kuruldu EtimolojiArapca kbrt kokunden gelen kibrit كبريت kukurt sozcugunden alintidir Arapca sozcuk Aramice Suryanice ayni anlama gelen kebrita veya kubrita כבריתא sozcugunden alintidir Bu sozcuk Akatca ayni anlama gelen kibritu veya kubritu sozcugunden alintidir Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Kibrit ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Isvec Kibritleri Kibritci Kiz film 1990 Kibritci Kiz masal CakmakKaynakca Arsivlenmis kopya 29 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Temmuz 2023 Meydan Larousse Buyuk Lugat ve Ansiklopedi TDK amp Dokuz Eylul Universitesi Es ve Yakin Anlamli Kelimeler Sozlugu Yeni Es ve Yakin Anlamlilar Sozlugu NTV Haber 18 10 2022 Kibrit Es Anlamlisi Kibrit Kelimesinin Es Anlamlisi Nedir Kultur Bakanligi Karsilastirmali Turk Lehceleri Sozlugu Kurtulus Oztopcu Dictionary of the Turkic Languages TDK Derleme Sozlugu Kelime Kokeni Kelimesinin Anlami Etimoloji www etimolojiturkce com 17 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Subat 2023