Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Fosfor, simgesi P ve atom numarası 15 olan ve insan vücudunda kalsiyumdan sonra en fazla bulunan kimyasal elementtir.[]
 mumsu beyaz (sarı kesik), kırmızı (orta solda granüllü, orta sağda topaklı) ve mor renkli fosfor | |||||||||||||||||||||
| Standart atom ağırlığı Ar, std(P) | 30,973761998(5) | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dünya'nın yerkabuğunda | 5.2 (silisyum = 100) | ||||||||||||||||||||
| Periyodik tablodaki yeri | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Atom numarası (Z) | 15 | ||||||||||||||||||||
| Grup | 15. grup (azot grubu) | ||||||||||||||||||||
| Periyot | 3. periyot | ||||||||||||||||||||
| Blok | (p bloku) | ||||||||||||||||||||
| Elektron dizilimi | [Ne] 3s2 3p3 | ||||||||||||||||||||
| Kabuk başına elektron | 2, 8, 5 | ||||||||||||||||||||
| Fiziksel özellikler | |||||||||||||||||||||
| Faz (SSB'de) | Katı | ||||||||||||||||||||
| Erime noktası | beyaz: 317,3 K (44,5 °C, 111,50 °F) kırmızı: ∼860 K (∼590 °C, ∼1090 °F) | ||||||||||||||||||||
| Kaynama noktası | 553,7 K (280,7 °C; 537,26 °F) | ||||||||||||||||||||
| Süblimleşme noktası | kırmızı: ≈689,2–863 K (≈416–590 °C, ≈780.8–1094 °F) | ||||||||||||||||||||
| Yoğunluk (OS) | beyaz: 1,823 g/cm3 kırmızı: ≈2,2–2,34 g/cm3 mor: 2,36 g/cm3 siyah: 2,69 g/cm3 | ||||||||||||||||||||
| beyaz: 0,66 | |||||||||||||||||||||
| Buharlaşma entalpisi | beyaz: 51,9 kJ/mol | ||||||||||||||||||||
| Molar ısı kapasitesi | beyaz: 23,824 J/(mol·K) | ||||||||||||||||||||
Buhar basıncı (beyaz)
| |||||||||||||||||||||
Buhar basıncı (kırmızı, k.n. 431 °C)
| |||||||||||||||||||||
| Atom özellikleri | |||||||||||||||||||||
| Yükseltgenme durumları | -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5 hafif asidik | ||||||||||||||||||||
| Elektronegatiflik | Pauling ölçeği: 2,19 | ||||||||||||||||||||
| İyonlaşma enerjileri |
| ||||||||||||||||||||
| Kovalent yarıçapı | 107±3 pm | ||||||||||||||||||||
| Van der Waals yarıçapı | 180 pm | ||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| Diğer özellikleri | |||||||||||||||||||||
| Kristal yapı | Hacim merkezli kübik (hmk) | ||||||||||||||||||||
| Isı iletkenliği | beyaz: 0,236 W/(m·K) siyah: 12,1 W/(m·K) | ||||||||||||||||||||
| Manyetik düzen | beyaz, kırmızı, mor, siyah: diyamanyetik | ||||||||||||||||||||
| Manyetik alınganlık | -20,8×10-6 cm3/mol (293 K) | ||||||||||||||||||||
| Hacim modülü | beyaz: 5 GPa kırmızı: 11 GPa | ||||||||||||||||||||
| CAS Numarası | 7723-14-0 (kırmızı) 12185-10-3 (beyaz) | ||||||||||||||||||||
| Tarihi | |||||||||||||||||||||
| Hennig Brand (1669) | |||||||||||||||||||||
| Bir element olarak tanıyan | Antoine Lavoisier (1777) | ||||||||||||||||||||
| Ana | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Bütün organizmalar için fosfor birleşimleri (fosfodiester bağları) DNA yapıları için büyük önem taşır. Bunun dışında insan vücudu fosfora kemik ve diş oluşumu, hücre büyümesi ve onarımı, enerji üretimi, kalp kasının kasılması, sinir ve kas hareketleri, böbrek işlevleri açısından ihtiyaç duyar. Fosfor ayrıca vitaminlerin kullanımı ile besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde yardımcı olarak vücuda yarar sağlar. Fosfat (fosforun %85 kadarı kemikte fosfat formunda depolanır) hücre içi sıvıların ana anyonudur. Fosfatlar dönüştürülebilir olmalarından ötürü, birçok koenzim sisteminin ve metabolizma fonksiyonlarının işlemesi için gerekli bileşiklerle birleşme yeteneğine sahiptir. Fosfatların birçok önemli reaksiyonları özellikle ATP, ADP ve fosfokreatinin işlevleri ile ilişkilidir.
Fosfor allotropları
Doğada fosfor üç farklı formda bulunur. Bu değişik biçimlerine allotrop denir. Bunlar beyaz fosfor, kırmızı fosfor ve siyah fosfordur.
Beyaz fosfor doğada en yaygın olan fosfor allotropudur. Kristal yapılıdır ve 44.25 °C'de erir. En önemli özellikleri, karanlıkta ışıldaması ve çok zehirli olmasıdır. Havayla temas ettiği halde tutuşur ve beyaz dumanlar çıkararak yanar. Bu yüzden su dolu şişe içinde tutulur. Beyaz fosfor, böcek ve fare zehiri, sis ve yangın bombaları için kullanılır.
Kırmızı fosfor güneş ışığı ve ısı etkisiyle beyaz fosfordan oluşur. Beyaz fosforun aksine kolayca tutuşmaz, ışıldamaz ve zehirli değildir. Erime sıcaklığı ise çok daha yüksektir. Kırmızı fosfor kibrit yapımında kullanılır.
Siyah fosfor, beyaz fosforun havasız ortamda ve basınç altında ısıtılmasıyla elde edilir. Siyah fosfor yarı iletkenlerin yapımı için gerekir.
Fosfor izotopları
31P, fosforun doğada bulunabilinen tek izotopudur. Bunun yanında başka radyoaktif fosfor izotoplarıda üretilmiştir. 25,3 günle en uzun yarılanma süresi olan radyoaktif fosfor izotopu 33P'dir.
Vücuttaki fosfor
Fosfatlar, ve ATP fosfor kaynağıdır. Özellikle sütlü besinlerde bulunur. Diyetle alınan fosfatların serbest formu ince bağırsaklardan emilir. Vücutta kemiklerde % 90 , kalsiyum fosfat (Ca3(PO4)2) ve kristalleri halinde, plazmada ise 0,03-0,04 mg anorganik formda bulunur. İdrarla inorganik fosfat halinde atılır. Serum düzeyi parathormon ile sağlanır.
Biyolojik fonksiyonları
- Hücre duvarı yapısının devamlılığının sağlanmasında fosfolipidlerin yapısında bulunur.
- Enerji metabolizmasında ATP, GTP, ADP'nin yapısında bulunur.
- Oksijen taşınımı ve H+ tamponlanmasında etkilidir.
- Proteinlerin yapısına girerek faaliyetlerini kontrol eder. Enzimlerin yapısına katılır onları aktive veya inhibe eder.
- DNA ve RNA'nın yapısına girer.
- Hücre içi sıvısında en bol bulunan anyondur.
Fosfor ile ilişkili bozukluklar
- (1,5 mmol/L üzeri plazma düzeyleri);
- Böbrek yetmezliği
- Diyabet,
- Çeşitli hastalıklar, D vitamini zehirlenmesi sırasında görülür.
- (0,8 mmol/L'nin altında);
- Osteomalazi (D vitamini eksikliği)
- Glukoz veya fruktoz perfuzyonu
- Vitamine dirençli osteomalazi durumlarında görülür.
Kimyasal fonksiyonları
Fosfor elementi, gün ışığına yani fotonlara maruz kaldığında enerji seviyesini yükseltir. Fakat bu element her daim eski enerji seviyesinde kalma isteğindedir. Bu istek doğrultusunda karanlık bir ortamda eski seviyesine dönerken elektronların bu enerji savurması olayı görülen şekilde ışıma olarak algılanır. Bu olay dakikalar, saatler hatta günler sürebilir. Bu süreyi maruz kaldığı enerji seviyesi belirler.[]
Kaynakça
- ^ . Encyclopædia Britannica. 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Wang, Yuzhong; Xie, Yaoming; Wei, Pingrong; King, R. Bruce; Schaefer, Iii; Schleyer, Paul v. R.; Robinson, Gregory H. (2008). "Carbene-Stabilized Diphosphorus". Journal of the American Chemical Society. 130 (45): 14970–1. doi:10.1021/ja807828t. (PMID) 18937460.
- ^ Ellis, Bobby D.; MacDonald, Charles L. B. (2006). "Phosphorus(I) Iodide: A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds". Inorganic Chemistry. 45 (17): 6864–74. doi:10.1021/ic060186o. (PMID) 16903744.
- ^ Lide, D. R., (Ed.) (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". (PDF) (86. bas.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN . 3 Mart 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.
- ^ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. ss. E110. ISBN .
- ^ cf. "Memoir on Combustion in General 5 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." Mémoires de l'Académie Royale des Sciences 1777, 592–600. from Henry Marshall Leicester and Herbert S. Klickstein, A Source Book in Chemistry 1400–1900 (New York: McGraw Hill, 1952)
| Wikimedia Commons'ta Phosphor ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fosfor simgesi P ve atom numarasi 15 olan ve insan vucudunda kalsiyumdan sonra en fazla bulunan kimyasal elementtir kaynak belirtilmeli Fosfor 15Pmumsu beyaz sari kesik kirmizi orta solda granullu orta sagda topakli ve mor renkli fosforStandart atom agirligi Ar std P 30 973761998 5 Dunya nin yerkabugunda5 2 silisyum 100 Periyodik tablodaki yeriHidrojen HelyumLityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor NeonSodyum Magnezyum Aluminyum Silisyum Fosfor Kukurt Klor ArgonPotasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom Manganez Demir Kobalt Nikel Bakir Cinko Galyum Germanyum Arsenik Selenyum Brom KriptonRubidyum Stronsiyum Itriyum Zirkonyum Niyobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Paladyum Gumus Kadmiyum Indiyum Kalay Antimon Tellur Iyot KsenonSezyum Baryum Lantan Seryum Praseodim Neodimyum Prometyum Samaryum Evropiyum Gadolinyum Terbiyum Disprozyum Holmiyum Erbiyum Tulyum Iterbiyum Lutesyum Hafniyum Tantal Tungsten Renyum Osmiyum Iridyum Platin Altin Civa Talyum Kursun Bizmut Polonyum Astatin RadonFransiyum Radyum Aktinyum Toryum Protaktinyum Uranyum Neptunyum Plutonyum Amerikyum Kuriyum Berkelyum Kaliforniyum Aynstaynyum Fermiyum Mendelevyum Nobelyum Lavrensiyum Rutherfordiyum Dubniyum Seaborgiyum Bohriyum Hassiyum Meitneriyum Darmstadtiyum Rontgenyum Kopernikyum Nihoniyum Flerovyum Moskovyum Livermoryum Tennesin Oganesson N P Assilisyum Fosfor kukurtAtom numarasi Z 15Grup15 grup azot grubu Periyot3 periyotBlok p blokuElektron dizilimi Ne 3s2 3p3Kabuk basina elektron2 8 5Fiziksel ozelliklerFaz SSB de KatiErime noktasibeyaz 317 3 K 44 5 C 111 50 F kirmizi 860 K 590 C 1090 F Kaynama noktasi553 7 K 280 7 C 537 26 F Sublimlesme noktasikirmizi 689 2 863 K 416 590 C 780 8 1094 F Yogunluk OS beyaz 1 823 g cm3 kirmizi 2 2 2 34 g cm3 mor 2 36 g cm3 siyah 2 69 g cm3beyaz 0 66 Buharlasma entalpisibeyaz 51 9 kJ molMolar isi kapasitesibeyaz 23 824 J mol K Buhar basinci beyaz P Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 kT K 279 307 342 388 453 549Buhar basinci kirmizi k n 431 C P Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 kT K 455 489 529 576 635 704Atom ozellikleriYukseltgenme durumlari 3 2 1 0 1 2 3 4 5 hafif asidikElektronegatiflikPauling olcegi 2 19Iyonlasma enerjileri1 1011 8 kJ mol2 1907 kJ mol3 2914 1 kJ molKovalent yaricapi107 3 pmVan der Waals yaricapi180 pmBir spektrum araligindaki renk cizgileriElementin spektrum cizgileriDiger ozellikleriKristal yapi Hacim merkezli kubik hmk Isi iletkenligibeyaz 0 236 W m K siyah 12 1 W m K Manyetik duzenbeyaz kirmizi mor siyah diyamanyetikManyetik alinganlik 20 8 10 6 cm3 mol 293 K Hacim modulubeyaz 5 GPa kirmizi 11 GPaCAS Numarasi7723 14 0 kirmizi 12185 10 3 beyaz TarihiHennig Brand 1669 Bir element olarak taniyanAntoine Lavoisier 1777 AnaIzotop Bolluk Yari omur t1 2 Bozunma turu Urun31P 100 kararli32P eser miktarda 14 28 gun b 32S33P eser miktarda 25 3 gun b 33S Butun organizmalar icin fosfor birlesimleri fosfodiester baglari DNA yapilari icin buyuk onem tasir Bunun disinda insan vucudu fosfora kemik ve dis olusumu hucre buyumesi ve onarimi enerji uretimi kalp kasinin kasilmasi sinir ve kas hareketleri bobrek islevleri acisindan ihtiyac duyar Fosfor ayrica vitaminlerin kullanimi ile besinlerin enerjiye donusturulmesinde yardimci olarak vucuda yarar saglar Fosfat fosforun 85 kadari kemikte fosfat formunda depolanir hucre ici sivilarin ana anyonudur Fosfatlar donusturulebilir olmalarindan oturu bircok koenzim sisteminin ve metabolizma fonksiyonlarinin islemesi icin gerekli bilesiklerle birlesme yetenegine sahiptir Fosfatlarin bircok onemli reaksiyonlari ozellikle ATP ADP ve fosfokreatinin islevleri ile iliskilidir Fosfor allotroplariDogada fosfor uc farkli formda bulunur Bu degisik bicimlerine allotrop denir Bunlar beyaz fosfor kirmizi fosfor ve siyah fosfordur Beyaz fosfor dogada en yaygin olan fosfor allotropudur Kristal yapilidir ve 44 25 C de erir En onemli ozellikleri karanlikta isildamasi ve cok zehirli olmasidir Havayla temas ettigi halde tutusur ve beyaz dumanlar cikararak yanar Bu yuzden su dolu sise icinde tutulur Beyaz fosfor bocek ve fare zehiri sis ve yangin bombalari icin kullanilir Kirmizi fosfor gunes isigi ve isi etkisiyle beyaz fosfordan olusur Beyaz fosforun aksine kolayca tutusmaz isildamaz ve zehirli degildir Erime sicakligi ise cok daha yuksektir Kirmizi fosfor kibrit yapiminda kullanilir Siyah fosfor beyaz fosforun havasiz ortamda ve basinc altinda isitilmasiyla elde edilir Siyah fosfor yari iletkenlerin yapimi icin gerekir Fosfor izotoplari31P fosforun dogada bulunabilinen tek izotopudur Bunun yaninda baska radyoaktif fosfor izotoplarida uretilmistir 25 3 gunle en uzun yarilanma suresi olan radyoaktif fosfor izotopu 33P dir Vucuttaki fosforFosfatlar ve ATP fosfor kaynagidir Ozellikle sutlu besinlerde bulunur Diyetle alinan fosfatlarin serbest formu ince bagirsaklardan emilir Vucutta kemiklerde 90 kalsiyum fosfat Ca3 PO4 2 ve kristalleri halinde plazmada ise 0 03 0 04 mg anorganik formda bulunur Idrarla inorganik fosfat halinde atilir Serum duzeyi parathormon ile saglanir Biyolojik fonksiyonlari Hucre duvari yapisinin devamliliginin saglanmasinda fosfolipidlerin yapisinda bulunur Enerji metabolizmasinda ATP GTP ADP nin yapisinda bulunur Oksijen tasinimi ve H tamponlanmasinda etkilidir Proteinlerin yapisina girerek faaliyetlerini kontrol eder Enzimlerin yapisina katilir onlari aktive veya inhibe eder DNA ve RNA nin yapisina girer Hucre ici sivisinda en bol bulunan anyondur Fosfor ile iliskili bozukluklar 1 5 mmol L uzeri plazma duzeyleri Bobrek yetmezligi Diyabet Cesitli hastaliklar D vitamini zehirlenmesi sirasinda gorulur 0 8 mmol L nin altinda Osteomalazi D vitamini eksikligi Glukoz veya fruktoz perfuzyonu Vitamine direncli osteomalazi durumlarinda gorulur Hipofosfatemi Emilimin azalmasi Diyette eksiklik Oral fosfat baglayicilar Hucreye aliminin artmasi Alkaloz Diyabetik Asiri aclik ceken hastanin yeniden beslenmesi Atilimin artmasi Bobrek testosteron bozukluklari durumlarinda gorulur Kimyasal fonksiyonlariFosfor elementi gun isigina yani fotonlara maruz kaldiginda enerji seviyesini yukseltir Fakat bu element her daim eski enerji seviyesinde kalma istegindedir Bu istek dogrultusunda karanlik bir ortamda eski seviyesine donerken elektronlarin bu enerji savurmasi olayi gorulen sekilde isima olarak algilanir Bu olay dakikalar saatler hatta gunler surebilir Bu sureyi maruz kaldigi enerji seviyesi belirler kaynak belirtilmeli Kaynakca Encyclopaedia Britannica 24 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Wang Yuzhong Xie Yaoming Wei Pingrong King R Bruce Schaefer Iii Schleyer Paul v R Robinson Gregory H 2008 Carbene Stabilized Diphosphorus Journal of the American Chemical Society 130 45 14970 1 doi 10 1021 ja807828t PMID 18937460 Ellis Bobby D MacDonald Charles L B 2006 Phosphorus I Iodide A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds Inorganic Chemistry 45 17 6864 74 doi 10 1021 ic060186o PMID 16903744 Lide D R Ed 2005 Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds PDF 86 bas Boca Raton FL CRC Press ISBN 0 8493 0486 5 3 Mart 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2021 Weast Robert 1984 CRC Handbook of Chemistry and Physics Boca Raton Florida Chemical Rubber Company Publishing ss E110 ISBN 0 8493 0464 4 cf Memoir on Combustion in General 5 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Memoires de l Academie Royale des Sciences 1777 592 600 from Henry Marshall Leicester and Herbert S Klickstein A Source Book in Chemistry 1400 1900 New York McGraw Hill 1952 Wikimedia Commons ta Phosphor ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir