Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Ağaç, botanikte çoğu türünde dalları ve yaprakları destekleyen uzun bir sürgüne ya da gövdeye sahip çok yıllık bir bitkidir. Ağaç tanımı, bazı kullanımlarda sadece gösteren odunsu bitkileri, kereste olarak kullanılabilen bitkileri ya da belirli bir yüksekliğin üzerindeki bitkileri kapsayacak şekilde daha dar olabilir. Daha geniş tanımlarda ise uzun palmiyeler, , muz ağaçları ve bambular da birer ağaç olarak kabul edilir. Ağaçlar taksonomik bir grup değildir ancak güneş ışığı için rekabet etmek adına diğer bitkilerden daha fazla yükseğe çıkmanın bir yolu olarak birbirinden bağımsız şekilde evrimleşip gövde ve dalları olan çeşitli bitki türlerini içermektedir. Ağaçlar uzun ömürlü olma eğilimindedir ve bazıları birkaç bin yıl yaşar. Ağaçlar 370 milyon yıldır dünya üzerindeki varlığını sürdürmektedir. Dünyada yaklaşık üç trilyon olgunluğa erişmiş ağacın olduğu tahmin edilmektedir.
Aynı zamanda ağaçlar uçurum kenarlarına ve benzeri dikildikleri yerlere göre heyelan, toprak kayması, sel gibi doğal afetleri de engeller.
Tanım
"Ağaç" terimi genel bir deyiş olarak kullanılıyor olsa da bir ağacın ne olduğuna dair ne botanik olarak ne de ortak dilde evrensel olarak kabul görmüş kesin bir tanım yoktur. En geniş anlamıyla ağaç, fotosentetik yapraklarını veya dallarını yerden belirli bir mesafe üzerinde destekleyen, genel olarak uzun bir sürgüne ya da gövdeye sahip bir bitkidir. Genellikle yükseklikleriyle tanımlanır. 0,5 ila 5 m arasındaki bitkiler çalı olarak adlandırıldığından, ağaçların minimum yüksekliği sadece kabaca tanımlanmaktadır.Papaya ve muz ağacı gibi büyük otsu bitkiler bu geniş anlam dahilinde birer ağaç olarak kabul edilirler.
Fizyoloji
Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa, en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür.
Bir ağacın gerçekten canlı olan biricik kısmı, kabuğun altında odunun yüzeyindeki ince bir hücre tabakasıdır. Buna katman doku tabakası (kambiyum, soymuk) denir. Bu tabaka ağacı geliştiren ve büyümesini sağlayan tabakadır. Genç bir ağaca çivi çakıldığında veya ağaç bir dal verdiğinde, çivinin ve dalın yerden yüksekliği hiç değişmez.
Ağaçların boyları ve yükseklikleri bir hayli değişiklik gösterir. Boyları 3 metreden 140 metreye kadar, yaşları 30-40 yıldan 5000 yıla kadar olan ağaçlara rastlanmaktadır. Dünyanın en yaşlı ve yüksek ağaçlarından olan ve ABD'de Sierra Nevada Dağlarında bulunan sekoyalar (Sequoia) 110 m yüksekliğe ve 7 m çapa erişebilir. Bunların yaşları da 4000 yılı bulmaktadır.Avustralya'da yüksek boylu ormanlar meydana getiren okaliptüs ağaçları da 100 metreyi bulmaktadır. Ağaçların yaşı bir hayli farklılık göstermektedir. Son yıllarda dünyanın en yaşlı ağacının higori çamı (Pirus aristata) olduğu belirlenmiştir.
Yapraklar
Her yaprak, kendini dışarıya karşı koruyacak çok etkili bir tabaka ile sıkı sıkıya örtülüdür. Hava, yaprakların altındaki çok küçük deliklerden stomaya girebilir. Suyun buharlaşması da, yine bu deliklerden (por) sağlanır. Yaprak ihtiyaca göre bu delikleri açar veya kapatır. Ağaç kabuğu çok etkili bir su geçirmez zırhtır. Bir ağaç, su buharının dışarı sızmasına karşı baştan aşağı bu tabaka ile örtülüdür.
Bütün canlı varlıklar gibi ağacın da dokularının arasında devamlı bir su dolaşımı olur. Bu su dolaşımının sağlanabilmesi için ağacın devamlı ve yeterli miktarda suya ihtiyacı vardır.
Suyun yükselimi ve terleme
Bazı büyük ağaç türleri, ihtiyacı olan suyu 50 metrenin üzerinde bir yüksekliğe çıkarmak mecburiyetindedir. Bu olayda önemli olan birinci kuvvet kılcallık olayıdır. Odun boruları demetlerinde 20 metreye kadar etkilidir. İkinci kuvvet ise, kök basıncıdır. Bu basınç ile ağaçta su 30 metreye kadar yüksekliğe çıkarılabilmektedir. Bir diğer önemli kuvvet de yapraklardan suyun buharlaşması (terleme) ile meydana gelen . Buna kohezyon gerilimi de denir. Terlemenin (transpirasyon) büyük kısmı gözeneklerle, az bir kısmı da diğer yüzeylerle sağlanır. Kohezyon kuvveti su moleküllerini birbirine bağlar. Bu gerilim, suyun kopmayan bir sütun hâlinde yükselmesini sağlar. Sekoya gibi yüksekliği 100 metreyi bulan dev ağaçlarda su, tepelere kadar kohezyon kuvvetiyle yükselir.
Yaşam döngüsü
Toprağa düşen tohumdan en önce fide meydana gelir. Fide bir yıl sonra fidan halini alır. Hücrelerinin çoğalmasıyla dal ve yapraklar, gövde ve kök olarak üç parçadan ibaret bir ağacın küçük bir modeli olur. Her yıl ağacın dallarında ve köklerinde yeni sürgünler çıkarken, gövdede de bir tane meydana gelir. Bu halkalar, ağacın enine büyüyerek yaptığı odun tabakasıdır. Yağışı bol yıllarda, geniş bir halka; kurak geçen yıllarda ise, ince ve küçük bir halka meydana gelir. Bu sayede ağaç türlerinin yaşı, halka sayısı sayılarak hesaplanabilmektedir.
Kullanım alanları
Ağaçlar günlük hayatta çeşitli alanlarda yaygın olarak kullanılırlar. Kâğıt yapımından mobilya yapımına, meyvelerinin besin olarak kullanımından ve keresteye kadar, sayısız kullanım alanı vardır. Ormanlar ise, bir memleketin iklimini ve ekonomisini etkileyecek kadar önemlidir.
Ormanlarımızda tespit edilen ağaç türleri
Türkiye ormanlarında yaklaşık 150 ağaç türü bulunmaktadır. Bunlar;[]
Cinsler
|
|
|
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Crowther, T. W.; Glick, H. B.; Covey, K. R.; Bettigole, C.; Maynard, D. S.; Thomas, S. M.; Smith, J. R.; Hintler, G.; Duguid, M. C. (2 Eylül 2015). "Mapping tree density at a global scale". Nature. advance online publication (7568): 201-205. Bibcode:2015Natur.525..201C. doi:10.1038/nature14967. ISSN 1476-4687. (PMID) 26331545.
- ^ Ehrenberg, Rachel (30 Mart 2018). "What makes a tree a tree?". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-033018-032602. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ a b . Smartphone tour. University of Miami: John C. Gifford Arboretum. 2012. 20 April 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2014.
- ^ a b Gschwantner Thomas (2009). "Common tree definitions for national forest inventories in Europe". Silva Fennica. 43 (2): 303-321. doi:10.14214/sf.463. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Temmuz 2021.
- ^ Martin, Franklin; Sherman, Scott (2007). (PDF). Echo technical notes. 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014.
- ^ . 22 Nisan 2019. 22 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ . 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ (PDF). 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
Dış bağlantılar
| Vikisözlük'te Kategori:Ağaç ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Temmuz 2021 Agac botanikte cogu turunde dallari ve yapraklari destekleyen uzun bir surgune ya da govdeye sahip cok yillik bir bitkidir Agac tanimi bazi kullanimlarda sadece gosteren odunsu bitkileri kereste olarak kullanilabilen bitkileri ya da belirli bir yuksekligin uzerindeki bitkileri kapsayacak sekilde daha dar olabilir Daha genis tanimlarda ise uzun palmiyeler muz agaclari ve bambular da birer agac olarak kabul edilir Agaclar taksonomik bir grup degildir ancak gunes isigi icin rekabet etmek adina diger bitkilerden daha fazla yuksege cikmanin bir yolu olarak birbirinden bagimsiz sekilde evrimlesip govde ve dallari olan cesitli bitki turlerini icermektedir Agaclar uzun omurlu olma egilimindedir ve bazilari birkac bin yil yasar Agaclar 370 milyon yildir dunya uzerindeki varligini surdurmektedir Dunyada yaklasik uc trilyon olgunluga erismis agacin oldugu tahmin edilmektedir Adi disbudak Fraxinus excelsior yaprak doken genis yaprakli bir agactir Avrupa melezi Larix decidua bir baska yaprak doken igne yaprakli agactir Ayni zamanda agaclar ucurum kenarlarina ve benzeri dikildikleri yerlere gore heyelan toprak kaymasi sel gibi dogal afetleri de engeller TanimIdeallestirilmis dikey ve yatay bolumleri gosteren cift cenekli ya da kozalakli bir agacin ikincil buyumesine ait sema Her buyume mevsiminde agaca yeni bir odun katmani eklenerek govde dallar ve kokler kalinlasir Agac terimi genel bir deyis olarak kullaniliyor olsa da bir agacin ne olduguna dair ne botanik olarak ne de ortak dilde evrensel olarak kabul gormus kesin bir tanim yoktur En genis anlamiyla agac fotosentetik yapraklarini veya dallarini yerden belirli bir mesafe uzerinde destekleyen genel olarak uzun bir surgune ya da govdeye sahip bir bitkidir Genellikle yukseklikleriyle tanimlanir 0 5 ila 5 m arasindaki bitkiler cali olarak adlandirildigindan agaclarin minimum yuksekligi sadece kabaca tanimlanmaktadir Papaya ve muz agaci gibi buyuk otsu bitkiler bu genis anlam dahilinde birer agac olarak kabul edilirler FizyolojiGovdesinden enine kesilen bir agac incelenecek olursa en dista kabuk sonra yillik halkalari meydana getiren hucre tabakalari ve en icte de oz kisim gorulur Bir agacin gercekten canli olan biricik kismi kabugun altinda odunun yuzeyindeki ince bir hucre tabakasidir Buna katman doku tabakasi kambiyum soymuk denir Bu tabaka agaci gelistiren ve buyumesini saglayan tabakadir Genc bir agaca civi cakildiginda veya agac bir dal verdiginde civinin ve dalin yerden yuksekligi hic degismez Agaclarin boylari ve yukseklikleri bir hayli degisiklik gosterir Boylari 3 metreden 140 metreye kadar yaslari 30 40 yildan 5000 yila kadar olan agaclara rastlanmaktadir Dunyanin en yasli ve yuksek agaclarindan olan ve ABD de Sierra Nevada Daglarinda bulunan sekoyalar Sequoia 110 m yukseklige ve 7 m capa erisebilir Bunlarin yaslari da 4000 yili bulmaktadir Avustralya da yuksek boylu ormanlar meydana getiren okaliptus agaclari da 100 metreyi bulmaktadir Agaclarin yasi bir hayli farklilik gostermektedir Son yillarda dunyanin en yasli agacinin higori cami Pirus aristata oldugu belirlenmistir Yapraklar Her yaprak kendini disariya karsi koruyacak cok etkili bir tabaka ile siki sikiya ortuludur Hava yapraklarin altindaki cok kucuk deliklerden stomaya girebilir Suyun buharlasmasi da yine bu deliklerden por saglanir Yaprak ihtiyaca gore bu delikleri acar veya kapatir Agac kabugu cok etkili bir su gecirmez zirhtir Bir agac su buharinin disari sizmasina karsi bastan asagi bu tabaka ile ortuludur Butun canli varliklar gibi agacin da dokularinin arasinda devamli bir su dolasimi olur Bu su dolasiminin saglanabilmesi icin agacin devamli ve yeterli miktarda suya ihtiyaci vardir Suyun yukselimi ve terleme Bazi buyuk agac turleri ihtiyaci olan suyu 50 metrenin uzerinde bir yukseklige cikarmak mecburiyetindedir Bu olayda onemli olan birinci kuvvet kilcallik olayidir Odun borulari demetlerinde 20 metreye kadar etkilidir Ikinci kuvvet ise kok basincidir Bu basinc ile agacta su 30 metreye kadar yukseklige cikarilabilmektedir Bir diger onemli kuvvet de yapraklardan suyun buharlasmasi terleme ile meydana gelen Buna kohezyon gerilimi de denir Terlemenin transpirasyon buyuk kismi gozeneklerle az bir kismi da diger yuzeylerle saglanir Kohezyon kuvveti su molekullerini birbirine baglar Bu gerilim suyun kopmayan bir sutun halinde yukselmesini saglar Sekoya gibi yuksekligi 100 metreyi bulan dev agaclarda su tepelere kadar kohezyon kuvvetiyle yukselir Yasam dongusuTopraga dusen tohumdan en once fide meydana gelir Fide bir yil sonra fidan halini alir Hucrelerinin cogalmasiyla dal ve yapraklar govde ve kok olarak uc parcadan ibaret bir agacin kucuk bir modeli olur Her yil agacin dallarinda ve koklerinde yeni surgunler cikarken govdede de bir tane meydana gelir Bu halkalar agacin enine buyuyerek yaptigi odun tabakasidir Yagisi bol yillarda genis bir halka kurak gecen yillarda ise ince ve kucuk bir halka meydana gelir Bu sayede agac turlerinin yasi halka sayisi sayilarak hesaplanabilmektedir Kullanim alanlariAgaclar gunluk hayatta cesitli alanlarda yaygin olarak kullanilirlar Kagit yapimindan mobilya yapimina meyvelerinin besin olarak kullanimindan ve keresteye kadar sayisiz kullanim alani vardir Ormanlar ise bir memleketin iklimini ve ekonomisini etkileyecek kadar onemlidir Ormanlarimizda tespit edilen agac turleriTurkiye ormanlarinda yaklasik 150 agac turu bulunmaktadir Bunlar kaynak belirtilmeli Kizilcam Pinus brutia Karacam Pinus nigra Saricam Fistik cami Pinus pinea Halep cami Pinus halepensis Sahil cami Monteri cami Pinus radiata Kazdagi goknari Uludag goknari Dogu Karadeniz goknari Abies nordmanniana Toros goknari Abies cilicica Dogu ladini Picea orientalis Avrupa ladini Picea abies Toros sediri Cedrus libani Adi ardic Juniperus communis Kokulu ardic Juniperus foetidissima Boylu ardic Adi servi Cupressus sempervirens Porsuk Taxus baccata Andiz Arceuthos drupacea Dogu kayini Fagus orientalis Sapli mese Quercus robur Sapsiz mese Macar mesesi Quercus frainetto Tuylu mese Quercus pubescens Mazi mesesi Quercus infectoria Sacli mese Quercus cerris Quercus ilex Kermes mesesi Quercus coccifera Dogu Karadeniz mesesi Quercus pontica Istranca mesesi Quercus hartwissiana Ispir mesesi Kasnak mesesi Quercus vulcanica Quercus brantii Makedonya mesesi Quercus trojana Mantar mesesi Quercus suber Dogu gurgeni Carpinus orientalis Adi kizilagac Dogu kizilagaci Alnus orientalis Kara kavak Anadolu kestanesi Castanea sativa Adi disbudak Fraxinus excelsior Buyuk yaprakli ihlamur Tilia platyphyllos Ova akcaagaci Acer campestre Acer cappadocicum Cinar yaprakli akcaagac Acer platanoides Dag akcaagaci Acer pseudoplatanus Acer trautvetteri Tatar akcaagaci Acer tataricum Dogu akcaagaci Disbudak yaprakli akcaagac Acer negundo Acer hyrcanum Hercai karaagac Ulmus laevis Dag karaagaci Ulmus pumila Ulmus rubra Kayacik Bati cinari Platanus occidentalis Dogu cinari Platanus orientalis Okaliptus Eucalyptus camaldulensis Sigla Liquidambar orientalis Adi findik Corylus avellana Turk findigi Ak sogut Salix alba Salkim sogut Salix babylonica Keci sogudu Salix caprea Boz sogut Salix cinerea Betula alba Tuylu hus Betula pubescens Adi hus Betula verrucosa Yalanci akasya Kiraz Prunus avium Uvez Sorbus aucuparia Ceviz Juglans regia Olea europaea Akdeniz defnesi Laurus nobilis Buxus sempervirens Rhododendron ponticum Kocayemis Arbutus unedo Harnup Keciboynuzu Ceratonia siliqua Diger yapraklilarCinslerAbies Goknar Acacia Akasya Acer Akcaagac Actinostrobus Athrotaxis Aesculus At kestanesi Agathis Ailanthus Kokaragac Albizia Gulibrisim Alnus Kizilagac Araucaria Arokarya Arbutus Koca yemis Aucuba Austrocedrus Berberis Betula Hus BiotaDogu mazisi Broussonetia Buxus Simsir Calocedrus Su sediri Camellia Carpinus Gurgen Carya Castanopsis Catalpa Katalpa Cathaya Cephalotaxus Celtis Citlenbik Ceratonia Keciboynuzu Cercidiphyllum Katsura agaci Cercis Erguvan Chamaecyparis Citrus Clematis Cornus Kizilcik Corylus Findik Cotinus Sumak Cotoneaster Dag musmulasi Crataegus Alic Cryptomeria Japon cami Cunninghamia Cupressocyparis Cupressus Servi Cydonia Ayva Daphne Dalbergia Diospyros Trabzon hurmasi Abanoz Dipteronia Elaeagnus Igde Eriobotrya Malta erigi Eucalyptus Okaliptus Euonymus Fagus Kayin Ficus Incir Fitzroya Forsythia Altincanak Fraxinus Disbudak Fuchsia Kupe cicegi Ginkgo Mabet agaci Gleditsia Hedera Sarmasik Hibiscus Agachatmi Hippophae Yalanci igde Hydrangea Ortanca Ilex Cobanpuskulu Jacaranda Jasminum Yasemin Juglans Ceviz Kalmia Keteeleria Koelreuteria Fener agaci Laburnum Lagerstromeia Oya agaci Larix Melez Laurus Defne Ligustrum Kurtbagri Liquidambar Sigla agaci Liriodendron Lithocarpus Lonicera Hanimeli Maclura Yalanci portakal agaci Magnolia Manolya Mahonia Malus Cicek elmasi Melia Tespih agaci Mespilus Musmula Metasequoia Su ladini Microbiota Morus Dut Myrtus Mersin Nerium Zakkum Nothofagus Olea Zeytin Osmanthus Ostrya Kayacik Paulownia Phellodendron Phillyrea Akcakesme Phoenix Hurma Picea Ladin Pinus Cam Pistacia Sakiz agaci Menengic Pittosporum Platanus Cinar Podocarpus Populus Kavak Prunus Kiraz Erik Seftali Kayisi Pseudolarix Pseudotaxus Pseudotsuga Pterocarya Punica Nar Pyracantha Atesdikeni Pyrus Armut Quercus Mese Reklam Rhamnus Cehri Rhododendron Ormangulu Robinia Yalanci akasya Salix Sogut Sambucus Murver Sassafras Sciadopitys Sequoia Sekoya Sequoiadendron Sophora Sofora Sorbus Uvez Syringa Leylak Taiwania Tamarix Ilgin Taxodium Taxus Porsuk Tetraclinis Thuja Mazi Thujopsis Yalanci mazi Tilia Ihlamur Torreya Tsuga Suga Ulmus Karaagac Vaccinum Yaban mersini Viburnum Kartopu Washingtonia Wisteria Yucca Zelkova Ziziphus HunnapAyrica bakinizOrman Genel Mudurlugu TEMAKaynakca Crowther T W Glick H B Covey K R Bettigole C Maynard D S Thomas S M Smith J R Hintler G Duguid M C 2 Eylul 2015 Mapping tree density at a global scale Nature advance online publication 7568 201 205 Bibcode 2015Natur 525 201C doi 10 1038 nature14967 ISSN 1476 4687 PMID 26331545 Ehrenberg Rachel 30 Mart 2018 What makes a tree a tree Knowable Magazine doi 10 1146 knowable 033018 032602 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2021 a b Smartphone tour University of Miami John C Gifford Arboretum 2012 20 April 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2014 a b Gschwantner Thomas 2009 Common tree definitions for national forest inventories in Europe Silva Fennica 43 2 303 321 doi 10 14214 sf 463 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Temmuz 2021 Martin Franklin Sherman Scott 2007 PDF Echo technical notes 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Eylul 2014 22 Nisan 2019 22 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2021 27 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2021 PDF 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2021 Dis baglantilarVikisozluk te Kategori Agac ile ilgili tanim bulabilirsiniz