Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Difteri, halk arasında kuşpalazı olarak da bilinen, corynebacterium diphtheriae isimli mikroorganizmanın boğaz, burun, göz ve derideki yaralarda yerleşmesiyle ortaya çıkan bulaşıcı bir hastalık.
| Difteri | |
|---|---|
 | |
| Difteri, boynun şişmesine neden olur. | |
| Uzmanlık | Enfeksiyon hastalıkları  |
Bebeklerin 2-4 ve 6. aylarında tatbik edilen DBT karma aşısı içinde yer alan ve difteri mikrobunun toksininin zayıflatılmasıyla yapılan difteri aşısının yaygın olarak kullanılması sebebiyle, günümüzde aşılanmayanlarda tek tük ortaya çıkan bir hastalıktır.
Difteri basili, düz veya hafif bükük silindir şeklindedir. Kalınlık ve boyları değişiktir. 34-95 derecede ürerken toksinini (zehrini) salgılar. Toksin, insan ve bütün hayvanlar için oldukça tehlikelidir. Dokularda harabiyet ve sinirlerde felç yapar.
Difteri oldukça yaygın bir hastalıktır. Soğuk mevsimlerde daha fazla görülür. İki yaşından önce sadece burun ve yara difterisi şeklinde raslanır. Çocuğa annesinden geçen antikorlar onu bir süre hastalıklardan korur. Kuşpalazı tablosunu yapan tipik difteri özel bir anjin türüdür. Tipik hastalığını yapabilmesi için boğazın lenf dokusunda ve özellikle bademciklerde tutunması gerekir. Bademcikler ancak iki yaşından sonra olgunlaştıklarından ancak bu yaşlarda hastalığa duyarlık başlar. Daha sonra çocuk dış çevre ile temasa geçer. Oyun yaşında devamlı olarak sıcak-soğuk ve dış ortam etkilerine maruz kalır. Boğazda adi bakteri iltihapları olur, doku direnci kırılır. Bu arada difteri basili de girerse, hastalığın özel tablosu meydana gelir. Bir şahıs erişkin yaşlarına kadar difteri basili ile temas etmemiş ise her yaşta hastalığa yakalanabilir. Büyüklerin hastalığı çocukların hastalığına göre daha hafif geçmektedir.
Difterinin bulaşmasında hastalar ve taşıyıcılar rol oynamaktadır. Portör denilen taşıyıcılar hastalığı bulaştırabilme özelliğinde olan ancak kendileri hastalık belirtilerini gösteremeyen kişilerdir. Bunlar boğaz salgıları ile devamlı olarak difteri basilini yayarlar. Hastanın kullandığı çamaşır, havlu, yemek takımları, oyuncaklar, vasıtasıyla bulaşabilir.
Difterinin kuluçka dönemi ortalama 2 ila 4 gün arasında değişir.
Hastalık belirtileri
Difteri mikrobu, yerleşmiş olduğu organa göre değişik belirtiler yapar. Tek başına difteri denince boğaz difterisi anlaşılır. Ayrıca gırtlak difterisi (kro), burun difterisi vardır.
Boğaz difterisi
Sinsi olarak başlar. Hastalarda neşesizlik, halsizlik, iştahsızlık olur. Bazen titreme ile 39-40 °C'ye çıkan ateş, baş ağrısı ve kusma ile başlayabilir. Toksinin kana karışmasının ilk günlerinde nabız hızlanır. Hastanın rengi soluk sarıdır.
Difteri basili genellikle bademcikler üzerinde, bazen de yutak üzerinde yerleşmiştir. Bademcikler kızarmıştır, hafif şiştir. İlk 24 saat sonunda, bademcikler üzerinde sarı-gri renkte bir-iki nokta belirir, sonra bunlar genişleyerek bir gün içinde bütün bademcik yüzeyini kaplayan yalancı bir zar yapar. Bu zar giderek çevreye yayılır. Hastanın ağzı fena kokar. Çevre dokular şişmiştir. Yutak daralır, yutmayı imkânsız bir hale getirir. , gırtlağa doğru da ilerleyerek, nefes almayı da zorlaştırır. Yalancı zar, altındaki mukoza (örtüye) sıkıca yapışmıştır. Zorlanarak kaldırılırsa, altındaki mukoza kanar. Zarı kaldırılmış mukoza üzerine ertesi gün bakılırsa yeniden zar meydana geldiği görülür.
Difteride boyundaki lenf bezeleri şişer, bu bezeler basmakla ağrılıdır. Hastalığın başlangıcında görülen baş ağrısı, solukluk, halsizlik, hızlı nabız, idrarda protein bulunması mikrobun zehrinin kana geçmesi ile ilgili belirtilerdir. Her geçen gün bunlar biraz daha ilerler. Kaslar iyice gevşer, hasta çok halsiz ve sıkıntı içindedir. Bazen şuur bozuklukları ve havale görülebilir. Şiddetli durumlar koma ile sonuçlanır. En mühim belirtiler dolaşım sisteminde görülür. Önce nabız sayısı artar. Hastalığın ikinci haftasında tansiyonu oldukça düşen hastanın uçuk olan rengine morarma da eklenir. Kalp sesleri giderek zayıflar, nabız sayısı azalır, kalp yetmezliğe girer. Çünkü zehir, kalp kasına da etki eder. Ağır vakalar ve zamanında tedaviye alınmayanlar, genellikle ikinci haftanın sonunda ölürler. Hiç idrar yapamama hali, ölümün yakın olduğunun habercisidir. Zehirlenmenin çok fazla olduğu vakalarda ağız ve burun kanamaları olur ki bunlar da ölümle sonuçlanır.
Difteri en çok anjinle karışır. Hekimin bunu nazarı dikkate alması gerekir.
Gırtlak difterisi (Kro)
Genellikle 1 ila 5 yaşları arasında bulunan çocukların tehlikeli bir hastalığıdır. Hastalığın 3 dönemi vardır.
- Disfoni (Ses kısıklığı) dönemi
- Ateş, öksürük ve ses kısıklığı ile başlar. İlk zamanlar, bir soğukalgınlığı şeklindedir. Öksürük çift sesli havlar gibi ve serttir. Ses telleri şiştir ve kızarıktır. İlk günlerde küçük olan yalancı zarlar hızla yayılır şişlik artar. Ses kısıklığı 2-3 gün sürer.
- Ara ara gelen nefes darlığı dönemi
- Şişlik ve yalancı zarlar, solunumu engellemektedir. Hava daralmış aralıktan geçerken bir ses çıkartır. Nefes darlığı nöbetleri, hastanın heyecanlanmasından sonra veya kendiliğinden olur, birkaç saate kadar sürer. Başlangıçta nöbetler arası uzundur. Sonra gittikçe sıklaşır, ileri dönemde nöbet sırasında çocuk boğulur gibidir.
- Nefes alamama dönemi
- Gırtlak difterisinin sonudur. Sinir sistemi tembelleşir, refleksler zayıflar. Hasta aldatıcı bir sükunete girer. Kalp hızlı çarpar, solunum çok sathidir. Renk soluk mavi olur. Bundan sonra komaya giren hastada, arada sırada görülen havalelerle hayat sona erer.
Gırtlak difterisi, ya burun difterisinden sonra veya boğaz difterisinin yayılması ile olur.
Solunum yolları dışı mukoza difterileri
Kulak difterisi nadirdir. Burunda veya boğazda bulunan difteri mikroplarının östaki borusu aracılığı ile orta kulağa geçmesinden olur. Ateş, kulak ağrısıyla başlar. Zar delinebilir. Cerahatli bir akıntı vardır.
Göz difterisi de nadirdir. Genellikle boğaz, burun difterisi bulunanların mikrobu, gözlere bulaştırması sonucu meydana gelir. Tedavi edilmezse körlükle neticelenir.
Dölyolu difterisi
Daha çok yaralanmalarda ve cinai düşüklerde veya nadir olarak operasyonlar (ameliyatlar) sonucunda görülmektedir. Mikrop, tozlarla yara üzerine gelir veya taşıyıcı kişilerden bulaşır. Değişik büyüklükte yuvarlak, oval veya düzensiz sınırlı, gri-sarımtrak renkte deri gibi kalın bir cerahat örtüsü yapar. Had vakalar kısa sürede, müzmin olanlar ise birkaç ayda kendiliğinden iyi olur.
Difteri felçleri
3 ila 7 hafta içinde meydana gelirler. Felçlerin en çok görüldüğü yerler yumuşak damak, göz, kalp, yutak, gırtlak, diyafram adalesi, çevresel sinirler ve bacaktır. Bu felçler, mikrobun zehrine bağlı olarak hasıl olur. Felç olan organların vazifelerini yapamamalarına bağlı olarak değişik belirtileri ortaya çıkar. Mesela yumuşak damak felç olursa, hastanın içtiği su, burundan gelir ve hım hım konuşur. Hasta iyiliğe dönerse, bu felçler de yavaş yavaş iyileşir.
Difteri teşhisinde kullanılan , hastalarda çok defa pozitiftir. Hastanın kanında toksine (zehire karşı) savunma cisimciklerinin (antitoksin) bulunmadığını gösterir.
Tedavi
Hasta yatak istirahatine alınır (1.5-2 ay). Özel tedavi antitoksik serumla yapılır. Bu serum kandaki difteri zehrini, etkisiz hale getirir. Ayrıca difteri zehri, böbrek üstü bezini de etkilediğinden bu hastalara kortizon ihtiva eden ilaçlar iyi gelir. Direkt olarak difteri basilini öldürmesi için de yüksek doz antibiyotik gerekir. Hastaya serum takılır. Ağızdan da uygun sulu besinler verilir.
Gırtlak difterisinin nefes darlığı döneminde hayat kurtarıcı olarak, çok kere boğazı dışarıdan delip, havanın buradan kolay giriş-çıkışını sağlamak gerekebilir ki, bu işleme, trakeostomi ismi verilir.
Difteriden korunma
Bunu sağlamak için:
- Hastalar, tecrit edilmelidir.
- Difteri mikrobunu taşıyan şahıslar testlerle tespit edilip tedaviye alınmalıdır.
- Her çocuğa okul öncesi yaşlarında difteri aşısı yapmalıdır. Okullarda ve sağlık ocaklarında bu aşı, karma aşılar içerisinde uygulanmaktadır.
Tarihçe
1826 da tarafından klinik bulgular tarif edilerek Difteri adı verilmiştir. Bretonneau membranöz kruplu bir hastada kızıldan difteriyi ayırarak tarif etmiştir. 1923'te hastalığın emin ve etkili aşısı bulunarak uygulamaya konmuştur. 1883'te difteri basili Edwin Klebs tarafından tarif edilmiş ve Friedrich Loeffler tarafından kültürü yapılmıştır ve bu nedenle de 1884'ten itibaren Klebs-Loeffler basili adı verilen bu basilin hastalığın etyolojisinden sorumlu olduğu kabul edilmiştir. 1888 de ve Alexandre Yersin basilin imal ettiği ekzotoksini tarif ederek myokardit ve nöritin nedenlerini açıklamışlardır. 1893'te Behring toksinin antitoksin tarafından nötralize edilerek insan ve hayvanlarda immunite sağladığını göstermiştir. 1924'te Ramon toksini formalinle birleştirerek toksoid yapmış ve immünizan ajan olarak kullanmıştır.
Kaynakça
- ^ Mokrousov, Igor (Ocak 2009). "Corynebacterium diphtheriae: genome diversity, population structure and genotyping perspectives". Infection, Genetics and Evolution: Journal of Molecular Epidemiology and Evolutionary Genetics in Infectious Diseases. 9 (1): 1-15. doi:10.1016/j.meegid.2008.09.011. ISSN 1567-1348. (PMID) 19007916. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2024.
- ^ Sharma, Naresh Chand; Efstratiou, Androulla; Mokrousov, Igor; Mutreja, Ankur; Das, Bhabatosh; Ramamurthy, Thandavarayan (5 Aralık 2019). "Diphtheria". Nature Reviews. Disease Primers. 5 (1): 81. doi:10.1038/s41572-019-0131-y. ISSN 2056-676X. (PMID) 31804499. 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2024.
- ^ Collier, R. J. (Mart 1975). "Diphtheria toxin: mode of action and structure". Bacteriological Reviews. 39 (1): 54-85. doi:10.1128/br.39.1.54-85.1975. ISSN 0005-3678. (PMID) 164179. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2022.
| Sınıflandırma | D |
|---|---|
| Dış kaynaklar |
|
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Difteri halk arasinda kuspalazi olarak da bilinen corynebacterium diphtheriae isimli mikroorganizmanin bogaz burun goz ve derideki yaralarda yerlesmesiyle ortaya cikan bulasici bir hastalik DifteriDifteri boynun sismesine neden olur UzmanlikEnfeksiyon hastaliklari Corynebacterium diphtheriae Bebeklerin 2 4 ve 6 aylarinda tatbik edilen DBT karma asisi icinde yer alan ve difteri mikrobunun toksininin zayiflatilmasiyla yapilan difteri asisinin yaygin olarak kullanilmasi sebebiyle gunumuzde asilanmayanlarda tek tuk ortaya cikan bir hastaliktir Difteri basili duz veya hafif bukuk silindir seklindedir Kalinlik ve boylari degisiktir 34 95 derecede urerken toksinini zehrini salgilar Toksin insan ve butun hayvanlar icin oldukca tehlikelidir Dokularda harabiyet ve sinirlerde felc yapar Difteri oldukca yaygin bir hastaliktir Soguk mevsimlerde daha fazla gorulur Iki yasindan once sadece burun ve yara difterisi seklinde raslanir Cocuga annesinden gecen antikorlar onu bir sure hastaliklardan korur Kuspalazi tablosunu yapan tipik difteri ozel bir anjin turudur Tipik hastaligini yapabilmesi icin bogazin lenf dokusunda ve ozellikle bademciklerde tutunmasi gerekir Bademcikler ancak iki yasindan sonra olgunlastiklarindan ancak bu yaslarda hastaliga duyarlik baslar Daha sonra cocuk dis cevre ile temasa gecer Oyun yasinda devamli olarak sicak soguk ve dis ortam etkilerine maruz kalir Bogazda adi bakteri iltihaplari olur doku direnci kirilir Bu arada difteri basili de girerse hastaligin ozel tablosu meydana gelir Bir sahis eriskin yaslarina kadar difteri basili ile temas etmemis ise her yasta hastaliga yakalanabilir Buyuklerin hastaligi cocuklarin hastaligina gore daha hafif gecmektedir Difterinin bulasmasinda hastalar ve tasiyicilar rol oynamaktadir Portor denilen tasiyicilar hastaligi bulastirabilme ozelliginde olan ancak kendileri hastalik belirtilerini gosteremeyen kisilerdir Bunlar bogaz salgilari ile devamli olarak difteri basilini yayarlar Hastanin kullandigi camasir havlu yemek takimlari oyuncaklar vasitasiyla bulasabilir Difterinin kulucka donemi ortalama 2 ila 4 gun arasinda degisir Hastalik belirtileriDifteri mikrobu yerlesmis oldugu organa gore degisik belirtiler yapar Tek basina difteri denince bogaz difterisi anlasilir Ayrica girtlak difterisi kro burun difterisi vardir Bogaz difterisi Sinsi olarak baslar Hastalarda nesesizlik halsizlik istahsizlik olur Bazen titreme ile 39 40 C ye cikan ates bas agrisi ve kusma ile baslayabilir Toksinin kana karismasinin ilk gunlerinde nabiz hizlanir Hastanin rengi soluk saridir Difteri basili genellikle bademcikler uzerinde bazen de yutak uzerinde yerlesmistir Bademcikler kizarmistir hafif sistir Ilk 24 saat sonunda bademcikler uzerinde sari gri renkte bir iki nokta belirir sonra bunlar genisleyerek bir gun icinde butun bademcik yuzeyini kaplayan yalanci bir zar yapar Bu zar giderek cevreye yayilir Hastanin agzi fena kokar Cevre dokular sismistir Yutak daralir yutmayi imkansiz bir hale getirir girtlaga dogru da ilerleyerek nefes almayi da zorlastirir Yalanci zar altindaki mukoza ortuye sikica yapismistir Zorlanarak kaldirilirsa altindaki mukoza kanar Zari kaldirilmis mukoza uzerine ertesi gun bakilirsa yeniden zar meydana geldigi gorulur Difteride boyundaki lenf bezeleri siser bu bezeler basmakla agrilidir Hastaligin baslangicinda gorulen bas agrisi solukluk halsizlik hizli nabiz idrarda protein bulunmasi mikrobun zehrinin kana gecmesi ile ilgili belirtilerdir Her gecen gun bunlar biraz daha ilerler Kaslar iyice gevser hasta cok halsiz ve sikinti icindedir Bazen suur bozukluklari ve havale gorulebilir Siddetli durumlar koma ile sonuclanir En muhim belirtiler dolasim sisteminde gorulur Once nabiz sayisi artar Hastaligin ikinci haftasinda tansiyonu oldukca dusen hastanin ucuk olan rengine morarma da eklenir Kalp sesleri giderek zayiflar nabiz sayisi azalir kalp yetmezlige girer Cunku zehir kalp kasina da etki eder Agir vakalar ve zamaninda tedaviye alinmayanlar genellikle ikinci haftanin sonunda olurler Hic idrar yapamama hali olumun yakin oldugunun habercisidir Zehirlenmenin cok fazla oldugu vakalarda agiz ve burun kanamalari olur ki bunlar da olumle sonuclanir Difteri en cok anjinle karisir Hekimin bunu nazari dikkate almasi gerekir Girtlak difterisi Kro Genellikle 1 ila 5 yaslari arasinda bulunan cocuklarin tehlikeli bir hastaligidir Hastaligin 3 donemi vardir Disfoni Ses kisikligi donemi Ates oksuruk ve ses kisikligi ile baslar Ilk zamanlar bir sogukalginligi seklindedir Oksuruk cift sesli havlar gibi ve serttir Ses telleri sistir ve kizariktir Ilk gunlerde kucuk olan yalanci zarlar hizla yayilir sislik artar Ses kisikligi 2 3 gun surer Ara ara gelen nefes darligi donemi Sislik ve yalanci zarlar solunumu engellemektedir Hava daralmis araliktan gecerken bir ses cikartir Nefes darligi nobetleri hastanin heyecanlanmasindan sonra veya kendiliginden olur birkac saate kadar surer Baslangicta nobetler arasi uzundur Sonra gittikce siklasir ileri donemde nobet sirasinda cocuk bogulur gibidir Nefes alamama donemi Girtlak difterisinin sonudur Sinir sistemi tembellesir refleksler zayiflar Hasta aldatici bir sukunete girer Kalp hizli carpar solunum cok sathidir Renk soluk mavi olur Bundan sonra komaya giren hastada arada sirada gorulen havalelerle hayat sona erer Girtlak difterisi ya burun difterisinden sonra veya bogaz difterisinin yayilmasi ile olur Solunum yollari disi mukoza difterileri Kulak difterisi nadirdir Burunda veya bogazda bulunan difteri mikroplarinin ostaki borusu araciligi ile orta kulaga gecmesinden olur Ates kulak agrisiyla baslar Zar delinebilir Cerahatli bir akinti vardir Goz difterisi de nadirdir Genellikle bogaz burun difterisi bulunanlarin mikrobu gozlere bulastirmasi sonucu meydana gelir Tedavi edilmezse korlukle neticelenir Dolyolu difterisi Daha cok yaralanmalarda ve cinai dusuklerde veya nadir olarak operasyonlar ameliyatlar sonucunda gorulmektedir Mikrop tozlarla yara uzerine gelir veya tasiyici kisilerden bulasir Degisik buyuklukte yuvarlak oval veya duzensiz sinirli gri sarimtrak renkte deri gibi kalin bir cerahat ortusu yapar Had vakalar kisa surede muzmin olanlar ise birkac ayda kendiliginden iyi olur Difteri felcleri3 ila 7 hafta icinde meydana gelirler Felclerin en cok goruldugu yerler yumusak damak goz kalp yutak girtlak diyafram adalesi cevresel sinirler ve bacaktir Bu felcler mikrobun zehrine bagli olarak hasil olur Felc olan organlarin vazifelerini yapamamalarina bagli olarak degisik belirtileri ortaya cikar Mesela yumusak damak felc olursa hastanin ictigi su burundan gelir ve him him konusur Hasta iyilige donerse bu felcler de yavas yavas iyilesir Difteri teshisinde kullanilan hastalarda cok defa pozitiftir Hastanin kaninda toksine zehire karsi savunma cisimciklerinin antitoksin bulunmadigini gosterir TedaviHasta yatak istirahatine alinir 1 5 2 ay Ozel tedavi antitoksik serumla yapilir Bu serum kandaki difteri zehrini etkisiz hale getirir Ayrica difteri zehri bobrek ustu bezini de etkilediginden bu hastalara kortizon ihtiva eden ilaclar iyi gelir Direkt olarak difteri basilini oldurmesi icin de yuksek doz antibiyotik gerekir Hastaya serum takilir Agizdan da uygun sulu besinler verilir Girtlak difterisinin nefes darligi doneminde hayat kurtarici olarak cok kere bogazi disaridan delip havanin buradan kolay giris cikisini saglamak gerekebilir ki bu isleme trakeostomi ismi verilir Difteriden korunmaBunu saglamak icin Hastalar tecrit edilmelidir Difteri mikrobunu tasiyan sahislar testlerle tespit edilip tedaviye alinmalidir Her cocuga okul oncesi yaslarinda difteri asisi yapmalidir Okullarda ve saglik ocaklarinda bu asi karma asilar icerisinde uygulanmaktadir Tarihce1826 da tarafindan klinik bulgular tarif edilerek Difteri adi verilmistir Bretonneau membranoz kruplu bir hastada kizildan difteriyi ayirarak tarif etmistir 1923 te hastaligin emin ve etkili asisi bulunarak uygulamaya konmustur 1883 te difteri basili Edwin Klebs tarafindan tarif edilmis ve Friedrich Loeffler tarafindan kulturu yapilmistir ve bu nedenle de 1884 ten itibaren Klebs Loeffler basili adi verilen bu basilin hastaligin etyolojisinden sorumlu oldugu kabul edilmistir 1888 de ve Alexandre Yersin basilin imal ettigi ekzotoksini tarif ederek myokardit ve noritin nedenlerini aciklamislardir 1893 te Behring toksinin antitoksin tarafindan notralize edilerek insan ve hayvanlarda immunite sagladigini gostermistir 1924 te Ramon toksini formalinle birlestirerek toksoid yapmis ve immunizan ajan olarak kullanmistir Kaynakca Mokrousov Igor Ocak 2009 Corynebacterium diphtheriae genome diversity population structure and genotyping perspectives Infection Genetics and Evolution Journal of Molecular Epidemiology and Evolutionary Genetics in Infectious Diseases 9 1 1 15 doi 10 1016 j meegid 2008 09 011 ISSN 1567 1348 PMID 19007916 3 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2024 Sharma Naresh Chand Efstratiou Androulla Mokrousov Igor Mutreja Ankur Das Bhabatosh Ramamurthy Thandavarayan 5 Aralik 2019 Diphtheria Nature Reviews Disease Primers 5 1 81 doi 10 1038 s41572 019 0131 y ISSN 2056 676X PMID 31804499 27 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2024 Collier R J Mart 1975 Diphtheria toxin mode of action and structure Bacteriological Reviews 39 1 54 85 doi 10 1128 br 39 1 54 85 1975 ISSN 0005 3678 PMID 164179 11 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2024 Arsivlenmis kopya 30 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2022 SiniflandirmaDICD 10 A 1 ICD 9 CM 032MeSH D004165Dis kaynaklarMedlinePlus 001608eMedicine emerg 138