Kırda Öğle Yemeği

Kırda Öğle Yemeği ya da Kırda Piknik (Fransızca: Le Déjeuner sur l'herbe) Fransız ressam Édouard Manet'nin 1862 - 1863 yılları arasında tamamladığı tablosudur. Eser, şu anda Paris'teki Orsay Müzesi'nde sergilenmektedir.

Kırda Öğle Yemeği

Sanatçı	Édouard Manet
Yıl	1862-1863
Tür	Tuval üzerine yağlı boya
Boyutlar	81,9 cm × 104,5 cm (322 in × 411 in)
Konum	Orsay Müzesi, Paris

Tabloda, çıplak bir kadın iki giyinik erkekle kırda piknik yaparken betimlenmiştir. Arka planda başka bir kadın ise suyun içinde yıkanmaktadır. Manet, Kırda Öğle Yemeği ile 1863'teki Paris Salonu'na başvurdu. Salonun jürisi bu çalışmayla birlikte 3.000 eseri daha reddedince imparator III. Napolyon'un emriyle bir Reddedilenler Salonu açıldı ve tablo orada sergilendi.

O döneme kadar Diego Velázquez ve Francisco Goya gibi İspanyol ressamlardan etkilenen Manet'nin bu tablosu, İtalyan Rönesans ustalarına göndermeler içeriyordu. Ressam, eserin konusunda Tiziano Vecellio'nun Fiesta Campestre'sinden, kompozisyonunda ise Raffaello Santi'nin tasarladığı, Marcantonio Raimondi'nin oyduğu Paris'in Yargısı isimli gravürden esinlendi. İçerdiği tarihî göndermelere rağmen modern tarzda çizilmiş olan resmi, çağdaş giyinişli iki erkekle çimenlerin üzerinde oturmuş çıplak bir kadın betimlemesi olarak algılayan halk ve eleştirmenler eseri müstehcen buldular.Kırda Öğle Yemeği, hem konusu hem de tarzıyla sergilendiği günlerde skandal yarattı.

Édouard Manet'nin favori modeli Victorine Meurent, ileride ressamın kayınbiraderi olacak heykeltıraş Ferdinand Leenhoff ve ressamın erkek kardeşleri Gustave ve Eugène Manet'nin poz verdikleri tablo, geniş fırça darbeleri, farklı ışık gölge kullanımı, renk seçimi, çıplak modelin izleyicinin gözlerinin içine doğrudan bakması ve bir hikâye anlatmaması sebebiyle modern resmin başlangıcı kabul edildi.Émile Zola, Stéphane Mallarmé, Charles Baudelaire gibi sanatçılar, gelen eleştirilere karşı eseri savundular.

Gerçekçilik anlayışı aynı dönemde yaşamış Gustave Courbet'nin çalışmalarıyla karşılaştırılan Kırda Öğle Yemeği, Manet'nin diğer iki tablosu Oylmpia (1863) ve Folies-Bergère'de Bir Bar (1881) ile birlikte modernizmin simgesi kabul edildi. Eser, Pablo Picasso, Mary Cassatt, Paul Cézanne, Claude Monet gibi ressamları etkiledi. Bu tarzıyla Manet, izlenimciliğin de temellerini atmış oldu.

Resim

Açıklama

İlk kez 1667 yılında Fransız Güzel Sanatlar Akademisi tarafından açılan Paris Salonu, şehirdeki kamuya açık tek sanat sergisiydi. Her sene düzenlenen sergiye katılacak eserleri, sanat konusunda muhafazakâr akademisyenlerin oluşturduğu bir jüri heyeti seçiyordu. Heyet, özellikle genç ve modern ressamların tablolarını reddetmesi ile ünlenmişti. 1863 yılında, yaklaşık 5000 başvurunun 3000 tanesi reddedildi. Eserleri sergiye kabul edilmeyen ressamlar durumu protesto ettiler.

Édouard Manet, Reddedilenler Salonu'nda skandal yarattığında sadece 31 yaşındaydı.

Şikayetler üzerine, Fransa imparatoru III. Napolyon, tabloların başarısına halkın karar vermesi gerektiğini söyleyerek bir Reddedilenler Salonu (Salon des Refusés) açılmasını emretti. Paris Salonu'na kabul edilmeyen Manet de Kırda Öğle Yemeği'nin de aralarında bulunduğu çalışmalarını bu salonda sergiledi. O sene, Reddedilenler Salonu'nda Manet haricinde Camille Pissarro, Paul Cézanne, James Abbott McNeill Whistler gibi ressamların eserleri de yer aldı.Kırda Öğle Yemeği, sergiyi gezen halkı, eleştirmenleri ve hatta imparatoru dehşete düşürdü ve büyük bir skandal yarattı.

Tabloda, görünüşlerinden ressam oldukları izlenimi edinilen modern giyinişli iki erkek, suyun kenarındaki çimenlerde çıplak bir kadınla sohbet etmektedir. Kadının çıplak olmasının sebebi büyük ihtimalle az önce suda yıkanmış olmasıdır. Grubun yanında içinde şeftaliler, kirazlar, içecek şişeleri ve diğer yiyeceklerin olduğu bir piknik sepeti de vardır. Arka planda bir başka kadın ise yıkanmaya devam etmektedir.

Eserin ilk ismi Le bain (Banyo) idi ve Reddedilenler Sergisi'nde bu isimle sergilendi. Manet, şaka olarak La partie carrée olarak isimlendirdiği tablosuna daha sonra Le Déjeuner sur l'herbe (Kırda Öğle Yemeği) ismini verdi.Kırda Öğle Yemeği, Reddedilenler Salonu'nda diğer iki Manet tablosunun ortasında sergilendi. Çalışmanın sol tarafında Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde, sağ tarafında ise Majo Giysileriyle Delikanlı yer aldı.

Sanat tarihçilerinin modern resmin başladığı yer olduğunu iddia ettikleri Reddedilenler Sergisi, hem büyük bir başarı kazandı hem de Kırda Öğle Yemeği sebebiyle büyük bir skandala sebep oldu. Ressamın favori modeli Victorine Meurent, erkek kardeşleri Eugène Manet ile Gustave Manet ve ileride kayınbiraderi olacak heykeltıraş Ferdinand Leenhoff'un modellik ettiği tablo, kamuoyuna göre geleneksel bir doğa manzarasını değil, Paris'in parklarında önüne gelenle yatan bir kadını temsil ediyordu. Dönemin eleştirmenlerinden biri, eseri gören halkın düşüncelerini şu şekilde cümlelere döktü: "Kibar fahişe sınıfına ait bayağı bir kadın çıplak bir şekilde giyinik iki şehirli züppenin yanında utanmadan oturuyor. Erkekler ise tatillerinde erkekmiş gibi davranan oğlan çocukları gibiler. Bu tablo ressamın bize bir şakası olmalı: Utanç verici ve kapanmaz bir yara."

Alexandre Cabanel'e ait Venüs'ün Doğuşu, Manet'nin kabul edilmediği 1863 Paris Salonu'nda büyük beğeni kazandı. Kırda Öğle Yemeği'nin müstehcen olduğunu söyleyen eleştirmenler, bu eseri ise "halka açık bir sergide gösterilebilecek ölçülerde erotik" bulduklarını açıkladılar.

Kırda Öğle Yemeği'nde arka plandaki ağaçlar barbizon ekolünü anımsatacak biçimde çizildi. Öte yandan Manet, tablonun sol alt köşesine yerleştirdiği meyvelerle natürmort geleneğine de yer vermiş oldu. Sağ tarafta duran adamın pozu, iki erkeğin diyalog içinde olduğunu gösteriyordu. Ön plandaki kadın, cesur bakışları ile hem izleyicinin dikkatini çekiyor hem de arkada bir başka kadın olmasına rağmen iki erkek eşlikçisinin ilgisini kendisinde tutuyordu. Ressam, tüm kişileri teatral bir pozda çizdi. Bir yirmi birinci yüzyıl izleyicisinin bu tablonun neden skandal yarattığını anlaması zor olabilir. Eseri sergide gören izleyicileri rahatsız eden, kıyafetleri düzensiz bir şekilde yanında duran ön plandaki çıplak kadının doğrudan kendilerine bakması ve döneminin tanınan bir kişisi olmasıydı. On dokuzuncu yüzyılda, çıplak vücut çizilecekse tablonun konusu uzak çağlardan ya da yerlerden seçilirdi.

Manet, Kırda Öğle Yemeği'ni ancak Reddedilenler Salonu'nda sergileyebilirken, Alexandre Cabanel, çıplağı Venüs'ün Doğuşu ile Paris Salonu'nda büyük övgüler alıyordu.

İlham

Manet'nin çocukluk arkadaşı ve daha sonra biyografisini yazacak olan Antonin Proust, Kırda Öğle Yemeği fikrinin kaynağının ressamla parkta geçirdikleri bir gün olduğunu açıkladı. Proust'un 1890'da anlattıklarına göre, ikili bir pazar gününü Argenteuil'e gidip Seine Nehri'nin kenarına oturup beyaz filikaları izlemişlerdi. Bu sırada bazı kadınların suyun içinde yıkandığını gören Manet, "Öyle görünüyor ki bir çıplak çizmeliyim. Evet, mutlaka bir tane yapacağım. Atölyede iken bir Giorgione kadınının müzisyenlerle birlikte oturuşunu kopyalamıştım. Tablo çok karanlıktı. Şimdi her şeye baştan başlayıp görünür bir atmosferde bu gördüğümüz insanlara benzer insanlar çizeceğim." diyerek niyetini açıklamıştı.

İkonografi ve yaratıcılık

Claude Monet, 1865 yılında kendi Kırda Öğle Yemeği'ni çizdi. Daha sonraki yıllarda bu çalışmasının renkleri anlamasının ve farklı renk etkileri yaratmasının başlangıç noktası olduğunu açıklayacaktı.

Kırda Öğle Yemeği'ni yaptığı dönemlerde Manet'nin tarzı da seçtiği konular kadar ilgi çekici bulunuyordu. Aydınlık ve karanlık ögeler arasında hiçbir geçiş yapmayan ressam, bilinen yumuşak tonlar yerine güçlü kontrastları tercih ediyor ve perspektife önem vermiyordu.Kırda Öğle Yemeği, ressamın Rönesans'tan beri var olan resim geleneğini kırıp modern sanatın başlamasına sebep olduğu önemli bir yapıtaşıdır.

Manet'nin Kırda Öğle Yemeği'nde çıplak bir kadının tamamen giyinik iki erkeğin yanında oturmuş olması halkın büyük tepkisini çekti. Diğer ressamların da daha önce çıplak kadınlarla giyinik erkekleri bir arada çizmiş olmalarına rağmen, eserin bu kadar eleştirilmesinin sebebi Manet'nin yarattığı sahnenin gerçek görünmesiydi. Tablodaki gerçekçilik, süregelen resim geleneğini kırıyordu. Çıplak kadın, bakışları ile izleyicileri utandırıyordu; oysa yanında oturan iki erkek kadının durumuyla ilgilenmiyor gibi görünüyorlardı. Tabloda ressam, karakterlerinin ne yaptığını değil, onları ve çevrelerini nasıl algıladığını anlatmaya çalıştı. Karakterleri üç boyutlu figürler olarak değil, parlak renklere sahip geniş iki boyutlu şekiller olarak çizdi.

Bu tarzıyla da Manet izlenimciliğin temellerini atmış oldu. Ayrıca, geniş fırça darbeleri kullanarak farklı renkleri yan yana yerleştirmesi ve şekillerin gerçek görünmesi için fırça darbelerini gizlemeye çalışmaması, tablodaki diğer izlenimci ögelerdi. İzleyicinin tuval üzerindeki boyayı görmesinden yana olan Manet, ışığa odaklandı.

Paul Cézanne, kendi Kırda Öğle Yemeği'nde (1869-1870) tıpkı Manet gibi geleneksel değerleri görmezden gelmeden modern bir sanat eseri ortaya çıkarmayı hedefledi.

Rönesans eserlerinde giyiniklik bedeni temsil ederken, çıplaklık bedenden ayrılmış olan ruhani gücü temsil ederdi. Örneğin, Botticelli'nin Venüs'ün Doğuşu isimli eserinde kadının denizin ortasında çıplak bir şekilde doğmasının sebebi, ruhani gücün bedenden ve bu yüzden de elbiselerden ayrı olmasıdır. Oysa Manet çıplağını idealleştirmediği ve tanrısal göstermediği için dönemin sanat severlerini çok şaşırttı. Daha sonraki yüzyıllarda yaşayan ve çıplak kadınları sinema filmlerinde, reklamlarda, televizyon dizilerinde sık sık gören insanların aksine, bu izleyiciler için çıplaklık ancak klasik betimlemelerde kabul edilebilirdi.

Sanat tarihçileri, Manet'nin renk konusunda bir devrim yaptığını iddia ettiler. Geniş fırça darbeleri kullanan ressam, önden gelen ışık kaynağı ile modelleri aydınlatarak biçimlendirmeyi azalttı ve renkler arasındaki geçişlerin çok sert olmasını sağladı. Eserdeki ana şekiller ya hiç ışıklandırılmamıştı ya da tek kaynaktan gelen ışıkla aydınlatılmıştı. Tuval yüzeyindeki renklerin düzenlenmesine çok önem veren sanatçının tablosu bir taslak gibi görünüyordu. Işıklandırmanın önemli rol oynadığı bu tabloda Manet, modern bir yaklaşımla göz aldatmalarından uzaklaştı ve yüzeyin iki boyutluluğuna dikkat çekmeye yöneldi. Tablonun perspektifindeki kasıtlı beceriksizlik, eserdeki ögelerin sahne malzemelerine benzemesi ve doğal olmayan ışık, modellerin ressamın stüdyosunda poz verdiğini ispatlıyordu. Modeller, özellikle de çıplak model, bilinçli olarak doğal olmayan bir şekilde çizilmişti. Titian'ın çıplakları izleyiciyi kendisine dokunmaya çağırır gibiyken Manet'nin modeli sadece övücü olmayan bir şekilde çizilmemiş, aynı zamanda sert bir ışıkla önden aydınlatarak teninin solgun görünmesi sağlanmış ve bedeninde kaba kahverengi lekeler oluşturulmuştu. Bedenin idealleştirilmemiş bu hali, ön plandaki başarılı piknik sepeti natürmortu ile tezat oluşturuyordu.

Şekilleri basitleştiren, hacim verebilmek için açık tonlarla koyu tonları birlikte kullanan, manzarayı bir fotoğraf makinesinin gerçekçiliği ile resmeden Manet'nin bu tekniği izleyicileri resim yüzeyine odaklanmaya zorladı. Rönesans'tan beri ressamlar, bir pencereden bakıldığında görülebilecek manzaralara yoğunlaşmışlardı. Oysa Manet'nin küçültülmüş modellemesi ve perspektifi, izleyicinin dikkatini boyanmış şekillerle kaplı düz alana çekiyordu.

Tablo, geçmişin başarılı tarihi resimlerinden, portrelerinden, pastörel, nü ve hatta dini resimlerinden pek çok karmaşık alıntı içeriyordu. Manet, ön plandaki karakterleri üçgen bir kompozisyonda sunması, sol ön taraftaki natürmort düzenlemesi, arka planda tanrıça edasıyla banyo yapan kadın betimlemesi ile geleneksel ögeleri selamlıyor gibiydi. Tablonun sol alt tarafında zor fark edilen gülümseyen bir kurbağa vardır. Manet, bu kurbağayla tarihi resimlerde bulunan köpek geleneğine gönderme yapmaktadır.

Eserdeki karakterler arasındaki ilişkinin anlaşılamaması sebebiyle tablo, izleyicileri için hâlâ gizemini korumaktadır. O dönemde sandala binen, yürüyüş yapan, dans eden, içki içen ya da tiyatro seyreden çiftlerin tabloları sık sık yapıldı. Bu çalışmalarda vurgulanan çoğunlukla kadın olurken, erkek bir eşlikçi olarak çizildi. Kırda Öğle Yemeği'nde de yemek yemek, içki içmek, banyo yapmak ya da sandalla gezmek gibi konulara yer verilmişti. Fakat, modelin bu aktiviteleri yapmak için çıplak olması gerekmiyordu. Arka planda banyo yapan kadın bile giyinikken, ön plandaki kadının çıplaklığın sebebi anlaşılamadı ve tablonun, içerdiği herhangi bir temayı anlatmak için çizilmediği görüşünü doğurdu. Ayrıca model, erkeklerle cinsel ilişkiye girmek amaçlı üstünü çıkarmış gibi de görünmemektedir. Erkekler de kadının çıplaklığının farkında değil gibidirler. Ferdinand Leenhoff'un bakışları uzaktaki bir noktaya odaklanmış gibiyken Gustave/Eugène Manet kadının baktığı yöne bakmakta fakat kadınla ilgilenmemektedir.

Manet'nin yaptığı Émile Zola portresi (1868). Zola, Manet'nin eski bir konuyu cesur, samimi ve çağdaş renklerle yeniden inşa etmesinden çok etkilenmiş ve edebi kariyerinde Manet'nin bu yöntemini benimsemişti.

Kırda Öğle Yemeği'ndeki iç içe geçmiş çok sayıdaki tür, Jackson Pollock tablolarındaki birden çok sayıdaki metafora benzer. Tablo bir manzara resmi ya da tarihi resim değildir. Natürmort ya da nü de değildir. Bu türlerin daha fazlasıdır. Manet, modern bir ressam olarak eserine "güzel bir resim" haricinde hiçbir şey koymamayı düşünmüş ve tabloyu sanata dikkat çekmek için kullanmıştır.Kırda Öğle Yemeği'ni gizemli, anlaşılmaz, kışkırtıcı ve edepsiz gösteren de ressamının bu uğraşıdır.

Destekleyenler

Gelen tepkiler üzerine Manet'yi ilk savunan, genç roman yazarı ve eleştirmen Émile Zola oldu.Kırda Öğle Yemeği'nin ardından Olympia da skandal yaratınca, Zola toplum tarafından anlaşılamayan ressamı savunmak için makaleler yazdı. Bu makaleler aynı zamanda Manet'yi Zola'nın modern düşüncelerini açıklayabilmesi için temsilcisi konumuna getirdi. Zola, makalelerinde Kırda Öğle Yemeği'ndeki çağdaş ışık gölge kullanımına dikkat çekti ve eserin sanatsal değerinin yüksekliğinden dem vurdu. Eserle ilgili olarak yazar şunları söyledi:

“	Tabloda belirgin olan tek şey, bazı insanların banyo yaptıktan sonra çimlerin üzerinde yemek yediğidir. Ressamın konu seçimi müstehcen ve gösterişli kabul ediliyor. Oysa onun tek yapmak istediği güçlü tezatlar ve cesur şekiller yaratabilmektir. Ressamlar, özellikle de Manet gibi analitik düşünen ressamlar, halkın tek ilgilendiği şey olan konuyu umursamazlar. Örneğin tabloda, çıplak kadının varlığının sebebi ressama beden çizme şansını tanımasıdır. Bu eserde bakmanız gereken kırda yapılan bir piknik manzarası değil, göze çarpan ve zekice hazırlanmış geçişleriyle, geniş boyanmış ön planıyla, ışığı ve narin arka planıyla tüm görüntüdür. Yumuşak ve sert şekillere ve özellikle de arka plandaki yeşil yaprakların üzerine serpiştirilmiş beyazlara dikkat ediniz.	„

Manet'nin tuvalindeki anlamın, makullüğün reddinde saklı olması, ressamın eserlerini kendi yazdıklarıyla özdeşleştiren gerçekçi roman yazarı Émile Zola'yı olduğu kadar sanat anlayışı Zola'dan çok farklı olan sembolist şair Stéphane Mallarmé'yi de etkiledi. Mallarmé, Manet'nin sanat anlayışını ve önceliğinin dış dünya değil tuvali olmasını takdir ettiğini açıkladı. O dönemde hâlâ popüler olan Jean Auguste Dominique Ingres'in klasik tarzından farklı bir stile sahip Kırda Öğle Yemeği hakkında Antonin Proust ve Zacharie Astruc da olumlu konuştular.

Fransız şair Charles Baudelaire de arkadaşı Manet'nin öncülüğündeki modern resmin erken hareketlerinin her zaman bir destekçisi ve savunucusu oldu. Baudelaire'e göre modern sanat orijinal olmalıydı ve Kırda Öğle Yemeği de bu şartı sağlıyordu.

Model

Kendisi de ressam olan Victorine Meurent, Manet'nin sekiz eseri için poz verdi.Kırda Öğle Yemeği onun çıplak poz verdiği ilk tabloydu.

Kırda Öğle Yemeği'nde çıplak olan poz veren kadın Manet'nin favori modellerinden Victorine Meurent idi. Ressamın arkadaşlarından Théodore Duret'nin anlattığına göre ikili, Manet'nin babası Auguste Manet'nin çalıştığı Palais de Justice'de tanıştı. Meurent, Kırda Öğle Yemeği'nden önce Sokak Şarkıcısı, Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde, Victorine Meurent'nin Portresi gibi tablolar için poz verdi. Ressam çoğunlukla ailesini, yazar arkadaşlarını, diğer ressamları ve Berthe Morisot gibi hem ressam hem aileden olan insanları model olarak kullandığından, Meurent ile bu kadar uzun süre çalışması ilginç bir durumdu.

Ressam ve modeli için 1863 yılı özeldi çünkü Meurent, ilk kez o sene hem Kırda Öğle Yemeği hem de Olympia için çıplak poz verdi. Ayrıca, Victorine Meurent'nin poz verdiği her iki kompozisyonda da ilk kez kendisine başka modeller eşlik ediyordu. Bu yeni pozları ile eski pozları arasında fark bulunması, modelin aynılığı konusunda şüphelere yol açtı. Dahası, Kırda Öğle Yemeği'nde genç modelin vücudu kaba, geniş, beyaz, şekilsizken Olympia'da yumuşak, ufak, gergin ve hafif olarak betimlenmişti. Bu yüzden de bu iki tablodaki bedenlerden birinin Victorine Meurent'e ait olmadığına inanılır.

Meurent, Manet'ye son kez 1873 yılında Demiryolu isimli tablo için poz verdi. 1870'lerde sık sık Edgar Degas, Renoir gibi izlenimcilerin buluşma noktası olan Café de la Nouvelle-Athenes'de görünen model, kendisi de resim yapmaya başladı ve 1876 ile 1885'te Paris Salonu'na kabul edildi. 1880'lerde kendini içkiye veren ve Montmartre sokaklarında şarkı söyleyerek para kazanmaya çalışan Meurent, salona son kez 1904 yılında katıldı.

Tabloda ortada duran erkek, ressamın ileride kayınbiraderi olacak heykeltıraş Ferdinand Leenhoff'tur. Ortadaki erkek için ise Manet'nin her iki erkek kardeşi (Gustave ve Eugène Manet) de poz verdi. Eserde Eugène ya da Gustave Manet, eliyle Victorine Meurent ve Ferdinand Leenhoff'u sanki ikisi arasındaki zıtlığa dikkat çekmek istermiş gibi işaret eder. Modellerden biri beyaz, kadınsı, çıplak ve pürüzsüzken diğeri esmer, erkeksi, giyinik ve sakallıydı.

Sergilenme geçmişi

Tablo ilk kez 1863'te Palais des Champ-Elysees'de düzenlenen Reddedilenler Sergisi'nde yer aldı. 1878 yılında Paris Operası'nda bariton olan Jean-Baptiste Faure, esere 4000 frank vererek koleksiyonuna kattı.Kırda Öğle Yemeği'ne 1898 -1900 yılları arasında Paul Durand-Ruel, 1900 - 1906 yılları arasında ise Etienne Moreau-Nélaton sahip oldu. Tablo, 1906 yılında, son sahibi tarafından Louvre Müzesi koleksiyonuna bağışlandı ve 1986 tarihine kadar müzenin çeşitli galerilerinde sergilendi.Orsay Müzesi'nin açılması ile birlikte eser de bu müzede sergilenmeye başlandı.

Reddedilenler Sergisi'nin ardından 24 Mayıs 1867'de Paris Salonu'nun açılmasından altı hafta, Gustave Courbet'nin kişisel retrospektifinin açılmasından beş gün önce, Manet, Place de l'Alma'da açtığı "Exposition Particulière" isimli kişisel sergide de çalışmasına yer verdi. Tablo bu tarihten sonra 1884, 1900, 1983, 1991, 1994, 1999 ve 2005'te Paris'te muhtelif sergilerde yer aldı. Ayrıca, 1983'te Londra'da gösterildi. Son olarak 2008 yılında, Paris'te düzenlenen Picasso/Manet: Le Déjeuner sur l'herbe sergisinde, Pablo Picasso'nun değişik Kırda Öğle Yemeği versiyonları ile birlikte sergilendi.

1863 Reddedilenler Salonu'nda Manet

The left panel	The center panel	The right panel
Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde	Kırda Öğle Yemeği	Majo Giysileriyle Delikanlı

Kökenleri

Titian'ın Fiesta Campestre (1510) isimli eserinde de iki çıplak kadın ve iki giyinik erkek vardır. Manet'nin bu tabloyu Louvre'da kopyaladığı bilinmektedir.

Manet, Kırda Öğle Yemeği ile Avrupa'nın resim mirasına saygı gösterisinde bulunuyor gibiydi. Ressamın ana esin kaynaklarından ikisi, Louvre Müzesi'nde sergilenen, Giorgione'ye ait olduğu da öne sürülen, Titian'ın ilk eserlerinden biri olan Fiesta Campestre isimli eseri ve Raffaello Santi'nin tasarladığı, Marcantonio Raimondi'nin oyduğu Paris'in Yargısı gravürüdür.

Manet, tablosunu yaparken Raffaello Santi'nin Paris'in Yargısı (1515-1516) kompozisyonundan yola çıktı. Bu eserde sağ taraftaki ırmak tanrılarının oturma düzeniyle Manet'nin modellerinin oturma düzeni aynıdır.

Giorgione'nin Fırtına'sında (1507) da çıplak bir kadın ve giyinik bir erkek vardır.

Édouard Manet'nin tablosuyla Titian'ın Fiesta Campestre tablosu arasında belirgin bir benzerlik vardır. Her iki çalışmada da iki çıplak kadın ve iki giyinik erkek vardır. Titian'ın kadınları peridir. Çıplak olmalarının sebebi ressamın tanrısal güçlere sahip olduklarını ve çevrelerindeki erkeklerden çok daha güçlü olduklarını vurgulamak istemesidir. On beşinci yüzyılda doğa, çıplak kadının basitliği ve üstün karakteri ile temsil ediliyordu. Manet'nin Titian'ın Fiesta Campestre'sini daha önceki yıllarda kopyaladığı bilinmektedir.Kırda Öğle Yemeği'nde de ressamın piknik sahneleri geleneğini canlandırmaya çalıştığı düşünülür. Oysa Manet hiçbir zaman mecazi anlamlar içermeyen bir çıplağı modern bir ortamda betimlemenin ahlaksal yanını sorgulamadı. Tabloya verdiği nötr isim de, ressamın bu durumu önemsemediğinin bir kanıtıdır. Ayrıca, tablo fete galante (mistik parklarda betimlenmiş aristokratların tabloları) geleneğinin de güncel bir uyarlaması gibiydi.

Manet, Titian'ın fikrini geliştirmiş olsa da, eserin ana görüntüsünü Raffaello Santi'nin tasarımından Marcantonio Raimondi'nin gravüre dönüştürdüğü Paris'in Yargısı'ndan aldı. Ön plandaki çıplak kadın ve giyinik erkeklerin oturuş düzeni, Raffaello'nun kompozisyonundaki ırmak tanrılarının oturuş düzeni ile birebir aynıdır. Ressamın, Raffaello'nun figürlerini seçmiş olmasının sebebi onların kusursuz güzelliği değil, dönemin sıradan insanlarına kolayca dönüştürülebilir olmalarıydı. Tablo, Raffaelo'nun tasarımının düzensel yapısını almış olmasına rağmen Manet'nin çıplağının bir tanrıça, harem tutsağı ya da alegorik bir karakter olmaması yüzünden kamuoyu ve eleştirmenler eseri sanat olarak değil pornografi olarak algıladılar. Bunun sebebi de çalışmadaki kişilerin gerçekdışı olmamalarıydı. Sanat tarihçileri, Kırda Öğle Yemeği'ne eğer Raffaello'nun kutsal ruhu da eşlik etseydi tablonun böyle bir skandala sebep olmayacağını söylediler.

Tabloyu gerçekçi ögelerle oluşturan Manet'nin bu tavrını, dönemdaşı Gustave Courbet'ye saygısını göstermek istemesine bağlayanlar da oldu. Ressam, Courbet'nin gerçekçi yaklaşımını destekliyordu. Hem Kırda Öğle Yemeği'nde hem de Olympia'da Courbet'nin sert yeşillerine ve griler yerine kullanılmış siyahlarına rastlanır. Fakat, bu eserlerde Courbet'nin emekçi yaklaşımı yoktur. Avrupa sanat geleneğini çok iyi bilen Manet, bir farklılık oluşturmak istiyordu. Tıpkı Diego Velázquez gibi, geniş renk vuruşları yaptığı tabloda ışık kaynağını öne aldı ve tüm renk geçişlerinin çok az farklarla olmasını sağladı. İlk bakışta bir taslak gibi görünen çalışmasının yüzeyindeki renklerin düzenlenmesi, ressam için verilecek ahlaki mesajlardan daha önemliydi.

Giorgione'nin ünlü Rönesans tablosu Fırtına'da da giyinik bir adam ve çıplak bir kadının oluşturduğu zıtlık vardı. Bu eserde figürler arasındaki ilişkinin ne olduğunun belli olmaması izleyicide bir tedirginlik yaratır. Manet de Kırda Öğle Yemeği'nde benzer bir teknik kullandı. Her iki resimde kadın figürü doğrudan izleyiciye bakarken erkeğin yüzü izleyicinin bakış açısına yakın bir duruşa sahiptir. Ayrıca, hem Giorgione hem de Manet modellerini pastoral bir fona yerleştirdi. Bu yüzden Fiesta Campestre ve Paris'in Yargısı kadar olmasa da, bu tablo da Manet'nin çalışmasının atalarından sayılır.

Kırda Öğle Yemeği, "paysage composè" (peyzaj düzenlemesi) denilen on yedinci yüzyıl Fransız manzara geleneğine de göndermeler içeriyordu. Eser, bu geleneğin parodik bir yapısökümü gibiydi. Arka tarafta yıkanan kadının pozu ise Antoine Watteau'nun Diane au bain isimli tablosundaki modelin pozuna benzer.

Benzer tablolar

 

Kırda Öğle Yemeği, Manet'nin dönemdaşı Courbet'nin 1850 tarihli Ornans'ta Cenaze (üstte) ve 1855 tarihli Sanatçının Stüdyosu (altta) isimli çalışmalarıyla karşılaştırıldı.

Manet'nin kabul edilmediği 1863 salonunda en az yirmi altı tane banyoyla ilgili tablo sergilendi. 1861'deki Paris Salonu'nda bu konuyu işleyen otuz iki, 1864'te ise kırktan fazla eser vardı. 1863'teki sergide, bu temanın en ilgi çeken çalışması, Alexandre Cabanel'in Venüs'ün Doğuşu oldu. Cabanel'in tarihselliğin arkasına sakladığı erotik hayal gücü, toplumun yüksek tabakaları tarafından takdirle karşılandı. Manet'nin çıplağının aksine Venüs'ün Doğuşu'ndaki çıplak pürüzsüz, düzgün ve akademik kurallara tamamen uygundu. O sene sergilenen, aralarında Cailloux'un Banyo Yapanlar, Chatard'ın Suzanna Banyoda, Connick'in Kapri'nin Banyocuları'nın bulunduğu banyo temalı eserlerin ressamları ya da eserlerin kendileri daha sonraki yıllarda unutuldu.

Honore Daumier de Seine'in Su Perileri isimli tablosunda tıpkı Manet gibi klasik banyo temasını modern zamana uyarladı. Hem Manet hem de Daumier klasik formülleri kullanmayı reddettiler; fakat Daumier klasik tarzı tamamen yok sayarken, Manet reddedişini bir dönüşüme çevirdi.

Kırda Öğle Yemeği'nin karşılaştırıldığı diğer iki tablo ise Manet ile aynı dönemde yaşamış meslektaşı Gustave Courbet'ye ait Sanatçının Stüdyosu ve Ornans'ta Cenaze isimli çalışmalardır. Tıpkı arkadaşı Courbet gibi Manet de modern resimle sadece gerçekçi konular işlendiği için ilgilenmiyordu. Her iki ressam da Rönesans geleneği olan perspektife karşı çıkıp, Japon sanatındaki gibi yassı figürler çizmeye dikkat ettiler.

Manet'nin Kırda Öğle Yemeği'ndeki çıplağı, Courbet'nin Sanatçının Stüdyosu isimli eserindeki çıplağa göre Charles Baudelaire'in 1845 Paris Salonu'nu eleştirmek için yazdığı "De l'héroïsme de la vie moderne" ("Modern Yaşamın Kahramanlığı") yazısındaki şartları daha fazla sağlıyordu. Çünkü Manet, geleneği güncelleştirirken aynı zamanda çıplağına yeni bir anlam yüklemeyi başarmıştı. Kırda Öğle Yemeği, hâlâ tanrı ve tanrıçaların var olduğunu ve geçmişteki kadar ilgi çekici olduklarını söylemeye çalışır gibi olmasına rağmen, ne mitolojiye ne de günlük yaşama uyuyordu.Kırda Öğle Yemeği, sanatın özgürlüğünü ifade etmesi açısından Sanatçının Stüdyosu'na göre çok daha devrimseldi.

Manet'nin tartışma yaratan tablosu, Courbet'nin Ornans'ta Cenaze'si gibi, herhangi bir resim kategorisine uymaması için kasten çizilmiş gibiydi. Giyinik erkekler açısından değerlendirilecek olunursa eser modern bir tür resmiydi. Her ne kadar manzara resmi gibi çizilmiş olsa da, tabloda şehirliler anlatılıyordu. Öte yandan kadınların çıplak olması çalışmanın belirli bir kategoriye girmesini daha da zorlaştırıyordu. İzleyenler, Ornans'ta Cenaze'deki duygusal yoksunluktan etkileniyordu. Oysa Kırda Öğle Yemeği, birbirine tezat ögeleri ile izleyicileri şaşırtıyordu. Courbet, duygulara yer vermeyerek karşı koyuşunu ifade ediyordu. Manet ise geleneksel resim tarzına ironi eklemişti.

Ressamının diğer eserleriyle karşılaştırma

Manet'nin çizdiği ilk nü tablo olan Peri Kızının Şaşkınlığı'nda, tıpkı Kırda Öğle Yemeği'nde olduğu gibi çıplak modelin izleyicinin doğrudan gözlerinin içine bakması şaşırtıcı bulundu.

Manet, Kırda Öğle Yemeği'nden önceki çalışmalarında da banyo yapanlara yer verdi. 1859-1860 yılları arasında yaptığı, eşi Suzanne Leenhoff'un poz verdiği Peri Kızının Şaşkınlığı isimli tablosu bu eserlerin ilkidir. Aynı dönemde yaptığı iki farklı banyo tablosu ve La Toilette isimli bir gravürü de bulunmaktadır. Ressam, bu tablonun ardından çizdiği banyo temalı eserlerde ise farklı bir yol izleyerek gelenekleri devam ettirmeyen çağdaş çizimler yaptı. Örneğin, 1869 tarihli Plajda'da çağdaş yaşam modern bir şekilde betimlenmişti.

1862 yılında tamamlanan Tuileries'de Müzik, 1863'te sanat koleksiyoncusu Louis Martinet'nin galerisinde sergilendi.

Ressamın piknik temalı bir diğer tablosu ise 1861 yılında başladığı Balık Avı isimli çalışmasıdır. Eşi Suzanne ve oğulları Leon ile birlikte kendisini resmettiği bu eser, hem Hollanda hem de İtalyan resim geleneklerinin izlerini taşır. Sanatçı, 1862 yılında tamamladığı Tuileries'de Müzik'te de parkta piknik yapan bir grup insanı betimledi. Kırda Öğle Yemeği'ni atölyesinde çizen Manet, Tuileries'de Müzik için ise çalışma ortamı olarak açık havayı tercih etmişti. Açık havada çalışmak bir izlenimcilik geleneği olmasına rağmen Kırda Öğle Yemeği, Tuileries'de Müzik'e göre daha fazla izlenimci ögeler içerir. Bu iki tablo arasındaki fark, Monet'nin Manet'den etkilenerek çizdiği Kırda Öğle Yemeği isimli çalışması incelendiğinde daha rahat anlaşılır. Monet, tıpkı ilham aldığı tabloda olduğu gibi birbirine karışmayan beyaz ve parlak tonları elbiselerde, yapraklarda, bedende, ceketlerde, pastada başarıyla kullanarak izlenimci bir eser ortaya çıkarmıştı.

Manet, 1867 yılında Atölyede Öğle Yemeği isimli bir tablo daha yaptı. Bu eserde yer alan üç modelin pozu, Kırda Öğle Yemeği'nde ön planda yer alan üç kişiyi anımsatır.Kırda Öğle Yemeği'ndeki üçgen kompozisyon Atölyede Öğle Yemeği'nde tam tersine dönmüş gibidir. İlk tabloda Ferdinand Leenhoff, Victorine Meurent ve Eugène/Gustave Manet'nin arkasında kalmıştır ve gözleri boşluğa bakmaktadır. İkinci tabloda ise iki modelin önünde yer alan Manet'nin oğlu Leon Leenhoff boşluğa bakar. Atölyede Öğle Yemeği'ndeki kadın, tıpkı Victorine Meurent gibi seyircinin gözlerinin içine odaklanmıştır. Öte yandan sağ taraftaki sakallı model sola doğru gözlerini dikmiştir. Bu çapraz bakış da Eugène/Gustave Manet'ninkine benzemektedir. İki eser arasındaki benzerlik düzenlemeyle sınırlı değildir. Hem Kırda Öğle Yemeği'nde hem de Atölyede Öğle Yemeği'nde karakterler arasındaki ilişki gizemlidir ve izleyici tarafından anlaşılmaz.

1863'te Reddedilenler Salonu'nda, Manet'nin Kırda Öğle Yemeği ile birlikte Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde ve Majo Giysileriyle Delikanlı isimli iki tablosu daha sergilendi. İlk tablodaki model Victorine Meurent, diğer tablodaki model ise Manet'nin erkek kardeşi Gustave idi. Modellerin her ikisi de Kırda Öğle Yemeği'nde de sanatçıya poz verdiler. Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde'de dikkat, tablonun ismiyle de konusuyla da kostüme çekiliyordu. Çünkü bir kadın, erkek kıyafetleri giymişti. Manet böylece, ilk olarak Kırda Öğle Yemeği'nde genç kadını giyinik erkeklerin arasında çıplak betimleyerek doğal olmayan bir durum yarattı, daha sonra ise kadını uygun olmayan kıyafetler içinde resmederek bu durumu daha da vurguladı.

Olympia da tıpkı Kırda Öğle Yemeği gibi 1863 yılında yapıldı ve Victorine Meurent bu tablo için de çıplak poz verdi. Eser Titian'ın Urbino Venüsü isimli klasik tablosundan esinlenilmiş olsa da, sergilendiği 1865 Paris Salonu'nda skandala sebep oldu.

Ayrıca, Victorine Meurent İspanyol Kıyafetleri İçinde isimli tabloda Victorine Meurent'in pozu ile Kırda Öğle Yemeği'nde sağ tarafta yer alan Ferdinand Leenhoff'un pozu birbirlerine çok benzemektedir. Her ikisi de aynı şekilde ellerini havaya kaldırmıştır ve bir sopa tutmaktadırlar.

Folies-Bergère'de Bir Bar (1882), Manet'nin son başyapıtı kabul edilmektedir.

Manet'nin 1860'lardaki en önemli ve ünlü iki tablosu, Kırda Öğle Yemeği ve Olympia olarak kabul edilmektedir. Bu iki eser, içerdikleri cinsel içerik ve yenilikçi tarzlarıyla sanat dünyasında skandal yarattı. Ressam, her iki tabloda da bilinçli olarak bir öykü ya da düşünce anlatma fikrini reddetti. Ayrıca, sanatçının çizdiği sahnelere şahit olduğu gibi bir kanıt da yoktu.

Bu iki tabloda da sanat tarihinin önemli eserlerine göndermeler ve bu eserlerle ilgili ironi vardı. Olympia'da, Titian'ın Urbino Venüsü'nden esinlenilmişti.Kırda Öğle Yemeği'nde ise hem Giorgione hem de Rafael'in etkileri vardı. Manet, her iki çalışmasında da avangart kültürün standart yöntemi olarak eski ustaların başyapıtlarının postmodern bir şekilde yeniden yapılmasını uygulamıştı.

Manet'nin son tablolarından biri olan Folies-Bergère'de Bir Bar'daki geniş kadın figürü, Kırda Öğle Yemeği'ndeki çıplakla benzer bir cisimsel görünüş sergilemektedir. Öte yandan, barmen kadının arkasındaki aynadan görünen kalabalık sahnesiyle, Kırda Öğle Yemeği'ndeki arka plan karşılaştırıldığında ressamın tarzının değiştiği fark edilir. Sert ana hatlar ve tamamen tanımlanmış şekillerin yerini, detayları fazla verilmeyen tiyatro kalabalığına ait bulanık şekiller ve renkler almıştır. İki tablo arasındaki bu fark, Manet'nin 1863 ile 1881 arasında resme bakış açısındaki değişimi de ortaya koyar.

Etkiledikleri

Cézanne'nın Modern Bir Olympia'sında (1873-1874) Olympia'nın karşısında oturan erkek, kıyafeti ve oturuşuyla Manet'nin modelini anımsatır.

Frank Stella'nın Kırda Öğle Yemeği, 1983 yılında Pompidou Merkezi'ndeki Bonjour Monsieur Manet sergisinde yer aldı.

İzlenimcilik akımının Kırda Öğle Yemeği'nin salon jürisi tarafından reddedilmesinin sonucunda başladığına inanılır. Tablonun tanınmasında etken olan canlı renk kullanımı ve kısa fırça darbeleri, aynı zamanda izlenimciliğin önemli ögeleridir. 1865 yılında, akımın öncü isimlerinden olan Claude Monet, kendi Kırda Öğle Yemeği'ni çizmeye başladı. Monet, Manet'nin aksine eserini, kontrol edilebilir ışık kullanabileceği stüdyo ortamı yerine doğada tamamlamayı tercih etti. Ressamın eşi Camille Monet ve meslektaşlarını da model olarak kullandığı bu çalışmasının detayları Manet'nin Kırda Öğle Yemeği'yle büyük benzerlikler taşır. Monet, yapraklardaki ışığın parlamasını, farklı şekillerin renk desenlerinde bulanıklaşmasını Manet'den örnek almıştır ve bu ögeler izlenimcilikteki Manet tarzının göstergeleridir.

Paul Cézanne'nın Manet'ye saygısı Modern Bir Olympia isimli tablosunda görülebilir. Bu eserde, Manet'nin Olympia'sına karşılık kendi Olympia'sını çizen ressamın çıplağı da, sahneyi Kırda Öğle Yemeği'ni anımsatan modern giyimli erkeklerle paylaşıyordu. 1870 - 1871 yılları arasında ise Cezanne kendi Kırda Öğle Yemeği tablosunu çizdi. Cezanne'ın bu tablosunda, Manet'ninkinde olduğu gibi modern ya da geleneksel olma ikilemi yoktu. Sanatçı, bunun yerine neşeli, gündelik hayata ait bir konunun temsilinde huzursuz edici belirsizlikler oluşturmuştu.

Bir başka izlenimci Mary Cassatt da Kırda Öğle Yemeği'nden büyülendiğini açıkladı.

Minimalizm ve geç-resimsel soyutlamanın önde gelen isimlerinden olan Amerikalı ressam Frank Stella da, 1958'de yaptığı bir çalışmasına Kırda Öğle Yemeği ismini verdi. Manet, eserini yaparken rönesans penceresinden bakmayı reddedip perspektifi önemsememişti. Stella, Manet'ye olan takdirini, onun perspektifi olmayan üçgen kompozisyonunu alıp düz şeritlerle doldurarak gösterdi. Stella'nın notlarına yazdığına göre bu çalışmasındaki amacı "ilişkisel resim hakkında bir şeyler yapabilmekti". Çağdaş soyut sanatı Manet'nin perspektif ile ilgili sorunlarını çözmek için kullandığı yöntemle yorumlayan Stella, Amerikan ve Avrupalı sanatçılar arasındaki bağı bu şekilde yakaladı. Stella için Manet, modern devrimde yassılaştırmanın babasıydı.

İzlenimci ressam Pierre-Auguste Renoir'in oğlu Fransız yönetmen Jean Renoir da, 1959 yılında Le déjeuner sur l'herbe (Çayırda Kahvaltı) isimli bir film çekti.Bow Wow Wow isimli pop müzik grubu ise 1981 yılında çıkardıkları Go Wild in the Country isimli albümlerinin kapağında, tablodaki sahneyi canlandırdı.

Pablo Picasso Kırda Öğle Yemeği'yle ilgili olarak 1954 - 1970 tarihleri arasında 27 tablo, 140 eskiz yaptı ve üç karton sahne maketi tasarladı.

Picasso ve Kırda Öğle Yemeği

Pablo Picasso; Gustave Courbet, Eugène Delacroix, Edgar Degas, Pierre-Auguste Renoir, Paul Cézanne gibi on dokuzuncu yüzyıl ressamlarından etkilendi ve onların eserlerini kendi yorumunu katarak yeniden çizdi. Fakat, tüm bu ressamlar arasında Picasso'yu en çok Manet ve onun Kırda Öğle Yemeği tablosu etkiledi. Ressam, Kırda Öğle Yemeği'nin yirmi yedi farklı tablo versiyonunu ve 140 eskizini çizdi, üç karton maketini yaptı.

Picasso, eserle ilk kez 1932 yılından ilgilenmeye başladı. Ressamın yazdığı bir mektubunda arkadaşına tabloyu anlattığı bilinmektedir. Sanatçı, resim üzerinde çalışmaya ise 1954 yılında başladı ve çizim defterine 26 Haziran - 29 Haziran arasında dört Kırda Öğle Yemeği çeşitlemesi çizdi. Ressam, bu ilk çalışmalarında Manet'nin kompozisyonunu bozmadı. 1959 yılında dokuz çizim daha yapan sanatçı, 1960'ta ilk tablosunu boyadı ve resmin düzenlemesini değiştirmeye başladı. O sene içerisindeki diğer çalışmalarında kişilerin yerlerini değiştirdi, renklerle oynadı, çıplağı izleyicilerin gözünün içine bakmayan bir balonmuş gibi çizdi. 1961'deki çeşitlemelerinde erkekleri Noel Baba kılığında betimledi, tüm karakterleri çıplak resmetti, karakterleri yaşlandırdı ya da saçlarını kazıdı ve modellerin bir kısmının olmadığı versiyonlar üretti. 1962 yılında ise eserle ilgili seramik tabaklar boyayıp gravürlerini yaptı. Gene aynı sene tablonun kartondan tiyatro sahnesi modellerini tasarladı.

Picasso'nun Kırda Öğle Yemeği'nin birçok kere çizmesinin sebebi, sanat hakkındaki fikirlerini, isteklerini, kıskançlığını yani kimliğini usta bir ressamın çalışmasını içselleştirerek ifade etme arzusuydu. Manet'nin tablosunda gizem, neresi olduğu anlaşılmayan bir mekân, yataylık, modernlik ve duygusal bir haz varken; Picasso'nun çalışmalarında tetikte olma, merhametsiz bakışlar, sertlik ve zamansızlık vardı. Picasso, Manet'yi doğrudan taklit etmedi, çeşitlilik yaratmaya çalıştı. Picasso'nun Kırda Öğle Yemeği çalışmalarına bakıldığında Manet'yi gıptayla tanımaya çalıştığı fark edilir.

5 Nisan 1970'te bitirdiği son gravürle Picasso, Kırda Öğle Yemeği çalışmalarına son verdi. Picasso'nun eser üzerinde bu kadar çok çalışmasının sebebinin Manet'nin bu tablosuyla kendisinden önce gelen ustaları yok saymadan geleneği kırabilen ilk sanatçı kabul edilmesi olduğu düşünülür.

Kaynakça

• Armstrong, Carol (2002), Manet Manette, Yale University Press,  
• Aronson, Marc (1998), Art attack: a short cultural history of the avant-garde, Houghton Mifflin Harcourt,  
• Buser, Thomas (2005), Experiencing art around us, Cengage Learning,  
• Cunnigham, Lawrence; Reich, John (2005), Culture and values: a survey of the humanities, Cengage Learning,  
• Farthing, Stephen (2012), Sanatın Tüm Öyküsü, Hayalperest Yayınevi, -7 
• Florence, Penny (2004), Sexed universals in contemporary art, Allworth Communications, Inc.,  
• Kleiner, Fred S.; Mamiya, Christin J.; Gardner, Helen (2005), Gardner's art through the ages: the western perspective, Cengage Learning,  
• Gunderson, Jessica (2008), Impressionism, The Creative Company,  
• Hadot, Pierre; Chase, Michael (2006), The veil of Isis: an essay on the history of the idea of nature, Harvard University Press,  
• Harris, Jonathan P.; Greenberg, Clement; Fried, Michael (2005), Writing back to modern art: after Greenberg, Fried, and Clark, Routledge,  
• Janson, Horst Woldemar; Janson, Anthony F. (2003), History of art: the Western tradition, Prentice Hall,  
• Jones, Caroline A. (1998), Machine in the Studio: Constructing the Postwar American Artist, University of Chicago Press,  
• Kern, Stephen (1992), The culture of love: Victorians to moderns, Harvard University Press,  
• Kern, Stephen (1996), Eyes of love: the gaze in English and French paintings and novels, 1840-1900, Reaktion Books,  
• Kroneggar, Marlies; Tymieniecka, Anna-Therasa (1994), Allegory old and new: in literature, the fine arts, music, and theatre, and its continuity in culture, Springer,  
• Nochlin, Linda (2006), Bathers, bodies, beauty: the visceral eye, Harvard University Press,  
• Sérullaz, Maurice (1991), Empresyonizm Sanat Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi,  
• Strickland, Carol; Boswell, John (1992), The annotated Mona Lisa: a crash course in art history from prehistoric to post-modern, Andrews McMeel Publishing,  
• Walther, F.; Suckale, Robert; Eschenburg, Barbara; Wundram, Manfred (2002), Masterpieces of Western Art: A History of Art in 900 Individual Studies from the Gothic to the Present Day, Taschen,  
• Williams, Robert (2004), Art theory: an historical introduction, Wiley-Blackwell,  

Notlar

1. ^ Şenyapılı, Önder. Ressamlar ve Kadınları. Metu Press, 2003. Sayfa 18
2. ^ Farthing, Stephen. Ölmeden Önce Görmeniz Gereken 1001 Resim. Carette Kitapları. Ağustos 2007. . Sayfa 436
3. ^ Sérullaz 1991, s. 123
4. ^ ^{a b c} Farthing 2012, s. 169
5. ^ Magalhaes, Roberto Carvalho. Mini Dev Sanat Kitabı. Alfa Yayınevi, 2008. Çeviren: Elif Baki. . Sayfa 832
6. ^ ^{a b} Walther 1992, s. 491
7. ^ White, Nicholas. The Family in Crisis in Late Nineteenth-century French Fiction. Cambridge University Press, 1999.
8. ^ Rubin, James Henry. Manet's silence and the poetics of bouquets. Harvard University Press, 1994. . Sayfa 47
9. ^ Brombert, Beth. Edouard Manet: Rebel in a Frock Coat. University of Chicago Press, 1997. . Sayfa 125
10. ^ Brombert, Beth. Edouard Manet: Rebel in a Frock Coat. University of Chicago Press, 1997. . Sayfa 131
11. ^ Mauclair, Camille. The French Impressionists (1860-1900). BiblioBazaar, LLC, 2008.
12. ^ Acton, Mary. Learning to look at modern art. Routledge, 2004. . Sayfa 29
13. ^ Bakınız:Destekleyenler.
14. ^ ^{a b c d} Harris Jonathan P., Greenberg Clement, Fried Michael, Clark Timothy J. Writing back to modern art: after Greenberg, Fried, and Clark. Routledge, 2005. . Sayfa 57
15. ^ Bakınız:Etkiledikleri
16. ^ ^{a b} Wittel Betina, Hermesch Robert, Breaux T. A. Absinthe, Sip of Seduction: A Contemporary Guide. Fulcrum Publishing, 2008. . Sayfa 11
17. ^ ^{a b c d} Strickland & Boswell 1992, s. 101
18. ^ ^{a b} Sabbeth, Carol. Monet and the Impressionists for Kids: Their Lives and Ideas, 21 Activities. Chicago Review Press, 2002. ISBN 781556523977. Sayfa 7
19. ^ ^{a b} Lanier, Doris. Absinthe, the Cocaine of the Nineteenth Century: A History of the Hallucinogenic Drug and Its Effect on Artists and Writers in Europe and the United States. McFarland, 2004. . Sayfa 101
20. ^ ^{a b} "Orsay Müzesi'nin resmi sitesindeki sergilenme geçmişi". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
21. ^ Condra, Jill. The Greenwood Encyclopedia of Clothing Through World History: 1801 to the present. Greenwood Publishing Group, 2008. Sayfa 55
22. ^ ^{a b} Hadot & Chase 2006, s. 63
23. ^ Kern 1992, s. 76
24. ^ ^{a b c} Nochlin 2006, s. 80
25. ^ ^{a b c} Armstrong 2002, s. 150
26. ^ Bossy Michael-Andre, Brothers Thomas, McEnroe John-Craig. Artists, Writers, and Musicians: An Encyclopedia of People Who Changed the World . Oryx Press, 2001. . Sayfa 116
27. ^ ^{a b c} Armstrong 2002, s. 152
28. ^ ^{a b c d e} Gardner & Mamiya 2005, s. 70
29. ^ Harries, Karsten. Meaning of Modern Art. Northwestern University Press, 1979. . Sayfa 78
30. ^ ^{a b} Salvi Francesco, Galante L.R., Ricciardi Andrea, Ashley Susan. The Impressionists. The Oliver Press, Inc., 2008. . Salvi 47
31. ^ ^{a b c} Kern 1992, s. 77
32. ^ ^{a b} Nochlin 2006, s. 58
33. ^ Katz Robert, Celestine Dars. The Impressionists Handbook. Sterling Publishing Company, Inc., 1999. . Sayfa 202
34. ^ ^{a b c} "Tablonun Orsay Müzesi'ndeki sayfası". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
35. ^ ^{a b} Kroneggar & Tymieniecka 1994, s. 234
36. ^ ^{a b c d e f} Cunnigham & Reich 2005, s. 330
37. ^ Gunderson 1998, s. 12
38. ^ Reuter, Peter. Der große Reuter. Birkhäuser . Sayfa 208
39. ^ ^{a b c d e} Hadot & Chase 2006, s. 64
40. ^ ^{a b c d e f} Strickland & Boswell 1992, s. 100
41. ^ ^{a b c} Buser 2005, s. 416
42. ^ ^{a b c d e f} Williams, Robert. Art theory: an historical introduction. Wiley-Blackwell, 2004. . Sayfa 130
43. ^ Harris, Greenberg & Fried 2005, s. 100
44. ^ Nochlin 2006, s. 78
45. ^ Aronson 1998, s. 39
46. ^ Kern 1996, s. 54
47. ^ ^{a b} Kern 1996, s. 55
48. ^ Kern 1996, s. 56
49. ^ McLeave, Hugh. A Moment of Truth: The Life of Zola. C&M Online Media, Inc., 2001. Sayfa 61
50. ^ Harris, Greenberg & Fried 2005, s. 56
51. ^ Harris, Greenberg & Fried 2005, s. 66
52. ^ ^{a b} Williams 2004, s. 131
53. ^ ^{a b} Alexander, Victoria D. Sociology of the arts: exploring fine and popular forms. Wiley-Blackwell, 2003. . Sayfa 255
54. ^ ^{a b c d e f g} Janson & Janson 2003
55. ^ Sérullaz 1991, s. 124
56. ^ ^{a b} Lewis, Pericles. The Cambridge Introduction to Modernism. Cambridge University Press, 2007. . Sayfa 49
57. ^ Jiminez Jill Berk, Banham Joanna. Dictionary of Artists' Models. Taylor & Francis, 2001. . Sayfa 370
58. ^ Ayrıca bakınız:Commons'ta Victorine Meurent
59. ^ Locke, Nancy. Manet and the Family Romance. Princeton University Press, 2003. . Sayfa 68
60. ^ ^{a b} Florence 2004, s. 74
61. ^ ^{a b} Streiter, Terry W. Nineteenth-century European art: a topical dictionary. Greenwood Publishing Group, 1999. . Sayfa 143
62. ^ ^{a b} Armstrong 2002, s. 154
63. ^ ^{a b} Streiter, Terry W. Nineteenth-century European art: a topical dictionary. Greenwood Publishing Group, 1999. . Sayfa 55
64. ^ ^{a b c d} "Eserin Orsay Müzesi'ndeki sayfası". 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2009. 
65. ^ Armstrong 2002, s. II
66. ^ Jeffares, Alexander Norman. Yeats the European. Rowman & Littlefield, 1989. .Sayfa 144
67. ^ ^{a b} "Orsay Müzesi'nin tabloyla ilgili sayfası". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
68. ^ ^{a b c} Hall, Marcia B. The Cambridge Companion to Raphael. Cambridge University Press, 2005. . Sayfa 258
69. ^ Cumming, Robert. Sanat. İnkılap Yayınları, 2008.
70. ^ ^{a b c} Nochlin 2006, s. 63
71. ^ ^{a b} Buser 2005, s. 415
72. ^ ^{a b} Kroneggar & Tymieniecka 1994, s. 415
73. ^ ^{a b} Kaynak buraya. Sayfa 3
74. ^ Rewald, John. The History of Impressionism. Museum of Modern Art. . Sayfa 85
75. ^ ^{a b} Nochlin 2006, s. 71
76. ^ ^{a b c} Nochlin 2006, s. 61
77. ^ ^{a b} Rosenblum, Robert (1989). Paintings in the Musée d'Orsay. New York: Stewart, Tabori & Chang.
78. ^ ^{a b} Cunnigham & Reich 2005, s. 55
79. ^ Barber Benjamin R., McGrath Michael J. Gargas. The Artist and political vision. Transaction Publishers, 1981. . Sayfa 40
80. ^ Brombert, Beth. Edouard Manet: Rebel in a Frock Coat. University of Chicago Press, 1997. . Sayfa 79
81. ^ Nochlin 2006, s. 67
82. ^ ^{a b} Nochlin 2006, s. 72
83. ^ Spence, David. Manet. Alkım Yayınları, 2001.
84. ^ Armstrong 2002, s. 25
85. ^ Armstrong 2002, s. 125
86. ^ ^{a b} Armstrong 2002, s. 126
87. ^ ^{a b} Locke, Nancy. Manet and the Family Romance. Princeton University Press, 2003. . Sayfa 130
88. ^ Néret, Gilles. Édouard Manet 1832-1883: the first of the moderns. Taschen, 2003. . Sayfa 30
89. ^ Florence 2004, s. 76
90. ^ Rubin, James Henry. Manet's silence and the poetics of bouquets. Harvard University Press, 1994. . Sayfa 82
91. ^ ^{a b c} Fulcher, Jane F. Debussy and his world. Princeton University Press, 2001.
92. ^ Bossy Michael-Andre, Brothers Thomas, McEnroe John-Craig. Artists, Writers, and Musicians: An Encyclopedia of People Who Changed the World . Oryx Press, 2001. . Sayfa 207
93. ^ ^{a b} Meecham Pam, Sheldon Julie. Modern art: a critical introduction. Routledge, 2005. . Sayfa 35
94. ^ Damisch Hubert, Goodman John. The judgment of Paris. University of Chicago Press, 1996. . Sayfa 285
95. ^ Bonjour Monsieur Manet: Centre Georges Pompidou, Musée national d'art moderne, Galeries contemporaines. . Sayfa 53
96. ^ Wittels Betina, Hermesch Robert, Breaux T.A. Absinthe, Sip of Seduction: A Contemporary Guide. Fulcrum Publishing, 2008. . Sayfa 11
97. ^ Claude: Webster’s Quotations, Facts and Phrases. ICON Group International, Inc., 2008. . Sayfa 335
98. ^ ^{a b c} Aronson, Mark. Art attack: a short cultural history of the avant-garde. Houghton Mifflin Harcourt, 1998. . Sayfa 41
99. ^ Janson & Janson 2003, s. 23
100. ^ ^{a b} Nochlin 2006, s. 86
101. ^ Streissguth Thomas. Mary Cassatt: Portrait of an American. Twenty-First Century Books, 1998. . Sayfa 67
102. ^ ^{a b c} Jones 1998, s. 141
103. ^ ^{a b} Jones 1998, s. 142
104. ^ Özön, Nijat, Sinema El Kitabı. Elif Yayınları, 1964. Sayfa 64
105. ^ "Filmin IMDb sayfası". 11 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2009. 
106. ^ Spence, David. Manet. Alkım Yayınları, 2001. . Sayfa 31
107. ^ ^{a b} Orsay Müzesi resmi sitesi^[], Sayfa 1
108. ^ Meecham Pam, Sheldon Julie. Modern art: a critical introduction. Routledge, 2005. . Sayfa 85
109. ^ Picasso: Challenging the past. Londra Ulusal Galerisi sergi kitabı. sayfa 116
110. ^ ^{a b c} Orsay Müzesi resmi sitesi^[], sayfa 2
111. ^ ^{a b} Orsay Müzesi resmi sitesi^[], sayfa 3
112. ^ ^{a b c} Lopes, Dominic. Understanding pictures. Oxford University Press, 2004. . Sayfa 216
113. ^ Orsay Müzesi resmi sitesi^[], sayfa 4

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kırda Öğle Yemeği ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Orsay Müzesi'nin resmi sitesinde Kırda Öğle Yemeği3 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Orsay Müzesi'nin resmi sitesinde Picasso / Manet: Le déjeuner sur l'herbe sayfası^[]
• IMDb'de Kırda Öğle Yemeği