Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, bir , gibi yazılmıştır. (Mart 2021) |
Laponlar ya da Samiler, Norveç ve İsveç'in Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan bölgelerinde çok eski tarihlerden bu yana yaşamakta olan bir etnik grup. Laponların günümüzdeki sayıları 60.000 kadardır ve %70'i Ural dil ailesine bağlı Sami (Saame) dili olan Laponca konuşur.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 | 60.000-100.000 |
 | 14.600 |
 | 9.350 |
 | 1.991 |
 | 136 |
| Diller | |
: Kuzey Laponcası, , , , , , Skolt Samice, , Akkala Laponcası (tükendi), (tükendi) Norveççe , İsveççe , Fince , Rusça | |
| Din | |
Laponların temel uğraşı, ren geyiği yetiştiriciliğidir (topraklarında 700.000 dolaylarında ren geyiği yaşar). Laponların dokuma giysilerinin kullanışlı ve güzel olması dikkat çeker. Laponların kendi bayrakları, ulusal marşları ve ulusal günleri vardır.
Tarih
Toplam 80.000 – 100.000 arası nüfusa sahip olan bu halk kendilerine Lapyalı denmesini kesinlikle istemiyorlar, çünkü ‘Lapp’ yama anlamına geliyor ve Samiler rengârenk giysileri dolayısıyla kendilerine verilen bu ad ile, alay edildiğini düşünüyorlar.
Samiler bu bölgeye yaklaşık 4000 yıl önce gelmişler. Vikingler ve onları takip eden Orta Çağ yıllarında en kalabalık toplumun Samiler olduğu biliniyor. Bu yıllarda Vikinglerle sürekli savaş halinde olan Samiler, Vikingler tarafından kutup dairesi dolaylarına doğru sürülürler. Bir süre sonra dünyayı keşfe çıkan Vikingler, Samilerin ticaret ortağı haline gelirler.
17. yüzyıldan itibaren Norveç ve İsveç krallıkları tarafından, asimile edilmeye başlanan halk, animist geçmişlerini bırakarak, Hristiyanlığı seçmeye zorlanır, dillerini konuşmaları yasaklanır. İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya ulusal sınırlarının çizilmesinden sonra, Samiler yaşamak zorunda oldukları ülkenin kültürüne ve diline adapte olmak zorunda kalırlar.
1956’da Finlandiya, İsveç ve Norveç te yaşayan Samiler, Kuzey Sami Konseyini kurduktan sonra hakları için mücadele etmeye başladılar ve bugün bu ülkelerde resmî olarak azınlık statüsünde olsalar, dillerini ve kültürlerini okullarında öğrenebilseler de, halen toprak ve doğal kaynaklar konusundaki mücadeleleri devam ediyor.
11 Aralık 2006 günü yayınlanan Banu Avar'la //İsveç'in Nobeli bölümünde (TRT) 1900'lü yıllarda soykırıma uğradığı ve zorla kısırlaştırıldığı iddia edilmiştir.
Mitoloji
İsveç’in modern tarih biliminin kurucusu olarak da anılan Prof. Sven Lagerbring, yaklaşık 250 yıl önce yazdığı kitaptan ''İsveç İmparatorluğu Tarihi'' verilere dayanarak Kuzey Avrupalı halkların esas olarak Türk kökenli olduklarını ya da en azından Laponların Türk olabileceklerini ileri sürmektedir. Ayrıca Avrupa kuzey halkları mitolojisi hakkında araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün İskandinavların Türk Ata'ları adlı araştırma yazı notları arasında geçen Şamanlara, Eskimolar’da Angakok, Sabir Türkleri’nde Soyok, Laponlar’da Noide, Samoyetler’de Tadibca, diğer bazı Türk kâvimleri arasında “Kam” ismi verildiğini aktarmaktadır. Abdullah Gürgün’ün kitabında geçen Laponlar, kendilerini Same diye adlandırıyor ve yerleşik oldukları yere de Sampi diyor. Bunlar uzun süre Fin kökenli olarak görülmüş ama hem Şaman özellikleriyle hem de kullandıkları araç ve gereçler dikkate alındığında, yani kültürel özellikleri nedeniyle Türklerle aynı kökene sahip olduklarını aktarmaktadır.
Müzik
En bilinen Sami müzikleri, İngiliz edebiyatında da rastlanan “joik”lerdir. Joiklerde taklit önemli bir yer tutar. Sözleri özellikle ruhani konularla ilgilenir.
Lavu denen diğer bir şarkı türünün şiirsi sözleri vardır. Vuelie’ler ise bir kişi ya da olayın müzik eşliğinde anlatılmasıdır. Bu üç müzik türü de halen Samiler arasında biliniyor. Genç kuşaklar ise modern ritim aletleri ile müziklerini besliyorlar. Yerli çalgılar son derece ilkel. Bir ağaç parçasına ya da bir boynuza tel gerilerek yapılıyor. Müzisyen, telin boyu ve gerginliği ile oynayarak nota üretiyor.
Samiler, Enigma isimli müzik grubunun kendi müziklerini tanıttığını düşünüyorlar. Ayrıca ünlü caz saksafoncusu Jan Garbarek’in “Legend Of The Seven Dreams” albümünde Sami melodileri Finlandiya’da yaşayan Sami sanatçı Nils-Aslak Valkeapää’nın eşliği ile çalınıyor. Yine Norveç’te yaşayan Marie Boine de Peter Gabriel’in albümlerinden tanınıyor. Sami müziğinde Şaman ayinleri de önemli bir yer tutuyor.
Vikipedi versiyonları
Lapon dillerinde Vikipedi versiyonları arasında şimdilik Kuzey Laponcası (Sámegiella) versiyonu bulunmaktadır.
Dipnotlar
| Wikimedia Commons'ta Samiler (Laponya) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ "Ethnologue report for Sweden - Languages of Sweden". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Eduskunta - Kirjallinen kysymys 20/2009". 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Russian census of 2002". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Ethnic composition of Ukraine 2001". 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ http://www.bugun.com.tr/haberler/180307/p27339y108.asp[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde bir Vikipedi editorunun kisisel duygularini bildiren ve kisisel bir dusunme kisisel deneme veya tartismali deneme gibi yazilmistir Lutfen maddeyi ansiklopedik bir tarzda yeniden yazarak gelismesine yardimci olun Mart 2021 Laponlar ya da Samiler Norvec ve Isvec in Kuzey Kutup Dairesi icinde kalan bolgelerinde cok eski tarihlerden bu yana yasamakta olan bir etnik grup Laponlarin gunumuzdeki sayilari 60 000 kadardir ve 70 i Ural dil ailesine bagli Sami Saame dili olan Laponca konusur Laponlar ya da Samiler Kuzey Laponcasi Samit Onemli nufusa sahip bolgeler60 000 100 00014 6009 3501 991136Diller Kuzey Laponcasi Skolt Samice Akkala Laponcasi tukendi tukendi Bagli olduklari devletlerin resmi dilleri Norvecce Isvecce Fince RuscaDinHristiyanlik cogunlukla Ortodoks SamanizmAsagi yukari 1900 de bir Sami aile Norvec Sami bayragi Laponlarin temel ugrasi ren geyigi yetistiriciligidir topraklarinda 700 000 dolaylarinda ren geyigi yasar Laponlarin dokuma giysilerinin kullanisli ve guzel olmasi dikkat ceker Laponlarin kendi bayraklari ulusal marslari ve ulusal gunleri vardir TarihToplam 80 000 100 000 arasi nufusa sahip olan bu halk kendilerine Lapyali denmesini kesinlikle istemiyorlar cunku Lapp yama anlamina geliyor ve Samiler rengarenk giysileri dolayisiyla kendilerine verilen bu ad ile alay edildigini dusunuyorlar Samiler bu bolgeye yaklasik 4000 yil once gelmisler Vikingler ve onlari takip eden Orta Cag yillarinda en kalabalik toplumun Samiler oldugu biliniyor Bu yillarda Vikinglerle surekli savas halinde olan Samiler Vikingler tarafindan kutup dairesi dolaylarina dogru surulurler Bir sure sonra dunyayi kesfe cikan Vikingler Samilerin ticaret ortagi haline gelirler 17 yuzyildan itibaren Norvec ve Isvec kralliklari tarafindan asimile edilmeye baslanan halk animist gecmislerini birakarak Hristiyanligi secmeye zorlanir dillerini konusmalari yasaklanir Isvec Norvec Finlandiya ve Rusya ulusal sinirlarinin cizilmesinden sonra Samiler yasamak zorunda olduklari ulkenin kulturune ve diline adapte olmak zorunda kalirlar 1956 da Finlandiya Isvec ve Norvec te yasayan Samiler Kuzey Sami Konseyini kurduktan sonra haklari icin mucadele etmeye basladilar ve bugun bu ulkelerde resmi olarak azinlik statusunde olsalar dillerini ve kulturlerini okullarinda ogrenebilseler de halen toprak ve dogal kaynaklar konusundaki mucadeleleri devam ediyor 11 Aralik 2006 gunu yayinlanan Banu Avar la Isvec in Nobeli bolumunde TRT 1900 lu yillarda soykirima ugradigi ve zorla kisirlastirildigi iddia edilmistir MitolojiIsvec in modern tarih biliminin kurucusu olarak da anilan Prof Sven Lagerbring yaklasik 250 yil once yazdigi kitaptan Isvec Imparatorlugu Tarihi verilere dayanarak Kuzey Avrupali halklarin esas olarak Turk kokenli olduklarini ya da en azindan Laponlarin Turk olabileceklerini ileri surmektedir Ayrica Avrupa kuzey halklari mitolojisi hakkinda arastirma yapan belgesel yonetmeni Tekin Gun Iskandinavlarin Turk Ata lari adli arastirma yazi notlari arasinda gecen Samanlara Eskimolar da Angakok Sabir Turkleri nde Soyok Laponlar da Noide Samoyetler de Tadibca diger bazi Turk kavimleri arasinda Kam ismi verildigini aktarmaktadir Abdullah Gurgun un kitabinda gecen Laponlar kendilerini Same diye adlandiriyor ve yerlesik olduklari yere de Sampi diyor Bunlar uzun sure Fin kokenli olarak gorulmus ama hem Saman ozellikleriyle hem de kullandiklari arac ve gerecler dikkate alindiginda yani kulturel ozellikleri nedeniyle Turklerle ayni kokene sahip olduklarini aktarmaktadir MuzikEn bilinen Sami muzikleri Ingiliz edebiyatinda da rastlanan joik lerdir Joiklerde taklit onemli bir yer tutar Sozleri ozellikle ruhani konularla ilgilenir Lavu denen diger bir sarki turunun siirsi sozleri vardir Vuelie ler ise bir kisi ya da olayin muzik esliginde anlatilmasidir Bu uc muzik turu de halen Samiler arasinda biliniyor Genc kusaklar ise modern ritim aletleri ile muziklerini besliyorlar Yerli calgilar son derece ilkel Bir agac parcasina ya da bir boynuza tel gerilerek yapiliyor Muzisyen telin boyu ve gerginligi ile oynayarak nota uretiyor Samiler Enigma isimli muzik grubunun kendi muziklerini tanittigini dusunuyorlar Ayrica unlu caz saksafoncusu Jan Garbarek in Legend Of The Seven Dreams albumunde Sami melodileri Finlandiya da yasayan Sami sanatci Nils Aslak Valkeapaa nin esligi ile caliniyor Yine Norvec te yasayan Marie Boine de Peter Gabriel in albumlerinden taniniyor Sami muziginde Saman ayinleri de onemli bir yer tutuyor Vikipedi versiyonlariVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Kuzey Laponcasi se surumu Lapon dillerinde Vikipedi versiyonlari arasinda simdilik Kuzey Laponcasi Samegiella versiyonu bulunmaktadir DipnotlarWikimedia Commons ta Samiler Laponya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ethnologue report for Sweden Languages of Sweden 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2010 Eduskunta Kirjallinen kysymys 20 2009 13 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2010 Russian census of 2002 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2010 Ethnic composition of Ukraine 2001 9 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2010 Arsivlenmis kopya 23 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2010 http www bugun com tr haberler 180307 p27339y108 asp olu kirik baglanti